Öğretmenlerin Ünite Programına İlişkin Düşüncelerine Yönelik

Anket, belli bir konuda saptanmış hipotezlere ya da sorulara bağlı olarak, bir evren ya da örneklemi oluşturan kaynak kişilere sorular yöneltmek suretiyle sistemli veri toplama tekniği olarak tanımlanabilir (Armağan, 1983). İlköğretim II. Kademe 7.sınıf Müzik Öğretim Programında kapsanan “Müzikte Örgü, Doku, Biçim Tür” ünite programının amaçlarına, davranışlarına, içeriğine, öğretim süreçlerine (öğrenme-öğretme durumlarına), sınama-ölçme durumlarına ve değerlendirme boyutlarına ilişkin öğretmen görüşleri için 2005–2006 eğitim-öğretim yılında görev yapan, belirlenen örneklem grubundaki müzik öğretmenlerine “Anket” uygulanmıştır. Bu anket müzik öğretmenlerinin ünite programındaki belirtilen konulara ilişkin düşünce ve görüşlerinin tespiti yapmaya yöneliktir.

Veri toplama aracının geliştirilmesi aşamasında öncelikle, araştırmanın temellendirilmesi ve belirlenen amaçlara ulaşabilmesi için konuyla ilgili kaynaklar (tez, makale, kitap, bilimsel araştırma vb.) incelenmiş ve elde edilen veriler yardımıyla anketin kavramsal yapısı ve ana çerçevesi belirlenmiştir.

Anket iki bölümden oluşmaktadır (Ek–6). Birinci bölüm, müzik öğretmenlerine ait demografik bilgileri ile hizmet bilgilerini içermektedir. Maddeler; cinsiyet, öğretmenlik mesleğindeki hizmet süresi, eğitim durumu, mezun olunan

kurum ve hizmet içi eğitim durumu ile ilgili bilgileri toplamayı amaçlamaktadır. İkinci bölümde öğretmenlerin ünite programına yönelik görüşlerini saptamak amacıyla 33 adet kapalı uçlu soru sorulmuştur. Bu bölümde yer alan sorular öğretmenlerin ünite programının amaç, davranış, içerik, işleniş, sınama-ölçme durumları ve değerlendirme boyutlarına ilişkin görüşlerini almak için anket içerisinde ayrı ayrı bölümlendirilmiştir. Ankette bulunan sorular için “1-Hiç, 2-Az, 3-

Kısmen, 4-Büyük Ölçüde, 5-Tamamen” seçeneklerinden oluşan “Beşli Likert”

ölçeği kullanılmıştır. Ankette kullanılan seçenekler ve düzeyleri aşağıdaki tabloda sunulmuştur;

Tablo: 4.3.2.1. Ankette Kullanılan Seçenekler ve Düzeyi 3

SEÇENEKLER DÜZEY 1 Hiç 1.00 – 1.79 2 Az 1.80 – 2.59 3 Kısmen 2.60 – 3.39 4 Büyük Ölçüde 3.40 – 4.19 5 Tamamen 4.20 – 5.00

Anketin kapsam geçerliliğini belirlemek amacıyla müzik öğretmenleri, müzik alan uzmanları, müzik eğitimi uzmanları, eğitim uzmanları, eğitim denetçileri ve Talim Terbiye Kurulunda görev yapan müzik uzmanlarının görüşleri alınmıştır. Anket gerekli düzeltme ve eklemeler yapıldıktan sonra örneklem grubuna uygulanmıştır.

4.3.3. Gözlem

Gözlem nitel araştırmalarda temel ve önemli bir yöntemdir. Doğal ve sosyal ortamda karmaşık etkileşimleri keşfetmek için seçilen sosyal ortamda olayların, davranışların ve nesnelerin sistematik olarak not edilmesini ve kaydedilmesini içermektedir (Marshall ve Rossman, 1999: 107) diğer bir deyişle “Gözlem, herhangi

56

bir ortamda ya da kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir” (Yıldırım, 2005: 169).

Gözlem, öğretmenlerin ders planlarında sergilemeye çalıştıkları özellikleri, sınıf ortamındaki uygulama süreçlerinde ne düzeyde etkinlik ve davranış olarak açığa çıkarabildiklerini belirlemek amacıyla yapılmış ve bu amaç doğrultusunda; araştırmanın 5. alt probleminin çözümüne katkı sağlamıştır.

Bu amaçla araştırmacı tarafından geliştirilen “Ders Planı ve Uygulamaları Gözlem Formu” (Ek–5) araştırmanın 5. alt problemi olan, ünite için hazırlanan öğretmen planları ve uygulamalarının; yürürlükteki öğretim programına, planlama ilkelerine uygunluğu ve gerçekleşme düzeyine ilişkin verilerin tespitine yöneliktir.

Sınıf içi öğretmen davranışlarının belirlenmesi, planlama etkinliklerinin uygulamadaki gerçekleşme düzeylerinin tespiti amacıyla hazırlanan ve beş bölümden oluşan “Gözlem Formu”, bu formda dikkate alınacak gözlem boyutlarının açık bir biçimde belirlenmesine yönelik olarak yapılandırılmıştır.

Form; gözlem yapılacak öğretmenin adı, öğretim deneyimi, bulunduğu okul, gözlem yapılan sınıf/mevcut, konu, dersin işlendiği zaman vb. bilgiler, gözlem yapılan dersin planlama boyutuna yönelik etkinliklerin değerlendirileceği “Ders Planı”, planlama etkinliklerinin ve bunun dışında gerçekleştirilen etkinliklerin planlamaya uygunluğunu değerlendirme amacındaki “Uygulama” ve Milli Eğitim Bakanlığının planlama ve uygulama aşamalarında ilgili etkinliklere yer verilmesini ön gördüğü “Çoklu Zekâ Modeline Yönelik Etkinliklere Yönelik Davranışlar” boyutlarından oluşmaktadır. Ayrıca gözlem aşamasında oluşabilecek fakat formda yer almayabileceği olasılığı düşünülen etkinlik ve uygulamalar için de “Genel Değerlendirme (Görüşler)” başlığı altında ayrı bir bölüm bulunmaktadır.

Gözlem formunun geliştirilmesi aşamasında öncelikle, araştırmanın temellendirilmesi ve belirlenen amaçlara ulaşabilmesi için konuyla ilgili kaynaklar

(tez, makale, kitap, bilimsel araştırma vb.) incelenmiş ve elde edilen veriler yardımıyla gözlem formunun kavramsal yapısı ve ana çerçevesi belirlenmiştir.

Formun planlama etkinliklerine yönelik boyutlarına ilişkin veriler öğretmenlerin hazırlamış olduğu “Ders Planları”ndan edinilmiş, aynı ders planlarının derslerde uygulanmaları sırasında da formun uygulama boyutlarına ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır. Formun kapsam geçerliliğini belirlemek amacıyla müzik öğretmenleri, müzik alan uzmanları, müzik eğitimi uzmanları, eğitim uzmanları, eğitim denetçileri ve Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulunda görev yapan müzik uzmanlarının görüşleri alınmıştır. Gözlem Formu gerekli düzeltme ve eklemeler yapıldıktan sonra örneklem grubuna uygulanmıştır. Bu uygulama sonucunda yeniden düzenlenen form örneklem grubu olarak belirlenen beş öğretmenin ilgili ünite boyunca yürüttüğü derslerin gözlenmesi yoluyla uygulanmış ve sonuca gidilmeye çalışılmıştır. Gözlem bu yönü ile araştırmacının ortama “katılmadığı” bir biçimde gerçekleştirilmiş ve tam anlamıyla bir durum tespiti yapılmaya çalışılmıştır.

4.3.4. Yapılandırılmış Görüşme

Görüşme (interview) tekniği, bir konu hakkında, ilgili kişi(ler)den hazırlanan sorular çerçevesinde bilgi almaktır. Bu kişilerin kaç kişi ve konuların neler olacağı, araştırma konusuna, amaca bağlıdır ve diğer araştırma teknikleri içerisinde araştırmacıya ve görüşme yapılan kişiye esneklik, derinlik sağlayan bir gözlem tekniğidir (Aziz, 1994: 84). Nitel araştırmalarda görüşme iki amaçla kullanılmaktadır. İlk olarak görüşme, veri toplamak için başat bir yöntem olabilir, ikinci olarak da gözlem, dokuman analizi ya da diğer teknikler ile birlikte kullanılabilir (Bogdan ve Biklen, 1998: 94). “Derinlemesine görüşme, nitel araştırmaların ayırt edici bir özelliğidir. Görüşme, katılımcıların dünyaya bakış açılarını anlamak için gereklidir” (Rossman ve Rallis, 2003: 180). Görüşme yoluyla deneyimler, tutumlar, düşünceler, niyetler yorumlar, zihinsel algılar ve tepkiler gibi gözlenemeyen unsurlar anlaşılmaya çalışılmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2005).

58

Bu araştırma kapsamındaki yapılandırılmış görüşme müzik öğretmenlerinin İlköğretim II. Kademe 7.sınıf Müzik Öğretim Programında kapsanan “Müzikte Örgü, Doku, Biçim Tür” ünitesine ilişkin genel görüşlerini tespit etmek amacıyla hazırlanmıştır. Görüşme öğretmenlerin üniteye ilişkin görüşlerinin yanında ünitenin içinde bulunduğu programın genelinin öğretmenler tarafından algılanma biçimini ve programa yönelik yargı ve düşüncelerini almaya yöneliktir. Araştırmanın 3. alt problemini değişik bir bakış açısıyla ele almaya yönelik olarak hazırlanan ve uygulanan görüşme tekniği aynı zamanda ünite programına yönelik düşüncelerin ortaya çıkarılmasını farklı bir veri toplama tekniği ile sağlamak öğretmenlerin verdikleri bilgiler arasındaki paralelliği ve farklılığı saptamak, karşılaştırmalar yapmak ve veri çeşitliliği yolu ile araştırmayı derinleştirmek amacındadır.

Görüşme formunun geliştirilmesi için öncelikle araştırmanın belirlenen alt problemlerini en iyi yansıtabilecek sorular oluşturulmuştur. Araştırmanın alt problemleri ile ilgili açık ve anlaşılır birçok soru yazılmıştır. Daha sonra yazılan bu sorulardan görüşmenin amacına en uygun olanlarına karar verilmiştir. Bununla birlikte her bir sorunun veri setine derinlemesine ulaşmayı sağlayacak biçimde açık uçlu olmasına, farklı bireyler için farklı anlam taşımamasına özen gösterilmiş ve gerekli olan sorularda alternatif soru ifadeleri (sonda)’ne yer verilmiştir. Sonda’lar görüşülen bireye hangi noktalarda ek bilgi verilmesi gerektiği, verilen ayrıntının yeterli olup olmadığı ve tam olarak anlaşılmayan açıklamalara ek açıklamalar getirmesi gerektiği konusunda bir geri bildirim özelliği taşımaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2005: 133, Balcı: 2005).

Görüşme sorularının hazırlık aşamasında ilgili kaynaklar incelenerek temalar belirlenmiş, alan uzmanlarının görüşleri alınarak kapsam geçerliliği sağlanmış ve görüşme formu yeniden yapılandırılmıştır. Yapılandırılan görüşme formu pilot uygulamadan sonra belirlenen örneklem grubuna uygulanmıştır. Araştırmada kullanılan görüşme formunun örneği Ek-4’de verilmiştir.

Bu bağlamda; görüşme müzik öğretmenlerinin ilköğretim II. kademe 7. Sınıf Müzik Öğretim Programı’nda kapsanan “Müzikte Örgü, Doku, Biçim, Tür

Ünitesi”ne ilişkin genel görüşlerini belirlemeyi ve araştırmanın 6. alt problemini çözmeyi amaçlamaktadır.

4.4. Verilerin Toplanması

Yukarıda tanımlanan anket, görüşme ve gözlem formu hazırlandıktan sonra bir araştırma önerisi ile birlikte Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı’na (EARGED) başvurulmuş ve araştırma verilerinin toplanabilmesi için izin istenmiştir. EARGED izni alındıktan sonra bu daireden belirlenen örneklem grubundaki okulların listesi temin edilmiş ve bu listede yer alan okullar arasından örneklem planına göre okul ve görüşlerine başvurulacak müzik öğretmenleri seçilmiştir.

Anketlerin örneklem grubuna uygulanması 2005–2006 öğretim yılı Nisan- Mayıs-Haziran aylarında gerçekleştirilerek istatistiksel işlemleri yapılmıştır. Örneklem grubuna uygulanmadan önce anketlerin pilot uygulaması gerçekleştirilerek geçerliği ve güvenirliği sağlanmaya çalışılmıştır. Anketler belirlenen örneklem grubundaki öğretmenlere araştırmacı tarafından elden ulaştırılarak geri dönüşte olası aksamaların önüne geçilmeye özen gösterilmiştir.

Araştırmacı tarafından hazırlanan ve on sorudan oluşan görüşme formu anketlerde olduğu gibi pilot uygulamalar sonrasında araştırmada kullanılacak biçime dönüştürülerek uygulanmıştır. Pilot uygulamadan sonra görüşme yapılacak öğretmenlerin çalışma programları doğrultusunda görüşmelerin yapılabileceği çalışma takvimine göre en uygun yer ve zaman seçilerek örneklem grubundaki öğretmenlerle görüşmelere başlanmıştır. Görüşme işlemleri öğretmenlerin çalışma koşulları ve ders programları dikkate alınarak 10.00 ile 16.00 saatleri arasında yapılmaya çalışılmıştır. Her görüşmeden önce araştırmacı; araştırmanın amacını, verilerin nasıl ve nerede kullanılacağını, bu işlemin ortalama ne kadar süreceğini ve görüşme yapılan kişilere ait bilgilerin gizliliği konularını özellikle açıklamıştır. Soruların bitiminde, görüşülen kişinin diğer düşünceleri de alınarak konu ile ilgili ayrıntılar saptanmaya çalışılmıştır. Örneklem grubunda koşulları uygun ve gönüllü

60

olan on öğretmen ile yapılan ve ortalama 30 ile 50 dakika süren görüşmeler ses kayıt cihazı ile kaydedilmiş ve daha sonra dinlenerek deşifre edilmiştir. Yapılan görüşmelerde öğretmenlerin içten ve samimi davranışları ve araştırma konusuna olan ilgileri çalışmaya önemli ölçüde katkı sağlamıştır. Deşifre edilen görüşme kayıtları yazıya aktarılarak görüşme yapılan her öğretmene ait bir görüşme metni oluşturulmuş ve bu metin daha sonra yeniden düzenlenerek bütün görüşme sonuçlarının aynı ortamda görülebileceği bir hale dönüştürülmüştür. Elde edilen verilerin analizi ve yorumlanması bu işlemlerden sonra gerçekleştirilmeye başlanmıştır.

Araştırma kapsamında gözlem yolu ile elde edilecek verilerin toplanmasına başlanmadan önce Milli Eğitim Bakanlığı ve EARGED başkanlığının izni ile gözlem çalışması yapılacak okullar belirlenerek, oluşturulan çalışma takvimi doğrultusunda ilgili öğretmenlerle ön görüşmeler yapılmış ve araştırmanın istenen verimlilikte yürütülebilmesi için örneklem grubundaki okulların coğrafi konumu ve öğretmenlerin ders programları belirlenmiştir. Örneklem grubu olarak belirlenen beş öğretmenin gözlenmesi, görüşme boyutunda olduğu gibi mevcut koşullar ve öğretmenlerin gönüllülükleri esas alınarak gerçekleştirilmiştir. Yukarıda belirtilen resmi kurumların yasal izinlerinin yanında gözlem yapılacak okulların müdür ve idarecileri ile de ön görüşmeler yapılarak okul ve ilgili sınıflardaki eğitim-öğretim etkinliklerini aksatmamaya yönelik önlemler alınmaya çalışılmıştır. Araştırmacı tarafından hazırlanan ve ön uygulaması yapılan “Ders Planı ve Uygulamalarını Gözlem Formu” ile örneklem grubundaki öğretmenlerin “Müzikte Örgü, Doku, Biçim, Tür” ünitesi boyunca işledikleri bütün dersler gözlenmiş ve formda belirlenen boyutların ne derecede yerine getirildiği saptanmaya çalışılmıştır. Derslerde yapılan gözlemlerden sonra ilgili derse ait ders planlarının bir örneği öğretmenlerden alınarak formun planlamaya yönelik boyutuna ait verilere ulaşılmaya çalışılmıştır. Çalışmalar sırasında dersler ve işlenişin olabildiğince mevcut şartlar ve doğal akışı içerisinde gözlenmesine ve verilerin nesnelliğinin sağlanmasına özen gösterilmiş ve tam olarak bir durum tespiti yapılmaya çalışılmıştır. Verilerin kaydedildiği gözlem formları ve 2005–2006 Eğitim-öğretim yılı Nisan-Mayıs-Haziran ayları boyunca

yapılan çalışma sürecinde elde edilen bilgiler gözlem çalışmaları bitiminde yeniden incelenerek gerekli çıkarımlar yapılmış ve verilerin analizi işlemine geçilmiştir.

4.5. Geçerlik ve Güvenirlik

Geçerlik bulguların doğruluğunun araştırmacının mı, yoksa okuyucunun mu bakış açısından elde edildiğine karar vermede kullanılmaktadır (Creswell ve Miller, 2000. Akt: Creswell, 2003: 195–196). Genel olarak toplanan verilerin ayrıntılı olarak raporlaştırılması ve araştırmacının sonuçlara nasıl ulaştığını açıklaması, nitel araştırmalarda geçerliğin önemli ölçütleri olarak kabul edilmekte ve araştırma sonuçlarının doğruluğunu konu edinmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2005: 255–257). Güvenirlik ise, araştırma sonuçlarının tekrar edilebilirliğiyle ilgilidir. Araştırma sonuçlarının benzer ortamlarda aynı şekilde elde edilip edilemeyeceğine ve başka araştırmacıların aynı veriyi kullanarak aynı sonuçlara ulaşıp ulaşamayacağına ilişkindir (LeCompte ve Goetz, 1982; Yıldırım ve Şimşek, 2005: 255)

Araştırmanın modeli, katılımcıları, veri toplama araçları, veri toplama süreci, verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması ve bulguların nasıl düzenlendiği ayrıntılı bir biçimde açık, tutarlı ve başka araştırmacılar tarafından da kullanılabilecek/incelenebilecek düzeyde tanımlanmıştır.

Araştırmada geçerliği arttırmak için farklı veri kaynaklarından yararlanılarak veri çeşitlemesi yapılmıştır. Bu bağlamda araştırmada ortam ve katılımcı verilerinin elde edildiği söylenebilir. Ortam verileri, gözlem kayıtlarından, katılımcı verileri ise, görüşme, anket formu ve ders planlarından elde edilmiştir. Bunun yanında, araştırmada yöntem çeşitlemesi de işe koşulmuştur. Diğer bir anlatımla; gözlem, görüşme, anket ve doküman incelemesi yapılmıştır.

Araştırmanın tüm aşamalarında, nitel ve nicel çalışmalar konusunda deneyimli uzman etkileşimleri yoluna gidilmiştir. Araştırmacı tarafından, program değerlendirme esasları ve ilgili literatür taraması sonucunda hazırlanan veri toplama

62

araçları müzik eğitimi program değerlendirme uzmanları (3), eğitim programları değerlendirme uzmanları (3), MEB TTKB (Talim ve Terbiye Kurulu) uzmanları (2) ve müzik öğretmenleri’(3) nin görüşleri alınarak yeniden yapılandırılmış, sorularda gerekli düzenlemeler yapılarak geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılması yoluna gidilmiştir. Uzmanlardan alınan görüş, öneri ve eleştiriler doğrultusunda veri toplama araçlarına son şekli verilerek öncelikle ön uygulamalar yapılmış daha sonra veri toplama araçları yeniden gözden geçirilerek çalışmaya veri oluşturacak uygulamaya geçilmiştir. Araştırmada gerçekleşen süreçler ve bu süreçler sonunda ortaya konulan ürünler, birbiriyle tutarlılığı açısından incelenmiş, belirlenen tutarsızlıkların kaynaklarına inilerek yapıyı bozan özellikler araştırma sürecinden çıkarılmıştır. Araştırmacının sergilediği bu tutum, araştırmanın kendi içinde tutarlı bir bütün olmasına katkı getirmiştir.

Araştırmacı, çalışmanın veri toplama araçlarının hazırlanmasında, geliştirilmesinde, uygulanmasında ve çözümlenmesinde nesnel tutum ve davranışlar sergilemeye çalışmış; ortama yönelik verileri elde ederken yanlı davranmamaya özen göstermiştir. Buna rağmen araştırmacı nitel araştırmada araştırmacının da bir veri kaynağı olduğunu düşünerek, kendi öznel algılarını nesnel bir açıklıkla araştırma raporuna yansıtmaya çalışmıştır. Bu durum, araştırmacının tüm süreçlerdeki rolü ayrıntılı bir biçimde tanımlandığında sorun olarak görülmemiş; üstelik geçerliği ve güvenirliği arttıran bir etmen olarak değerlendirilmiştir.

4.6. Verilerin Analizi

Bilimsel veya toplumsal amaçlı, istatistiksel verilerin bulunduğu her araştırmada elde edilen düzensiz ve kaba verilerin sınıflandırılarak işlenmesi araştırma tekniklerinin genel kurallarından biridir (Aziz, 1994: 141). Ulaşılan veri setinin analizi sürecine başlamadan önce, nitel veri setinin nasıl analiz edilebileceği ilgili alanyazın incelenmiştir. Yapılan incelemeler sonunda, nitel çözümlemenin araştırmacıya özgü olduğu, esnek, yaratıcı ve yoğun bir çalışmayı gerektirdiği görülmüştür (Patton, 1987; Bogdan ve Biklen, 1998). Öğretmenlere uygulanan görüş

anketi için nicel veri analizi, görüşme ve gözlem aşamaları için de içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizi sürecinde araştırmacı kendine özgü bir strateji geliştirerek içerik analizi sürecine açıklık kazandırmıştır. Bu bağlamda; araştırma sonunda elde edilen nicel ve nitel verilerin çözümlenmesi ve yorumlanmasında izlenen işlem basamaklarının ve bu basamaklarda yapılan çalışmaların nasıl şekillendiği aşağıda sırasıyla verilmiştir.

4.6.1. Ünitenin Program Hazırlama İlkelerine Uygunluğuna Yönelik