ĠĢletme etkinliklerinin belirlenmesinde ve üretici ile iĢletme özelliklerinin

Etkinlik, en düĢük üretim maliyeti seçeneği olarak tanımlanmaktadır. Ġncelenen iĢletmelerin etkinlik ölçümleri Veri Zarflama Analizi ile yapılmıĢtır. Veri Zarflama Analizinin göreli etkinliği ölçme Ģekli iki aĢamalı olarak kısaca Ģu Ģekilde özetlenebilir (Yolalan 1993):

1. Herhangi bir gözlem kümesi içinde en az girdi bileĢimini kullanarak en çok çıktı bileĢimini üreten “en iyi” gözlemleri (ya da etkinlik sınırını oluĢturan karar birimlerini) belirler.

2. Söz konusu sınırı “referans” olarak kabul edip, etkin olmayan karar birimlerinin bu sınıra olan uzaklıklarını (ya da etkinlik düzeylerini) “radyal” olarak ölçer.

25

Bu araĢtırmada üreticiler çıktılardan daha çok girdilerini kontrol etme eğiliminde olduklarından girdiye yönelik etkinlik ölçümleri kullanılmıĢtır. Her bir iĢletmenin süt ineği, kesif yem, kaba yem girdilerini (xi*

) kullanarak süt ürettiği (Yi ) kabul edilmiĢtir.

Yani 3 girdili - tek çıktılı bir model oluĢturulmuĢtur. Her bir iĢletme için girdiye yönelik ekonomik etkinlik aĢağıdaki doğrusal programlama modelinin çözümü ile elde edilmiĢtir:

EĢitlikte wi, her bir süt iĢletmesi için girdi fiyatlarını; T, fonksiyonun devriğini; xi*

, verilen girdi fiyatları (wi) ile çıktı düzeyinde (Yi) her bir iĢletme için doğrusal programlama yöntemiyle hesaplanan en düĢük maliyetli girdi miktarlarını gösteren vektörü ifade etmektedir. Bu eĢitlik ölçeğe sabit getiri koĢullarında en düĢük maliyeti göstermektedir. Her bir iĢletme için ekonomik etkinlik (EE)= wiT

x_i^*/ w_i^Tx_i formülü yardımıyla hesaplanmıĢtır. Yani ekonomik etkinlik, verilen girdi fiyatları için ölçeğe sabit getiri koĢullarında hesaplanmıĢ en düĢük maliyetin, gözlenen maliyete oranıdır (Coelli vd. 1998).

Ölçeğe sabit getiri modeli, sadece iĢletmeler optimum ölçekte çalıĢtıklarında geçerli olmaktadır (Coelli vd. 1998). Banker, Charnes ve Cooper (1984), ölçeğe göre sabit getiri varsayımına dayalı Veri Zarflama Yöntemi modelini, ölçeğe göre değiĢken getiriyi dikkate alacak Ģekilde geliĢtirmiĢlerdir. ĠĢletmelerin tümü optimal ölçekte faaliyette bulunmadıkları takdirde, ölçeğe göre sabit getiri tanımlamasının kullanımı ölçek etkinlikleri ile karıĢmıĢ (ayrıĢtırılamamıĢ) bir teknik etkinlik ölçümü ile sonuçlanmaktadır. Bu yüzden ölçeğe göre değiĢken getiri tanımlamasının kullanımı, ölçek etkinliği etkilerinden arındırılmıĢ bir teknik etkinlik hesaplamasını sağlamaktadır (Günden, 1999).

26

Ölçeğe göre sabit getirili Veri Zarflama Yönteminden elde edilen teknik etkinlik değeri (TECRS), ölçek etkinliği ve saf teknik etkinlik olmak üzere iki bileĢenine ayrıĢtırılır.

Belirli bir iĢletme için ölçeğe göre sabit getiri ve ölçeğe göre değiĢken getiri teknik etkinlik değerleri (TEVRS) birbirinden farklı ise, bu durum iĢletmenin ölçek etkinsizliğine sahip olduğunu gösterir. Böylece ölçek etkinliği (SE), sözkonusu iki varsayımla elde edilen teknik etkinlik değerleri arasındaki farklılıktan yararlanarak aĢağıdaki eĢitlikle açıklanabilir (Günden vd.1998):

TE_CRS=TE_VRS x SE

Dolayısıyla eĢitliği Ģu Ģekilde ifade etmek mümkündür:

Toplam Teknik Etkinlik= Saf Teknik Etkinlik x Ölçek Etkinliği

Toplam teknik etkinlik (Farell etkinliği), hem teknik etkinliği hem de ölçek etkinliğini kapsamaktadır. Ölçek etkinliği, optimal ölçekte üretim yapmamaktan kaynaklanan kayıpları ortaya koymaktadır. Bir baĢka ifadeyle, faaliyet ölçeğinin küçültülmesi veya büyütülmesiyle etkinlik değeri azalıyorsa, söz konusu üretim biriminin ölçek etkinsizliğine sahip olduğu söylenebilir. Ölçek etkinliğinin ayrıĢtırılmasıyla da saf teknik etkinlik hesaplanmaktadır. AyrıĢtırmadaki amaç, etkinsizliğin kaynağını saptamaktır (Günden, 1999).

Bu amaçla, inceleme alanında süt iĢletmeciliği yapan iĢletmeler eksik rekabet koĢulları ile karĢı karĢıya olduklarından, ölçeğe sabit getiri modeline konveksliği sağlayan bir sınırlayıcı (N1λ=1) ilave edilerek, model ölçeğe değiĢken getiri modeline dönüĢtürülmüĢtür. Modele bu sınırlayıcının ilave edilmesi ölçek etkinliğini hesaplanmasına engel olduğundan, ölçek etkinliği hesaplanırken ölçeğe sabit getiri koĢullarındaki minimum maliyet, ölçeğe değiĢken getiri koĢularındaki minimum maliyete oranlanarak bulunmuĢtur (Banker vd. 1984).

Etkinlik hesaplamaları, Coelli (1996) tarafından geliĢtirilen DEAP 2.1 paket programı kullanılmıĢtır.

27

Ġncelenen iĢletmelerde 2008 yılında üretilen süt miktarı (kg/yıl) veri zarflama modelinde çıktı olarak kullanılmıĢtır. Kullanılan kesif yem miktarı (TL/yıl), kaba yem miktarı (TL/yıl), sağılan inek sayısı (baĢ/yıl) ise ekonomik etkinliği hesaplamak için oluĢturulan modelde kullanılan girdilerdir. Üreticilerin yaĢ, eğitim düzeyi, süt sığırcılığı tecrübesi, kullandıkları hayvancılık destekleri, sahip oldukları inek sayısı, kullandıkları kesif ve kaba yem değeri, ADSYB‟ne üye olup olmama durumu ile iĢletmelerin etkinlikleri arasındaki iliĢkiyi yani ekonomik etkinlik üzerine etkili olan faktörleri belirlemek amacı ile tobit modeli oluĢturulmuĢtur.

ÇeĢitli değiĢkenlerin etkinlik üzerine etkilerinin belirlenmesinde iki-aĢamalı yöntem (two-stage approach) kullanılmıĢtır. Ġki-aĢamalı yöntem, değiĢkenlerin etkisi hakkında önceden bir varsayım gerektirmediğinden ve birden fazla sürekli veya kesikli değiĢken ile kullanılabildiğinden dolayı tavsiye edilen bir yöntemdir. Bu yaklaĢımın birinci aĢamasında, her bir iĢletme için etkinlik katsayıları elde edilmektedir. Ġkinci aĢamada ise, etkinlik üzerine etkili olabilecek değiĢkenler ile etkinlik arasındaki iliĢki uygun regresyon modeli yardımıyla tahmin edilmektedir

(Coelli vd. 1998).

Etkinlik katsayıları 0 ile 1 arasında değiĢmektedir. Klasik en küçük kareler yöntemi katsayıları gerektiğinden daha büyük tahmin edeceğinden, bu araĢtırmada “tobit regresyonu” kullanılmıĢtır. Tobit modelinin genel ifadesi aĢağıdaki gibidir (Ramanathan, 1998):

EĢitlikte Yij, i nci iĢletme için ekonomik etkinlik ölçümünü; XĠ, etkinlik üzerine etkili olan açıklayıcı değiĢkenleri; N açıklayıcı değiĢken sayısını; β , model parametresini ve u hata terimini ifade etmektedir.

28

ÇeĢitli faktörlerin ekonomik etkinlik üzerine etkisini ortaya koymak için oluĢturulan Tobit modelinin tahmininde LIMDEP 7.0 bilgisayar paket programı kullanılmıĢtır.

3.2.3.4 Desteklerin maliyet ve brüt kar üzerine etkisinin hesaplanmasında