Öğrenen Bölgeler

Öğrenme; bir organizasyon ya da bireyin yeteneğindeki ya da anlayıĢındaki bir değiĢimi etkileyen kolektif, sosyal ve coğrafi bir süreç olarak anlaĢılabilir. Öğrenme özellikle de bilgi ve iletiĢim teknolojilerindeki teknolojik değiĢim sürecinde devem eden inovasyonun merkezi olarak düĢünülür.

Öğrenen ekonomi; öğrenme yeteneğinin bireylerin, firmaların, bölgelerin ve ulusal ekonomilerin iktisadi baĢarısı için önemli olduğu bir ekonomidir. GeliĢmekte olan ülkelerin öğrenen ekonomiden güçlü bir Ģekilde etkilendikleri ve kalkınma aĢamalarında öğrenme ve yetenek inĢasına ihtiyaç duydukları öne sürülmektedir. Öğrenen ekonomi konsepti iki anlamda kullanılmaktadır. Ġlk olarak; öğrenen ekonominin teknoloji, yetenekler, tercihler ve kurumlardaki değiĢim sürecini açıklama ve anlama üzerine odaklanması, ikincisi, ekonominin tüm düzeylerinde bilgi ve öğrenmenin etkisini artıran belirli tarihsel eğilimlere iĢaret etmektedir (Kitanovic, 2005:14-15).

Öğrenen ekonomi anlayıĢından doğmuĢ olan öğrenen bölgeler yaklaĢımı, bir bölgenin rekabet gücünün, bölgenin bilgiyi üretme ve kavrama, bilgiye ulaĢma, onu öğrenme ve inovasyonlara dönüĢtürme yeteneğine doğrudan bağlı olduğuna dikkati çekmektedir. Bilgiye ulaĢma ve bilgiyi kullanma sürecinde önemli bir role sahip olan öğrenme, bölgenin içsel potansiyelinin geliĢtirilmesinde de hayati bir öneme haizdir. OECD‘ye göre öğrenen bölge, öğrenen ekonomiye geçiĢin ortaya çıkardığı tehlikelere cevap verebilmek hususunda bölgenin geliĢme ihtiyacını açıklayan bir modeldir.

Ekonomik ve politik kurumların kurduğu esnek ağlar ile bireysel ve organizasyonel öğrenmeyi kolaylaĢtıran bölgesel kurumlar öğrenen bölgeyi niteler (Aktaran, Çetin ve Ecevit: 2008:213).

Bilgiyi önemli bir girdi olarak kullanan öğrenen bölge yaklaĢımına göre, bilgi yerel ve bölgesel kaynaklara bağlanmalıdır. Literatürde öğrenen bölge yaklaĢımı; mikro,

mezo ve makro düzeyde ele alınmıĢtır.

Mikro düzey: Burada iĢletme düzeyinde öğrenmenin mekânsal yığılması olarak öğrenen bölge ele alınmaktadır. ĠĢletmelerin araĢtırmaya yönelmeleri, rakipleri, aracılar ve müĢterilerle birlikte interaktif öğrenme süreçleri sayesinde inovasyon kaynağı ve dıĢ enformasyona bağlılık fabrikanın inovasyon sürecini sürekli artırır görüĢü hâkimdir.

Makro düzey: Öğrenen bölge yeni ekonomik bağlılığın bir sonucu olarak görülür. Bölgenin kitle üretimden bilgi yoğun kapitalizme geçiĢi, buradaki değiĢimin mekânsal sonu olarak görülür.

Mezo Düzey: Öğrenen bölge bölgesel geliĢim konsepti olarak sunulur. Yeni bölgesel geliĢim stratejisi ana unsuru olarak bölgenin kendi organizasyonu çerçevesinde, belli ağ yapısı ve yeni öğrenme yaklaĢımında öğrenen bölge ortaya çıkar (Mercan, 2004: 127-128).

Öğrenme, inovasyon ve rekabeti artırmak için bir bölgedeki mevcut bilgi temeli ve Ar-Ge alt yapısıyla iĢletmeler arasında dâhili iĢletme süreçleri ve iĢletmeler arası pratik iĢ birlikleri iliĢkilerini ortaya çıkaran bir sistem ve yapı olan öğrenen bölgede yapılan çalıĢmalar Ģu Ģekilde sıralanabilir:

- AraĢtırma ve eğitim kurumları, yerel bölgesel otoriteler ile inovatif iĢbirliği sağlayacak iĢletmelerden oluĢan bölgesel odakların (kümelerin) baĢarısını artırmak,

- Mevcut eğitim ve geliĢtirme kurumlarının oynaması gereken rolleri tanımlama,

- Bölgesel (ulusal) inovasyon ve öğrenme sistemlerinde diğer aktörlerle iĢbirliği yapmak için kurum ve Ar-Ge enstitülerinin bir araya geliĢini sağlayacak yapı ve sistemler,

- Mevcut eğitim kurumlarında yeni fikirlerin geliĢtirilmesinde katalizör rolü oynayacak yöntemleri bulmak,

- KarĢılıklı öğrenmeyi geliĢtirmek, - Fikri realiteye dönüĢtürme çabaları

Bunların gerçekleĢmesi için bir öğrenen bölgede olması gereken faktörler; bölgenin sahip olduğu organizasyon, ağ oluĢumu, aĢağıdan yukarıya yönelme, yapıların esnekliği, ortaklıklar, yüz yüze iletiĢim, aykırı iliĢki, sistemler arasında kesiĢim, tarafsız öncülük ve koordinasyon yönetimin açıklığı ve farklı politik alanları birleĢtirme olarak sıralanabilir (Altınok vd. 2004: 308-309).

Yerel ve bölgesel kalkınma için öğrenme, hızlı bilgi transferini sağlayan yerel yakınlık aracılığıyla artırılabilen bir süreç ve aynı zamanda firmalar ve diğer organizasyonlar için olumlu yerel dıĢsallıklar oluĢturmak noktasında gerekli bir uygulama olarak düĢünülebilir. Bölgelerde; ekonomik, sosyal ve politik değiĢim hususlarında öğrenme önemli bir süreç olarak değerlendirilmektedir. Storper (1997) kurumlar arasındaki piyasa-dıĢı iliĢkilerin yerel inovasyon sistemleri, verimlilik artıĢı ve yerel ve bölgesel kalkınmanın merkezini oluĢturduğundan bahsetmektedir. Yüksek güven düzeyleri, örtülü ya da kodlanmıĢ bilgi ve rutin davranıĢlar, yerleĢim yerleri ve bölgelerde koordineli iliĢkilerin kurulması sürecinde oldukça önemli faktörlerdir.

Tablo 14‘ten de görülebileceği gibi, öğrenen ve bilgi-üreten bölgeler seri (kitle)-üretim bölgelerinden ayrılmaktadır. Yani öğrenen bölgeler, geçiĢ modellerinden biri olan fordizmin özelliklerinden farklı özelliklere sahiptirler (Pike vd. 2006:98-99).

Tablo 14: Seri (Kitle) Üretimden Öğrenen Bölgelere GeçiĢ

Seri-Üretim Bölgesi Öğrenen/Bilgi Üreten Bölgeler

Rekabetçilik Temeli Doğal kaynaklara ve fiziksel iĢgücüne _{dayalı karĢılaĢtırmalı üstünlük} Bilgi üretimi ve devamlı geliĢmeye _{dayalı sürdürülebilir üstünlük} Üretim Sistemi

Kitle üretim: Değer kaynağı olarak fiziksel iĢgücü, inovasyon ve üretimin ayrılması

Bilgi-temelli üretim: devamlı yaratıcılılık, değer kaynağı olarak bilgi, inovasyon ve üretimin sentezi Ġmalat Altyapısı Kol boyu tedarik iliĢkileri Ġnovasyonun kaynağı olarak tedarikçi

sistemler Birey Altyapısı

DüĢük-yetenek, düĢük iĢgücü maliyeti, Taylorist iĢgücü, Taylorist eğitim ve öğretim

Bilgili iĢçiler, devamlı olarak insan kaynaklarının geliĢimi, devamlı eğitim ve öğretim

Fiziksel Altyapı ve iletiĢim altyapısı

Yurt odaklı Küresel odaklı

Endüstriyel YönetiĢim Sistemi

DüĢmanca iliĢkiler, yukarıdan-aĢağıya kontrol

KarĢılıklı bağımlı iliĢkiler ve network organizasyonu

Politika Sistemi Belirli ticaret politikaları Sistemler/altyapı oryantasyonu

Kaynak: Aktaran, Pike vd. 2006:100.