Üretim akışları veya miktarlarına göre sınıflandırma

Sipariş için üretim; tüketicinin veya müşteri firmanın zaman, miktar ve kalite bakımından özel olarak belirlediği bir mamulun üretilmesidir. Miktar genellikle, bir veya birkaç denilebilecek ölçüde azdır. Gemi, büyük buhar kazanı, özel elktronik cihazlar, proses makinaları, büyük takım tezgahları, prototip makinalar vs.nin üretimi bu gruba girer. Sipariş üretiminde makina ve insangücü kapasiitesinden yararlanma oranı düşüktür. Siparişlerin yığılması, yani aşırı yüklenme yüzünden kuyrukta bekleme süresinin uzama olasılığı da yüksektir. Dolayısıyla daha önceden saptanıp tekrar yararlanma olanağı bulunan bilgilerin iyi korunmasının sağlayacağı yararlar açıktır.

Müşterinin tasarım, miktar, zaman ve kalite bakımından özel olarak belirlediği bir mamulün üretilmesinde kullanılır. Her siparişe göre ayrı bir işlem sırası ve sayısı

belirlenir. Çok farklı özelliklerde çeşitli ürünlerin üretimi mümkündür. Gemi, büyük buhar kazanları, özel elektronik cihazlar, proses makinaları, prototip makinaların üretimi örnek olarak verilebilir.

Parti üretimi; bir mamulun özel bir siparişi veya sürekli bir talebi karşılamak amacıyla belirli miktarlardan oluşan partiler halinde üretilmesidir. Bir parti mamulun üretimi gerçekleştikten sonra makina ve tesisler başka cins bir mamulun parti üretiminde kullanabilir. Parti hacmi büyüdükçe ve periyodlar belirli hale geldikçe üretim planlama ve kontrol tekniklerinin uygulanması daha verimli sonuçlar verir. Bir mamulün özel bir siparişi veya sürekli bir talebi karşılamak amacı ile belirli miktarlardan oluşan partiler halinde üretimidir. Bir parti mamulün üretiminden sonra makine ve tesisler başka cins bir mamulün üretiminde kullanılabilir. Sistemin düşük hacimli, çeşitli üretime olanak sağlayacak esnekliğe sahip olması gerekir. Bazı durumlarda stoka üretim söz konusudur. Ev eşyası, gıda üretimi ve metal işleme atölyeleri ile makina takım atölyelerini parti üretime örnek olarak göstermek mümkündür

Seri üretim; eldeki makina ve tesislerin yalnız belirli bir mamule tahsis edilmesi ile yapılan üretimdir. Söz konusu mamulün talep düzeyi ve üretim miktarları çok yüksektir. Sipariş ve parti üretimlerinde, üretim hızının talepten biraz yukarıda olmasına izin verebilir. Yani bir miktar stoklama yapabilir. Sürekli üretimde ise ancak, talep hacmininin üretimi her an yakından izlemesi şartıyla faliyetler sürdürülür.

Makine ve tesislerin yalnız belirli bir mamule tahsis edildiği sistemler sürekli üretim sistemleri olarak nitelenirler. Ürünün standardize edilmiş olması nedeniyle aynı işlemlerin aynı sırayla yerine getirilmesi söz konusudur. Üretilen mamule olan talep düzeyi, dolayısıyla üretim miktarları çok yüksektir.

Sürekli üretim sistemlerinde kullanılan özel amaçlı tezgahlarda, çalışma hızı ve insan gücünden yararlanma oranları oldukça yüksektir.

Makinaların fabrika içindeki yerleşimi, mamulün üretilmesi için yerine getirilen işlemlerin sırasına göredir. Sürekli sistemlerde programlama kolay, tezgah iş yükleri dengelidir. Buna bağlı olarak kapasite kullanım oranı yüksektir. Ancak, buna karşılık üretim hattındaki bir makinanın arıza yapması durumunda, bütün üretimin bundan etkilenmesi, hatta durması mümkündür. Bu nedenle bakım faaliyeti büyük önem

18

taşır. Ayrıca üretim hattının başka ürün ve hizmetlerin üretimi için dönüşümü güç olduğundan, bu sistemlerin ürün/hizmet esnekliği çok düşüktür. Bu sistemlere en güzel örnek, otomobil ve beyaz eşya üretimidir. Sürekli üretim sistemlerini kütle üretim ve akış tipi üretim şeklinde ikiye ayırmak mümkündür.

Ürünlerin operasyon noktaları arasındaki transferleri konveyör ya da diğer transfer cihazları vasıtası ile olur. Bu transferler önceden belirlenip sabitlenmiş zaman aralıklarında gerçekleşir. İmalat hattı üzerindeki proses ekipmanları ürün odaklıdır. Bu tip üretim sistemlerinde ekipmanların yerleşimi ürünün geçireceği operasyon süresi ile bağlantılıdır. Buna göre, ekipmanlar bir hat üzerine her biri değişik bir işlem yapacak şekilde yerleştirilir. Bazen zaman problemi ortaya çıkar ise hat üzerindeki bazı ekipmanlar çift olarak yerleştirilebilir. Hat tek bir ürün veya düzenli ürünler için organize edilir.

Sürekli üretim / proses imalatı; sürekli üretim ya da proses üretimı, herhangi bir kimyasal ya da fiziksel ürünün kesintisiz olarak imal edilmesi sürecidir. Çimento, şeker veya gübre üretimi bu üretim çeşidine örnektir. Bazen proses üretimı olarak da adlandırılan sürekli üretimın ana özelliği, operasyondaki ekipmanların günde 24 saat haftalarca bazen aylarca hiç durmadan çalışmasıdır. Parçalı üretim yoktur. Proses sonrası çıkan ürün kütle halinde olup ağırlığı ile ya da hacmi ile ölçüm yapılır, başka bir deyişle bu ürünler adet olarak sayılamaz. Proses ekipmanları yüksek derecede ürüne özeldir ve genelde otomatik olarak çalışır, dolayısıyla pahalıdır. Ekipmanların yerleşimi tamamen ürünün özelliğine odaklanarak yapılır. Çalışan elemanların ustalık seviyeleri sistemde aldıkları role göre değişir, örneğin bakım ustaları ya da yarı usta operatörler olabilir. Sürekli üretim en verimli fakat aynı zamanda en az elastik olan üretim sistemidir. Şekil 2.4’de gösterildiği üzere bu tip üretimde yan ürünler de elde edilebilir.

Şekil 2.4 : Sürekli üretim/proses imalatı [23]. Ürün (yağ, gaz vb.) gaz Yan ürün Hammadde Proses Tesisi (örneğin rafineri)

Proses imalatının aşağıdaki ortak özelliklerinden dolayı üretim yüksek hacimlidir;  Üretim kesintisizdir;

 Üretim müşteri siparişiyle birebir bağlantılı değildir;  Ürün yelpazesi sınırlıdır;

 Üretim miktarı sıkı bir şekilde kontrol altındadır.

Sürekli üretim ile diğer üretim biçimini birbirinden ayırmanın yolu, sürekli üretimta ürünün fiziksel olarak akmasıdır, örneğin petrol, demir çelik, kimyasal prosesler vb. gibi.

Proje üretimi; belirli bir mamulün yalnız bir kez üretilmesi bakımından siparişe göre üretime benzer. Yalnız proje üretiminde akış söz konusu değildir. Bir elektrik santralinin inşa edilmesi, tersanede gemi yapımı, çok katlı bir bina inşaatı, büyük bir yolcu uçağının montajı, film yapımı gibi üretimler proje üretimi grubuna girer. Bu üretim tipinin önemli özellikleri; mamulun sabit konumda bulunması, makina ve insanların mamul çevresinde veya içinde hareket etmesi ve aynı anda pek çok faliyetin bir arada yürütülür olmasıdır. Proje üretiminde birim mamul fiyatı çok yüksektir ve faliyetlerin planlanıp iş emirlerinin hazırlanması özel yöntemlerin uygulanmasını gerektirecek ölçüde karmaşıktır

İşlerin hacmi büyük olan, bir tek büyük ölçekli üretimi gerçekleştirecek şekilde tasarlanan sistemlerdir. Üzerinde çalışılan proje tanmamlandığında üretim sona erer ve başka bir proje geldiğinde üretim işlemine yeniden başlanır. Aynı anda bir kaç projenin yürütülmesi mümkündür. Genellikle projeler birbirlerinden bağımsız ve farklı özellikler taşırlar. Müşterinin özel talebi söz konusu olup, genelde mamul sabit konumda bulunur, makine ile işgörenler mamul çevresinde veya içinde çalışır ve işgücü kullanımı zaman içinde değişkendir.

Proje tipi üretim sisteminde faaliyetlerin planlanması özel yöntemlerin uygulanmasını gerektirecek şekilde karmaşıktır. Uçak, gemi, baraj, yol, köprü, bina gibi inşaat işleri, bilgisayar sistemlerinin kurulması örnek olarak gösterilebilir.

Bu tip üretim birtakım avantajlar sunar:  Malzeme hareketinde azalma,

 Takım çalışması yoluyla işin devamlılığının yüksekliği,

20

Bununla birlikte birtakım dezavantajları da mevcuttur:  Personel ve ekipman hareketliliği fazladır,

 Gereken ekipman sayısı artabilir,  Alan gereksinimi artar.

Kesikli üretim sistemi; bu sistemin en belirgin özelliği mamulun az miktarlarda üretilmesi, ancak buna karşılık mamul çeşidinin fazla olmasıdır. Farklı mamullerin üretimi, genel amaçlı makineler üzerinde bazı ayarlamalar yapılarak gerçekleştirilir. Fonksiyonu aynı olan torna, freze gibi makinalar bir araya toplanır. Eğer mamul çeşitlerinden bazılarının talebi yüksek düzeylere ulaşırsa, fabrika içinde bunlar için ayrı ve sürekli üretim yapan hatlar kurulur. Böylece, pratikte sık görüldüğü gibi aynı fabrika içinde iki tip üretim akışı yer almış olur. Kesikli üretim sistemlerinin programlanması karmaşık olup üretim için kalifiye işgörenlere ihtiyaç duyulur. Bu sistemlerde, siparişlerin düşük olduğu dönemlerde atıl makine ve işgücü kapasitesi ortaya çıkmakta, yüksek sipariş dönemlerinde ise siparişlerin gecikmesi söz konusu olabilmektedir. Makinalar ve işlemlerin birbirinden bağımsız olması, makine arızalarının sisteme olumsuz etkisini önler.