B. Enbiya Suresi’nde Kullanılan Eğitim Metotları
8. Örnek Olma Metodu
Kur’an bütün yönleriyle iyi insan modeli olarak peygamberi göstermektedir. Her peygamber, bütün yönleriyle iyi birer örnektir.181 Peygamberlik önderliktir. İnsanlara idarî, siyasî, hukukî, iktisadî, ahlakî ve din alanında rehberliktir. İnsan için aklın işlevi ne ise, insanlık için de peygamberler o görevi üstlenir.182 Peygamberler örnek şahsiyetler oldukları için, söyledikleri her şeyi önce kendileri yaparlar. Böylece dinin sadece bilgi olarak kalmasını önleyip bizzat uygulamasını gerçekleştirirler.183 Çünkü inandığını yaşayarak telkin etmek, değişmez bir eğitim ve öğretim kanunudur.184
Kur’an, insan karakterini eğitmede, kendi ifadesiyle güzel bir örnek olması açısından Hz. Muhammed’in şahsiyetini gözler önüne sermektedir. Hz. Peygamberin örnek kişiliği sadece bir asra ya da nesle ait bir örnek değildir.185 “Rasulüm! Biz seni, ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik.”186
Hz. Muhammed, gönderildiği toplumu yirmi üç senede değiştirdi. Bu değiştirme faaliyeti, tamamen pedagojik prensipler doğrultusunda sürdürüldü. Şüphesiz bu değişimi sağlayan sıradan biri değildi. Bu şahıs inandığı gibi yaşayan, yaşadığı gibi inanan, Kur’an’la eğitilmiş üstün bir eğiticiydi. Onun örnek hayatı, Kur’an’ın hayata tatbikidir. Bu nedenle o bütün insanlık için “güzel bir örnek” olarak takdim edilmiştir.187
181 Şimşek, Kur’an Kıssalarına Giriş, s.109. 182 Gölcük, Kur’an ve İnsan, s.187.
183 Şentürk, age, s.15.
184 Özbek, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed, s.259. 185 Gülçür, age, s.74.
186 Enbiya, 21/107.
Hz. Peygamber, Kur’an’ı sözlü olarak tefsir etmesinin yanı sıra, hükümlerini bizzat yaşamak suretiyle, fiili olarak da tefsirini yapmıştır. Nitekim Peygamberimizin ahlâkını soranlara Hz. Ayşe, “Siz Kur’an okuyor musunuz?” diye cevap vermiş ve bununla Rasulullah’ın hayatında Kur’an’ı bizzat yaşayarak tatbik ettiğini ifade etmiştir.188
Peygamber, söylediklerini özellikle kendi nefsinde tatbik etmiş bir eğitimcidir. Bütün peygamberler, eşitlik, adalet, ilim, cihat, kardeşlik, yardımlaşma, çocuklara ilgi, kadınlara hürmet, komşuyu gözetme, akrabayı ziyaret gibi konularda her ne söylemişlerse, bunları herkesin gözü önünde, fiilî olarak tatbik etmişlerdir. Tatbik, işte bu şekilde İslam eğitiminin en belirgin vasfı olmuştur.189 Peygamberleri örnek alan mü’minlerin de söz ve davranış uyumuna dikkat etmeleri gerekmektedir. Ziya Paşa’nın dediği gibi, âyinesi iştir kişinin lafa bakılmaz.
Örnek olma metodunu sadece peygamberlere indirgemek de doğru olmaz. Kim olursa olsun, yaptığı söylediğine uymazsa ve onu doğrulamazsa, söylediği sözler gönüllere işlemez. Sözü ne kadar oturaklı, ifadeleri ne kadar belagatlı olursa olsun, sonuç değişmez. Hareketlerin ve pratik yaşayışın birlikte ortaya çıktığı en basit sözler bile insanları harekete geçirmeye yeter.190 Kur’an rehberliğinde bir hayat sürmek isteyen sıradan insanlar da onu içselleştirmeli ve bu güzellikleri davranışlarına yansıtmalıdır.191 İnancın davranışa dönüşmüş haline de “salih amel” denir. Böylesi davranışlar, vicdanlarda yer eden imanın, dışa vurmasıdır. Toprağın derinliklerinde kök salmış olan ağacın olgun bir meyvesi gibidir.192 Zira bu davranış Allah’ın da bizden istediği davranış şeklidir. “Ey iman edenler!
188 H. Emin Sert, Kur’an’da İnsan Tipleri ve Davranışları, Bilge Yay., İstanbul, 2004, s.176.
189 Özbek, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed, s.20. 190S. Kutub, Fîzılâl-il Kur’an, c.10, s.110.
191 Sert, age, s.180.
Yapmayacağınız şeyi niçin söylersiniz? Yapmayacağınız şeyi söylemeniz. Allah katında büyük gazaba sebep olur.”193
Kur’an, insanlardan okunmasını,194 üzerinde düşünülmesini,195 anlaşılmasını,196 ihlâsla fikir ve amelin bir biçimde açıklanmasını197 istemektedir. Kur’an’ın bir parçası olan Enbiya Suresi’nde de verilmek istenen mesajın bunun aynısı olduğunu görüyoruz. Bu surenin 85. ayetinde Allah, bazı peygamberlerin isimlerini zikrediyor ve onların zor durumlarda sabreden kullar olduklarını söylüyor. Bizim peygamberimiz de diğerleri gibi söz-davranış uyumuna dikkat etmiş, yapmadığı bir şeyi asla söylememiştir. Peygamberlerin tavırlarına inandırıcılık ve samimiyet katan, ayrıca Kureyşlilerin “sihir etkisi”198 diye algıladıkları tesir, peygamberin kişiliğindeki bu özellik idi.199
Yüce Allah insanlığa gönderdiği bütün peygamberleri insanlardan seçmek suretiyle, onların bize örnek olmasını murat etmiştir. “Senden önce de kendilerine vahyettiğimiz adamlardan başkasını göndermedik...”200 Müşriklerin her fırsatta beşer olan bir peygambere yaptıkları itirazlar “Bu ne biçim peygamber ki yemek yer, sokaklarda gezer”201 demelerine rağmen, Allah gönderdiği peygamberlerin insan olduğunu, onların da bir gün öleceğini söylüyor.
193 Saf, 61/2-3. 194 Alak, 96/13. 195 Bakara, 2/219, 266. 196 Nisa, 4/82; 231. 197 Nahl, 16/44. 198 Enbiya, 21/3.
199 Mevdudî, Tefhimu’ul- Kur’an, c.3, s.295. 200 Enbiya, 21/7.
Peygamberin insan olması, Allah’ın değişmeyen sünnetlerinden biridir. Bu durum, insanlar için bir lütuftur.202 “Andolsun ki Allah, insanlara ayetlerini okuyan, onları arıtan, onlara kitap ve hikmeti öğreten kendilerinden bir peygamber göndermekle iyilikte bulunmuştur. Hâlbuki onlar önceleri apaçık sapıklıkta idiler.”203 Mantıksal açıdan olaya bakıldığında da peygamberlerin insan olmaları gerektiği sonucuna varılır. Çünkü peygamberler ancak bu şartlarda pratik hayatları ile getirdikleri şeriatlarını doğrulayıcı hareketlerde bulunabilirler. Böylece günlük hareketleri de insanları davet ettikleri hayatın canlı bir örneği olur.204 Şayet müşriklerin dile getirdiği gibi peygamberler meleklerden seçilseydi, insanlar ne onun yaptıklarını taklit etmeyi düşünürler ne de bu hususta çaba sarf ederlerdi. Çünkü tabiatı farklı olanın davranışı da farklı olacaktır.205 Neticede bu kez de örnek alamadıklarını ve taklit edemediklerini bahane ederek iman etmeyeceklerdi. “Eğer hakikaten biz onlara melekleri indirseydik, ölüler de kendileriyle konuşsaydı, bütün varlıkları karşılarında toplayarak senin doğruluğuna şahit ve kefil gösterseydik, Allah dilemedikçe yine şüphe yok ki iman edecek değillerdi. Fakat onların çoğu cahillik ediyorlar.”206
Sonuç olarak denilebilir ki insanların eğitiminde mutlaka bir modele ihtiyaç vardır. Bu alanda Müslüman için en önemli davranış modelini peygamberimiz göstermiştir. Hz. Peygamberin insanlara karşı nasıl muamele ettiğini, onlara nasıl davrandığını bilmek Müslümanlar için hayati önem taşımaktadır.207
202 Hüseyin Yusuf, Hz. Peygamber Modeli, Rehber Yay., İstanbul, 2006, s.13. 203 Âl-i İmran, 3/164.
204 S.Kutub, Fîzılâl-il Kur’an, c.10, s.109.
205 Özbek, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed, s.55. 206 En’am, 6/111.