Ünlemler

ey müʾmin ḳardaş hïç bilür misin ki şimdi bizim zamānımuzda ehl-i ïmān geçinenlerimüz ne ḥāle vardı 23a/12

zïrā ki ẕikr olınan muʿaṭṭala ile bāṭıniyye ṭāʾifesi ḥāşā ŝümme ḥāşā mevcūd degildür derler 55b/06

ḥarām degildür diyenlerüñ murādı ḥarām liʿaynihi degildür dimek ḥāşā ki ḥelāl diyeler neʿūẕubillāhi teʿālā 31b/11

123

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TENKİTLİ METİN

3.1. METİN VE GRAMATİKAL DİZİN TESİSİNDE TAKİP

EDİLEN YOL

1. Kadızâde Mehmed Efendi’ye ait olan Mebhas-ı Îmân adlı eserin müellif nüshasına ulaşılamamasından dolayı yazarın yaşadığı yüzyıl olan XVII. yüzyılda, Hicri 1064 tarihinde, istinsah edildiği kayda geçen, Ankara Milli Kütüphane’de 06 Mil Yz A 2217 arşiv numarasıyla kayıt altına alınan nüsha A nüshası olarak isimlendirilmiş ve çalışmanın dil incelemesi ve dizin bölümleri bu nüsha dikkate alınarak hazırlanmıştır.

2. Dil incelemesi hususunda harekeli metin seçimi, harekesiz metinlere nazaran sözcük ek ve köklerinin tespitinde daha sağlıklı bilgiler sunar. Bu açıdan seçilen 3 nüsha da harekelidir.

3. 06 Mil Yz A 2217 arşiv numaralı A nüshası dışında yine tarih itibariyle tespit edilen nüshalar içinde en eski tarihli iki nüsha olan 06 Mil Yz A 2222 arşiv numaralı nüsha B nüshası, 06 Mil Yz A 1586 arşiv numaralı nüsha ise C nüshası olarak isimlendirilmiştir.

4. Nüsha tavsifleri yapılırken Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı’na ait http://www.yazmalar.gov.tr/ adlı internet sitesinden faydalanılmıştır.

5. Tenkitli metin oluşturulurken A nüshasının sayfa ve satır numaraları, B ve C nüshalarının ise sadece sayfa numaraları verilmiştir.

6. A nüshasının 63.a varağının öncesinde yaklaşık olarak 4 varaklık kısım eksiktir. Bu bölüm B ve C nüshalarından faydalanılarak italik yazıyla metne eklenmiştir.

124

Eklenen bu bölüm, ek ve kök yönünden bir karmaşaya sebebiyet vermemesi adına gramatikal dizin ve dil incelemesi bölümlerine dahil edilmemiştir.

7. Dipnotlarda özel isimlerin ilk harfleri dışında bütün sözcükler küçük harflerle yazılmıştır.

8. Tenkitli metinde özel isimlere gelen iyelik, durum ve bildirme eklerini ayırma işlevinde kullanılan kesme işareti, çeviri yazı işaretlerinden birine benzerliğinden dolayı metinde bir karmaşaya sebebiyet vermemek adına kullanılmamıştır. 9. Metinde “ile” ve “içün” edatları metnin imlâsı dikkate alınarak kendinden önceki

sözcükle bitişik yazıldığında, bitişik yazıldığı sözcüğün sonuna “-” işareti eklenerek boşluk bırakılmadan sözcüğe bitişik bir şekilde yazılmıştır.

10. Zarf-fiil eki olan “-up” ekinin ünsüzü metnin imlâsında “b” ünsüzü ile karşılanmasına rağmen tenkitli metinde “p” ünsüzü ile “-up” şeklinde yazılmıştır.

Fakat metinde birbirinin yerine kullanılan ötümlü-ötümsüz ünsüzlere müdahale edilmemiştir. Yani “ç” ve “p” sesleri, “cim” ve “be” harfleri ile karşılandığında “c” ve “b” şeklinde yazılmıştır.

11. Tenkitli metinde farklılıklar verilirken doğru kabul edilen bölüm metinde olduğu gibi dipnotta da aynen yazılmış olup iki nokta “ : ” işareti kullanıldıktan sonra diğer nüshalardaki farklılıklar nüsha ismiyle beraber verilmiştir.

12. Bir nüshada yer alıp diğer nüshalarda yer almayan ek, sözcük ya da bölümler dipnotta metindeki bulunmadığı nüsha isminden önce kullanılan “-” işareti ile verilmiştir.

13. Aynı sözcük üzerine denk gelen farklı iki dipnot için “ / ” işareti kullanılmıştır. Bu işaretten önceki bölüm ile sonraki bölüm birbirinden farklı iki farklılığı göstermektedir.

14. Eserde geçen hadislerin bazılarının ve ayetlerin tamamının tercümeleri dipnotta verilmiştir. Ayetler tercüme edilmeden önce geçmiş olduğu sure ve ayet numaraları belirtilmiştir. Söz konusu ayet ve hadislerin tenkitli metinde bulunan diğer dipnotlarla karıştırılmaması için ayetlerin tercümeleri parantez içinde verilmiştir. Eserde geçen ayetlerin sure ve ayet numaraları Muhammed Said El- Lehhām’ın, El-Muʾcemuʾl-mufehres li el faziʾl-Kurʾāniʾl-Kerïm (2010) adlı eserinden faydalanılarak tespit edilmiştir. Ayetlerin Türkçe anlamları verilirken

125

Diyanet İşleri Başkanlığı’nca hazırlanmış olan Kur’an-ı Kerim Meali (2012) adlı eserden faydalanılmıştır.

15. Dizinleme işlemi yapılırken TürkSözDiz 3.1.1 programı kullanılmıştır.

16. Dizin hazırlanırken metinde geçen bütün sözcükler madde başı olarak alfabetik sıraya göre dizinlenmiştir.

17. Dizinde bütün sözcükler sayfa ve satır numaraları ile beraber verilmiştir.

18. Tenkitli metinde geçen bütün sözcükler kök veya gövde şekliyle madde başı olarak verilmiştir. Sözcüklerin kök veya gövdelerine gelen ekler ise sözcüklerin altlarında kullanıldıkları sayfa ve satır numaraları ile beraber verilmiştir.

19. Dizinde isim ve fiil köklerinin birbirinden ayırt edilebilmesi için isim soylu sözcüklerde sözcük kök veya gövdesinden sonra “ + ” işareti, fiil soylu sözcüklerde ise sözcük kök veya gövdesinden sonra “ - ” işareti ile gösterilmiştir.

20. Dizinlenen bütün sözcüklerin anlamı, sözlükte geçen ilk anlamı ile değil metinde karşıladığı anlama göre verilmiştir.

21. Dizinde geçen özel isimlerin açıklaması yapılmadan önce özel isim oldukları belirtilmiştir.

22. Tenkitli metinde geçen Arapça ve Farsça tamlamaların tamlanan kısmı madde başlarının altında gösterilmiştir.

23. Dizinde birleşik fiiller, sözcüğün anlam ilişkisini ortaya koyması maksadıyla dizine eklenmiştir. Birleşik fiiller eklenirken birleşik fiillerin isim kısmı madde başı olarak yardımcı eylem kısmı ise madde başının altında verilmiştir.

24. Dizinde ayet, hadis ve Arapça cümleler bir bütün olarak değil sözcük ve tamlama bazında madde başı olarak verilmiştir.

25. Dizinlenen sözcüklerin hangi dile ait olduğu parantez içinde madde başı olarak verilen sözcüğün yanına yazılmıştır.

26. Metindeki imlâ bütünlüğünün olmamasından dolayı aynı sözcüklerin farklı imlâlı yazımı dikkate alınmıştır. Farklı imlâlı aynı sözcükler farklı madde başı olarak verilmiştir.

27. Dizin bölümünde sözlük kısmı oluşturulurken Türk Dil Kurumu’nun Tarama Sözlüğü (2009), Ahmet Doğan’ın Büyük Türkçe Sözlük’ü (2013), Şemseddin Sami’nin Kâmūs-ı Türkî (2004), Ferit Develioğlu’nun Osmanlıca-Türkçe

126

Ansiklopedik Lūgat’ı (2006) sözlüklerinden ve http://www.lugatim.com/ internet sayfasından faydalanılmıştır.

127

3.2. TENKİTLİ METİN

Hāẕā Risāle-i Kāḍızāde Raḥmetullahi ʿAleyhi 4

Bismillāhirraḥmānirraḥïm

[A1.b] {1} Elḥamdulillāhi rabbiʾl-ʿālemïn veṣṣalātu vesselāmu ʿalā Muḥammedin {2} ve ālihi ve ṣaḥbihi5 _{ecmaʿïn. Ḳïle fï ḥaḳḳi haẕāʾl-kitāb}6

(mefāʿïlün / mefāʿïlün)

{3} ʿAzïz dutġıl anı iy cān

Ne ḫoş niʿmetdürür ïmān {4} Gel iy dervïş gel iy sulṭān

Oḳu7 _{gör Mebḥaŝ-ı Ïmān}

{5} Ḥalïm oldur Ḥakïm oldur8

Raḥïm oldur ʿAẓïm oldur9

{6} Ḳadïm oldur Muḳïm oldur

4 _{Hāẕā Risāle-i Kāḍızāde Raḥmetullahi ʿAleyhi: (Bu Kadızade (r.h.)’ın risalesidir) - A -B} 5 _{ālihi ve ṣaḥbihi: ālihi A B}

6 _{elḥamdulillāhi rabbiʾl-ʿālemïn veṣṣalatu vesselāmu ʿalā Muḥammedin ve ālihi ve ṣaḥbihi}

ecmaʿïn. ḳïle fï ḥaḳḳi haẕāʾl-kitāb: (Hamd alemlerin Rabbi Allahʾadır. Salat ve selam Hz. Muhammed’e, ehl-i beytine ve sahabilerinin hepsine olsun. Bu kitap hakkında denilmiştir ki…)

7 _{oḳu: bile A B}

8 _{Ḥalïm oldur Ḥakïm: Ḥalïm hem Ḥakïm hem Raḥïm C} 9 _{Raḥïm oldur ʿAẓïm: ʿAzïm hem Ḳadïm hem Muḳïm C}

128 Oḳı gör Mebḥaŝ-ı Ïmān

{7} Oḳuyı gör ḥayātıñda

Gerek olur memātıñda

{8} Yazılur ḫoş berātıñda

Oḳursañ Mebḥaŝ-ı Ïmān

{9} Saña Tañrı ḫiṭāb eyler

Günāhıñdan süʾāl eyler {10} Seni uçmaġa dāl eyler

Bilürseñ Mebḥaŝ-ı Ïmān

{11} Eger müʾmin iseñ taḥḳïḳ Saña himmet vire taṣdïḳ {12} Vire Ḥaḳ ḳamuya tevfïḳ Bilürseñ Mebḥaŝ-ı Ïmān

{13} Bilüp ïmānı ol insān Ki bilmeyendürür ḥayvān {14} Ḳılur çoḳ müşkiliñ āsān

129 {16} [B2.a] Bu söziñ yoḳdurur lāfı

Gel iy maʿnā-yı ṣarrāfı {17} Getür kendüñe inṣāfı

Bile gör Mebḥaŝ-ı Ïmān

[A2.a] {1} Ammā ba’dehū bilgil ve āgāh olġıl kim eñ evvel müʾmine farż ve vācib olan kişi ne {2} ṭarïḳle ʿind-allāh ve ʿindeʾn-nās10 _{müʾmin-i kāmil olur anı ögrenüp}

bilmekdür. {3} Baʿdehū ne ṭarïḳle ʿindeʾn-nās müʾmin kāmil olur11 _{ve ʿind-allāh}

müʾmin-i fāsıḳ olur baʿdehū {4} ne ṭarïḳle ʿindeʾn-nās müʾmin ve ʿind-allāh kāfir olur ögrenüp bilmek {5} her kişinüñ üzerine farż ve vācibdür. İmdi bunları birer birer çalışup12_{{6} ögrenmek dïn ve}13 _{dünyā saʿādetidür. Zïrā niçe ṣāliḥ}14 _mütedeyyin

kimesneler15 _{{7} vardur ki yetmiş ve seksen yıl Allāhu Subḥānehu ve}16 _Teʿālā

ḥażretlerine ʿibādetler17 _{{8} ve ṭāʿatler itmişlerdür}18 _{birisi ḳabūl olmamışdur [C2.b]}

eger19 _{ʿaḳïdesinde fesād {9} var ise yaʿni iʿtiḳādında baʿżı Ehl-i Sünnet [B2.b] ve}

Cemāʿat20 _{iʿtiḳādına muḫālif {10} iʿtiḳādı var ise. Ve daḫı niçe kimesneleri}21 _ṣuleḥā

şeklinde görürsin. Belki elin {11} öpersin duʿāsın ṭaleb idersin. Ammā içersin bilmezsin ki iʿtiḳādāt-ı {12} fāside ile ṭolmışdur neʿūẕubillāhi teʿālā22_{. Kendü daḫı}

bilmez ne ṭarïḳde23 _{ve ne {13} meẕhebdedür}24_{. Ammā}25 _{kendi hevāsı muḳteżāsınca}26

10 _{ʿindeʾn-nās: - C}

11 _{müʾmin-i kāmil olur: müʾmin A; müʾmin-i kāmil C} 12 _{çalışup: -C}

13 _{ve: -B}

14 _{ṣāliḥ: ṣāliḥ ve B C}

15 _{kimesneler: geçinür kimesneler B} 16 _{subḥānehu ve: -C}

17 _{ʿibādetler: ibādet C} 18 _{itmişlerdür: itmişdür A} 19 _{eger: -B}

20 _{ve Cemāʿat: veʾl-cemāʿat C}

21 _{kimesneleri: kimesne A; kimesneyi B} 22 _{neʾūẕubillāhi teʿālā: -C}

23 _{ṭarïḳde: ṭarïḳ ve A; ṭarïḳdendür C} 24 _{meẕhebdedür: meẕhebdendür C} 25 _{ammā: hemān C}

130

Ehl-i Sünnet ve Cemāʿat27 _{geçinür. {14} İmdi ʿind-allāh ve ʿindeʾn-nās müʾmin-i}

kāmil kimlerdür ve daḫı ʿindeʾn-nās {15} müʾmin-i kāmil28 _{ve ʿind-allāh müʾmin-i}

fāsıḳ kimlerdür ve daḫı ʿindeʾn-nās müʾmin-i kāmil29 _{ve {16} ʿind-allāh kāfir}

kimlerdür bilmek murād iden müʾmin ḳardaşlar30 _{bu kitāba {17} imʿān-ı}31 _{naẓarla ve}

diḳḳatle ve teʾennïle32 _{ve fehm ile müṭālaʿa idüp}33 _{her bir müṭālaʿa {18} idüp}34

oḳudıḳca her lafẓından35 _{niçe dürlü maʿnālar añlayup}36 _{fehm ve iẕʿān {19} idinüp}37

[B3.a] ʿindeʾn-nās ve ʿind-allāh38 _{müʾmin-i kāmil olur}39_{. Baʿdehū [A2.b] {1} bu dünyā}

serāyında mevcūd olan ḫalḳı ẕikr olunan gürūhlaruñ ḳanḳısındandur {2} añlayasın ve kendiñi daḫı ḳanḳı gürūhdandur bilesin. Aña göre dïn yaraġın {3} ve āḫiret ẕaḫïresin [C3.a] tedārik idesin. Eger ʿind-allāh ve ʿindeʾn-nās müʾmin-i {4} kāmil gürūhında40

bulınursañ Rabbü'l-ʿizzete41 _{şükürler idesin ve eger {5} ʿindeʾn-nās müʾmin ve}42 _ʿind-

allāh müʾmin-i fāsıḳlar gürūhında43 _{bulınursañ {6} tevbe ve istiġfār eyleyüp}44 _ïmānı

ve İslāmı bir ḫoşca45 _{ḳalbiñe muḥkem naḳış {7} idüp ʿaḳïdeñi taṣḥïḥ eyleyesin}46_{. Ve}

eger ʿindeʾn-nās müʾmin ve ʿind-allāh {8} kāfir gürūhında47 _{bulınursañ tecdïd-i ïmān}

ve tecdïd-i nikāḥ idüp {9} ʿaḳïdeñi Ehl-i Sünnet ve Cemāʿat48 _{ʿaḳāʾidine muvāfıḳ}

idesin. Ve bu kitābı {10} oḳuyup veyā diñleyüp Ehl-i Sünnet veʾl-Cemāʿat49 _[B3.b]

ʿaḳïdelerin bu kitābdan {11} ögrenesin. Ve sen daḫı taḥḳïḳen50 _{Ehl-i Sünnet ve}

27 _{ve Cemāʿat: ve Cemāʿatden B; veʾl-cemāʿat benim deyü C} 28 _{kāmil: -B}

29 _{müʾmin-i kāmil: müʾmin A B} 30 _{müʾmin ḳardaşlar: -C} 31 _{imʿān: imʿānï C} 32 _{ve teʾennïle: -C} 33 _{idüp: idüp ve B}

34 _{her bir müṭālaʿa idüp: -C} 35 _{lafẓından: lafẓında C} 36 _{añlayup: añlayup ve B} 37 _{idinüp: idüp C}

38 _{ʿindeʾn-nās ve ʿind-allāh: ʿind-allāh ve ʿindeʾn-nās B} 39 _{olur: olasın A B}

40 _{gürūhında: gürūhından B C}

41 _{gürūhında bulınursañ Rabbü'l-ʿizzete: gürūhından iseñ Ḥaḳ teʿālāya çoḳ C} 42 _{ve: -A} 43 _{gürūhında: gürūhından B} 44 _{eyleyüp: idüp C} 45 _{ḫoşca: ḫoş C} 46 _{eyleyesin: idesin B C} 47 _{gürūhında: gürūhından B C} 48 _{ve Cemāʿat: veʾl- Cemāʿat C}

49 _{Ehl-i Sünnet veʾl-Cemāʿat: Ehl-i Sünnet A B} 50 _{taḥḳïḳen: taḥḳïḳ C}

131

Cemāʿat51 _{meẕhebinden}52 _{{12} olasın. Ey dïn ḳarındaşı ve āḫiret yoldaşı}53 _eger

gerçekden ehl-i Ḥaḳ54_{{13} olup dïn ḳaydında iseñ bu sözlere ḳalb-ile iʿtiḳād idesin.}

Zïrā {14} bu ʿaḳïdeleri ki bu kitāba55 _{yazdım cümle maḳbūl ve merġūb kitāblardan}

{15} öründiledim ve ʿindimden56 _{nesne yazmadım. Ḥattā naḳıl itdügüm}57 _muʿteber

kitāblaruñ {16} isimlerin kitābet itdim ki58 _{iʿtiḳādıña ḫalel getürmeyesin ve ehl-i İslām}

{17} zümresinde ḥaşr olasın āmïn59_{. Ve}60 _{[C3.b] ammā şol kimesnelerüñ ki}61

ḳalblerinde ḍalālet fidanları {18} dikilmiş ola62 _{anlar bu kitāba naẓar idüp}

diñlediklerinde63 _{ḳalblerinde olan {19} ḍalālet fidanları ḥareket idüp ḳalblerin}

ṭırmalayup mecrūḥ eyledikde64 _{ṣabra [A3.a] {1} mecāli ḳalmayup niçe}65 _{dāḫiller ve}

taʿarrużlar idüp belki ʿaḳāʾid-i dïniyyeden birin {2} ḳalb-ile inkār idüp [B4.a] kāfir olur. Ve66 _{eger böyle olan kişilere naṣïḥat {3} itseñ ʿadāvet ider. Nitekim Ḥāmid-i}

Leffāf ḥażretleri eydür67_{. Bizim ʿaṣrımuzda {4} bir ḳoca pïr var idi. Anı esirgeyüp}

eyitdim.68 _{İy pïr aḫïr ʿömir gider}69 _{ẓaleme {5} evlerine varup ṭaʿāmların yime. Zïrā}

ḥadïŝde70 _{gelmişdür ki}71 _{her et ki {6} ḥarām ṭaʿāmdan}72 _{ḥāṣıl ola ol et cehenneme}

uladur73 _{didigimde ol {7} pïr on yedi yıl beni terk eyledi baʿdehū niçe minnetler}74 _ile

benimle barışdı. {8} Eger bu naṣïḥatı ḫalḳ içinde aşkāre söylemiş olaydım benüm

51 _{ve Cemāʿat: veʾl-Cemāʿat C} 52 _{meẕhebinden: meẕhebinde B} 53 _{ve āḫiret yoldaşı: -C}

54 _{ehl-i Ḥaḳ: ehl-i Sünnet A B} 55 _{kitāba: kitābda B C}

56 _{ʿindimden: kendimden hïçbir C} 57 _{naḳıl itdügüm: ol A B}

58 _{kitābet itdim ki: yazdım ki C} 59 _{āmïn: -A}

60 _{ve: -B -C}

61 _{kimesnelerüñ ki: kimesnelerüñ B; kimesneler C} 62 _{dikilmiş ola: dikilmişdür C}

63 _{diñlediklerinde: diñledikde B; dinledükçe C} 64 _{eyledikde: itdikde C}

65 _{niçe: nice dürlü C} 66 _{ve: -C}

67 _{Ḥāmid-i Leffāf ḥażretleri eydür: -B} 68 _{eyitdim: eyitdüm ki C}

69 _{ʿömir gider: ʿömrüñde C} 70 _{zïrā ḥadïŝde: ḥadïŝ-i şerïfde B C} 71 _{gelmişdür ki: gelmişdür A B} 72 _{ḥarām ṭaʿāmdan: ḥarāmdan B C} 73 _{uladur: evlādur B C}

132

ḳatlıma {9} saʿy ide idi75_{. İmdi ḥaḳḳı ḳabūl eylemez}76 _{illā ehl-i Ḥaḳ olanlar}77 _ḳabūl

{10} eylerler78_{. Ammā şol kimesneler ki Ḥaḳdan ayrılmışlardur anlar}79 _{bu kitābda olan}

{11} ʿaḳāʾid-i dïniyyeyi ḳabūl itmezler80_{. Ve daḫı Ehl-i Sünnet ve Cemāʿat}81_{ʿaḳāʾidin}

bilmege82 _{bu kitābdan {12} āsān ve bu kitābdan}83 _{[C4.a] āşikāre söylemiş bir kitāb}84

yoḳdur. Ve bu kitāb {13} ḳırḳdan ziyāde kitāblardan istiḫrāc olınmışdur. Lākin baʿżısınuñ {14} isimleri beyān olınup [B4.b] baʿżısınuñ beyān olınmamışdur. Ve bir kimesne85 _{{15} ʿilm-i ʿaḳāʾidden}86 _{otuz ḳırḳ kitāb oḳusa ve bir kişi daḫı}87 _{bu kitābı}

{16} bir ḫoşca ehlinden88 _{oḳuyup muṭālaʿa itse}89 _{Türkïdür ben añların {17} dimese}90

muḥtāc olan yerlerden yine üstāẕa91 _{ḥavāle eylese ve müşkil {18} olan maḥallerin}92

süʾāl itse ol otuz ḳırḳ kitāb oḳuyandan93 _{{19} bu kişi ziyāde ehl-i ʿilm olur. Bunı}

üstāẕdan94 _{oḳuyan bir yılda bu [A3.b] {1} ʿilimde}95 _{ehl-i ʿilm olur. Ammā ol}96_ʿArabï

kitāblar ki saña97 _{ẕikr iderim {2} yigirmi otuz yılda}98 _{ancaḳ taḥṣïl olur. Ve ehl-i ḳıble}

cümlesi {3} yetmiş üc fırḳa olmışlardur yetmiş iki fırḳa99 _{cümlesi ehl-i nārdur. İllā}

yetmiş üçünci100 _{Ehl-i Sünnet {4} ve Cemāʿat}101 _{meẕhebinde olanlar}102 _{ehl-i nār}

75 _{ide idi: iderdi B} 76 _{eylemez: itmez C} 77 _{olanlar: -B} 78 _{eylerler: ider C B}

79 _{ayrılmışlardur anlar: ayrılmışdur A C} 80 _{İtmezler: eylemezler B}

81 _{ve Cemāʿat: veʾl- Cemāʿat C} 82 _{bilmege: bilmek C}

83 _{āsān ve bu kitābdan: -B; āsān ve C} 84 _{bir kitāb: kitāb A; kitāb gördügümüz B} 85 _{kimesne: kimse C} 86 _{ʿaḳāʾidden: ʿaḳāʾidde A B} 87 _{daḫı: -C} 88 _{ehlinden:ehilden A} 89 _{itse: eylese B} 90 _{dimese: dimeyüp C} 91 _{üstāẕa: üstāda B}

92 _{olan yerlerden yine üstāẕe ḥavāle eylese ve müşkil olan maḥallerin: olduġı yerleri ve müşkil}

olan yerleri üstāẕa C

93 _{oḳuyandan: oḳuyan kimesneden B C} 94 _{üstāẕdan: üstāddan B}

95 _{ʿilimde: ʿilme C} 96 _{ol: -B}

97 _{saña: -B}

98 _{yigirmi otuz yılda: niçe yıllarda B}

99 _{olmışlardur yetmiş iki fırḳa: olmışlardur A B} 100 _{yetmiş üçünci: -A -B}

101 _{ve Cemāʿat: veʾl- Cemāʿat C} 102 _{olanlar: olanlardur anlar C}

133

degillerdür103_{. Ve Ehl-i Sünnet ve Cemāʿat}104_{{5} meẕhebi ki}105 _{bizim meẕhebimüzdür}

bu kitābda beyān olınmışdur. İmdi {6} ey müʾmin bir kişi yetmiş yıl gündiz ṣāʾim ve gice106 _{ḳāʾim olsa lākin}107 _{{7} iʿtiḳādı Ehl-i Sünnet ve Cemāʿat}108 _{iʿtiḳādına muḫālif}

[C4.b] olsa ol [B5.a] kişi {8} Ehl-i Sünnet ve Cemāʿat meẕhebinden degildür109 _ehl-i

nārdur. Ammā bir kimesnenüñ110 _{{9} iʿtiḳādı Ehl-i Sünnet ve Cemāʿat}111 _{iʿtiḳādı gibi}

olsa lākin ʿömrinde {10} Allāh Teʿālā ḥażretlerine aṣlā ʿibādet ve ṭāʿat112 _{itmiş olmasa}

ve113 _{evāmire{11} imtiŝāl ve nevāhïden ictināb itmiş olmasa}114 _{yaʿni ābdest}

almış115_{{12} ve nemāz ḳılmış olmasa}116_{ve cenābetden ġusl}117 _{itmiş olmasa}118 _{ve oruc}

{13} ṭutmış olmasa119 _{ve zekāt virmiş olmasa}120 _{ve ḥacca varmış olmasa} 121_{{14} ve}

cemïʿ-i muḥarremātdan ve menhïyātdan ictināb itmiş olmasa122 _{cāʾizdür ki {15}}

ʿibādeti terk itdügi123 _{ḳadar cehennemde mu’aẕẕeb}124 _{ola baʿdehū cennete idḫāl {16}}

olına ve cāʾizdür ki ṭoġrı cennete idḫāl olına cehennem ʿaẕābını125 _görmeye126_{. {17}}

İmdi bunı bilüp añlayan müʾmin-i kāmiller bu kitābı giçe ve127 _gündiz

dillerinde128_{{18} ezber idüp}129 _{göñüllerinde muḥkem naḳış ideler. Baʿdehū maʿlūm}

ola ki bu kitābda {19} meẕkūr olan ʿaḳāʾid-i dïniyye ve iʿtiḳādāt-ı İslāmiyye maḳbūl

103 _{degillerdür: degildür cümlesi ehl-i cennetdür B; degildür C} 104 _{ve Cemāʿat: veʾl Cemāʿat C}

105 _ki:-C 106 _{gice:gicesi C} 107 _{lākin: -B}

108 _{ve Cemāʿat: veʾl- Cemāʿat C}

109 _{Ehl-i Sünnet ve Cemāʿat meẕhebinden degildür: -B; Ehl-i Sünnet veʾl-Cemāʿatden degildür}

belki C

110 _{kimesnenüñ: kişinüñ C} 111 _{ve Cemāʿat: veʾl- Cemāʿat C} 112 _{ʿibādet ve ṭāʿat: ʿibādāt ve tāʿāt B} 113 _{itmiş olmasa ve: ve B; itmemiş olsa C} 114 _{itmiş olmasa: itmemiş olsa C} 115 _{almış: alup C}

116 _{ḳılmış olmasa: ḳılup C}

117 _{ve evāmire imtiŝāl ve nevāhïden ictināb itmiş olmasa yaʿni ābdest almış ve nemāz ḳılmış}

olmasa ve cenābetden ġusl: -B

118 _{itmiş olmasa: itmeyüp C} 119 _{ṭutmış olmasa: dutmasa C} 120 _{virmiş olmasa: virmese C} 121 _{varmış olmasa: varmasa C} 122 _{itmiş olmasa: itmese C}

123 _{itdügi: terk ve muḥterāmatı irtikāb itdügi B} 124 _{mu’aẕẕeb: ʿaẕāb C}

125 _{ṭoġrı cennete idḫāl olına hïç cehennem ʿaẕābını: cümle ʿafv olunur ṭoġrı cennete gidüp}

cehennemi B

126 _{görmeye: görmeye lüṭf-i Ḥaḳ muṣādıf olduġı taḳdïrce C} 127 _{ve: -A}

128 _{dillerinde: dilinden birletüp B} 129 _{idüp: idüp ve C}

134

ve merġūb [A4.a] {1} olan kitāblardan iḫtiṣār130 _{ve tercüme olınmışdur ki [B5.b] ẕikr}

olınur. {2} Biri merḥūm Birgili Meḥmed Efendinüñ131 _{Vaṣiyyet-nāmesidür ve biri}

merḥūm Aḥmed {3} Rūmïnüñ Vaṣiyyet-nāmesidür132 _{[C5.a] ve biri Hediyyetüʾl-}

Muḫliṣïndür133 _ve134 _{eʿizze-i {4} kirāmdan}135 _{birinüñ Vaṣiyyet-nāmesidür ve biri}

ʿAḳïdetüʾl-Müʾminïndür136 _{ve biri {5} Leṭāʾifüʾl-İşārātdur}137 _{ve biri Behcetüʾl-ʿĀrifïn}

ve Ravżatüʾs-Sālikïndür138_{{6} ve biri Şerāʾiṭ-i İslāmdur}139_{. Bu sekiz risāle Türkïce}

risālelerdendür140 _{muʿteber {7} kitāblardan istiḫrāc olınmışdur. Ve ammā bu faḳïrüñ}

ʿArabï muʿteber kitāblardan {8} dïn ḳarındaşlarımuz içün Türkïye tercüme itdügimüz kitāblaruñ isimleridür ki141_{{9} ẕikr olınur. Ve}142 _{biri Cevāhiriʾl-Fıḳıḥ ve}143 _{Zübdetüʾl-}

Mesāʾil ve144 _{Yekūluʾl-ʿAbd ve {10} Yekūluʾl-ʿAbduñ üç şerḥi ve ʿUmde}145 _{ve biri}146

ʿUmde şerḥi ve ʿAḳāʾid-i Nesefï {11} ve Metn-i ʿAḳāʾid ve147 _{Şerḥ-i Ġavāmıż}148 _ve

yine Şerḥ-i İbn-i Ġars149 _{ve yine Şerḥiʾl-ʿAḳāʾid {12} Li saʿdeʾd-dïn eʾl-Teftāzāni ve}

Ḥāşiye-i ʿİṣāmeʾd-dïn ve Ḥāşiye-i İyce Ḫalïfe {13} ve Ḥāşiye-i Kestel [B6.a] ve Ḥāşiye-i Ramażān ve Ḥāşiye-i İbn-i Ebi Şerïf {14} ve Fıḳh-ı Ekber ve Şerḥ-i Ekmelluʾd-dïn ve150 _{Vaṣiyyet-nāme-i}151 _{İmām-ı Aʿẓam ve}152 _{Vaṣiyyet-nāme şerḥi}

{15} ve Baḥruʾl-kelām ve Kitābuʾl-Bidāye ve Hidāye fï Uṣūliʾd-dïn ve Kitābuʾl- {16} Ḥikem ve biri153 _{Telḫïṣ ve}154 _{Ḫulāṣuʾl-Uṣūl [C5.b] ve Şerḥ-i Mevāḳıf ve İḥyā-yı}

130 _{iḫtiṣār: iḥżār B}

131 _{Birgili Mehmed Efendinüñ: Birgili Muḥammed Efendinüñ C}

132 _{C nüshasında bu cümle diğer nüshalarda kendinden önce kullanılan cümleden önce}

kullanılmış. 133 _{Muḫliṣïndür: Muḫliṣïn C} 134 _{ve: -B} 135 _{kirāmdan: kirām C} 136 _{ʿAḳïdetüʾl-Müʾminïndür: ʿAḳïdetüʾl-Müʾminïn C} 137 _{Leṭāʾifüʾl-İşārātdur: Leṭāʾifüʾl-İşārāt C} 138 _{sālikïndür: sālikïn C}

139 _{Şerāʾit-i İslāmdur: Şerāʾit-i Alāsidum C} 140 _{risālelerdendür: risālelerdür A B} 141 _{isimleridür ki: isimlerin C} 142 _{ve: -C}

143 _{ve: ve biri C} 144 _{ve: ve biri C}

145 _{Yekūluʾl-ʿAbd ve Yekūluʾl-ʿAbduñ üc şerḥi: biri daḫı Emālï ve üç Emālï şerḥi C} 146 _{biri: -B}

147 _{ve: -A -C}

148 _{Ġavāmıż: Ḥalli Ġavāmıż B C} 149 _{Ġars: ʿArs B C} 150 _{ve: -A -C} 151 _{Vaṣiyyet-nāme: Vaṣiyyet C} 152 _{ve: -C} 153 _{biri: -C} 154 _{ve:-A -C}

135

ʿUlūmiʾd-dïn {17} ve Hediyetüʾl-Meḥdiyyïndür ki155 _{bunlar cümlesi}156_{ʿArabïdür.}

Lākin bu kitāba157_{{18} kitābet olanlar Türkïye tercüme olınmışdur. Ve daḫı ey müʾmin}

bu kitābı {19} bunca kitāblardan şol kişiler içün cemiʿ itdim ki anlar ʿavām-ı nāsdan [A4.b] {1} ola. Lākin derūnlarında nūr-ı ïmān berḳ vurup dïn-i Muḥammediyye ṭalebinde ḳalbleri {2} yanmış ola ve Ehl-i Sünnet ve Cemāʿat158_meẕhebi159

ḳalbinde160_{ola ve sāʾir meẕhebler {3} ehl-i ḍalāl}161 _{idügin bilmiş ola. Zïrā bu ṣıfatlar}

ile muttaṣıf olan ḳardaşlar {4} elfāẓ-ı ʿibārāta māʾil degiller162 _{belki ṣūret-i maʿnāya}

[B6.b] māʾillerdür. Ammā şol {5} kimesneler ki ẓurefā-yı cihān ve rind-i zamāndur anlaruñ aḳṣā-yı murādları ve netïce-i {6} iʿtibārları aḫẕ u elfāẓ ʿibārāt ve terk mā huveʾl-maḳṣūd veʾl-murādātdur. {7} Ve bu kitābda elfāẓ-ı ʿibārāt yoḳdur ki anlaruñ daḫı bunda163 _{ḥaẓẓı ve naṣïbi {8} ola. Ve bu}164 _{kitābdan maḳṣūd hemān maʿnāyı}

añlayup anuñla ʿamel itmekdür {9} elfāẓ-ı ʿibārātı165 _{ögrenmek degildür. Ve bu ṭāʾife}

ki ẕikr itdim anlar Ehl-i Sünnet {10} ve Cemāʿat166 _{meẕhebindeyüz}167 _{deyü daʿvā}

Belgede Kadızâde Mehmed Efendi Mebhas-ı İmân (Dil incelemesi-tenkitli metin-dizin) (sayfa 141-200)