Örgütsel yabancılaşma değişkenine ilişkin sonuç ve tartışma

Araştırma sonuçlarına göre, öğretmenlerin yabancılaşma sorularına genel olarak düşük seviyede katılım gösterdikleri görülmektedir. Bu durum öğretmenler arasında yabancılaşmanın düşük düzeyde olduğunu göstermektedir. Bu sonuç literatürdeki birçok çalışmayla benzerlik göstermektedir (Averbek, 2016, s. 91; Eryılmaz, 2010, s. 92; Ünsal, 2018, s. 254).

Eğitim örgütlerinde yabancılaşmanın düşük düzeyde çıkmasının sebepleri arasında, öğretmenliğin saygın ve kutsal bir meslek olarak görülmesi, öğretmenin mesleğini severek ve isteyerek seçmesi, kamuda görev yapan öğretmenin özlük haklarının birçok kuruma göre daha iyi olması, hayat boyu iş garantisinin olması, bir takım öğretmene özel hizmetlerin (öğretmen evleri, sosyal tesisler, ödenekler, indirimler vb.) bulunması yabancılaşmayı azaltabilir. Yabancılaşmanın boyutları açısından sonuçlara bakıldığında, öğretmenler yabancılaşmayı en çok "güçsüzlük" boyutunda hissetmektedir. Öğretmenin yaptığı iş üzerinde kontrolünün olmadığını düşünmesi hatta kendi çalışma yöntemini bile özgürce seçememesi sonucunda kendisini güçsüz hissetmektedir. Bu durum, eğitim örgütlerinin aşırı merkeziyetçi ve bürokratik yapısı, öğretim süreçlerinin dışarıdan belirlenmesi, demokratik olmayan yönetim biçimi, eğitim

94 ile ilgili yasal metinlerin öğretmenin özgürce hareket etmesini kısıtlaması gibi sebeplerle açıklanmaktadır. Bu sonuç; bazı araştırma bulguları ile örtüşmektedir (Erjem, 2005, s.

398-399). Yabancılaşma, en düşük "kendine yabancılaşma" boyutunda görülmektedir. Bu durum öğretmenin kendi öz değerlerini yitirmediğini ve buna uygun davranışlar sergilediğini, kendisinden, mesleğinden ve iş çevresinden uzaklaşmadığını gösterir.

Bu araştırmada, öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma algıları incelendiğinde cinsiyet değişkeni açısından bir farklılık görülmediği tespit edilmiştir. Bu durum kurumda çalışan öğretmenlerin toplumsal cinsiyet algısının desteklendiği yorumu ile açıklanabilir.

Literatürde örgütsel yabancılaşmanın cinsiyet açısından farklılaştığını ortaya koyan çalışmalara rastlanmaktadır (Averbek, 2016, s. 91-92; Kahveci, 2015, s. 243).

Bu araştırmanın bulgularına göre, öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma algıları incelendiğinde medeni durum değişkeni açısından anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Örgütsel yabancılaşma boyutlarından "anlamsızlık ve kuralsızlık" boyutlarına ilişkin, bekâr öğretmenlerin yabancılaşma algıları evli öğretmenlere göre daha yüksek düzeydedir. Bu durum evliliğin getirdiği sorumluluk duyguları ile açıklanabilir; örneğin ev geçimi, masraflar, çocuğun ihtiyaçları gibi sebepler öğretmenin işe olan bağlılığını artırmakta ve yabancılaşmayı azaltmaktadır. Bu sonuç, literatürde benzer çalışmalarla örtüşmektedir (Kahveci, 2015, s. 243). Ancak bazı araştırmalarda öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma algılarının medeni durum değişkeni açısından farklılık göstermediği sonucuna da ulaşılmıştır (Ünsal, 2018, s. 254).

Bu araştırmanın bulgularına göre, öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma algıları incelendiğinde yaş değişkeni açısından anlamlı bir fark bulunduğu tespit edilmiştir.

Yabancılaşma boyutlarından güçsüzlük (yaşları 20-30 arası olan öğretmenler ile yaşları 41-50 arası olan öğretmenler), anlamsızlık (yaşları 20-30 arası olan öğretmenler ile yaşları 31-40 arası olan öğretmenler) ve kendine yabancılaşma (yaşları 31-40 arası olan öğretmenler ile yaşları 41-50 arası olan öğretmenler) boyutlarında katılımcıların yaşlarına göre anlamlı farklılıklar tespit edilmiştir. Bu durumda yaş olarak daha büyük olan öğretmenler güçsüzlüğü yüksek düzeyde yaşamaktadır. Yıllar ilerledikçe öğretmenin özerkliğini artıracak değişikliklerin olmadığına şahit olan öğretmenler yabancılaşmayı daha fazla yaşamaktadırlar. Anlamsızlık boyutu açısından mesleğe yeni başlayan öğretmenler, orta yaşa sahip öğretmenlere göre daha çok yabancılaşma yaşamaktadır.

Kurumda yeni olması sebebiyle neyin parçası olduğunun farkına varamayan ve zamanla oluşacak olan aidiyet hissini yaşayamayan öğretmenler yabancılaşmayı daha fazla yaşamaktadır. Kendine yabancılaşma boyutu, yaş olarak daha büyük olan öğretmenlerde

95 yüksek düzeydedir. Fromm'un (1990, s. 16) da belirttiği gibi toplumsal yaşam; ortak akıl ve birlikte hareket etme zorunluluğu getirdiğinden, insan bireysel özüne giderek yabancılaşmaktadır. Yaş ilerledikçe toplumun kurallarına göre hareket eden insanın özüne yabancılaşması kaçınılmazdır. Literatür incelendiğinde öğretmenlerin örgüte olan yabancılaşmasında yaş değişkeni açısından farklılık tespit eden çalışmalara rastlanmaktadır (Kahveci, 2015, s. 244). Aynı zamanda yaş değişkeni açısından farklılığın bulunmadığını tespit eden çalışmalar da mevcuttur (Gülören, 2011, s. 61).

Bu araştırmanın bulgularına göre, öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma algıları incelendiğinde mesleki deneyim değişkeni açısından anlamlı bir fark bulunduğu tespit edilmiştir. Sonuçlara göre yalnızca yabancılaşma boyutlarından topluma yabancılaşma ve kendine yabancılaşma olgusunda katılımcıların cinsiyetlerine göre anlamlı farklılıklar tespit edilmiştir. Farklılığın hangi gruplar arasında meydana geldiğini tespit etmek için yapılan Games Howel testi’ne göre, topluma yabancılaşmadaki farklılıkların mesleki deneyimi 1-5 yıl olan öğretmenler ile 11-15 ve 16-20 yıl olan öğretmenler arasında olduğu bulunmuştur. 1-5 yıl mesleki deneyime sahip olan öğretmenlerin 11 ve üzeri mesleki deneyime sahip olan öğretmenlere göre daha az yabancılaşma yaşadığı sonucuna ulaşılmıştır. Kendine yabancılaşma boyutundaki fark ise mesleki deneyimleri 1-5 yıl olan öğretmenler,11-15 yıl arasında olan öğretmenlerden daha az yabancılaşma yaşamaktadır.

Literatürde öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma düzeylerini inceleyen araştırmalarda mesleki kıdem açısından farklılık tespit eden çalışmalara rastlanmaktadır (Kahveci, 2015, s. 245). Ancak, Ünsal (2018, s. 255) de yaptığı çalışmasında öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma algısının hizmet yılı değişkenine ilişkin anlamlı bir farklılık göstermediğini tespit etmiştir.

Bu araştırmada, öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma algıları incelendiğinde çalışılan mevcut kurumdaki hizmet süresi değişkeni açısından anlamlı bir fark bulunduğu tespit edilmiştir. Örgütsel yabancılaşmanın tüm boyutlarında, kurumda çalışma süresi 1 yıldan daha az olan öğretmenlerin, 1-3 yıl arası kurumda çalışma süresine sahip öğretmenlere göre daha az yabancılaşma yaşadığı tespit edilmiştir. Güçsüzlük ve anlamsızlık boyutlarına ilişkin kurumda 1 yıldan az çalışma süresine sahip öğretmenlerin, 8 yıl ve üzeri çalışma süresine sahip öğretmenlere göre daha az yabancılaşma yaşadığı görülmektedir. Bu durum kurumda yeni olan öğretmenlerin kurumdan beklentilerinin pozitif yönde gerçekleşeceğine dair inançları doğrultusunda anket sorularına yanıt verdikleri ile açıklanabilir. Bu sonucu destekler nitelikte Gülören' in (2011, s. 61) yaptığı çalışmasında, kurumda 1-3 yıl çalışma süresine sahip öğretmenlerin, 16 yıl ve üzeri aynı

96 kurumda görev yapan öğretmenlerden daha az yabancılaşma yaşadıkları sonucuna ulaşmıştır. Kahveci'nin (2015, s. 245) de yaptığı çalışmasında ise kuralsızlık, kendine yabancılaşma ve anlamsızlık boyutlarında 1-5 yıl kurumda çalışma süresine sahip öğretmenler, 11-15 yıl çalışma süresine sahip öğretmenlere göre daha fazla yabancılaşma yaşamaktadır.