Örgütün Kültürel Yapısına İlişkin Stres Kaynakları

İş yerinin kültürel yapısı, örgüt üyelerince benimsenen değer ve normlardan oluşur. Örgütün kültürel yapısı, hem örgütün yasal yaptırım gücünü arttırmakta hem de örgütün düzen ve devamlılığını sağlamaktadır. Örgütsel yapıda bütün örgütü ilgilendiren ortak bir değerler sistemi olmakla birlikte her birim veya bölümün de kendine özgü bir değer sistemi vardır. Başka bir ifade ile örgütte hem genel bir örgütsel kültür hem de bu kültürü oluşturan alt kültürler vardır. Çalışanlar öncelikle alt kültürün değer ve normlarını benimserler. Örgütün kültürel yapısı, çalışanlar için stresli durumlar yaratabilmektedir. Bunun nedeni, çalışanların kültürel yapıyı oluşturan değer ve normları kolayca benimseyememeleridir.172 Örgüt kültürü bireylerin örgüt içindeki davranışlarına yön veren değerleri, inançları, ideolojileri kapsar. Bu kültür düzeyi işçilerin bağlılığını arttırır; fakat örgüt kültürünün bireyin kültürü ile çakışmaması ve aynı paralelde bulunması gerekmektedir.

170 _{Güney, Davranış Bilimleri, s. 441.} 171 _{Güney, Davranış Bilimleri, s. 441.} 172 _{Güney, Davranış Bilimleri, s. 451.}

3. 1. 2. 4. 1. İş Çevresindeki Ortak Değer ve Normlara Uyum

Normlar; toplumsal yaşam içindeki bireylerin nasıl hareket edeceğini belirleyen yazılı ve yazılı olmayan kurallar topluluğudur. İnsanların belli bir durumda neyi yapıp yapmayacaklarını, neyi düşünüp düşünmeyeceklerini, neyi söyleyip söylemeyeceklerini ile ilgili kurallardır. Bireyler bir örgüte girdiklerinde, o örgütün ortak değer ve normlarına uyum sağlamak ve örgüt içinde üyesi oldukları alt grup ile özdeşleşmek durumunda kalırlar. Birey, örgüt ve örgütteki alt grup tarafından kendisine öğretilmeye çalışılan örgütsel değer ve normları tümüyle kabul edebileceği gibi reddedebilir. Bu kabul ya da reddetme davranışı, bireyin örgüt veya alt grup ile özdeşleşme düzeyini belirler. Personelin grubun değer ve normlarını kabul süresince yaşadığı veya bu değer ve normları reddettiğinde yaşayacağını düşündüğü baskı ve sorunlar önemli bir stres nedeni olabilmektedir.173

3. 1. 2. 4. 2. İş Ortamındaki Görüş Farklılığı

İş yerinde iş ile ilgili ekip çalışmasının olmadığı, herkesin kişisel davrandığı yardımlaşma ve birlikte sorun çözme yerine kişisel yarışma, kayırma ve güç savaşının egemen olduğu örgüt içi durumlar önemli bir stres kaynağıdır. Kişilerin farklı amaç, değer yargısı, tutum, yetenek ve özelliklerinde olmaları kişilik çekişmelerinin önemli bir nedenidir.174 Böyle bir durumda kişi kendisini destekleyen, kendisinin de bir parçası olduğunu hissettiği bir ortamda değil, sürekli olarak açık veya gizli olarak mücadele vermesi gereken bir ortamda çalışmak zorunda olduğunu düşünür ve ona göre hareket eder. Bu durum ise, kişinin enerjisini iş dışında başka yönlere dağıtır ve kişi için rahatsız edici durum yaratarak strese girmesine neden olur. İş ortamında ortaya çıkan görüş farklılıkları çeşitli düzeylerde çatışmaları başlatarak, çalışanların stresli durumlar yaşamalarına yol açar.175

3. 1. 2. 4. 3. Statü Düşüklüğü

Bireylerin toplum içindeki mevkisi, hak ve görevlerin biçimsel örgüt içindeki kademeleşmesini, sübjektif anlamda ise, bireylerin birbirlerini değerlendirmelerini ve kişisel

173 _{Güney, Davranış Bilimleri, s. 442.}

174 _{Güney ve Diğerleri, Yönetim ve Organizasyon, s. 453.} 175 _{Güney, Davranış Bilimleri, s. 442.}

hükümleri ifade eder.176 Bireylerin çalışma dünyasında elde etmek istedikleri statü ve başkaları tarafından değer verilme biçimi, toplumsal yapı içerisinde saygınlık kazanma güdüsüyle birleşerek kişiye doyum sağlar. İşletmesiyle bütünleştiği takdirde, kişi işletmenin başarısıyla övünür, mutluluk duyar. Başkaları tarafından çalıştığı işletmeye ilişkin övücü sözler söylenmesi ona kıvanç ve çalışma onuru sağlar.177

Çalışanların işlerine ilişkin statü algıları düşükse veya olduklarından düşük bir statüde çalıştırılıyorsa, işe ve yöneticilere karşı olumsuz bir tavır takınırlar. Bu durumda onlarda kolayca stres oluşturur.178

3. 1. 2. 4. 4. Moral ve Doyum Düşüklüğü

Örgütün amaçları için kişileri çalışmaya gönüllü kılan çalışmasını verimli bir şekilde sürdürmesini sağlayan önemli etmenlerden biri de moraldir. İşten doyum alma, kişinin işini ya da iş yaşamını değerlendirmesi sonunda duyduğu hazdır. Moral ve iş doyumu birbirleriyle yakından ilişkili olan iki önemli kavramdır. Bir örgütte moral ve doyum düşüklüğü çalışanlarda devamsızlık, bıkkınlık, kuralları önemsememe, örgüte zarar verme, işi bırakma, savurganlık, yalancı hastalık ve kazalar gibi davranış ve sonuçlar yaratır.179 Moral ve doyum düşüklüğü çalışanların ruhsal yapıları üzerinde olumsuz etkiler yaratarak onların kısa sürede stres içine girmelerine de neden olmaktadır.180

İşletmenin başarısı ve başarısının devamı için, çalışanların iş doyum seviyesinin devamlı olarak yüksek düzeyde tutulması gerekmektedir. İşini severek yapmayan kişinin verim düzeyi vasatı geçmez; çünkü onu motive edecek bir güdü yoktur. Yönetici ve önder konumundaki kişilerin çalışanlarının iş doyumu sağlamak için büyük çaba sarf etmeleri gerekir. Moral ve iş doyumu seviyesi bir bakıma bir işletmenin verim düzeyini açıklar. Sabah işe gelirken akşam eve gitmeyi hayal eden çalışan sadece ve sadece kendine verilen görevi yapar, bir zorlama olmadıkça üstüne kesinlikle çıkmaz, çıkmak istemez.

176 _{Eren, Yönetim ve Organizasyon, s. 317.} 177 _{Sabuncuoğlu ve Tüz, Örgütsel Psikoloji, s. 160.} 178 _{Güney, Davranış Bilimleri, s. 450.}

179 _{İ. Ethem Başaran, Örgütsel Davranış, A.Ü.Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını, Ankara ,1982, s.208.} 180 _{Güney, Davranış Bilimleri, s. 451.}

3. 1. 2. 4. 5. İş Stresinde Ailenin Rolü

Aile ortamındaki etkenler iş içindeki etkenlerden ayrı düşünülemez. Ailesel sorunlar, maddi güçlükler, kişiler arası ilişki sorunları, iş yerinde kendini güvende hissetmeme birer stres kaynağıdır. Özellikle aileden ve işletmeden gelen talebin çatışması bireyin kişiliği ile aşılabilir. Kocasına destek vermeyi görev olarak düşünen bir eş, eşinin iş başarısını arttıracaktır. Aile yuvasında güvende, rahat olmak, iş dışında evi bir sığınak olarak görmek iş stresini azaltır. İyi bir eş altı çizilmemiş bir anlaşma ile evin iç sorumluluğunu alır. Bu kocasının başarısını arttırır.

Eşlerin her ikisinin çalıştığı aile modelinde yeni sorunlar eklenmektedir. Özellikle Türk aile modelinde kadın hem iş hem ev sorumluluğunu beraber götürmektedir. Annelik, ev hanımlığı ve çalışma yaşamı kadını daha çok yıpratmaktadır. ABD’de yapılan araştırmalar boşanan çiftlerde artışın nedenini yeni aile modeline bağlamaktadır. ABD’de de erkekler çalışan eşle evlenmeye bağlı rolünde değişimi göz ardı etmektedir. Evin iş sorumluluğunu kadından bekleme eğilimi fazladır. Bu da tartışma ve gerilim kaynağı olmaktadır.181 Eşlerin her ikisinin çalışmak zorunda olduğu çalışma modellerinde aile dışı yardım önem kazanır. Böyle bir yardım yoksa tarafların sorumlulukları paylaşmaları gerekir.