C. Özel Finans Kurumlan

Toplanı dört olan özel finans kurumlannm (ÖFK) sayısı, 21 Nisan 1995 tarihinde İhlas Finans Kurumu’nun faaliyet izni alması ile bu yıl içinde beşe yükselmiştir.

Faaliyette bulunan beş ÖFK’nun konsolide bilanço büyüklüğü, Aralık 1994 - Ekim 1995 döneminde cari fiyatlarla yüzde 66,7, sabit fiyatlarla yüzde 9,8 oranında artarak 69,3 trilyon Türk lirası olmuştur. Yabancı para aktiflerin toplam içindeki payı, 1994 Aralık ayında yüzde 72,8’den Ekim 1995'de yüzde 70,5’e düşmüş; bu paralelde, Aralık 1994’de, özkaynakların yüzde 32,2’si oranı ile 447,9 milyar Türk liralık yabancı para pozisyon açığı Ekim 1995 ayında 281,6 milyar Türk lirası pozisyon fazlasına dönüşmüştür.

ÖFK’larının cari ve katılma hesapları ile özkaynaklardan kullandırdıktan fonlar, Aralık 1994 - Ekim 1995 döneminde reel olarak yüzde 14,8 oranında bir artışla 43,9 trilyon Türk lirasına yükselmiş; özel proje fonlarından kullandınlan fonlar ise yüzde 2 oranında reel azalışla 5,7 trilyon Türk lirası olmuştur.

ÖFK konsolide bilançosu yükümlülüklerinden cari ve katılma hesaplannda toplanan kaynaklar, Aralık 1994 - Ekim 1995 döneminde reel olarak yüzde 9,7

oranında artmış ve 52,4 trilyon olmuştur. Buna karşılık, özel proje fonlarında toplanan kaynaklar yine aynı dönemde reel olarak yüzde 30,8 oranında bir azalışla 2,5 trilyon Türk lirası olmuştur. Aralık 1994 - Ekim 1995 döneminde yükümlülükler içinde en önemli artış özkaynaklarda görülmüş, sözkonusu kalem belirtilen dönemde reel yüzde 76 oranında artışla 3,7 trilyon Türk lirasına yükselmiştir. Özkaynaklardaki artış, ödenmiş sermaye ve dönem karından kaynaklanmış; ödenmiş sermaye yüzde 187 reel artış ile 2,3 trilyon Türk lirasına, dönem karı ise yüzde 150,4 reel artışla 795,9 milyar Türk lirasına yükselmiştir.

ÖFK konsolide bilançosu içinde en önemli pay yüzde 45 ile Albaraka Türk Özel Finans Kurumu’na aittir. Bunu, yüzde 21 ile Kuveyt Türk Evkaf Finans Kurumu, yüzde 17 ile Faisal Finans Kurumu, yüzde 9 ile Anadolu Finans Kurumu, yüzde 8 ile 1995 yılında faaliyete başlamış olan İhlas Finans Kurumu izlemektedir.

Bankacılık sektörü ile bir karşılaştırma yapmak gerekirse, ÖFK toplam bilanço büyüklüğü bankacılık sektörü bilanço büyüklüğünün yüzde 2,1’i; cari ve katılma hesaplan ile özkaynaklardan ve özel proje fonlarından kullandırılan kaynakların büyüklüğü bankacılık sektörü kredilerinin yüzde 3,7’si; cari ve katılma hesaplan ile özel proje fonlarında toplanan kaynakların büyüklüğü ise toplam mevduatların yüzde 2,5’i düzeyindedir.

I II.2. PARA PİYASALARI

III.2.1. Devlet İç Borçlanma Senetleri Satışları ve Faizleri

1994'ün Kasım ve Aralık aylarında dövize olan baskının da etkisiyle ihale faizlerinde görülen yükselme eğilimi 1995 yılı başında da devanı etmiş ve Ocak ayında yüksek olan ihale faizleri, özellikle 3 aylık ihalelerde giderek düşmüştür. Yaz aylarında itfalann yoğun olmayışı da faizlerdeki düşüşü kolaylaştırmış, ancak faizler Eylül ayından itibaren tekrar yükselerek, Aralık sonuna kadar bu trendini sürdürmüştür. Hazine, ilk aylarda her vadede olmasa bile, açtığı vadelerde piyasadan ihale, TEFE+6 faizli senetler ve halka arz yolu ile borçlanabilmiş, ayrıca, bu aylarda Merkez Bankası kısa vadeli avans hesabına geri ödeme yapmıştır.

Hazine ilk üç ay içinde faizleri düşürürken, vadeleri de giderek uzun vadeye

kaydırmış ve Nisan ayından itibaren her vadede borçlanmayı

gerçekleştirebilmiştir. Hazine'nin Nisan ayı nakit ihtiyacının kalan kısmı ise dış kredi girişleri, kısa vadeli avans kullanımı ve halka arz yolu ile hazine bonosu satılarak karşılanmıştır. Bu arada Nisan 1995 enflasyon oranında, özellikle 1994

Nisan ayındaki rekor seviyede fiyat artışına göre kaydedilen düşüş, beklentileri olumlu yönde etkileyerek faizlerdeki düşüşü desteklemiştir. Ancak, bu durum Eylül ayından itibaren rezerv' paradaki emisyon kaynaklı artış, mevcut kur politikasından vazgeçileceği beklentileri, seçim nedeniyle enflasyon beklentilerinin artması ve piyasalarda görüş ufkunun daralmasıyla birlikte tersine dönerek faizlerin tekrar yükselmesine ve vadelerin kısalmasına neden olmuştur. Faizlerin yükselmesi Hazine’nin kırık vadelerde de olsa bir miktar borçlanabilmesini sağlamış ayrıca devalüasyon beklentilerini de kırmıştır (Tablo III.2.1).

TABLO ffl.2 .1 İHALE FAİZLERİ'"

3 Aylık 6 Aylık 9 Aylık 1 Yıllık

Ocak 112,0 - - -Şubat - 110,8(J) - -Mart - - 105,4 123,3 Nisan 77,4 80,6 86,1 98,0 Mayıs 80,9 89,6 100,7 115,8 I laziraıı 71,9 86,0l2) - -Temmuz 69,0 8 4,9(2) - 105,1 Ağustos 68,5 8 1 ,0l2) 83,2 99,8 Eylül 92,7(21 _89,9(2) - -Ekim 93,6® 101,4<2) - -Kasım 96,3,2) 102,9(J) - -Aralık 118,1® _{- -} -Kaynak: TCMB

(1) Tablo ihale tarihlerine göre hazırlanmış olup, bir ay içinde birden fazla aynı vadeli ihalenin gerçekleşm esi durumunda, faizler satış miktarıyla ağırlıklaııdırılarak hesaplanmıştır.

(2) İşaretli ihaleler kınk vadeleri de içermekte olup, 135 güne kadar olan kırık vadeler 3 aylık ihale kapsamına, 136-225 günlük kırık vadeler ise 6 aylık ihaleler kapsamına dahil edilmiştir.

Eylül ayında bozulan dengeler sonucu Hazine nakit ihtiyacını, tekrar kısa vadeli avans kullanımına ağırlık vererek, Kasım ve Aralık aylarında ise bu kez halka arz ve dış kredi girişlerine başvurarak sağlamıştır.

Bu yıl ihale vadeleri genel olarak 3 ve 6 ay gibi kısa vadelerde ve özellikle Eylül ayından itibaren vadeleri giderek kısalan kırık vadelerde yoğunlaşmıştır. Nitekim bu yıl satılan ortalama ve opsiyon dahil toplam 1 640,4 trilyon Türk lirası değerinde devlet iç borçlanma senetlerinin yüzde 80’inini hazine bonoları, yüzde 20’sini de 12 aylık devlet tahvilleri oluşturmuştur. Hazine bonolarının ise yüzde 24’ünü 3 aylık, yüzde 13,Tini 6 aylık, yüzde 23,8’ini 9 aylık ve yüzde 39’unu vadeleri 50 ila 210 gün arasında değişen kırık vadeli hazine bonoları oluşturmuştur (Tablo III.2.2). Bir diğer ifadeyle, toplam hazine bonosu

satışlarının yüzde 76,2’si 6 ay ve daha kısa vadelerde yoğunlaşmıştır. Toplam ihracın yüzde 90,7 sini ihale yoluyla satılan hazine bonosu ve devlet tahvili oluştururken, kalan yüzde 9,3’ü ihale dışı satılmıştır. İhale dışı satışların 133,7 trilyon Türk lirası değerindeki kısmı halka arz yoluyla, 35,5 trilyon Türk lirası değerindeki kısmı ise değişken, TEFE+6 ve TEFE* 1,15 faizli kıymetler yoluyla satılmıştır. Ayrıca 45,9 milyon ABD doları değerinde 3 yıllık dövize indeksli devlet tahvili satılmıştır.

TABLO m.2.2 İHALE MİKTARLARI0 *

(Trilyon Türk lirası)

3 Aylık 6 Aylık 9 Aylık 1 Yıllık

Ocak 113,4 - _ _ Şubat - 178,5(2) - _ Mart _- - 143,8 90,6 N isan 18,3 42,5 64,6 120,9 M ayıs 21,8 37,9 18,7 10,4 Haziran 7,6 13,3® _ _ Temmuz 21,5 7,9® - 27,7 Ağustos 41,7 52,7® 76,0 15,23 Eylül 23,4® 32,9® - -Ekim 138,7® 30,7® - -Kasım 37,2® 0,8® - -Aralık 71,7® - - -Kaynak: TCMB

(1) Tablo ihale tarihlerine göre hazırlanmış olup, bir ay içerisinde ayııı vadeye birden fazla ihale düşm esi halinde o ayın faizi miktarlarla ağlrlıklaııdınlarak hesap edilmiştir. (2) Bu ihalelere kırık vadeli ihaleler de dahil edilm iş, 135 güne kadar olan vadeler 3 aylık

ihale kapsamına, 136-225 günlük vadeler ise 6 aylık ihale kapsamına alınmıştır.

III.2.2. Açık P iyasa İşlemleri

1995 yılında, Merkez Bankası piyasanın likidite ihtiyacını zaman zaman açık piyasa işlemlerini, zaman zaman da interbank ve döviz piyasalarını kullanarak krize neden olmadan gidermeye çalışmış, artan likidite karşısında daha etkili olabilmek için açık piyasa portföy limiti 12 Ocak 1995 tarihinde 500 trilyon Türk lirasına yükseltilmiştir. 1995 yılında açık piyasa işlemleri incelendiğinde, Ocak ayı içinde yoğun ters repo işlemi yapıldığı ve Ocak ayındaki ters repo işlem hacminin toplam işlem hacminin yüzde 39'unu oluşturduğu görülmektedir. Bunun nedeni ise bu ay içinde yapılan ters repo işlemlerinin çok kısa vadeli oluşu nedeniyle dönüşlerin de yoğun olmasıdır. Yıl genelinde ters repo işlemlerinin Mayıs, Temmuz, Eylül ve Ekim aylarında yoğunluk kazandığı, Eylül ayında rezerv paradaki artış nedeniyle açık piyasa işlemleri ile piyasadan yoğun olarak para çekildiği görülmektedir. Kasım ve Aralık aylarında ise, seçim ortamı ve

cnflasyonisl beklentiler nedeniyle bankaların arlan döviz talebi Merkez Bankası tarafından döviz satılarak karşılanmış, bankaların likidite ihtiyaçları ise piyasadan para çekici açık piyasa işlemi yapılmayarak karşılanmıştır. Bu da bu dönemdeki ters repo işlem hacminin düşmesine neden olmuştur. Ayrıca, ters repo faizleri de Hazine ihale faizleri ve interbank faizlerindeki yükselmeye paralel olarak Eylül avından itibaren yükselmeye başlamıştır.

TABLO m .2.3 AÇDC PİYASA İŞLEMLERİ

(Trilyon Türk lirası) Doğrudan Alım Doğrudan Satım Ters Repo Ters Repo Dönüş Repo Repo Dönüşü TCMB Itla N et Etki Ocak 1,5 32,9 288,9 299,1 0 0 4,8 (16 ,4 ) Şubat 8,0 11,0 8,5 0 0 0 0,6 (1 0 ,9 ) Mart 3,8 13,7 18,5 5,2 0 0 4,8 (1 8 ,5 ) Nisan 15 11,5 32,1 0 0 0 10,3 (1 8 ,3 ) Mayıs 12,5 28,2 79,2 42,6 6,1 6,3 67,9 15,5 Haziran 1,5 0,8 18,6 16,2 0 0 0 (1 ,7 ) Temmuz 0 20,7 43,6 71,6 0 0 17,3 24,7 Ağustos 0 33,5 29,9 41,8 0 0 5,7 (1 5 ,9 ) Eylül 7,1 59,2 65,3 39,0 0 0 0 (7 8 ,4 ) Ekim 0 2,6 71,5 55,9 0 0 8,9 (9 ,3 ) Kasım 6,7 10,9 38,3 104,8 0 0 41,9 104,3 Aralık 22,0 1,2 18,9 72,7 0 0 0 74,6 Toplam 78,1 226,1 713,5 749,1 6,1 6,3 162,2 49,7 Kaynak: TCMB

Parantez içindeki rakamlar piyasadan para çekildiğini göstermektedir.

III.2.3. B ankalararası P ara Piyasası

1995 yılında bankalararası para piyasasında toplam tek taraflı işlem hacmi 5 190,6 trilyon Türk lirası olarak gerçekleşmiş olup bu rakam tahmini GSMH'nın yüzde 68'ini oluşturmaktadır. Bu oran 1994 yılında yüzde 76 olarak gerçekleşmiştir. Bir gecelik işlemlerin bu. toplam içindeki payı ise yüzde 99,5 olarak gerçekleşmiştir. 1995 yılında bu piyasada 69 banka işlem yapmıştır. İşlem hacminin en yoğun olduğu dönem yılın ilk yarısında Nisan ve Mayıs aylan, yıl genelinde ise Eylül-Aralık. aylan arasında olmuştur. Merkez Bankası genellikle ayın ilk ve son günleri satış, diğer günlerde ise alış yaparak likidite akışını düzenlemeye çalışmıştır.

Bankalararası para piyasasında faizler yıl içinde yüzde 48 ile yüzde 106 aralığında değişmiştir. Yılın ilk yarısındaki ve Eylül ayındaki likidite fazlası

Merkez Bankası tarafından bankalararası para piyasası net alış yolu ile çekilmiştir. Yılın son üç ayında seçim ve enflasyonist beklentilerin döviz kuruna yaptığı baskı sonucu, bankaların açık pozisyonlarını kapatmaya yönelmeleri, Türk lirası ihtiyacını artırmıştır. Bu durum karşısında Merkez Bankası bankalararası para piyasası net satış yaparak ve açık piyasa işlemleriyle piyasaya para vererek, Türk lirası sıkışıklığım gidermeye çalışmıştır. Tablo III.2.4'ten de izlenebileceği gibi Merkez Bankası'nın net satıcı olduğu son üç ayda faizler de yükselme trendine girmiştir.

TABLO m.2.4

BANKALARARASI PARA PİYASASI (Gttnlttk) ~ , o Ortalama İşlem Hacmi (Milyar TL) Merkez Bankası N et Alışları (Milyar TL) Ortalama Bir Gecelik Faiz Oranı (%) Ocak 8 975,8 (10 609,7) 87,41 Şubat 14 436,6 77 743,1 66,98 Mart 14 611,7 20 766,6 66,00 N isan 20 334,4 40 435,2 68,75 M ayıs 22 935,4 15 290,3 76,63 Haziran 18 069,9 1 7 2 91,8 57,77 Temmuz 17 913,8 38 141,0 48,16 Ağustos 18 889,7 (38 606,6) 59,01 Ey İtti 30 130,0 29 267,8 73,15 Ekim 24 741,9 (79 364,6) 75,52 Kasım 23 754,4 (88 170,5) 81,82 Aralık 32 116,5 (360 890,7) 106,3 Kaynak: TCMB

(1 ) İşlem hacmi rakamları tek taraflıdır.

(2 ) N et alışlar, toplam alışlardan toplam satışlar dilşillerek bulunmuştur. Parantez

içindeki rakamlar negatif değerleri, bir diğer d eyişle satışların alışlardan fazla olduğunu göstermektedir.

III.3. DÖVİZ, E F E K T İF VE A LTIN PİYASALARI