SOKAK ÇOCUKLARININ İNTERNET BAĞIMLILIĞI
Yrd. Doç. Dr. Ayla AKBAŞ
*Özet
Bu çalışmanın amacı, sokakta çalışan çocukların internet kullanım alışkanlıklarını belirle-mektir. Araştırma Ankara sokaklarında çalışan ve yaşları 11 ile 17 arasında değişen, ilköğretim ve liselerde okuyan 100 erkek çocuk üzerinde yapılmıştır. Deneklere internet kullanımına ilişkin bir ‘İnternet Kullanım Anketi’ (Akbaş, 2007) uygulanmıştır. Verilerin frekansları ve yüzdelikleri hesaplanıp, chi-square test analizleri yapılmıştır. Sokak çocuklarının internet alışkanlıkları ile ruh sağlığı arasındaki ilişkiyi araştırmak üzere yapılan çalışmanın burada sadece internet alış-kanlıklarına ilişkin istatistiksel çözümlemeleri ve değerlendirmeleri yer almaktadır. Ruh sağlığına ilişkin olarak adı geçen deneklere resim çizme çalışmaları yaptırılmış ve resimlerin değerlendiril-mesine yer verilmemiştir. Çalışmanın bu boyutu sonuçlandırıldığı zaman diğer bir çalışma olarak yayınlanacaktır. Bulgulara göre ilköğretim öğrencileri çoğunluktadır (%81). Bu öğrencilerin % 44’ü dördüncü sınıf ve daha üst sınıflara devam etmektedir. İnternetin eğitime katkısı olduğunu %58’i ifade etmektedir. Denekler interneti eğitsel amaçlarla ilgili bulmalarına rağmen zaman kaybı olarak (%53) değerlendirmektedirler. Buna karşın yine interneti (%52) ödev hazırlama aracı olarak görmektedirler. Deneklerin internete girmelerini aileleri desteklememektedir (%62). Denekler genellikle internetten (%63) memnun olduklarını belirtmişlerdir. Sokak çocuklarının haftada birkaç gün arkadaşlarıyla birlikte 1-3 saat arasında eğlence sitelerine oyun amacıyla gir-dikleri ortaya çıkmış bulunmaktadır. Elde edilen bulgular ışığında sokak çocuklarıyla ilgili öneri-ler sunulmuştur.
Anahtar kelimeler: Sokak Çocuğu, İnternet Bağımlılığı, Rehberlik Hizmetleri. Giriş
Bilimsel ve teknolojik gelişimler sonucu cep telefonu, bilgisayar ve internet hızla günlük ya-şamımıza girmiştir. Internet, birçok bilgisayar sistemini birbirine bağlayan, dünya çapında yaygın bir iletişim ağıdır. İnternet sayesinde istenilen bilgiye anında ulaşabilme, veri tabanından, kütüp-haneden ve haber gruplarından bilgi sağlama, bilgi paylaşımı, sohbet etme, elektronik mail gön-derme, konuşma, video konferanslar, müzik dinleme, film seyretme, karşılıklı oyunlar oynama, alışveriş yapma gibi avantajlarının yanısıra birçok problemi de beraberinde getirmiştir (World wide web user statistics, 1996).
Okul çağındaki ergenlerde sık görülen, aşırı şekilde internet/bilgisayar kullanımı onları ba-ğımlı hale getirmektedir. Bu olgu ergenlerin hem akademik hem de kişisel gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir. Internet Türkiye’ye ilk olarak 1987 yılında Ege Üniversitesi’nin öncülü-ğünde kurulan, Türkiye Üniversite ve Araştırma Kurumları Ağı ile gelmiştir. 1991 yılında ODTÜ -TÜBİTAK tarafından TR-NET adlı bir projeyle başlamış ve 1993 yılında ODTÜ Ankara-Was-hington ABD arasında kurulan kiralık bir hatla kullanıma sunulmuştur. Aynı yıl ODTÜ ve Bil-kent Üniversitesi ilk “tr” uzantılı iki web sitesi hazırlamışlardır. Bugün com, net, org uzantılı 50 bin, ‘tr’ uzantılı 25 bin olmak üzere toplam 75 bin dolayında web sitesi bulunmaktadır (Gölge ve Arlı, 2003; Türkiye’de İnternet, 2001). Bu çalışmada internet bağımlılığı kavramı, nedenleri, in-ternet bağımlısı ergenlerden elde edilen verilerin istatistiksel bulguları ve önerilere yer verilmiş-tir. Bu araştırma ile ülkemizde hızla yayılan internet kullanımının sokakta çalışan çocuk ve er-genler tarafından daha çok hangi amaçlara yöneldiği ve eğitimsel bir katkısının bulunup bulun-madığı amaçlanmıştır.
Bağımlılık
Gelişen teknoloji ile farklılaşan davranışsal değişiklikleri kimyasal bağımlılıktan farklı olarak teknolojik bağımlılık olarak tanımlamak gerekmektedir. Teknolojik bağımlılık ise, insan-makine etkileşimini içeren davranışsal bağımlılık olarak tanımlanmaktadır. Teknolojik bağımlılık pasif (televizyon, video seyretme v.b.) ya da aktif (bilgisayar oyunları v.b.) olabilir. Etkileşime neden olan ve pekiştiren özellikler de ses ve renk efektleri, olay sıklığı gibi uyarıcıları içermektedir. Bu durum da bağımlılık eğilimini artırmaktadır (Griffiths, 1995). Teknolojik bağımlılık; dikkat çek-me (salience), duygudurum değişikliği (mood modification), tolerans, geriçekilçek-me belirtileri (withdrawal symptoms), çatışma (conflict) nüksetme (relapse) gibi ana bileşenlere sahip davra-nışsal bir bağımlılık türüdür. Genelde bağımlılık ilaç almayı gerektirir. İnternet bağımlılığı mad-de bağımlılığı kapsamında mad-değerlendirilebilinir (Morgan,1999). Kimyasal olmayan bağımlılıkları belirlemenin yöntemi, ilaç bağımlılığı için geçerli olan klinik ölçütlerle karşılaştırmaktır. Bu yön-tem teknolojik (televizyon, eğlence makinesi, bilgisayar oyunları oynama, kumar oynama v.b.) ve psikolojik (aşırı yeme, cinsel, çiftlerin birbirine aşırı bağlılığı v.b.) bağımlılık için davranışsal boyutta klinik tanımlamayı kolaylaştırmaktadır (Cengizhan, 2005).
İnternet Bağımlılığı
Ergenlerde gözlenen bazı davranış ve durumlar internet bağımlılığının göstergesidir. Bunlar; (1) hergün internete bağlanmak ve zamanın nasıl geçtiğinin farkında olmamak, (2) diğer kullanı-cılara mail adresi, ICQ numarası, sohbet odası adları vs. vermek, (3) internet dışı uğraşlara ilgi duymamak, (4) sosyal faaliyetlerde azalma, çevreye duyarsızlaşma, kondisyon kaybı, spordan uzaklaşma, (5) iş verimliliğinin düşmesi, (6) uykusuzluk ve yorgunluk, (7) alış verişlerin internet üzerinden yapılması, (8) aileye yeterli zamanı ayıramama, aile bağlarının zayıflaması, (9) diğer işlerin ve kişilerin internet bağımlılığına engel olduğu düşüncesi, (10) yakınları ile arasında an-laşmazlık ve sorun çıkmasıdır. Bu sorunların ortaya çıkmasında etkili olduğu düşünülen alanlar ise siber-seks, flört, muhabbet, kumar, pornografi, sohbet, borsada oynama, açık artırmalara katıl-ma, oyunlar ve yeni bilgiler peşinde koşma sayılabilir (Ekinci, 2002). İnternet bağımlılığı ruhsal bir bozukluktur (Özdemir, 2000). İnternet bağımlılığı (internet addition) Young (1994) tarafından netkolizm olarak da adlandırılmıştır (İnternet Nedir?, 2001).
İnternet Bağımlılığı Oluşturan Nedenler
İnternet sosyal bir yaşam avantajı sağladığından ve her an el altında olduğundan bağımlılığın bir nedeni olarak görülebilir. Çünkü, sanal ortamdaki insan ilişkilerinde risk olmadığından birey özgürce düşüncelerini, duygularını ifade edebilmekte, istediği yönlerini abartarak gösterebilmek-te ya da saldırganlık dürtülerine doyum sağlayabilmekgösterebilmek-tedir. Buna karşılık ingösterebilmek-ternet kullanımı art-tıkça bireylerin yalnızlık, depresyon, anksiyete ve mutsuzluk hissetmeleri de artmaktadır. İnterne-tin antisosyal davranışı güçlendirmesi internet paradoksunu ortaya çıkarmaktadır (Özdemir, 2000). Bu nedenle sorunlarıyla yüzleşmek yerine kendini internete vererek siber ortama bağımlı hale gelmesi sonucu bireyin bağımlılık tedavi yöntemleriyle iyileştirilmesi gerekmektedir. İnter-net bağımlısı birey zamanının çoğunu sanal dünyada geçirir. Günlük yaşamını ihmal eder. Sanal dünyayı gerçek dünyadaki ilişkilere tercih eder. İnternet bağımlılığını yenmesi imkansızdır. İnter-netten ayrı kaldığında sinirlilik, çöküntü, neşesizlik gibi durumlar ortaya çıkmaktadır. Ergen vak-tini ders çalışma yerine bilgisayar başında geçirir. Uykusuzluk, yorgunluk nedeniyle iş ve okul başarısı düşer. Bu araştırmada internet bağımlılığı gösteren sokakta çalışan çocukların ve ergen-lerin profili ve elde edilen sonuçların ışığında önerilere yer verilmiştir.
Yöntem
Araştırmanın örneklemini Ankara sokaklarında çalışan ve yaşayan sokak çocuklarından ran-dom yoluyla seçilmiş çocuk/ergenler oluşturmuştur. Veri toplamak amacıyla araştırmacı tarafın-dan geliştirilen anket formu 100 ergenden oluşan örneklem grubuna bizzat araştırmacı AKBAŞ tarafından uygulanmıştır.
Anket formunda örneklem grubundan; okul, sınıf, yaş, internete giriş amacı, en çok girilen si-te, internet-kafeye gelme amacı, internetin eğitimlerine katkısı, internette geçirilen zaman, inter-netin yararı\zararı hakkında toplam 20 soruya yanıt vermeleri istenmiştir. Veriler SPSS10
(Statis-tical Package for the Social Sciences) istatistik paket programıyla frekans ve yüzdelik analizi ile tercihleri konusunda da chi-square test uygulanarak değerlendirilmiştir.
Bulgular
Araştırmaya katılan ergenlerin %81.0 (N=81) ilköğretim, %19.0 (N=19) lise öğrencisidir. İlk-öğretim öğrencileri interneti daha çok tercih etmektedirler. %44.0’ü (N=44) 4.sınıf ve üstü öğren-cileri internet amacıyla gelmektedirler. Bunu %24.0’ü (N=24) birinci sınıf, %18.0’i (N=18) üçüncü sınıf ve %14.0 (N=14) ile ikinci sınıflar izlemektedir. %76.0 (N=76) ile 11-16 yaş grubu, %16.0 (N=16) 5-10 yaş grubu ve %8.0 (N=8) 17 yaş ve üstü ergenlerin amacı internet kullan-maktır. Tercihleri incelendiğinde ise, %55.0 (N=55) oyun, %23.0 (N=23) eğitim ve araştırma, %16.0 (N=16) chat, %4.0 (N=4) surf, %2.0 (N=2) diğer nedenleri oluşturmaktadır. Tablo 1’de görüldüğü gibi ergenlerin %49.0 (N=49)’u eğlence sitelerine girmektedirler. %21.0 (N=21) eği-tim ve araştırma, %12.0 (N=12) cinsel siteler, %10.0 (N=10) magazin ve haber ve %7.0 (N=7) diğer siteler tercih edilmektedir.
Tablo 1: İnternette Girilen Siteleri Gösterir Tablo
Tanımlar Frekans Yüzdelik Geçerli Yüzdelik Cumulative Yüzdelik 1 Egitim Araştırma 21 21,0 21,0 21,0 2 Magazin Haber 10 10,0 10,0 31,0 3 Eğlence 49 49,0 49,0 80,0 4 Cinsel 12 12,0 12,0 92,0 5 Diğer siteler 35.00 7 1 7,0 1.0 7,0 1.0 99,0 100.0 Toplam 100 100,0 100,0
Sokak çocuklarının internete giriş amaçları ise, %57.0 (N=57) oyun, %18.0 (N=18) yeni arka-daşlık, %10.0 (N=10) dersten uzaklaşma ve e-mail, %5.0 (N=5) diğer sebeplerdir. İnternette geçi-rilen zaman ise %56.0 (N=56) bir ila üç saat, %22.0 (N=22) yedi saat ve üstü bir zaman, %21.0 (N=21) dört ila altı saatdır. Buna göre sokakta çalışan çocuklar 1-3 saat arası internette zaman harcamaktadırlar. Çocukların %58.0 (N=58)’i internetin eğitimlerine katkısı olduğun belirtmiştir. %42.0 (N=42)’si ise internetin eğitimlerine hiçbir katkısının olmadığını ifade etmiştir. İnternetin eğitimlerine yararını sokak çocukları; %35.0 (N=35) diğer olanaklar, %33.0 (N=33) net olanakla-rı ve %32.0 (N=32) stresden uzaklaşma olarak belirtmişlerdir. Ergenlik döneminin biyo-psiko-sosyal olumsuz etkileriyle başa çıkmakta zorlanmalarının çaresizliği olarak ergenlerin; internette ve sanal ortamlarda unutma, bastırma, duygusal paylaşma ve dışavurma davranışları sayesinde gerilimden kurtulma yolu olarak algıladıkları düşünülebilinir. İnternetin zararını ise çocuklar %53.0 (N=53) zaman kaybı ve %24.0 (N=24) diğer sebepler ile %23.0 (N=23) sosyal yalnızlık olarak değerlendirmişlerdir. İnternetten eğitimsel yarar sağlayanlar; %52.0 (N=52) ödev hazırla-ma, %21.0 (N=21) araştırhazırla-ma, %16.0 (N=16) diğer ve %11.0 (N=11) kaynak tarama nedenleriyle yararlandıklarını belirtmişlerdir (Tablo 2). İnternette kaç saatinin geçtiğini belirten sokak çocuk-larından; %64.0 (N=64) 1 ila 4 saat, %19.0 (N=19) 5 ila 8 saat ve %17.0 (N=17) 9 saatten fazla nette kalmaktadır.
Tablo 2: İnternetten Yararlanmayı Gösterir Tablo
Tanımlar Frekans Yüzdelik Geçerli Yüzdelik Cumulative Yüzdelik
1 Araştrma 21 21,0 21,0 21,0 2 Ödev hazırlama 52 52,0 52,0 73,0 3 Kaynak tarama 11 11,0 11,0 84,0 4 Diğer 16 16,0 16,0 100,0 Toplam 100 100,0 100,0
Sokakta çalışan çocuklar ödev hazırlama ve diğer olanaklar nedeniyle de olsa internette dört saatten fazla kalmamaktadırlar. Çocukların %79.0 (N=79)’ın evlerinde internet yoktur. Evlerinde internet bağlantısı olduğunu söyleyenlerin oranı %21.0 (N=21) dir. Okullarında internet olduğu-nu söyleyen ergenler %70.0 (N=70) ve okulda internetlerinin bulunmadığını belirtenlerin oranı ise %30.0 (N=30)’dur. Ailelerinin %62.0 (N=62)’i internete girmelerini desteklememektedir. %38.0 (N=38) oranında aile desteği söz konusudur. Böylece sokakta çalışan çocuk/ergenlerin ailelerinin, çocuklarının daha çok zamanlarını sokakta çalışmaya ayırmalarını istediği ortaya çık-maktadır. İnternete ergenlerin %81.0 (N=81)’i arkadaşı ya da arkadaşlarıyla girmektedir. %19.0 (N=19)’u internete yalnız girmektedir. Böylece ergenlerin arkadaşlarıyla interneti ortak amaçları doğrultusunda kullandıkları sonucu çıkarılabilir. Ergenlerin internette giriş sıklığına göre; %40.0 (N=40) haftada birkaç gün, %27.0 (N=27) hergün, %18.0 (N=18) devamlı ve %15.0 (N=15) na-diren internete girenlerdir. Sokak çocuklarınca nete bağlanmak için %40.0 (N=40) uygun yerin ev olduğunu belirtmişlerdir. %29.0 (N=29)’u internet-kafenin, %26.0 (N=26) okul, %5.0 (N=5) diğer ortamların internete bağlanmak için uygun bir yer olduğunu belirtmişlerdir. Ergenler genel olarak internetten memnun olduklarını bildirmişlerdir %63.0 (N=63). Memnun olmayanların yüz-desi ise, %37.0 (N=37)’dir. İnternet, sanal ortamda akranlarıyla birlikte olma ve duygusal sorun-ları erteleme ya da uzaklaşma kolaylığı sağladığından sokak çocuksorun-larında genel bir memnuniyet yaratmaktadır (Tablo 3).
Tablo 3: İnternet-kafeden Memnuniyeti Gösterir Tablo
Tanımlar Frekans Yüzdelik Geçerli Yüzdelik Cumulative Yüzdelik
1 Memnunum 63 63,0 63,0 63,0
2 Memnun
değilim 37 37,0 37,0 100,0
Toplam 100 100,0 100,0
Sokakta çalışan çocukların tercihleri ile ilgili yapılan chi-square test analizleri sonuçlarına gö-re; internete girme amaçları alanında (chi-square=91.5, 4 sd için p.<01) olması nedeniyle anlam-lı/manidar bir ilişki gözlenmektedir. Büyük bir çoğunluğun oyun amaçlı interneti kullandıklarını ifade etmektedirler (N=55). Diğer bir çoğunluk (N=23) eğitim-araştırma, bir grup chat (N=16) ve diğer amaçlara (N=2) yönelik olarak internet kullanımını tercih etmişlerdir. Girdikleri sitelerle il-gili tercihleri incelendiğinde (chi-square=88.1, 5 sd için p.<01) olması nedeniyle anlamlı/manidar bir ilişki gözlenmektedir. Sokak çocuklarının çoğunluğu (N=49) eğlence sitelerini tercih etmekte-dirler. Bunları sırasıyla: eğitim-araştırma (N=21), cinsel siteler (N=12), magazin-haber siteleri (N=10), ve diğer siteler (N=7) izlemektedir. Sokak çocuklarının internet kullanmak için geliş amaçlarının (chi-square=89.9, 4 sd için p.<01) olması nedeniyle anlamlı/manidar bir ilişki göz-lenmektedir. Çocukların çoğunluğu oyun amacıyla (N=57) internet ortamlarına gelmektedirler. Diğer bir grup ise yeni arkadaşlıklar edinmek amacıyla (N=18) gelmektedirler. Bunları dersten uzaklaşma (N=10) ve e-mail kullanma amacıyla (N=10) gelenler izlemektedir. Başka amaçla ge-lenler ise (N=5) sonuncu grubu oluşturmaktadır. İnternette geçen zaman tercihleri incelendiğinde; (chi-square=62.4, 3 sd için p.<01) olması nedeniyle anlamlı/manidar bir ilişki gözlenmektedir. Sokak çocuklarının büyük bir çoğunluğu (N=56) 1-3 saatlik bir süre internette zaman geçirmek-tedirler. Bunları izleyen diğer bir grup 4-6 saat ile (N=21) 7 saat ve üzeri bir zaman (N=22) geçir-diklerini belirtmişlerdir. Böylece bu grubun 4 saatten az olmamak koşuluyla 7 saatten fazla inter-nette kaldıkları anlaşılmaktadır. İnternet bağımlılığının zararları konusundaki görüşleri arasında (chi-square=17.4, 2 sd için p.<01) olması nedeniyle anlamlı/manidar bir ilişki gözlenmektedir. İnternet bağımlılığını zaman kaybı olarak belirtenler (N=53) çoğunluktadır. Bunları diğer sebep-lere bağlayanlar (N=24) ve sosyal yalnızlık (N=23) olgusunu ifade edenler izlemektedir. İnterne-tin eğitime yararı açısından tercihleri incelendiğinde ise, (chi-square=40.8, 3 sd için p.<01) olma-sı nedeniyle anlamlı/manidar bir ilişki gözlenmektedir. Sokak çocuklarının interneti tercih etme-lerinin nedeni büyük bir çoğunluk için ödev hazırlamadır (N=52). Bunları; araştırma yapma (N=21), diğer tercihler (N=16) ve kaynak tarama (N=11) tercihleri izlemektedir. Sokak çocukla-rının kaç saat internette kalma tercihleri incelendiği zaman, (chi-square=42.3, 2 sd için p.<01) ol-ması nedeniyle anlamlı/manidar bir ilişki gözlenmektedir. Sokak çocuklarının çoğunluğu ilkokul öğrencisi olması nedeniyle 1-4 saat (N=64) internette bağlı kalmayı tercih etmişlerdir. Bunları
ta-kip eden gruplar ise 5-8 saat kalmayı tercih edenler (N=19) ve 9 saat ve daha fazla saat internette kalmayı tercih edenlerdir (N=17). Sokak çocuklarının internete girmeyi kimlerle tercih ettikleri incelendiğinde; (chi-square=38.4, 1 sd için p.<01) olması nedeniyle anlamlı/manidar bir ilişki gözlenmektedir. İnternete girmeyi bir arkadaşıyla ya da arkadaşlarıyla tercih edenler (N=81) bü-yük bir çoğunluktadır. Yalnız internete girmeyi tercih edenler ise (N=19) daha az sayıdadır. Ço-cukların internete girme sıklık tercihleri incelendiğinde; (chi-square=15.1, 3 sd için p.<01) olması nedeniyle anlamlı/manidar bir ilişki gözlenmektedir. Haftada birkaç gün internete girmeyi tercih edenler (N=40) çoğunluktadır. Bunları izleyen gruplar ise; hergün internete girenler (N=27), de-vamlı internette olanlar (N=18) ve nadiren internete girenlerdir (N=15). Sokak çocuklarının inter-nete girmek için uygun yer tercihleri incelendiğinde; (chi-square=25.6, 3 sd için p.<01) olması nedeniyle anlamlı/manidar bir ilişki gözlenmektedir. Çocuklar internete girmek için evin uygun yer olduğunu belirtmişlerdir (N=40) ancak evlerinde internet (N=79) olmadığını ifade etmişler-dir. Diğer tercihleri ise; internet kafeler (N=29) olmaktadır. Bunları okuldaki internet tercihleri (N=25) ve diğer yerleri tercih edenler (N=5) izlemektedir. Sokak çocuklarının internet bağımlılı-ğından memnuniyet tercihleri incelendiğinde büyük bir çoğunluk (N=63) memnun olduğunu be-lirtmiştir. Diğerleri bu durumdan memnun görünmemektedir (N=37).
Sonuç
Araştırma bulgularından sokakta çalışan ilköğretim öğrencilerinin oyun amacıyla internete gir-dikleri anlaşılmaktadır. Lise öğrencileri de eğitim-araştırma amacıyla interneti kullanmaktadırlar. İn-ternet bağımlılığının genelde ilköğretim öğrencilerinde yaygın olduğu gözlenmektedir. Erinlik döne-minin karakteristiği nedeniyle bireylerin kaygı ve dönemin krizini yaşadıkları sonucuna ulaşabiliriz. Okul çağındaki çocuklar için bilgisayar ve internetin amaç dışı bilinçsizce kullanılması sonucu (şid-det içeren oyunlar, zararlı sitelere girme, gereksiz sohbet, uzun süreli oturmadan kaynaklanan beden-sel ve zihinbeden-sel yorgunluk, uykusuzluk, dikkat bozukluğu, çevreye ilgisizlik, gerçek hayattan kopma, ekonomik zorluk, başarısızlık, ruhsal ve duygusal bozukluk v.b.) bağımlılık ortaya çıkmaktadır. İn-terneti genellikle dördüncü sınıf ve daha üst sınıfta okuyan öğrenciler sıklıkla kullanmaktadırlar. 11 yaş ve 16 yaş grubunda bulunan ilköğretim öğrencileri internet bağımlısı konumundadırlar. Eğitim-sel sitelere girilse bile genelde oyun ve eğlence boyutu ağırlık kazanmaktadır. Oyun amacıyla eğlen-ce sitelerine bağımlı durumda oldukları gözlenmektedir. İnternette 1 ila 3-4 saat kadar kalmalarına karşın eğitimsel katkı sağladığını belirtmektedirler. Ancak bu katkının ne olduğu konusunda bilinçli görünmemektedirler. Diğer internete girme olanaklarının ön plana çıktığı anlaşılmaktadır. Bunda ye-rel yönetimlerin bu tür çocuklar için oluşturdukları ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri merkezlerin ola-naklarından (yemek yeme, spor, satranç, film izleme v.b.) yararlanma isteği öne çıkmaktadır. Buna karşılık yine de internette geçen zamanın bir kayıp olduğunun da farkına varmaktadırlar. İnternetin bulunduğu ortamlara geliş amaçlarının oyun olmasına karşın eğitimsel olarak ödev yapma, araştırma konularını tarama, bilgilenme gibi katkıları da belirtilmektedir. Bu sebeple internette geçirilen zaman değerli, amaçlı ve bilinçli kullanıldığı zaman bireye katkı sağlamaktadır. Sokak çocukları arkadaşla-rıyla hem ihtiyaçlarını (yemek, film v.b.) karşılamak hem de bir arada olmak amacıyla interneti arka-daşlarıyla birlikte kullanmaktadırlar. Bu sosyal ortamdan çoğunluğu memnun olmaktadırlar. Böylece sokak çocukları haftada birkaç günü bu amaçla değerlendirmektedirler. Ailelerinin internet kullan-mayı istememelerinin nedeni olarak da sokakta çalışmaya ayrılan zamanın kısıtlanması düşünülebili-nir. Bu çocuklarının ailelerine ekonomik katkıda bulunma zorunluluğu dikkate alındığında çalışma koşullarının ağırlığını hissetmeleri ve ruh sağlıklarının olumsuz yönde etkilenmesi nedeniyle oyun ve eğlence ihtiyacı içinde oldukları anlaşılmaktadır. İçinde bulundukları erinlik döneminin gelişimsel özellikleri de dikkate alındığında böyle bir ihtiyaç içinde bulunmaları da olağan karşılanabilir. Aile-leri alt sosyo-kültürel düzeyde oldukları için evAile-lerinde internet olanağı bulunmamaktadır. Ancak de-vam ettikleri okullarında internet olanağı bulunmasına rağmen bundan yararlanamamaktadırlar. Sos-yal olarak etkin, uyumlu bir sosSos-yalizasyon sürecinde görülmedikleri için okul olanaklarından yarar-lanma becerisinde bulunamadıkları sonucuna ulaşabilinir. Bu araştırmaya göre, sokakta çalışan ço-cukların oyun ve eğlence amacıyla internet bağımlısı oldukları sonucuna ulaşabiliriz. Sokak çocukla-rının sokakta çalışma zorluklaçocukla-rının üstesinden gelebilme düzeyinde olmadıklarından, psikolojik, duygusal ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanması, stres, uyumsuzluk, mutsuzluk duygularından kurtul-malarına olanak vermesi açısından internet bağımlılığı kaçınılmaz görünmektedir.
Tartışma
Bilgi çağında olmamız nedeniyle teknolojik gelişmelerden her alanda yararlanabilmek ve gün-lük yaşamımızı kolaylaştırma ve başarı elde edebilme amacıyla etkin kullanma gerekliliği vardır. Okullarda imkanlar ölçüsünde, öğrencilerin bilgisayar ve internet hakkında bilgilendirilme ve uygu-lamaya teşvik edilmeye ihtiyaçları bulunmaktadır. İnternetten yararlanma yollarının bilinçli bir kul-lanım için gerekli olduğunun vurgulanması zorunludur. Ancak olumsuz (varsa) aile koşulları bu bi-reylerin eğitim, kişisel gelişim, meslek edinme ve gelecek kaygısı açısından rehberliğe ihtiyaçları bulunmaktadır. Resmi ve özel kurum ve kuruluşların yanı sıra psikolojik danışma ve rehberlik açı-sından internet bağımlısı ergenlere ve çocuklara psikolojik danışma, mesleki rehberlik, aile rehber-liği gibi konularda uygulamalı bir akademik çalışma yapılmasında yarar bulunmaktadır.
Öneriler
1- Sokakta çalışan çocuklara ve ergenlere interneti faydalı ve belirli amaçla kullanmaları öğ-retilmelidir. İnternet bağımlısı çocukların bir çizelge doğrultusunda kural oluşturularak günlük internet kullanım saatleri belirlenmelidir.
2- Yerel yönetimler ve diğer sivil toplum kuruluşları sokak çocuklarının internet ve sportif faaliyetlere yönelik hizmetlerinde internet kullanımını bilinçli hale getirerek gerekli rehberlik hizmetlerinin de verilmesini sağlaması gereklidir.
3- Sokak çocuklarının, arkadaşlarıyla sosyal ortamlara katılması (sinema, tiyatro, müze, spor-tif faaliyetler v.b.) yönünde cesaretlendirilmelidir. Katıldığı sosyal ortamlara daha fazla zaman ayırması sağlanmalıdır. Arkadaşları ile internet dışı yollarla iletişim kurması teşvik edilmelidir.
4- Sokakta çalışan çocukların sorunlarıyla ilgilenilmeli, sosyal çevresini oluşturun bireyler hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. İnternet bağımlısı çocukların hangi sitelere girdiklerini öğren-mek gereköğren-mektedir. İnternet dışında hobi geliştirmeye yönlendirilmelidir.
5- İnternet bağımlısı ergenin psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinden yararlanması sağlan-malıdır. Destek grupları, aile terapisi gibi terapötik süreçlere katılması yönünde rehberlik edilmelidir.
6- Sokakta çalışan çocukların barınma, beslenme gibi ihtiyaçlarının yerel yönetim ve sivil top-lum örgütlerince karşılanmasının yanı sıra ailelerine ve kendilerine psikolojik danışma ve rehber-lik hizmetlerinin yeterince verilmesi gereklidir.
7- Sokakta çalışan çocukların okula gitmeleri sağlanmalıdır.
8- Okula devam eden çocukların eğitimlerinin yarım kalmaması ve okuldan kaçmaların önle-nebilmesi için okul yönetimleri ve sivil toplum kuruluşları ile yerel yönetimlerin daha duyarlı davranmaları ve gerekli önlemleri almaları gereklidir.
9- Sokak çocuklarının eğitime yeterince kazandırılabilmeleri ve okul başarılarının yükseltilebil-mesi için okul rehberlik servislerinin bu çocuklarla daha yakından ilgili olmaları gerekmektedir.
10- Okul aile birliklerinin sokak çocuklarıyla ilgili daha etkin çalışmalar üretmeleri için teşvik ve yardım edilmeleri ve rehberlik hizmetlerinin katkılarının sağlanması gereklidir.
11- Sokak çocuklarının sınıf içi etkinlikleri için öğretmenlerin okullarda rehberlik servisinin katkılarıyla daha verimli çalışmalar yapmaları sağlanmalıdır.
Kaynaklar
CENGİZHAN, C. (2005), Bilgisayar ve İnternet Bağımlılığı, www.marmara.edu.tr.
EKİCİ, A. (2002), “Aziz Antonius’un Baştan Çıkarılması: Bir Kötü Alışkanlık Olarak İnternet”, COGİTO Dergisi. GÖLGE E. ve M. Arlı. (2003), Üniversite Öğrencilerinin Üniversite Dışında Bilgisayar ve İnternet Kullanma Durumları. www.nigde.edu.tr.
GRIFFITHS, M. (1995), Internet Addiction: Fact or Fiction? The Psychologist, 12(5), 246-250. Çeviren: Psk. Kazım Alat, İnternet Bağımlılığı: Gerçek mi? Kurgu mu?, Türk Psikoloji Bülteni. ISSN: 1300-7408.
“Internet Nedir?” (2001) http://info.fedu.metu.edu.tr