ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ARATIRMANIN METODOLOJ
S

Bu bölümde iki tür aratrma yaklam ifade edilecektir. Herbir aratrma yaklam ikinci bölümde anlatlan temel iki konu ile ilgidir. Birinci konu güven nedir sorusuna cevap aramak ikincisi ise güven sürecinin modellendii gibi olup olmadn örenmektir. Birinci aratrmada güvenin ne anlama geldiini örenmek için kalitatif bir çalma tercih edilmitir.
kinci aratrmada güven sürecinin teorize edildii gibi ileyip ilemediini örenmek için belirli vakalar üzerinden sözel protokol analizleri yaplmtr.

3.1. Nitel
çerik Analizi

Güven kavramnn Türkiye’de ne anlama geldiini örenmek için nitel yaklam tercih edilmitir. Bunun üç temel sebebi bulunmaktadr. Birincisi güven kavramnn emik bir yaklamla irdelenmek istenmesi, ikincisi güvenin kiiler aras sübjektif bir kavram olmas ve sonuncusu ise güvenin süreç bazl bir kavram olmasdr. Birici neden ele alnrsa, emik yaklam kavramlarn yerel balamda nasl bir anlam kazandn incelemektedir (Pike, 1967). Emik yaklam baka bir kültürde gelitirilen bir ölçein ya da kavramn tanmn, boyutlarn ve nedenlerini olduu gibi kabul etmez, bunun yerine ilk önce kavram ile ilgili veri toplar ve yerel balamda hangi anlama gelebileceini aça çkarr. Ortaya çkan sonuç etik olarak gelen kavramlarla örtüebilecei gibi tamamyla farkl bir yap da sunabilir. Türkiye’de güvenin geliimi emik açdan incelenmitir ancak güvenin ne anlama geldii pek ilenmemitir.
kinci bölümde özellikle uluslararas yaznn bak açs verilmi ancak bunun Türkiye’de geçerli olup olmad test edilmemitir. Bu aratrma yöntemi ile güvenin ne anlama geldii anlalacaktr.

Nitel yaklamn tercih edilmesindeki ikinci neden ise, güvenin kiiden kiiye deien bir anlam kazanabilmesidir. Nitel yaklamda kavramlarn sübjektif yaps ön plana alnmakta ve dolaysyla nitel yaklamn yorumsamaclk (hermenuetic) ile örtüen yanlar bulunmaktadr. Nitel yaklamn özellikle bu tarz bir bak açsyla uyumlu olduu baka çalmalarca da desteklenmitir (Gioia ve Pitre, 1990).

Nitel yaklamn tercih edilmesindeki üçüncü sebep ise güvenin süreç olarak ele alnmasdr. Geliim ve ihlal kesitlerini içeren güven süreci, yazndaki çalmalar tarafndan belirli bir kesite odaklanarak nicel veri ile irdelenmitir (Cook ve Cooper, 2003; Uslaner, 2002). Dolaysyla hem güven geliimini hem de güven ihlalini

irdeleyen nicel çalma says oldukça azdr. Bunun nedenlerinden bir tanesi nicel yaklamlarn süreç bazl kavramlar her zaman ele almakta yeterli olmamasdr (Langley, 1999). Kavram etkileyen deikenlerin kontrol edilememesi, kavramn dorusal bir ekilde hareket etmemesi, kiiler tarafndan uyarlarn farkl ekilde alglanmas nicel yaklam zorlatrabilmekte ve nicel yerine nitel yaklam ön plana alabilmektedir.

Nitel yaklam bulgulara, çkarmlara ya da soyutlamalara ne istatistiksel ne de herhangi bir saysallatrma ile ulamay hedefler (Strauss ve Corbin, 1998). Nitel yaklam anlamsal metinleri ya da sözükleri kullanarak soyutlamalara ulamaya çalr. Bilginin insanlarla birlikte var olabilmesini ve kullanclar arasndaki etkileim ile bilginin yeniden anlamlandrlabilmesini temel almaktadr (Lincoln, 2005). Nitel yaklamdaki bu görü nicel yaklamdaki bilginin ya da gerçekliin “orada bir yerlerde” anlayndan oldukça farkldr (Lincoln, 2005).

Nitel yaklamn temelinde deneyimlerin ve bilginin paylalarak ortak bir ekilde oluturulduu ve bilgideki ortak yaratmn altnda yatan belirli yaplarn olduu olgusu vardr (Morgan, 1980). Bu ontolojik seviyedeki nicel ile nitel yaklam arasndaki fark bilgiye nasl ulalacan ve bilginin nasl deerlendirileceini de etkilemektedir. Örnein nicel yaklamda bilginin saysallatrlarak deerlendirilmesi söz konusu iken nitel yaklamda anlamlar önem kazanmakta ve anlamlarn ifade edilmesi sürecinde dil oyunlar kullanlmaktadr (Cunliffe, 2010).

Nitel yaklamlar genel olarak nitel içerik analizi kullanmaktadr (Creswell, 1998). Özellikle nitel içerik analizi dilin karakteristik yapsn daha iyi anlamak adna içeriin kodlama süreciyle incelenmeye çalld bir yaklamdr (Miles ve Huberman, 1994). Nitel yaklam iletiim materyallerinin sistematik bir ekilde incelenmesidir (Mayring, 2004).
letiim materyali yazl ve sözlü metinleri ifade etmekle birlikte görsel (video, resim vs.) ipuçlarn da deerlendirmeye almaktadr. Ancak bu bölümde veri toplama teknii nedeniyle sözlü ve yazl metinler dikkate alnmtr. Nicel içerik analizinde metinlerin saysallatrlmas, sklk miktarlar dikkate alnrken, nitel içerik analizinde metinlerden çkan anlamlara odaklanlmaktadr. Nicel içerik analizinin metinlerde yer alan gizli anlamlar bulma olasl olmamas nitel içerik analizini bu bölüme daha uygun klmaktadr.

Bu metottaki en önemli süreç metinlerde ilgili verinin azaltlmas, verinin görselletirilmesi ve çkarmda bulunmaktr (Miles ve Huberman, 1994). Ayrca bu metinlerin özetlenmesi, açklanmas ve yapsallatrlmas olarak da ifade edilebilir

(Mayring, 2004). Birinci aama verinin azaltlmas metinde aratrma sorusuyla ilgili olan yerlerin belirlenmesi sürecidir. Bu ekilde çok fazla sayda kelime, cümle ya da paragraftan sadece konuyla ilgili olanlar deerlendirilecek ve verinin yönetimi daha kolay olacaktr. Bu aama tamamlandktan sonra ilgili metinler tekrar okunup metni daha öz bir ekilde anlatabilecek nitel kodlar atanmaktadr. Bu aama verinin görselletirilmesine yarayacak çktlar verecektir ki bunlar figürler, a analizleri ya da tablolar olabilir.

Çalmadaki derinliine bal olarak kodlarn says çok yüksek ya da çok az olabilir, ancak bu aamada önemli olan kodlarn katlmclarn deneyimlerini en doru ekilde aktarabilmesidir. Bu aamada metinler okunup kodlanmaya devam edildikçe belirli kodlarn anlam derinlii artmaya balayacak ve kodlar için dolgun tanmlara ulalacaktr. Bu tek yönlü deil dönüümlü bir süreçtir, zira belirli kodlar ortaya çktktan sonra ilk kodlarn yerini alabilecek ve katlmcnn hislerini ve düüncelerini daha iyi ifade edebilecek kodlar ortaya çkabilecektir. Ya da ilgili metin daha dikkatli okunup baz düzeltmeler yaplmas gerekebilir. Bu nedenle kodlama süreci sürekli güncellemeyi gerektirmektedir.

Yukardaki aamadan sonra kodlar arasndaki ilikiler gözetilerek kodlar soyutlanmaya, dier bir deyi ile temalatrlmaya çallr. Temalatrma aamasnda kodlar arasndaki ilikiler gözetilirken ilgili metinleri tekrar okumak ve kodlamalar tekrar gözden geçirmek mümkündür. Temalatrmann kodlamadan fark, özellikle kodlamada metinler rutin ve tekrarlanan bir ilemden geçer, ancak temalatrmada metin deil kodlar anlamsal olarak ilemden geçer ve aralarndaki balantlar bulunmaya çallr.

3.1.1 Aratrmann Prosedürü

Aratrma pilot görümelerden sonra üç aamadan olumaktadr. Birincisi yüksek lisans örencileri ile olan görümeler, ikincisi çeitli irketlerde çalanlarla yaplan görümeler ve üçüncüsü ise sadece bir irkette çalanlar ile yaplan görümelerdir. Pilot görümeler yüksek lisans örencileri ile gerçekletirilmi ve aratrma sorusuyla ilgili daha iyi veri toplanmasna yardmc olacak teknikler üzerine yaplmtr.

Birinci çalma, i deneyimi olan yüksek lisans örencileri ile gerçekletirilmi ve yüz yüze görüme teknii ile veriler toplanmtr. Yüksek lisans örencilerinin seçilme nedeni, özellikle kiiler için hassas bir konu olabilecek güven kavramnn iyi bir kiisel iletiimle çekinmeden konuulabilmesini salamaktr.

Birinci çalmada örenci açsnn yaratabilecei sapmay dikkate almak adna ikinci bir çalma gerçekletirilmitir. Bu ikinci çalma da i deneyimi olan ancak üniversite ile herhangi bir ba kalmayan kiilerle yaplmtr ve yüz yüze görümeler ile veriler toplanmtr. Bu iki aamadaki veriler 2010 ylnn ilk iki ay içerisinde oluturulmutur. Aratrma sorusu ile ilgili yaplan üçüncü çalma ise sadece bir irkette yaplmtr ve veri toplarken yüz yüze görüme teknii kullanlmtr. Bu son çalmadaki veriler ise 2010 ylnn üçüncü aynda oluturulmutur.

Üçüncü çalma uluslararas bir irketin
zmir fabrikasnda gerçekletirilmitir. Fabrikada toplam 90 beyaz yakal ve 250 mavi yakal çalan bulunmaktadr. Çalma beyaz yakal çalanlara odaklanmtr ve beyaz yakal çalanlardan 24 kii ile görüülmütür. Bu görümeler çalmaya katkda bulunmak isteyen 7 bölüm yöneticisi ile balamtr. Toplamda 9 bölüm yöneticisi olduu düünülürse, 7 yönetici irketi temsil etmesi açsndan oldukça kapsaycdr. Yöneticiler ile görümeler yönetici ofislerinde yapldktan sonra her bir yöneticiden iki çalann görüme için önermesi istenmitir. Bu seçim aamasnda yöneticilerin kendileriyle ibirliine yatkn olan çalanlardan bir kii ve ibirliine yatkn olmayan çalanlardan bir kii önermesi rica edilmitir. Bu ekilde olumlu ve olumsuz tarafta olabilecek çalanlar görümeye davet edilmitir. Zaman uygun olmayan çalanlar yerine yöneticinin belirledii dier çalanlar ile görümeye devam edilmitir. Bu ekilde her bir yöneticinin altnda çalan toplam 14 kiiye ulalm ve görümeler
K bölümünün salad ofiste gerçekletirilmitir.

Bununla birlikte irkete yeni girmi
K çalan, irkette 10 seneden beri çalan ve tepe yönetiminden ayrlm bir yönetici ve irketin genel müdürü ile irketteki dinamikler ile ilgili görümeler gerçekletirilmitir. Aratrma sürecinde yukarda belirtilen üç çalma ve bu çalmalarla ilgili katlm says, katlmclarn durumlar, i deneyimleri ve görüme süreleri de Tablo 4’de özetlenmitir.

Tablo 4: Katlmc Says ve Görüme Süreleri Katlmc Says Katlmclarn Durumu
 Deneyimi Görüme Süresi

Pilot Çalma 3 Lisansüstü

Örencileri

Yok 47dk (Ortalama)

Birinci Çalma 13 Lisansüstü

Örencileri

Var 56dk (Ortalama)

kinci Çalma 11 Çalan Var 72dk (Ortalama)

Üçüncü Çalma 14 Çalan Var 55dk (Ortalama)

K bölümünün izni olmadan irket içinde çalma yaplmas mümkün olmad için üçüncü çalma
K bölümünün istei üzerine ses kayd olmadan gerçekletirilmitir. Ancak yaplan her görümeden sonra 24 saat içinde görümeler yazya geçirilmi ve metin ortaya çktktan sonra metinler görüülen kii ve aratrmac ile birlikte kontrol edilmitir. Bu yöntem Auerbach ve Silverstein’n (2003) da kulland bir teknik olup kiilerin deneyimlerini ne kadar doru yanstp yanstmadklarn görmek üzere yaplmtr.

3.1.2 Veri Toplama

Yaplan üç ayr çalmada veri toplarken temel olarak yar yaplandrlm ve derinlemesine görümeler yaplmtr. Nitel aratrmalarda görümelerin sklkla kullanld (King, 2004) ve görümelerin kullanlan paradigmaya göre deiebilecei düünülürse (Dundan ve Ryan, 2009), aratrmada kullanlan görüme teknii yorumsamac (interpretive) paradigmaya göre ekillendirilmitir. Bu yaklam özellikle zaman esneklii, sistematik bilgi ve karlatrlabilir bilgi salamaktadr (Patton, 1990).

Görümelerin yar yaplandrlm olmasn salamak için görüme formu hazrlanmtr. Bu form hazrlanrken Patton’nn (1990) gelitirdii be ölçüt dikkate alnmtr. Bu ölçütler kolay anlalabilecek sorular sorma, açk uçlu sorular sorma, yönlendirmekten kaçnma, ayn anda çok boyutlu sorular sormaktan kaçnma ve alternatif sorular ve sondalar hazrlama eklinde izah edilebilir. Görümelerin

kalitesini arttrmak için dikkat edilen bu hususlar ayrca 2 pilot görüme ile test edilmitir. Bu görümelerin sonucunda farkl türden sorular sorulmasna, sorularn mantkl bir düzen içerisinde olmasna ve sorularn gelitirilmesine ihtiyaç duyulduu görülmütür. Yldrm ve imek’in (2006) de belirttii yukardaki hususlar tekrar düzeltilerek görüme formu güncellenmi ve son ekli verilmitir.

Görüme formu aratrma sorular ile uyum göstermekte ve iki temel ksmdan olumaktadr. Birinci ksmda katlmclardan herhangi bir çalma arkadalarn düünmeleri ve bu arkadalarnn kendilerinin güvenine layk olabilmesi için neler yapmas gerektii sorulmutur.
kinci ksmda görümeye katlanlarn irkette en fazla güvendii kiileri sralamas ve bu kiilerle i yerinde yaanan olaylar anlatmalar istenmitir.

Bu aamada “çalanlar” kavramn daha net bir ekilde tanmlamak gerekirse çalanlar “belirli bir organizasyonun üyesi olan, gün içinde birbirleriyle etkileime geçen ve göreceli olarak benzer güç ya da otorite seviyesine sahip kiilerdir” (Tan ve Lim, 2009). Uluslararas yaznda “coworker trust” ya da “peer trust” kavramlar Türkçeletirilirken “çalanlar aras güven” kelimesi tercih edilmitir. Dolaysyla örgütsel davran alannda hiyerarik ilikilerde “ast”, “üst”, “amir”, “lider”, “tepe yönetimi” gibi kavramlar kullanldndan “çalanlar aras güven” kavramnn irketteki her bir çalan ifade etmeyen onun yerine yatay ilikileri ifade eden bir kavram olduu düünülmütür. Çalanlar aras güven kavram baz çalmalarda “meslektalar aras güven” (Erdem ve Aytemur, 2009) eklinde de ifade edilmek istenmitir. Ancak “meslekta” sözcüü bir irket içindeki ilikilerden daha fazlasn ifade etmekte ve dier irketlerde benzer meslekleri yapan kiileri de içine almaktadr.

3.1.3 Kodlama

Nitel çalmalarda kodlama ile görümelerde geçen anlamlar isimlendirilir ve kodlama araclyla katlmclarn ifadeleri analize hazrlanm olur. Nitel (kalitatif) çalmalarda önemli bir role sahip olan kodlamann nasl olmas gerektii konusunda deiik görüler bulunmaktadr (Miles ve Huberman, 1994). Kodlama türlerinden biri olan veriye bal kodlama en temel kabul edilen metotlardan biri olup (Ruona, 2005) dier kodlama türlerine göre (teoriye bal kalarak, geçmi aratrmalara bal kalarak) yerel balam ve kültürü daha iyi yanstaca düünülmektedir. Bu bölümde özellikle emik vurgunun yüksek olduu düünülürse ve bu konuda kstl saydaki çalmalar ele alnrsa, güvenin dier kültürlerdekinden farkl ileyebilecei olasdr.

Dolaysyla güven konusundaki yerel farkllk kodlamann verilere bal kalnarak yaplmasn salamtr.

3.2. Sözel Protokol Analizi

Güven sürecini anlamak için sözel protokol analizi (verbal protocol analysis) kullanlmtr. Sözel protokol analizinde katlmclardan belirli görevler icra etmeleri ve karar verirken neler düündüünü sesli bir ekilde anlatmalar istenmektedir. Protokol oluturma, katlmclarn belirli görevleri gerçekletirmesi esnasnda (concurrent) olabilecei gibi görevleri bittikten sonra (retrospective) da olabilmektedir. Aratrmada kullanlacak görevler fiziki görevler (örn. üretim montaj hatt tasarm) üzerinden ya da belirli bir vaka (örn. üretim montaj ile ilgili bir olay) üzerinden gerçekleebilmektedir. Veriler toplandktan sonra sözel içerik analizinde olduu gibi kodlama yaplr ve kodlamalar arasnda balantlar kurularak betimsel süreç ile ilgili önemli noktalara ulalmaya çallr.

Aratrma konusu güven ile, aratrma metodu sözel protokol analizi arasndaki uyumluluk üç nedene dayanmaktadr. Birincisi karar verme davranlar, ikincisi süreçsellik ve sonuncusu da keifselliktir. Sözel protokol analizi karar verme davranlarn irdelemektedir ve kiilerin neden belirli seçimler yaptn anlamaya çalmaktadr. Karar verme davranlar açsndan bakldnda güven kavram da belirli seçimleri içermektedir; örnein kime, nerede, ne zaman seçileceine karar vermek gibi (Kramer, 1999). Dolaysyla sözel protokol analizinin özellii güven kavram ile uyumludur.

kinci neden ve sözel protokol analizinin en önemli avantajlarndan birisi de, belirli bir süreci izlemeyi kolaylatrmas ve süreçsel kavramlar irdeleme olana vermesidir (Svenson, 1979). Hatta sözel protokol analizi süreç izleme metodlar arasnda en fazla kullanlan tekniklerden birisidir (Kuusela ve Paul, 2000). Protokol analizinin karar verme sürecine açklk getirecei savunulmaktadr, çünkü kararlar bir dizi bilisel sürecin deerlendirildii aamadr. Sözel protokol analizinin süreci inceleme özellii güven açsndan ele alndnda güven kavramnn da süreç bazl bir kavram olduu söylenebilir. Çünkü güven kavram statik ve kesitsel deil dinamik ve boylamsal bir kavramdr.
te bu süreçsel özellikler aratrmann amac ile aratrmann arac arasndaki uyumu göstermektedir.

Sözel protokol analizinin kullanlmasnn üçüncü bir nedeni de, daha çok keif amacyla kullanlmas ve neden sonuç ilikilerine sahip betimsel öelere ulamasdr. Daha önce de ifade edildii gibi güven ihlali ve tamiri çok çallm bir

konu deildir ve özelllikle ulusal yaznda bu konuyla ilgili bu çalmann bilgisi dahilinde hiçbir çalmaya rastlanmamtr. Bu nedenle belirli ölçekler kullanarak teorize edilen modeli test etmek olanakl deildir. Dolaysyla tamir davranlar hakknda kiilerin nasl bir düünce sistemi kullandklarnn örenilmesi öncelikli hedeflerden birisidir.

3.2.1 Aratrmann Prosedürü

Aratrma iki grup üzerinde gerçekletirilmitir. Birinci grup i tecrübesine sahip Hollandallar’dan oluurken ikinci grup ise i tecrübesine sahip Türklerden olumaktadr. Birinci ve ikinci grup da Tilburg Üniversitesi’nde (Hollanda-Tilburg) okuyan örencilerden seçilmitir ve aratrma kapsamnda yaplan mülakatlar Tilburg Üniversitesi’nde gerçekletirilmitir. Bu aamalarn hepsi yüz yüze gerçekletirilmi ve mülakata katlan kiilerin daha rahat hissetmeleri için görümeler özel tahsis edilmi odalarda yaplmtr.

Aratrmaya konu olan mülakatlar sadece Hollanda’da uygulanm, Türkiye’de uygulanmamtr. Bunun sebebi katlmclarn kültürler aras deneyime sahip olmas gerekliliidir. Çünkü kültürler aras deneyime sahip olmayan katlmclar mülakatlarda sorulan sorulara stereotipler üzerinden cevap verebilirler ve aratrma sonunda ortaya çkan netice kültürler aras deneyime deil streotiplere iaret edebilir. Bu nedenle Hollanda’da yaplan mülakatlarda kiilerin kültürler aras i deneyiminin olup olmad sorulmutur. Aratrmaya katlan herkesten “Hem Türkler’le hem de Hollandallar’la çalma deneyimim var” cevab alnmtr.

Kültürler aras farkll daha iyi ortaya koymak adna Türklerin kulland çerçeveler ile Hollandallarn kulland çerçeveler karlatrlacaktr. Hollanda kültürünün seçilme nedeni Türklerin sahip olduu kültürden oldukça farkl deer yargsna sahip olmasdr. Kültürler aras çalmalara göre Türkiye yüksek güç mesafesine sahip, belirsizlikten kaçnma istei yüksek ve hayatn hem nicel hem de nitel deerlerine önem veren toplulukçu bir kültürdür (Hofstede, 2001). Hollanda ise düük güç mesafesine sahip, belirsizlikten kaçnma istei düük, hayatn nitel deerlerine önem veren bireyci bir kültürdür (Hofstede, 2001). Dünya deerler aratrmasna göre Türkler, bakalarna güvenmemekte ancak Hollandallar bakalarna güvenmektedirler (Dünya Deerler Aratrmas, 2005). Bununla beraber aileye olan güvenin en yüksek olduu ülkelerden birisi ise Türkiye’dir ve Hollanda aileye olan güven konusunda Türkiye gibi yüksek deerlere sahip deildir. Türkiye’deki kiilerin genellikle karlkl baml benlik gelitirdikleri ve Hollanda’daki

kiilerin bamsz benlik gelitirdikleri düünüldüünde aratrmann ortaya koymaya çalt deiik yaplar (bilisel, duygusal ve davransal mekanizmalar) daha net görülecektir.

Aratrma süreci kapsamnda 2 aama uygulanmtr. Birinci aama pilot çalma aamasdr. Pilot çalma biri Türk ve biri de Hollandal olmak üzere iki kii üzerinde yaplmtr. Böylelikle sorularn nasl algland, sorulardan ne kadar veri toplanabildii ve mülakatn ne kadar sürdüü gibi konular incelenmitir. Bu aamada alnan geribildirim ile mülakat rehberindeki baz sorularn yerleri deitirilmi ve mülakata konu olan vakalar tekrar yazlmtr.
kinci aama ise veri toplama aamasdr ve 19 kii ile mülakat yaplmtr. Bu kiilerden onüçü Hollanda’l ve alts Türk’tür. Aratrma kapsamnda yaplan mülakatlar yaklak 15 dk sürmü ve mülakat sorularnn cevaplar ses kayt cihaz ile kaydedilmitir. Bu aamada yaplan mülakatlar Tablo 5’deki gibi özetlenmitir.

Tablo 5: Katlmc Says ve Mülakat Süreleri

Katlmclarn Uyruklar Katlmc Says Kar Kültür ile
 Deneyimi Katlmclarn Durumu Mülakat Süresi Mülakat Dili Hollanda 14 (1 Pilot Görüme) Var Lisansüstü Örencisi 14dk (Ortalama)
ngilizce Türkiye 7 (1 Pilot Görüme) Var Lisansüstü Örencisi 16dk (Ortalama) Türkçe 3.2.2 Veri Toplama

Aratrmada veri toplama yöntemi olarak belirli bir vaka üzerinden tasarlanan yar-yapsal mülakatlar kullanlmtr. Mülakatlarda kiilerle yaplacak görüme öncesi sistematik bilgi akn salamak amacyla mülakat rehberi gelitirilmitir. Görüme yaplrken ilk önce kiisel ve mesleki bilgiler sorulmu ve ardndan katlmclarn istenilen konuyu daha iyi anlayabilmesi için örnek bir vaka verilmitir.