6.2.1. Gutenberg Projesi
Apple firmasının son yıllarda en çok tiraj getiren elektronik cihazı I-pad çıktığından bu yana internet yayıncılığına ve sanal-dergi okuma alışkanlığına dudak büken kalabalık bir kitlenin bile büyük heyecanla bu alana geçiş yaptıkları yadsınamaz bir gerçek. Bu icad öncesi de internetten yayın yapan dergiler çeşitli kitaplar ve sanat kütüphaneler mevcuttu. Ancak genel kanı bilgisayar ekranından takip edilen hiçbir şeyin kitabın nesnesinin, tasarımsal gücüne ve hacim hissiyatına
Programlıyor, Çev: Nermin Saybaşılı, Bağlam Yay., 2004, s. 65
235 Emre Baykal, Mücadele için Alan, Đkinci Sergi Kitap 1 / 2,Ed. Đlkay Baliç, Arter, Đstanbul, 2010, s. 24
146 karşılık gelemeyeceği konusundaydı. Günümüzde bu alışkanlık e-reader (e-book okuma cihazları) ve Đ-pad sonrası yeni akım tablet taşınabilir bilgisayarlar sayesinde keskin bir dönüşüme uğradı. Ve insanlar gazeteleri keyifle bu dokunmatik cihazlar sonrası okumaya başladılar. Bundan tam kırk yıl önce 1971Yılında: Gutenberg Projesi. Đlk dijital kütüphane fikri ortaya çıktığında daha henüz internet fikri insanların beynini işgal etmiyordu bile.
Gutenberg Projesi Bir açık kaynak erişim projesi olarak ortaya çıkarıldı. Project Gutenberg (PG) adıyla yazılı kültüre dair eserleri dijital veriye bilgi kayıpsız dönüştürmek, arşivlemek ve dağıtmak amacıyla oluşan proje bir çok gönüllü tarafından desteklenmekte ve yürütülmektedir.
Dünyadaki ilk dijital kütüphane olarak referans kaynağımız olabilecek bu yapı özellikle internet gibi bir kamusal alanın içerisinde kültürel bilginin ücretsiz paylaşımını, erişimini hedefleyen bir sosyalizme dayanır. Kitap zemini her hangi bir bilgisayar, çok amaçlı telefonlar veya e-reader denilen cihazlar sayesinde istenilen platformda okumaya açıktır. Önemle üzerinde durulan bilginin hızlı ve en geniş bir uluslar arası ağda, cografi sınırları göz ardı ederek dağılabilmesidir. Kitap adedi 30bini bulan bir arşiv şu anda “www.gutenberg.org” başlıklı internet sitesi içeriğinde yer almaktadır. Soyut ve internetin bulunduğu her yerden ulaşılabilecek bir babil kütüphanesi.
“Herkes için Teknoloji ve Kitaplar” adlı çalışmanın girişinde son kırk yıllık süre zarfında bu alana ilişkin teknolojinin ne kadar geliştiğini, evrildiğini gözler önüne seren bir liste verilmiştir236. Bu liste aşağıdaki gibidir:
1971 : Gutenberg Projesi. Đlk dijital kütüphane fikri. 1974 : Internet kalkışa geçiyor.
1977 : Đlk yaygın bibliyografi formatı UNIMARC 1984 : Yazılım için yeni bir telif anlayışı : COPYLEFT 1990 : Webin yaygınlaşmaya başlaması.
236 Tanol Türkoğlu, Dijital Teknoloji ve Kitap, Ooof Off Line Köşesi, Cumhuriyet Bilim Teknoloji, n.1232, 29. 10.2010, http://ooofoffline.blogspot.com/2010/11/dijital-teknoloji-ve- kitap.html
147
1993 : Online Books Page ücretsiz e-kitap listesi. 1993 : PDF formatının piyasaya çıkması.
1994 : Đlk kütüphane web sitesinin açılışı.
1994 : Yayıncıların bazı kitaplarını ücretsiz olarak internetten sunmaya başlaması
1995 : Amazon.com – ilk büyük e-kitapçı.
1995 : Medyanın internette yayın yapmaya başlaması. 1996 : Palm Pilot’un çıkışı – ilk avuçiçi bilgisayar.
1996 : Webin arşivlenmesi için Internet Archieve’in kurulması. 1997 : Internetten yayıncılığın yaygınlaşması.
1999 : Kütüphanecilerin webmaster haline gelmeye başlaması. 1999 : Open eBook formatının e-kitap standardı olması. 1999 : Yazarların internetten erişilir hale gelmesi. 2001 : Wikipedia’nın açılışı.
2001 : Telif konusunda yeni oluşum : CreativeCommons.
2003 : MIT Üniversitesinin ders içeriklerini internetten yayınlaması – OpenCourseWare.
2004 : Google Print (daha sonraki adıyla Google Books) yayında. 2005 : Open Content Alliance’ın (OCA) global dijital halk kütüphanesini açması.
2006 : Microsoft’un dijital arşivden araştırma hizmeti: Live Search Books 2007 : “Güvenilir” bir kooperatif-ansiklopedi : Citizendium.
6.2.2. aaaarg.org Projesi
“aaaarg.org”237 internet üzerinden işletilen bir tartışma platformu olarak ortaya çıkmıştır bir açık kaynak kütüphaneyi çağrıştırır. Katılımcıların forumlar eşliğinde çeşitli konuşma odalarında metinler üzerinden tartıştığı sonrasında ise editoryal takımın koordinasyonu dahilinde dönemlik dijital yayınlar üretilen bir yapıdır. Bu sanal mekan farklı coğrafyalardan kültür-sanat-felsefe-sosyoloji üzerine teori odaklı tartışmaların çalışmaların yürütüldüğü bir zemindir. Bu platform bir bakıma Felsefe, sosyoloji ve sanat tartışmalarının babil kütüphanesidir. Yüksek bir emek ve aşırı özgürleştirici bir paylaşım imkanı sunduğundan çeşitli şikayetler almış ve bir kaç kez kapatılma tehlikesi yaşamıştır. Site bu problemi üyelik sistemi
237 aaaarg.org sitesi çeşitli telif haklarına ilişkin nedenlerle Mayıs 2010'dan itibaren sansürlenmiş ve sonra da kapanmıştır. Bunun üzerine site editörleri sadece eski site üyelerinin giriş yapabilecekleri metinleri paylaşıp okuyabilecekleri yeni bir adreste, hizmet vermeye devam etmektedirler. Eğer eski üyelerdenseniz şifreniz ve kullanıcı adınız sayesinde içeriklerden faydalanabileceğiniz bu yeni adres ağustos 2011 itibariyle halen aktif durumdadır. http://aaaaarg.org/login
148 geliştirerek ve dışarıdan her girmek isteyene açık bir site formatından çıkarak aşmıştır. Üye olmanın ücretsiz olduğu ve metin -fikir paylaşımının ticari bir bedel talep edilmeden yapılabileceği bir paylaşım ağı şeklinde yaşamını sürdürmektedir.
“aaaarg.org” kurumlar ötesi bağımsız bir metinler evreni oluşturmak için ve eleştirel söylem geliştirmek amacıyla kurulmuştur. Bu yüzlerce üyesinin kendi kitaplıklarını dijital veri olarak bu internet sitesinin kendilerine verdiği alan üzerinden paylaşıma ve tartışmaya sunduğu bir sistemdir. Üyelerin eklediği her metin makale kitap veya tartışma başlığı ana bütüne eklemlenir ve tüm üye ziyaretçiler bu büyük bilgi envanterinin dökümüne ulaşabilir kendi bilgisayarlarına kopyalayabilir ve paylaşabilirler. Ana kaynak referans metinlerden, yeni güncel tartışmalara kadar, Karl Marx'ın 'Komünist Manifesto'sundan Fransız küratör ve yazar Nicolas Bourriaud'nun 2009 tarihli “Altermodern” başlıklı referans metnine değin geniş bir havuzda aranılan çoğu yazılı veriye dijital olarak ulaşmak mümkündür. Bu ana kaynak sayesinde; Theodor W. Adorno, Charles Baudelaire, Jean Baudrillard, Louis Althusser, Karl Marx, Henri Bergson gibi pek çok önemli felsefeci ve düşünürün yapıtlarına world text ve pdf formatı olarak ulaşabiliriz. Aaaaarg.org bununla beraber, söz konusu metinlerin yanında, onlara eşlik eden yan konular üzerine yapılmış diğer tartışmaları derleme yoluna giderek site takipçilerinin araştırdıkları konular hakkında referansları arttırmayı da hedeflemektedir.
Bu sanal kütüphane içerisinde takip edebileceğiniz ana metinler dışında; post kritik mimari, yarı-mimari kavramı, pedagojik modeller, yeni medya düzeni, ilişkisel estetik, sanat ve sanat yapıtı, veri görselleştirme, estetiğin politiği, expresyonizm ve anarşizm, gibi konu başlıklarını kapsayan içerikler, dosyalar hazırlanmıştır. Üç ayda bir editörler tarafından hazırlanan bu derlemeler, size tek bir metin üzerinden değil, aradığınız yazarın yanında, diğer düşünürlerin o konu hakkındaki farklı metinleri de bir arada sunarak, karşılaştırmalı okuyabilme şansını verir.
149