1- İşverenin işyerinde ücretsiz çalışan eşi
Bir işverenin işyerinde ücret karşılığı çalışan ve ücretleri işyeri kayıt ve belgelerine usulüne uygun bir şekilde intikal ettirilen eş sigortalı sayılacak, ancak herhangi bir ücret ödenmeyen eş ise sigortalı sayılmayacaktır.
Kanunda işverenin işyerinde çalışan çocukları, ana, baba ve kardeşleri için herhangi bir istisna hükmü yer almadığından, işverenin hısımları hizmet akdine dayanarak çalıştıkları takdirde sigortaya tâbi tutulacaklardır.
Ancak, baba veya anasına ait işyerinde çalışan mümeyyiz küçüklerin vasinin iştiraki ile yazılı olarak yapılmış ve hakim tarafından tasdik edilmiş bir hizmet akdi mevcut olmadıkça sigortalı sayılmalarına imkan bulunmamaktadır. Bununla beraber işverenin 18 yaşını bitirmiş veya 18 yaşından evvel evlendiğinden reşit sayılmış çocukları hizmet akdi mevcut ise sigortalı sayılacaklardır.
2- Konut içinde yapılan işler
Aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü dereceye kadar (üçüncü derece dahil) olan hısımlar arasında ve aralarına dışarıdan başka kimse katılmayarak bir konut içinde yapılan işlerde çalışanlar sigortalı sayılmamakta, aynı konut içinde yaşayan ve müştereken bir işi yapanlar arasındaki hısımlık derecesi, üçüncü dereceden sonraki bir derece hısımlığı ise bunların veya hiç hısımlık münasebeti bulunmayanların çalıştıkları tespit edildiği taktirde, bu durumda konut, bir işyeri niteliği kazanmış olacağından, bu konut içinde yapılan işlerde çalışanlar sigortalı sayılacaktır.
3- Ev hizmetlerinde çalışanlar
506 sayılı Kanunun mülga 3 üncü maddesinin (I/D) bendi ile ev hizmetlerinde ücretle ve sürekli olarak çalışanlar 24/11/1987 tarihinden itibaren sigortalı sayılmışlardır.
Kanunun 6 ncı maddesinin (c) bendi ile aynı uygulama devam ettirilmiş, ev hizmetlerinde çalışanlardan ücretle ve sürekli olarak çalışanlar sigortalı sayılmış olup, ücretsiz ve süreksiz çalışanlar sigortalı sayılmamıştır.
Ev hizmetleri, çamaşır ve bulaşık yıkama, ütü yapma, cam silme, yemek yapma gibi evin gündelik işleyişine yönelik çalışmalardır.
4857 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinde nitelikleri bakımından en çok otuz iş günü süren işlere süreksiz iş, bundan fazla devam edenlere sürekli iş denilmektedir.
Ev hizmetlerinde ücretle çalışanların yapmış oldukları işin niteliği bakımından öncelikle sürekli iş olup olmadığının belirlenmesi gerekmekte olup, sigortalılığın sağlanabilmesi için evle bağlantılı işlerin ücretle ve belli bir süreklilik içinde yapılıyor olması, süreklilik için çalışmanın belirli bir yoğunluğa ulaşması şartının aranması gerekmektedir. Çalışanın her hafta aynı gün aynı eve ev işinde çalışmak üzere gelmesi hali sürekli çalışma olarak nitelendirilecek, belirsiz
aralıklarla ve çağrı üzerine yapılıyorsa, bu durumda ne kadar sürmüş olursa olsun, süreksiz çalışma olarak değerlendirilecektir.
4- Askerlik hizmetini yapmakta olanlar
Fiili askerlik hizmeti silah altına alınmakla başlayıp terhis tarihinde sona ermekte askerlik hizmetini yapanlar, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi çalışsalar dahi sigortalı sayılmamaktadır.
Ancak, 1111 sayılı Askerlik Kanununun 78 inci maddesine göre; askerlik hizmetini yapmakta olanlara verilen sıhhi izinlerin üç aydan fazlası, normal izinlerin ise her yıl için bir aydan fazlası, firarda geçen süreler muvazzaf askerlik hizmetinden sayılmadığından, söz konusu sürelerde geçen sigortalı hizmetlerin Kanun kapsamında değerlendirilmesi gerekmektedir.
Erken terhis mahiyetinde izinli sayılanlar bu sürede çalıştıkları takdirde sigortalı sayılacaklardır.
5- Yabancı bir ülkede kurulu bir kuruluş tarafından o kuruluş adına geçici olarak çalışmaya gönderilenler
Bu kişiler hakkında bu Genelgenin beşinci kısım birinci bölümde belirtilen esaslar doğrultusunda işlem yapılacaktır.
6- Tatbiki mahiyette yapım ve üretim işlerinde çalışan öğrenciler
Resmi meslek ve sanat okulları ile yetkili resmi makamların müsaadesiyle kurulan meslek veya sanat okullarında tatbiki mahiyette yapım ve üretim işlerinde çalışan öğrenciler sigortalı sayılmayacaklardır.
7- İşe alıştırılmakta olan hasta ve maluller
Sağlık müesseselerinde işe alıştırılmakta olan hasta veya maluller sigortalı sayılmayacaklardır. Uygulamada bu tür çalışma şekli daha ziyade rehabilitasyon merkezlerinde görülmektedir. Rehabilitasyon doğuştan veya sonradan kaza veya hastalık sonucu beden ve ruh kusuru olanların tedavi edilerek veya eğitilerek sosyal ve ekonomik hayata uygun bir duruma sokulması, yeni bir işe alıştırılması demektir.
Rehabilitasyon merkezlerinde veya benzeri kuruluşlarda, hastalık veya kaza geçirenlere işe alıştırılmaları maksadıyla üretimle ilgili çalışmalar yaptırılması ve buna karşılık kendilerine ücret ödenmesi söz konusu olmakla beraber bu durumda hizmet akdi mevcut olmadığından rehabilite edilenler sigortalı sayılmayacaklardır.
8-Tarım ve orman işlerinde çalışanlar
Kamu idarelerinde ve Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamında sayılanlar hariç olmak üzere, tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar sigortalı sayılmayacaklardır.
9- Kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde çalışanlar
Kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen ve temsilciliğin bulunduğu ülkede sürekli ikamet izni veya bu devletin vatandaşlığını da haiz bulunan Türk uyruklu sözleşmeli personelden, bulunduğu ülkenin sosyal güvenlik kurumunda sigortalı olduğunu belgeleyenler ile kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen sözleşmeli personelin uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri çerçevesinde ve temsilciliğin bulunduğu ülkenin ilgili mevzuatının zorunlu kıldığı hallerde, işverenleri tarafından bulunulan ülkede sosyal sigorta kapsamında sigortalı yapılanlar sigortalı sayılmayacaklardır.
10- Gençlik ve spor faaliyetlerinde görevlendirilenler
Ülkemizde sporun ve spor dallarının geliştirilmesi, yaygınlaştırılması Gençlik ve Spor Bakanlığına bağlı Spor Genel Müdürlüğü aracılığı ile yürütülmekte olup tüm spor faaliyetleri bu teşkilatın merkez ve taşra birimleri aracılığıyla yapılamadığından gençlik ve spor kulüpleri, üniversiteler, kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılarak faaliyetlerin büyük bölümü kendi teşkilatı dışında fahri olarak görevlendirilen kişiler aracılığıyla sürdürülmektedir.
Gençlik hizmetleri ve spor il müdürlükleri spor faaliyetlerinde görevlendirilen bu kişilere Bakanlar Kurulunun 23/7/2001 tarihli ve 2001/2863 sayılı Kararı ile kabul edilen 31/8/2001 tarihli ve 24409 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Gençlik ve Spor Hizmetleri Uygulamasında Görevlendirileceklere Ödenecek Ücretlerle İlgili Esaslar” dahilinde ücret ödenmekte, görevlendirilen kişiler bu işleri asli görevlerinden ayrı olarak yürütmekte ve günde en fazla 2 saat, haftada en fazla 8 saat olmak üzere ayda 40 saat çalışılabilmektedirler.
Kanunun 6 ncı maddesinin birinci fıkrasına 6353 sayılı Kanunla 12/7/2012 tarihinden itibaren ilave edilen (m) bendi Gençlik ve Spor Bakanlığı, Spor Genel Müdürlüğü, Türkiye Futbol Federasyonu, bağımsız spor federasyonları tarafından yapılan her türlü gençlik ve spor faaliyetleri ile bu faaliyetlerle ilgili kamp, eğitim ve hazırlık çalışmalarında süreklilik arz etmeyecek şekilde görevlendirilenler hobi amaçlı bu çalışmalarından dolayı sigortalı sayılmayacaklardır.
11- Talepleri doğrultusunda 5434 sayılı Kanun kapsamına alınanlar
5434 sayılı Kanunun mülga ek 76 ncı maddesi uyarınca süresi kanunlarla belirlenen görevlere atanan veya seçilenlerden görevleri süresinde sona erenlerin,
5434 sayılı Kanunun mülga geçici 192 nci maddesi uyarınca da sözleşmeli personel olarak çalışmakta iken istekleri üzerine 5434 sayılı Kanunun mülga geçici 191 inci maddesine göre Kurumumuzla ilgilendirilenlerden, her ne sebeple olursa olsun görevlerinden ayrılarak diğer sosyal güvenlik kurumları ile ilgili görevlerde çalışanların,
istekleri üzerine yazılı başvuruda bulunmaları ve her ay emekli keseneklerini ve kurum karşılıklarını da yatırmaları şartıyla evvelce kurulmuş olan ilgileri devam ettirilmektedir.
Bunlardan Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi veya geçici 20 nci madde kapsamındaki sandıklara tabi olmalarını gerektiren işlerde çalışanların keseneklerinin tamamı ve işveren hissesi ile % 20 karşılık arasındaki farkın tamamı kendileri tarafından, işveren hissesi de çalıştıran işyerinden tahsil edilerek Kuruma ödenmektedir.
Buna göre, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine veya geçici 20 nci madde kapsamındaki sandıklara tabi sigortalı olmalarını gerektirecek bir işte çalışan mülga geçici 192 nci veya mülga ek 76 ncı madde iştirakçilerinin bu çalışmaları devam ettiği sürece kesenek ve karşılıkları 5434 sayılı Kanun hükümlerine göre ödeneceğinden bu sürelerde Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi sigortalı sayılmayacaklardır.
Örnek 1- 28/3/2004-28/3/2009 tarihleri arasında belediye başkanı olarak görev yapan ve bu görevi sona erdikten sonra 12/6/2009 tarihinde Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi sigortalı olan, bu çalışması devam ederken 15/9/2009 tarihli talebine istinaden bu tarihten itibaren 5434 sayılı Kanunun mülga ek 76 ncı maddesi kapsamında ilgi devamı sağlanan sigortalı, 12/6/2009-14/9/2009 tarihleri arasında Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında, 15/9/2009 tarihinden sonra ise Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılacaktır.
12- Ücretsiz izin verilen öğretim üyeleri
2547 sayılı Kanuna 650 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile eklenen geçici 59 uncu madde ile yükseköğretim kurumları dışında mesleki faaliyette bulunmak ve meslek veya sanatlarını serbest olarak icra etmek isteyen öğretim üyelerine 26/8/2011 tarihinden itibaren iki yıla kadar ücretsiz izin verilebileceği hükme bağlanmıştır.
Geçici 59 uncu madde uyarınca ücretsiz izin verilen öğretim üyelerinin kadroları ile ilişikleri devam ettiğinden, istekleri halinde ücretsiz izinde geçen süreleri bu sürelere ait emeklilik keseneği ve kurum karşılıkları 5434 sayılı Kanunun mülga ek 72 nci maddesine göre tahsil edilmek suretiyle fiili hizmet süresine eklenebileceğinden, bu sürede Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında zorunlu sigortalı ya da isteğe bağlı sigortalı olamayacaklar ve bu kapsamlarda ödedikleri primleri de geçerli sayılmayacaktır.
2547 sayılı Kanunun geçici 59 uncu maddesi kapsamında ücretsiz izin kullanan öğretim üyeleri bu sürelerde Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi sigortalı sayılmayacaklardır.