Ödünç iş ilişkisinde ödünç alan işveren, ödünç veren işverenle ödünç iş ilişkisine dayalı olarak ödünç işçi verme(alma) sözleşmesi yaptığından aralarındaki bu sözleşmeye aykırı davranması durumunda ödünç veren işverene karşı akde aykırılıktan sorumlu tutulacaktır. Örneğin, ödünç işçi verme sözleşmesinin ücret verme karşılığında yapılması ve ödünç işçinin işi ifa etmesine rağmen ödünç alanın ödünç verene karşı olan ücret borcunu ödememesi veya ödünç işçi tarafından ödünç alan işverenin işyerinde sunulan iş görme edimini kabul etmemesi gibi, sözleşmeden kaynaklanan temel ve tali yükümlülüklerine aykırı davranması ödünç alan işverenin akdi sorumluluğunu gerektirecektir. Yine ödünç alan işveren, ödünç veren işveren tarafından gönderilen ödünç
işçiyi kabul etmek zorundadır. Bundan kaçınırsa ödünç verene karşı temerrüde düşmüş olur ve tazminat ödemek zorunda kalabilir215.
Ödünç alanın ödünç işçiye karşı bir akdi sorumluluğu olup olmadığı konusuna gelince, daha önceden belirttiğimiz gibi ödünç alan işveren ile ödünç işçi arasında sözleşmeye dayanan bir ilişki bulunmamaktadır. Ancak, aralarında ödünç iş ilişkisinden kaynaklanan akit benzeri özel bir ilişki vardır ve bu ilişkiden her iki taraf için doğan bir takım hak ve yükümlülükler bulunmaktadır. Örneğin, ödünç alan işverenin ödünç işçiye karşı gözetme borcuna aykırı tutum ve davranışlar içinde bulunması, ödünç iş ilişkisinden kaynaklanan yönetim hakkını kötüye kullanması gibi, durumlarda ödünç alan yol açtığı zararlardan borca aykırılık hükümleri çerçevesinde işçiye karşı sorumlu tutulabilecektir.
II. HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU
Ödünç iş ilişkisini oluşturan taraflar arasındaki ilişkileri borca aykırılıktan doğan sorumluluk başlığı altında olduğu gibi burada da ödünç işçinin, ödünç veren işverenin ve ödünç alan işverenin sorumluluğu olmak üzere üç başlık altında incelemeye çalışacağız.
A) ÖDÜNÇ İŞÇİNİN SORUMLULUĞU
Ödünç iş ilişkisinde, ödünç işçinin ödünç alan işveren ile diğer üçüncü kişilere karşı ödünç iş ilişkisinden kaynaklanan haksız fiil sorumluluğu vardır. Ödünç işçinin, ödünç alan işverene veya ödünç alanın işyerindeki bir başka işçiye karşı haksız fiil niteliğindeki tutum ve davranışlarından dolayı sorumluluğu vardır. Örneğin, ödünç işçinin ödünç süresinde ödünç alanın işyerindeki makineleri kasten kırması, hırsızlaması veya bilerek hor kullanması gibi, tutum ve davranışları haksız fiil niteliğindedir ve bu davranışlarından dolayı ödünç alana karşı haksız fiil sorumluluğu vardır. Ödünç alan işveren ödünç işçiden haksız fiili ile neden olduğu zararları tazmin edebilir. Yine ödünç işçinin, ödünç alanın işyerindeki bir işçiyi yaralaması durumunda bu üçüncü kişi de haksız fiil hükümlerine göre zararını ödünç işçiden tazmin edebilecektir216.
215 AKYİĞİT, Ödünç İş İlişkisi, s.180. 216 AKYİĞİT, Ödünç İş İlişkisi, s.185.
B) ÖDÜNÇ VERENİN SORUMLULUĞU
Ödünç iş ilişkisinde ödünç veren işveren, kusurlu tutum ve davranışları neticesinde meydana gelecek zararlardan genel haksız fiil kurallarına göre sorumlu tutulacaktır. Bu konuda bir tereddüt yoktur. Ancak, ödünç verene hizmet sözleşmesiyle bağlı olan ödünç işçinin ödünç süresince iş görme edimini ifa ederken uğradığı veya başkasına yönelik olarak verdiği haksız fiil zararlarından ödünç veren işverenin istihdam eden sıfatıyla sorumlu tutulup tutulamayacağı konusu tereddüt oluşturmaktadır. Bu konuda farklı görüşler mevcuttur. Bir görüşe göre, işçi, ödünç iş ilişkisinde fiili olarak kimin istihdamına tabi ise o kişinin sorumlu tutulması gerekir ki, ödünç iş ilişkisinde bu sıfatın ödünç veren işverende gerçekleşmediği görülmektedir. Bu nedenle de ödünç verenin değil ödünç alanın sorumluluğu vardır. Diğer bir görüşe göre ise, ödünç verenin ve ödünç alanın birlikte haksız fiil sorumluluğu altında olacağı şeklindedir. Fakat, zararın ödünç veren işverenin işçinin seçim sürecindeki bir özensizliğinden meydan gelmesi durumunda birlikte sorumluluğa istisna oluşturduğu savunulmuştur217.
C) ÖDÜNÇ ALANIN SORUMLULUĞU
Ödünç iş ilişkisinde, ödünç alan işverenin haksız fiil sorumluluğu iki şekilde tezahür etmektedir. Birinci sorumluluğu, ödünç verene, ödünç işçiye veya bir üçüncü kişiye karşı kendi kusurundan kaynaklanan tutum ve davranışlarından kaynaklanan haksız fiil sorumluluğudur. İkinci sorumluluğu ise, ödünç süresince istihdam ettiği ödünç işçinin ödünç verene veya bir üçüncü kişiye karşı kusuruyla sergilediği tutum ve davranışlarda kaynaklanan haksız fiil sorumluluğudur. Birinci durumda yani kendisinin neden olduğu haksız fiillerden dolayı genel haksız fiil hükümlerine göre sorumlu olacaktır. İkinci durumda ise, ödünç işçi ödünç alan işverenin yanında ödünç süresince istihdam edilmektedir. Dolayısıyla ödünç alan işveren bu süre zarfında istihdam eden sıfatıyla sorumlu tutulabilecektir. Yani ödünç alan işveren, ödünç işçinin iş görme edimini ifa ederken hukuka aykırı tutum ve davranışta bulunarak ödünç alan işverenin işyerindeki bir başkasına verdiği zararlardan dolayı istihdam eden sıfatıyla haksız fiil hükümlerine göre sorumlu olacaktır218.
217 Bu konuda daha fazla bilgi için bknz; AKYİĞİT, Ödünç İş İlişkisi, s.190. 218 Bu konuda daha fazla bilgi için bknz; AKYİĞİT, Ödünç İş İlişkisi, s.186 vd.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ÖDÜNÇ İŞ İLİŞKİSİNİN SONA ERMESİ VE KURUMUN SOSYAL VE EKONOMİK ETKİLERİ
§ 8. ÖDÜNÇ İŞ İLİŞKİSİNİN SONA ERMESİ
Bir işverenin hizmet akdiyle kendisine bağlı olan bir işçisini, rızasını almak kaydıyla nispeten geçici bir süreliğine başka bir işverene ödünç olarak vermesiyle oluştuğunu gördüğümüz üç taraflı bir ilişki olan ödünç iş ilişkisinin kuruluşunu, hükümlerini, taraflarını ve tarafları arasındaki ilişkileri konularını buraya kadar ayrıntılarıyla değerlendirmeye çalıştık. Bu başlık altında ise, kurulmuş bir ödünç iş ilişkinin nasıl sona ereceği konusu üzerinde duracağız. Türk hukukunda ödünç iş ilişkisinin kuruluşu İş Kanununda düzenlenmesine ve tarafların sorumlulukları belli ölçüde öngörülmesine rağmen sona ermesi ve sona ermesi nedenlerine değinilmemiştir219. Şimdi Türk hukuku eksenli olarak sırasıyla tarafların anlaşması, sürenin dolması, geçersizlik, işyerinin kapatılması, ölüm, ve sözleşmenin feshi alt başlıkları halinde inceleyeceğiz.
I. TARAFLARIN ANLAŞMASI
Sözleşme yapma özgürlüğü ilkesinin220 doğal bir sonucu olarak, özgür iradeleri ile hizmet sözleşmesi yapan taraflar, yine bu ilke uyarınca diledikleri zaman sözleşmeyi sona erdirebilirler221. Yapılan sözleşmenin belirli yada belirsiz süreli yapılmış olması, anlaşmayla sona erdirilmesine bir engel teşkil etmez. Yeter ki, tarafların karşılıklı ve birbirlerine uygun irade beyanları sözleşmeyi sona erdirmeye yönelik olsun222.
Sözleşme yapma özgürlüğü ilkesi, içinde birden fazla sözleşmeyi barındıran ödünç iş ilişkisi için de geçerlidir. Fakat ödünç iş ilişkisinin üç taraflı oluşu, normal bir iş ilişkisinden farklı olarak bir ayırım yapılmasını gerekli kılmaktadır. Çünkü, ödünç iş ilişkisinde biri ödünç veren işveren ile ödünç işçi arasındaki “hizmet sözleşmesi”, diğeri ise
219 ÇANKAYA/ÇİL, s.160.
220 Sözleşme özgürlüğü ilkesi yönünden daha fazla bilgi için bkz. EREN, Fikret, “Borçlar Hukuku Genel Hükümler”, C.1, İstanbul 1998, s.273 vd.
221 ÇELİK, İş Hukuku, s.177.
ödünç veren işveren ile ödünç alan işveren arasındaki “ödünç işçi verme sözleşmesi” olmak üzere iki sözleşme mevcuttur223. Bu nedenle ödünç iş ilişkisinin tarafların anlaşmasıyla sona ermesini iki başlık altında incelemek ihtiyacı doğmaktadır.