ÜLKE UYGULAMALARINDA KÖİ

KÖİ, 1992 de İngiltere’de uygulanmaya başlandıktan sonra Kanada, Fransa, Hollanda, Avusturalya, Japonya, Malezya, Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye gibi birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede uygulanmaya başlanmıştır. Günümüzde bazı OECD ülkeleri ve orta gelirli ülkeler başta ulaştırma ve sağlık alanlarında olmak üzere birçok altyapı tesislerinin yapımında ve kamu hizmetlerinin sunumunda KÖİ modelini benimsemiştir¹⁵¹.

Ülkelerin KÖİ uygulamaları ülkenin gelişmişlik düzeyi, ekonomik ve siyasi yapısı, kamu ve özel sektörlerin kapasiteleri, sektörün gelişmişlik düzeyi, ülkenin mevzuat altyapısı gibi etkenlere bağlı olarak değişmekle birlikte KÖİ uygulayan ülkeler için bu model kalkınma için önemli bir alternatif olarak görülmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerin kalkınmasındaki en büyük engellerden biri sermeye yetersizliğidir. Sermaye olmayınca yatırım yapılamamakta, yatırım yapılamayınca da kalkınma gerçekleştirilememektedir. KÖİ bu açmazdan kurtulmak için bir alternatif olarak değerlendirilmekte ve bu yolla özel sektörün kaynaklarının kamu altyapı yatırımlarına çekilebileceği düşünülmektedir. KÖİ uygulamalarındaki potansiyel birçok

2.0, 2014, http://documents.worldbank.org/curated/en/600511468336720455/Public-private-partnerships-reference-guide-version-2-0, s. 32, (02.11.2016)

149 Adamu Mudi, “Quantity Surveyor’s Impact: A Panacea to achieving Critical Success Factors in PPP Implementation”, International Journal of Engineering Science Invention, Volume 15, Issue 3, March (2016), s. 2, Peter Nijkamp, Marc van der Burch and Gabriella Vindigni, a.g.m., s. 1870, World Bank Group Support to Public-Private Partnerships: Lessons from experience in cLient countries, fy02–12, İndependent Evaluation Group, World Bank, 2016, https://ieg.worldbankgroup.org/Data/reports/

pppeval_updated2_0. pdf, (22.02.2017)

150 Sergio Domingues, Dejan Zlatkoviç, “Renegotiating PPP Contracts: Reinforcing the ‘P’ in Partnership”, Transport Reviews, 2015, Vol. 35, No. 2, s. 206

151 Robert Taylor, The Healthcare Challenge Healthcare İc Now The Greatest Challenge Facing Goverments, Handshake IFC’s Quarterly Journal On Public- Private- Partnerships, October 2011, 8

67

gelişmekte olan ülke için bir umut olmakta ve bu ülkeler KÖİ ortaklıklarına yönelmektedirler. Arjantin, Güney Afrika, Tayvan ve Hindistan gibi gelişmekte olan ülkelerde işveren kamu kurumları son yıllarda artan bir ivme ile özel sektörü, ulaştırma, kamu sağlığı tesisleri ve kamu binaları alanlarındaki projelerin imar, planlama, finansman, yapım ve işletme faaliyetlerine çekmeye çalışmaktadırlar¹⁵²

KÖİ uygulamalarına öncülük eden Avrupa Birliği Ülkeleri’nde, KÖİ farklı şekillerde uygulama modelleri olan çerçeve bir kavramı ifade etmektedir. AB ülkelerinde standart hale gelmiş bir KÖİ uygulaması ve bu konuda oluşmuş kapsayıcı bir mevzuat yoktur. Üye ülkelerdeki uygulamalara bakıldığında, yatırım ve hizmetlerin kamu otoritelerince bizzat veya özel sektör eliyle yürütülmesi konusunda üye ülkelerin tamamen serbest olduğu görülmektedir¹⁵³. Bu ülkelerde kamu altyapı finansmanında KÖİ'lerin çeşitli uygulamaları bulunmaktadır. Son yıllarda ulaştırma sektörünün geleneksel öncü rolü okul, hastane ve cezaevi gibi bina ve ekipman yapımına ve çevre yatırımlarına doğru kaymaktadır. AB ülkelerinin ülke performanslarına bakıldığında, KÖİ modelini uygulamak açısından İngiltere'nin başı çektiği, bunun yanı sıra Fransa, İspanya ve Almanya'da KÖİ pazarının geliştirilerek çeşitlendirildiği görülmektedir¹⁵⁴.

AB üyesi ülkelerde 1993 yılında yürürlüğe giren ve kamusal borçlanmayı sınırlayan Maastricht Anlaşması’ndan sonra, AB KÖİ uygulamalarının yaygınlaştırılması amacıyla tüm ülkelerde KÖİ birimlerinin gelişimini teşvik etmiştir.

Bu süreç, AB ülkelerinde KÖİ uygulamalarının özellikle 2000’li yılardan sonra hızla yayılmasına sebep olmuştur¹⁵⁵. AB ülkelerinde 2006 yılında 150’ye yakın KÖİ projesi varken, bu sayı 2012’de 63’e düşmüştür. Takip eden yıllarda proje sayıları 2013 ve 2014’ 79, 2014’te 80, 2015’de 50, 2016’da 68 ve 2017’de 42 olarak gerçekleşmiştir.

Projelerin mali değerlerinde de benzer bir seyir yaşanmıştır. 2006 yılında toplam yatırım değeri 28 milyar Euro iken, bu miktar 2012’de yaklaşık olarak 13 milyar Euro’ya düşmüştür. 2013’de 21, 2014’de 16,5, 2015’de 16, 2016’da 11,8 ve 2017’de

152 Şahin, Uysal, a.g.e.,(2008), s. 96-97

153 Uz, a.g.m, s. 1171

154 Kalkınma Bakanlığı, Yatırım Programlama İzleme ve Değerlendirme Genel Müdürlüğü Kamu Özel İşbirliği Daire Başkanlığı, Kamu Özel İşbirliğine İlişkin Mevzuat,, Nisan 2012, http://www.kalkinma.gov.tr/ Pages/KamuOzelIsbirligiMevzuat.aspx, (24.03.2016) ,s. 11

155 David Hall, “PPPs in the EU-a Critical Appraisal, Public Services International Research Unit (PSIRU)”, Presented at ASPE Conference St. Petersburg October-Novenber 2008, s. 5, http://www.psiru.org/ reports/public -private-partnerships-ppps-eu-critical-appraisal, (01.04.2015)

68

14,4 milyar Euro olarak gerçekleşmiştir¹⁵⁶. AB’de 2017 yılındaki KÖİ uygulamalarına ait değerler Grafik 1’de verilmiştir.

Grafik 1: AB Ülkeleri KÖİ Proje Sayısı ve Finansal Değerleri ( 2017)

Kaynak: European PPP Expertise Centre, Review of the European PPP Market İn 2017, http://www.eib.

org/epec/resources/publications/epec_market_update_2014_en, (10.02.2017), s. 1

Grafik 1’de AB ülkeleri arasında Türkiye’nin KÖİ yatırım miktarları dikkat çekmektedir. Daha önceki yıllarda çok fazla dikkat çekmeyen Türkiye’nin, 2017 yılında 6 milyar Euro toplam yatırım değeri ile AB ülkeleri arasında birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye’nin bu değerlere ulaşmasında Kuzey Marmara Otoyol Projesi, İstanbul İkitelli, İzmir Bayraklı ve Gaziantep Şehir Hastaneleri gibi büyük ölçekli yatırımlar etkili olmuştur¹⁵⁷.

Dünya genelinde KÖİ uygulamalarına bakıldığında ise, 2014 yılında toplam 48.485 milyar ABD Doları yatırım yapıldığı görülmektedir. Bu miktarın %37’sine karşılık gelen 18.101 milyar ABD Doları yatırım EMEA (Avrupa, Ortadoğu ve Afrika) ülkeleri tarafından, %17’sine karşılık gelen 8.154 ABD doları yatırım Amerika kıtası ülkeleri tarafından, geriye kalan %46’lık oranı oluşturan 22.230 milyar dolarlık kısmı da APAC (Asya Pasifik) ülkeleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu yatırımların toplam

%81’i taşımacılık sektöründe, %16’sı sosyal ve sağlık harcamalarında, % 3’ü de su ve

156 European PPP Expertise Centre, Review of the European PPP Market İn 2014, http://www.eib.org/

epec /resources/publications/epec_market_update_2014_en, (10.02.2017), s. 1 157 European PPP Expertise Centre, a.g.e., s. 4

0 1 2 3 4 5 6

Türkiye İtalya Birleşik Krallık Fransa Almanya İspanya Yunanistan Polonya Belçika Hollanda Avusturya Litvanya

KÖİ proje değeri (Milyar €)

0 2 4 6 8 10 12

KÖİ Proje Sayısı

69

atık alanında yapılmıştır¹⁵⁸. Bu bağlamda, bu bölümde son olarak KÖİ uygulamalarının ilk önce ortaya çıkmaya başladığı ve kurumsallaştığı İngiltere örneği, uzak doğu ülkesi olarak KÖİ uygulamalarının yoğun olarak görüldüğü Güney Kore örneği ve KÖİ uygulamalarının henüz istenilen seviyede olmadığı Türkiye örneği incelenecektir.