ÖFKENİN BASTIRILACAĞI YERLER

Öfkenin bastırılacağı en önemli durum yaşlı anne-babadan kaynaklanan sıkıntılardan dolayı öfkelenildiği andır. Ayet-i kerimede şöyle buyrulur: “Rabbin, sadece

kendisine kulluk etmenizi, ana-babanıza da iyi davranmanızı kesin bir şekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yanında yaşlanırsa, kendilerine ‘öf!’ bile deme; onları azarlama; ikisine de güzel söz söyle.”1235

Ayette geçen “üff” kelimesi bir şeyden tiksinildiği zaman söylenilen sözlerdendir. Daha sonra bu kelime anlam genişlemesine uğrayarak eziyet duyulan her şeyi ifade eder hale gelmiştir. Bu kelimenin, can sıkıntısı anlamına geldiği de söylenmiştir.1236

Yine bu kelime “Kötü söz söylemek.” şeklinde de tefsir edilmiştir. Kötü sözün en alt mertebesi “üff” demektir.1237

Kurtubî (671/273) de “Reddedilip kabul edilmeyen her şeye karşı kullanılan bir söz.” olduğunu belirttikten sonra İbrahim’in (a.s) “Üf size ve sizin Allah’tan

başka taptıklarınıza!”1238

sözünü hatırlatmıştır.

1232 _{Kutub, Fî Zılâli’l-Kur’ân, 1991, XI, 483.}

1233 _{et–Taberî, Câmiu’l–Beyân fî Tefsîri’l–Kur’ân, 1996, VIII, 370.} 1234

er-Râzî, Tefsîr-i Kebîr, 1998, XXII, 11. 1235 _{el-İsrâ 17/23.}

1236 _{er-Râzî, Tefsîr-i Kebîr, 1998, XIV, 450.}

1237 _{İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, 1985, IX, 4720.} 1238

Ayetin devamındaki “tenher” kelimesi de “Senden onlara karşı kötü bir davranış görülmesin, onlara karşı elini bile oynatma,1239

şiddetle reddedip kaba davranma.”1240 şeklinde tefsir edilmiştir.

Anne-babanın uzun süre yaşlılık halinde kalması, zamanla evlat üzerinde ağırlığını hissettirir, onu usandırır ve sıkıntısını arttırır. Sıkıntısı artan kişinin öfkesi su yüzüne çıkar. Kişinin sıkıntısını açığa çıkaran asgari durum ise öfke ve sıkıntıdan sık sık solumasıdır. Bu öfke, zaman zaman sıkıntıyı ifade eden “üff” sözüyle ya da azarlamayla da gösterilebilir. Dini bağlılığı az olan kişiler bu durumda anne-babasına kötü davranmaya başlarlar. Allah (c.c) böyle bir durumla karşılaşan Müslümanlara “Sakın onlara öf deme, onları azarlama,

onlara tatlı ve güzel söz söyle.” diye buyurmaktadır.1241

Böylece anne-babadan görülen hoş olmayan durumlar için öfkelenmemek gerektiği açığa çıkmaktadır.

Öfkenin bastırılacağı diğer durum ise insanlardan kötülük görüldüğü sıradaki öfke anıdır. Öfkeyi yutma tavsiyesi iki ayet-i kerimede yer almaktadır. Bunlardan birincisi: “O

takva sahipleri ki, bollukta da darlıkta da Allah için harcarlar; öfkelerini yutarlar ve insanları affederler. Allah da güzel davranışta bulunanları sever.”1242

ayetidir.

Bu ayet-i kerimede geçen “ َظْيَغْلا َنيِمِظاَكْلاَو” ibaresi “Bir insanın öfkesini yenip söz ve fiiliyle bu öfkesini göstermemesi.” demektir. Yine “Öfkenin sonucunda oluşacak davranışları göstermeyip içinde tutmaktır.” şeklinde de tarif edilmiştir.1243

Kurtubî (671/273) bu ibarenin “Öfkesinin gereğini yapabilecek güçte olmasına rağmen kişinin öfkesini yenerek sesini çıkarmaması.” olarak tarif etmiştir.1244

Öfkeyi yenmek sabrın ve yumuşaklığın bir çeşididir.1245

Âl-i İmrân 133-135. ayetlerinde İslam’da ideal ahlak özellikleri olan cömert olma, insanları bağışlama, kendi hatasını kabul edip bu hatayı düzeltmenin yanında öfkeyi yenmek de sayılmıştır. Bütün bu ahlakî özelliklere sahip olan kişinin de muttakilerden olduğu belirtilmiştir. Hatta bu insanların sahip olduğu takva onlara bu ahlaki özellikleri kazandırmaktadır. Bu takva duygusunun etkisiyle muttakiler can sıkan olaylar karşısında intikam almaya güçleri yettiği halde öfkelerini kontrol edip intikam almamaktadırlar.1246

Öfkelerini yenen muttakiler ayrıca kendilerine kötülük yapan bu insanları bağışlayarak ve

1239 _{İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, 1985, IX, 4720.} 1240 _{Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, 2001, X, 370–371.} 1241 _{Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, 2001, X, 369.} 1242

Âl-i İmrân 3/134.

1243 _{er-Râzî, Tefsîr-i Kebîr, 1998, VII, 70.}

1244 _{Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, 2001, IV, 377.} 1245 _{er-Râzî, Tefsîr-i Kebîr, 1998, VII, 71.}

1246

onlara iyilik yaparak Allah’ın (c.c) sevdiği kullar arasına girmektedirler.1247

Ancak affetme konusunda dikkat edilecek bir nokta vardır ki o da kamuyu ilgilendiren meselelerde toplum düzeninin bozulmasına ve kötülüklerin yayılmasına yol açabilecek durumlar karşısında gevşeklik göstermemektir.1248

Öfkeyi yenmeyle ilgili üçüncü ayet-i kerime şöyledir: “Onlar öyle kimselerdir ki

büyük günahlardan ve hayâsız çirkin işlerden kaçınırlar, kızdıkları zaman öfkelerini yener, karşıdakinin kusurlarını affederler.”1249

Bu ayet-i kerimenin Hz. Ömer (23/643) ya da Ebu Bekir (13/634) (r.a) hakkında nazil olduğu rivayet edilmiştir. Rivayetlerde onlara hakaret edildiği ancak onların buna karşılık vermedikleri yer almaktadır. Kendisine kötülük yapanlara öfkelenip kötülükle karşılık vermemek ahlakın güzel özelliklerindendir. Güzel ahlaka sahip olanlar kendilerine zulmedenlere karşı şefkatli davranır, kendilerine cahillik edenleri bağışlarlar. Böylece Allah’ın (c.c) vereceği sevabı ve kendilerini bağışlamasını ümit ederler.1250

Onlar öfkeli ve kinci değildirler, sakin bir mizaca sahiptirler. İnsanların eksikliklerine göz yumar, öfkelendiklerinde öfkelerini bastırırlar. Hz. Peygamber’in (s.a.s) başarı kazanmasındaki en etkili amiller arasında bu özelliklere sahip olması da bulunmaktadır.1251

İnsanlar yaratılışı icabı öfkelenmektedirler. Güzel ahlak hiç öfkelenmemek değil, öfkelendiğinde öfkesine hâkim olabilmektir. Gerektiğinde özveride bulunup bağışlayabilmektir. Öfkelendiğinde bağışlayıcı olmak güzel bir davranış olduğu gibi haksız tecavüze karşı direnmek de güzel davranışlar arasında yer alır.1252

Şahsiyeti ihlâl edici ve zarurî durumlarda yumuşak davranmak doğru değildir. Mesela, Allah’ın (c.c) emir ve yasakları çiğnendiğinde vacip olan, yumuşak davranmak değil, öfkelenmektir.1253

1247 _{Hicâzî, et-Tefsîr el-Vâdıh, ts., I, 335.} 1248 _{Heyet, Kur’ân Yolu, 2007, I, 674.} 1249

eş-Şûrâ 42/37.

1250 _{Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, 2001, XV, 418–419.} 1251 _{el-Mevdûdî, Tefhîmü’l-Kur’ân, 1996, V, 231.}

1252 _{Heyet, Kur’ân Yolu, 2007, IV, 754.} 1253