Ülkemizdeki Üniversite-Sanayi İşbirliği Durumuna Kısa Bir Bakış

Üniversite araştırmalarının sanayi tarafından desteklenmesi gelişmiş ülkelerde geleneksel hale gelmiştir. OECD ve BIAC (The Business and Industry Advisory Committee to the OECD) verilerine göre, sanayinin üniversite araştırma harcamalarına destek sağlama oranı OECD ülkeleri ortalaması olarak %5, Japonya’da %2, Amerika ve İngiltere’de %6 ve Kanada’da %11 civarındadır. Bu oranın Amerika ve Kanada’da farklı katkıların da ilavesiyle %20 olduğu tahmin edilmektedir (BIAC, 2003). Ülkemizde üniversite-sanayi işbirliği durumu incelendiğinde, etkin bir işbirliği maalesef bulunmamaktadır. Üniversitenin araştırma giderlerinde doğrudan ya da dolaylı olarak sanayi desteği yok denecek kadar azdır. İşbirliği örnekleri daha çok sözleşme bazlı bazı proje çalışmaları ve sanayinin test/analiz gereksinimlerinin karşılanması şeklinde olmaktadır. Ancak bu çalışmaların da istatistiksel değerleri düşüktür. Son yıllarda TÜBİTAK destekli faaliyetlerin ve üniversite-sanayi işbirliği bazında ortaya çıkarılan proje sayısında büyük bir artış sağlanmasına rağmen bu sayı istenen seviyede değildir.

Özellikle 2000’ li yıllardan sonra kurumsal işbirliği arayışları kapsamında KOSGEB’in çoğu üniversiteler ile yaptığı işbirliği sonucu Teknoloji Geliştirme Merkezleri (TEKMER) oluşmuş; bu merkezler ağırlıklı olarak inkübatör olarak işlev görmüş; ancak, bu merkezlerde başarılı işletmeler gelişirken, bunların üniversite ile ilişkileri yüksek düzeyde olamamıştır. İlgili işletmeler, Ar-Ge faaliyetleri içeren çalışmalarında finansal destek için KOSGEB desteklerinden faydalanmakta, fakat teknik hizmetler için üniversitelerden gerekli destekleri almamakta veya alamamaktadırlar.

Bilim Teknoloji Yüksek Kurulu’nun 27 Aralık 2011 tarihinde gerçekleştirilen 23. toplantısında, üniversite sanayi işbirliğinin gelişimine katkı sağlayacak, teknolojinin ticarileşme sürecini destekleyecek ve akademik araştırmalara lojistik

32 destek sağlayacak bir arayüz olan “Teknoloji Transfer Ofisleri”nin etkinliğinin artırılması ve yaygınlaştırılması amacıyla kamu kaynakları ile desteklenmesi, üniversitelerde ortaya çıkan bilimsel bilgilerin katma değere ve teknolojiye dönüştürülmesi konusunda önemli bir gelişmedir (TÜBİTAK, 2014). Bu bağlamda 2013 ve 2014 yılında toplamda 20 üniversite kapsamında TÜBİTAK destekli olarak Teknoloji Transfer Ofisi kurulmuş, 10 yıl süre ile desteklenmelerine karar verilmiştir.

1.5.8.2. Üniversite-Sanayi İşbirliği Kapsamında Teknoparklar

Üniversite-sanayi işbirliğine yönelik kurulan mekanizmalardan biri de teknoparklardır. Genellikle yeni veya ileri teknolojilere dayalı bir mal veya hizmet üretmek isteyen girişimcilerin sınai ve ticari faaliyetlerini üniversitelerin civarında yürütebilmeleri için kurulmuş teknoloji sitelerine teknopark, araştırma parkı veya bilim parkı denilmektedir.

İlk teknopark düşüncesi ABD’de 1930’larda ortaya çıkmıştır ve II. Dünya Savaşı sırasında gelişmiştir. Elektrik ve elektronik alanlarında faaliyet gösteren işletmelerin bir araya gelmesi, onların devletin uçak endüstrisine ayırdığı bütçeden daha iyi yararlanma düşüncesinden kaynaklanmıştır. Savaş sonrasında Stanford

Üniversitesi’nin, elektronikte faaliyet gösteren büyük işletmelerin üniversitenin

çevresinde yerleşmesi için gösterdiği çabalar ABD’deki ilk endüstri parkının kurulmasına neden olmuştur. Aynı dönemde Stanford Endüstri Parkı’ndan başka,

California’da Santa Clara kentinde yarı-iletkenler üzerine çalışan birçok işletme

ortaya çıkmıştır. Bu gelişmeler California Silikon Vadisi’nin oluşmasına öncülük etmiştir (Haug, 1986:103-105). 1970’li yılların başından beri dünyada oluşan yeni akımlara göre, üretilen bilimsel bilgilerin uygulamaya aktarılması için yeni yöntemler arayışına gidilmiş ve çıkış yolu olarak ta bilim ve teknolojiyi buluşturmayı hedefleyen teknoparklar kurulmaya başlamıştır. ABD, Japonya ve AB ülkelerinde sanayi devlet dinamikliği teknoparklarla sağlanmıştır.

Teknoparkların amaç ve fonksiyonları aşağıda açıklanmıştır (Slim, 2006:8- 15);

33 - Ar-Ge temelli faaliyetler gösterilmesiyle bölgesel ekonominin

canlandırılması,

- Üniversite-sanayi arasında teknoloji transferine zemin hazırlaması, böylece yüksek katma değerli ürün veya süreçlerin ortaya çıkarılması,

- Bölgesel yenilik için alt yapı oluşturulması,

- Diğer bölgelerde ortaya çıkan yüksek teknolojilerin sanayiye çekilmesi, - Üniversite bünyesindeki araştırmacıların sanayiye yakınlaştırılması.

Teknoparklarda ağırlıklı olarak ileri ve yeni teknoloji alanında Ar-Ge çalışmaları yapılarak yeni ürünler ve yeni teknolojiler üretilmesi amaçlanmaktadır. Bunun yanında yurt dışında üretilen teknolojilerin izlenmesi, transfer edilmesi ve geliştirilmesi de teknoparklarda hedeflenen diğer faaliyetlerdir. ABD, bilgisayar teknolojisi alanındaki üstünlüğünü dünyada kurulmuş ilk teknopark olan Silikon Vadisi’nde geliştirilen ürünlere ve teknolojilere borçludur. Fransız sanayisi, oluşturduğu katma değerin %24’ ünü ülkedeki çok sayıda teknoparktan sadece Sophia Antipolis teknoparkında yapılan Ar-Ge çalışmalarıyla elde etmiştir. Bugün ise dünyadaki teknoparkların sayısı 1000'i geçmiştir (Konyateknokent, 2009).

Ülkemizde, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile büyük avantajlar sağlanmasının ardından Teknopark gibi büyük boyutlu üniversite-sanayi işbirliği üniteleri hemen hemen ülkemizin her bölgesinde kurulmaya başlanmıştır. Temmuz 2013 itibariyle ülkemizdeki teknopark sayısı ve burada faaliyet gösteren işletme sayıları Şekil 1.6’da gösterşlmektedir. Konya teknoparkı ise içerisinde faaliyet gösteren işletme sayısı açısından ülkemizin 3. en büyük teknoparkıdır.

34 Şekil 1.6. 2001-2013 Yılları Arasında Kurulmuş Olan Toplam Teknoloji Geliştirme

Bölgeleri Sayısı Kaynak: Sanayi Bakanlığı, 2014

Şekil 1.7. 2001-2013 Yılları Arasında Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde yer Alan Toplam İşletme Sayısı

Kaynak: Sanayi Bakanlığı, 2014

Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından yapılan 1998-2000 Yılları İmalat Sanayi ‘Teknolojik Yenilik Faaliyetleri Anket Sonuçları’ konu ile ilgili çarpıcı ipuçları vermektedir. 10 ve daha fazla çalışanı olan tüm işyerlerinin kapsanmaya çalışıldığı bu anket sonuçlarına göre: Teknolojik yenilik yapan işletmelerin oranı sadece %29.4 ve bu oran içinde doğrudan makina ve teçhizat alımı yoluyla yenilik yapanlar %62.2 iken işyeri dışından Ar-Ge hizmeti alımında bulunanlar %2.7’yi geçmemektedir

35 (Üniversite, araştırma kurumu veya uzman kişi). Aynı ankette teknolojik yenilik faaliyetinde kullanılan bilgi kaynaklarına ilişkin belirtilen 13 seçenek içinde üniversiteler 12. sırada yer almaktadır. Bu verilerden de anlaşılacağı gibi, ülkemiz gibi ekonomik belirsizliğin yüksek ve uygulanan politikalar nedeniyle, geri dönüş dönemi uzun ve riskli sınai yatırımların pek cazip olmadığı bir ortamda, üniversite- sanayi işbirliği konusunda ilerleme kaydedebilmek, çok zor olmaktadır. Benzer sorunların bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde işbirliği modellerinde devlet desteği daha çok öne çıkmaktadır.