A. Kadınsı Özellikler B Erkeksi Özellikler
3.4. Çocuğun Sosyalizasyonu Ġle Ġlgili Verilerin Değerlendirilmesi 1 Ailede Çocuk Sayısı Ġle Ġlgili Veriler
3.4.7. Çocuğun Aile Ġçi Rol PaylaĢımına Katılımı Ġle Ġlgili Veriler
Bireylerin cinsiyete dayalı sosyalleĢtirilme sürecinde ebeveynlerinde öğrendikleri, onları model aldıkları önemli konulardan biri aile içi sorumluluk, beklenti ve rollerin paylaĢımına iliĢkindir. Geleneksel cinsiyet rollerine dayalı iĢbölümünün yaĢandığı ailelerde genellikle kız ve erkek çocuklarında bu yönde bir sorumluluk ve rol ifasında bulunacak Ģekilde eğitildiği görülmektedir. Geleneksel değerlerin hâkim olduğu sosyo-kültürel çevrenin özellikleri dâhilinde gelir getirici bir iĢte çalıĢmayan ev içi ücretsiz emek sahibi olan bir anneden kız çocuğunu, geleneksel cinsiyet rolleri doğrultusunda yetiĢtirmesi beklenir. Atasözlerimizden biri olan “kenarına bak bezini al, anasına bak kızını al” atasözü bu beklentinin sözlü kültüre yansımıĢ haline bir örnektir. Erkeğin eve gelir getirici bir iĢte çalıĢması ve ailesini temsil etmesi yönünde geleneksel toplumların erkeğe biçtiği geleneksel rol, erkek çocuğun yetiĢtirilmesinde ailesi tarafından ona model olarak sunulur. Kız çocuğu, evlilik odaklı yetiĢtirilirken erkek çocuk, ekonomik güç olma yönünde eğitilir. Modern olarak tanımlanan toplumlarda genel olarak bakıldığında aile içi iĢlerin paylaĢımın daha eĢitlikçi bir çizgide yürütülmesi beklenir. Bu tür toplumlarda kız çocuğu da erkek çocuk gibi hem eğitim hem de mesleki kariyer yönünde yetiĢtirilir. Ancak burada belirtmemiz gereken husus modern toplumlarda toplumsal rollerin cinsiyete göre ayrıĢmasının esnek oluĢu olumlu bir sonuç olarak görülebilir ama cinsiyet sosyolojisi alanındaki araĢtırmalarda vurgulanan bu kez, kadına “çifte yük”ün verilmiĢ olmasıdır. Özellikle ABD.‟nde iĢ stresi, rol gerilimi ile ilgili çalıĢmalarda bu konunun detaylı iĢlendiği görülmektedir.
Bu bölümde ailelerde kız ve erkek çocukların hangi ev iĢlerine daha çok katıldığı bilgisine ulaĢmak amacıyla örnekleme “erkek çocuğu da kız çocuğu gibi ev iĢlerinde annesine yardım etmelidir” fikir cümlesine ebeveynlerin ne oranda katıldıkları sorulmuĢtur. Dağılım Tablo 69‟da gösterilmektedir.
Tablo 69: Erkek Çocuğun Ev ĠĢlerine Katılması Gerektiği Fikrinin Örnekleme Göre Dağılımı
X2=5,163, Sd=4, P=0.271, P>0.05
Ki-kare testi sonucunda görüldüğü üzere cinsiyet farkı olmaksızın hem anneler hem de babalar, ev iĢlerinde erkek çocuğun da kız çocuğu gibi ev iĢlerine yardım etmesi görüĢündedirler. Örneklemin %57,6‟sı katıldığını belirtirken katılmayanların oranı %30,3‟tür. Tabloda edindiğimiz en önemli bulgu, bu fikre annelerin (%30,8) babalardan (%26,9) daha çok katılmıĢ olmalarıdır. Bu bölümde sınamak istediğimiz daha ileri yaĢ grubundaki ebeveynlerin daha geleneksel davranıĢları temsil edeceği savıyla onbirinci hipotemiz ebeveynlerin yaĢ grupları ile bu fikre katılım oranı arasındaki iliĢkinin anlamlı olup olmadığı ile ilgilidir. Hipotezimize göre genç yaĢ grubuna sahip olan ebeveynler, erkek çocuklarını ev iĢlerine daha çok yönlendirirler. Bununla ilgili istatistiksel dağılım Tablo 70‟de gösterilmiĢtir.
Tablo 70: Erkek Çocuğun Ev ĠĢlerine Katılması Gerektiği Fikrinin YaĢ Grubuna Göre Dağılımı
“Erkek çocuğu da kız çocuğu gibi ev iĢlerinde annesine yardım etmelidir”
Toplam Kesinlikle
katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum
Tamamen katılıyorum YaĢ Grubu 30-34 arası f 0 0 0 5 2 7 % ,0 ,0 ,0 1,1 ,4 1,5 35-39 arası f 1 8 5 17 3 34 % ,2 1,7 1,1 3,7 ,6 7,3 40-44 arası f 6 19 14 37 9 85 % 1,3 4,1 3,0 8,0 1,9 18,4 45-49 arası f 12 19 18 51 16 116
“Erkek çocuğu da kız çocuğu gibi ev iĢlerinde annesine yardım etmelidir”
Toplam Kesinlikle
katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum
Tamamen katılıyorum Cinsiyet Kadın f 21 47 21 112 31 232 % 4,5 10,1 4,5 24,1 6,7 49,9 Erkek f 21 52 35 95 30 233 % 4,5 11,2 7,5 20,4 6,5 50,1 Toplam f 42 99 56 207 61 465 % 9,0 21,3 12,0 44,5 13,1 100,0
% 2,6 4,1 3,9 11,0 3,5 25,1 50-54 arası f 9 19 4 46 15 93 % 1,9 4,1 ,9 9,9 3,2 20,1 55-59 arası f 5 19 10 26 13 73 % 1,1 4,1 2,2 5,6 2,8 15,8 60-64 arası f 7 13 3 18 2 43 % 1,5 2,8 ,6 3,9 ,4 9,3 65 ve yukarısı f 2 1 2 6 1 12 % ,4 ,2 ,4 1,3 ,2 2,6 Toplam f 42 98 56 206 61 463 % 9,1 21,2 12,1 44,5 13,2 100,0 X2=32,049, Sd=28, P=0.273, P>0.05
Yapılan ki-kare analizi sonucunda hipotezimiz doğrulanmamıĢtır. Farklı yaĢ gruplarına sahip ebeveynler, kız çocukları gibi erkek çocuklarını ev iĢlerine yönlendirebilmektedirler. Yukarıda sorduğumuz daha çok beklentiye vurgu yapan soruya ek olarak örneklem grubuna ayrıca “kız çocuğunuz evde hangi iĢlerde size yardımcı olmaktadır?” sorusu sorulmuĢtur. Cevaplar, istatistiksel olarak Tablo 71‟de gösterilmiĢtir.
Tablo 71: Kız Çocuğunun Ev ĠĢlerine Katılımına ĠliĢkin Beklentinin Örnekleme Göre Dağılımı
Cinsiyet
Toplam Kadın Erkek
Ev iĢleri Evi derleyip toplamak f 63 60 123
% 13,4 12,7 26,1
Elbiseleri asmak f 7 5 12
% 1,5 1,1 2,5
Evi boyamak f 5 4 9
% 1,1 ,8 1,9
Elbiseleri dolaba yerleĢtirmek f 3 2 5
% ,6 ,4 1,1
BulaĢık yıkamak f 29 18 47
Toz almak f 17 10 27 % 3,6 2,1 5,7 Yerleri süpürmek f 11 15 26 % 2,3 3,2 5,5 Cam silmek f 19 11 30 % 4,0 2,3 6,4 Halı yıkamak-silkelemek f 14 6 20 % 3,0 1,3 4,2
Markete alıĢ-veriĢe gitmek f 15 11 26
% 3,2 2,3 5,5 Ayakkabı boyamak f 0 4 4 % ,0 ,8 ,8 Sofrayı hazırlamak f 15 21 36 % 3,2 4,5 7,6 Yemek yapmak f 18 14 32 % 3,8 3,0 6,8 Tamirat iĢleri f 3 10 13 % ,6 2,1 2,8 Çöp atmak f 1 3 4 % ,2 ,6 ,8
Bahçe iĢleri (çim kesmek vs.) f 0 6 6
% ,0 1,3 1,3
Ağır ev eĢyalarını taĢımak f 1 1 2
% ,2 ,2 ,4
Elbiseleri çamaĢır makinesine atmak f 3 2 5
% ,6 ,4 1,1 Fatura ödeme f 7 14 21 % 1,5 3,0 4,5 Ütü yapmak f 5 18 23 % 1,1 3,8 4,9 Toplam f 236 235 471 % 50,1 49,9 100,0 X2=37,819, Sd=19, P=0.006, P<0.05
Tablo 71‟deki dağılım, kız çocuğunun ailede daha çok “kadına yakıĢtırılan” iĢlere katıldığını açıkça göstermektedir. Burada önemli olan husus, anket sorularını farklı zaman ya da farklı mekânlarda cevaplayan anne ve babaların benzer cevaplar vermiĢ olmalarıdır. Örneklemin verdiği cevaplar, ailede kız çocuğunun sırasıyla “evi derleyip toplamak” (%26,1), “bulaĢık yıkamak” (%10), “sofrayı hazırlamak” (%7,6), “yemek yapmak” (%6,8) iĢlerine daha yoğunluklu katıldığını bize göstermektedir. Kız çocuğunun toplum tarafından “kadın için” tanımlanmıĢ olan ev iĢlerine katılması, ailede cinsiyet rollerinin güçlü bir Ģekilde varlığını kanıtlamaktadır. AĢağıda Tablo 72‟de erkek çocuğun hangi ev iĢlerine katıldıklarına iliĢkin cevaplara yer verilmektedir.
Tablo 72: Erkek Çocuğunun Ev ĠĢlerine Katılımına ĠliĢkin Beklentinin Örnekleme Göre Dağılımı
Cinsiyetiniz?
Total Kadın Erkek
Ev iĢleri Evi derleyip toplamak f 23 10 33
% 4,9 2,1 7,0 Elbiseleri asmak f 2 4 6 % ,4 ,8 1,3 Evi boyamak f 42 45 87 % 8,9 9,5 18,4 Elbiseleri dolaba yerleĢtirmek f 3 1 4 % ,6 ,2 ,8 BulaĢık yıkamak f 1 0 1 % ,2 ,0 ,2 Toz almak f 2 0 2 % ,4 ,0 ,4 Yerleri süpürmek f 1 2 3 % ,2 ,4 ,6 Cam silmek f 2 1 3 % ,4 ,2 ,6 Halı yıkamak-silkelemek f 6 1 7 % 1,3 ,2 1,5 Markete alıĢ-veriĢe gitmek f 85 76 161 % 18,0 16,1 34,1
Ayakkabı boyamak f 6 8 14 % 1,3 1,7 3,0 Sofrayı hazırlamak f 5 1 6 % 1,1 ,2 1,3 Tamirat iĢleri f 28 54 82 % 5,9 11,4 17,4 Çöp atmak f 19 12 31 % 4,0 2,5 6,6
Bahçe iĢleri (çim kesmek vs.)
f 3 7 10
% ,6 1,5 2,1
Ağır ev eĢyalarını taĢımak f 5 9 14
% 1,1 1,9 3,0 Fatura ödeme f 2 3 5 % ,4 ,6 1,1 Ütü yapmak f 2 1 3 % ,4 ,2 ,6 Toplam f 237 235 472 % 50,2 49,8 100,0 X2=30,678, Sd=17, P=0.022, P<0.05
Kız çocuğu için sorduğumuz soru bu kez erkek çocuk için örnekleme sorulmuĢtur: “Erkek çocuğunuz evde hangi iĢlerde size yardımcı olmaktadır?” sorusu sorulmuĢtur. Cevaplar, istatistiksel olarak Tablo 72‟de gösterilmiĢtir.
Tablo 72‟deki dağılım, genel olarak erkek çocuğun kız çocuğundan farklı iĢlere yönlendirildiğini göstermektedir. Erkek çocuğun katıldığı ev iĢleri sırasıyla “markete alıĢ-veriĢe gitmek” (%34,5), “evi boyamak” (%18,4), “tamirat iĢleri” (%17,4)‟dir. DüĢük bir oranda da olsa dördüncü sırada “evi derleyip toplamak” (%7,0) gelmektedir. Tablo 71 ve Tablo 72 karĢılaĢtırıldığında kız çocuk verilen cevapların istatistiksel olarak geniĢ bir dağılım sergilediği dikkati çekmektedir. Bu dağılım, kız çocuğunun ailede ev iĢlerine katılımının çok çeĢitli olduğu yönünde aydınlatıcı olmaktadır. Tablo 72‟ye bakıldığında erkek çocuk için verilen cevapların oranı hem daha yüksek, hem de dağılım açısından çok az çeĢitlilik gösterdiğini belirtebiliriz. Erkek çocukların evde yaptıkları iĢler, tamirat, market alıĢveriĢi, ev boyama gibi genellikle “erkeğe uygun” olarak tanımlanmıĢ iĢlerdir. Bu dağılımlar, ailede çocukların geleneksel cinsiyet rolleri doğrultusunda yetiĢtirildiğini bize göstermektedir. Tablo 71‟de dikkati çeken en önemli bulgu, genellikle erkeklere verilen “fatura ödeme” (%4,5) iĢinin ebeveynlerce daha çok kız çocuğu için tanımlanmıĢ olmasıdır.
Ebeveynlerin çocuklarına yüklemiĢ oldukları sorumluluklar, Ģüphesiz kuramsal- kavramsal çerçevede belirttiğimiz gibi, onların cinsiyete dayalı bir inanıĢ sisteminden almıĢ oldukları referanslar yoluyla gerçekleĢir. Kadın ya da erkek, cinsiyeti fark etmeksizin bir birey, gündelik yaĢam iliĢkilerinde çoğu zaman sorgulama yapmadan yapılan herhangi bir davranıĢın “kadın ya da erkek için uygun” olduğuna/olmadığına dair bir kanaat geliĢtirir. DavranıĢların cinsiyete uygunluğuna iliĢkin bireylerce geliĢtirilen kanaatlerin meĢruiyeti sözünü ettiğimiz inanıĢ sisteminde yatmaktadır. Bunun iliĢkilerde somutluk kazanmıĢ hali, cinsiyete dayalı kalıpyargılarının kiĢilik özellikleri, duygu yapıları, cinsiyete dayalı iĢbölümü, rol davranıĢları ve beklentileri alanında yaĢama geçirilmiĢ olmasıdır. Cinsiyet kalıpyargılarının iĢ ve sorumlulukları belirlemede etkili olduğuna iliĢkin kuramsal bakıĢtan hareketle örnekleme grubuna “size göre aĢağıda aileyi ilgilendiren uğraĢların hangilerinde kadın daha beceriklidir” sorusu sorulmuĢtur. Verilen cevaplar aĢağıda Tablo 73‟te gösterilmiĢtir.
Tablo 73: Kadının Daha Becerikli Olduğu UğraĢların Örnekleme Göre Dağılımı
Cinsiyetiniz? Toplam Kadın Erkek Aileyi ilgilendiren uğraĢların hangilerinde kadın daha beceriklidir? Araba kullanmak f 10 5 15 % 2,1 1,1 3,2
Evde tamirat yapmak f 3 0 3
% ,6 ,0 ,6 Çocuk büyütmek f 6 7 13 % 1,3 1,5 2,7 Yemek yapmak f 16 16 32 % 3,4 3,4 6,8 Ütü yapmak f 4 8 12 % ,8 1,7 2,5 Evi temizlemek f 6 9 15 % 1,3 1,9 3,2 Misafir ağırlamak f 3 2 5 % ,6 ,4 1,1 Çocukların eğitimi ile ilgilenmek f 2 3 5
% ,4 ,6 1,1
Çocuk büyütmek, yemek yapmak f 7 9 16
% 1,5 1,9 3,4 Çocuk büyütmek, evi temizlemek f 9 17 26
% 1,9 3,6 5,5
Yemek yapmak, ütü yapmak f 15 27 42
% 3,2 5,7 8,9 Çocuk büyütmek, yemek yapmak, ütü yapmak f 11 21 32
% 2,3 4,4 6,8 Çocuk büyütmek, yemek yapmak, evi temizlemek f 29 13 42
% 6,1 2,7 8,9 Yemek yapmak, evi temizlemek, çamaĢır yıkamak f 10 7 17
% 2,1 1,5 3,6 Çocuk büyütmek, yemek yapmak, misafir
ağırlamak
f 22 13 35
% 4,6 2,7 7,4 Çocuk büyütmek, yemek yapmak, evi temizlemek,
çamaĢır yıkamak
f 11 16 27
% 2,3 3,4 5,7 Çocuk büyütmek, evi temizlemek, misafir
ağırlamak
f 11 10 21
% 2,3 2,1 4,4 Çocuk büyütmek, yemek yapmak, ütü yapmak, evi
temizlemek, çamaĢır yıkamak
f 7 11 18
% 1,5 2,3 3,8 Çocuk büyütmek, yemek yapmak, ütü yapmak, evi
temizlemek, çamaĢır yıkamak, misafir ağırlamak
f 18 16 34
% 3,8 3,4 7,2 Çocuk büyütmek, yemek yapmak, ütü yapmak, evi
temizlemek, çamaĢır yıkamak, misafir ağırlamak, hastaya bakmak
f 8 3 11
%
1,7 ,6 2,3
Çocuk büyütmek, yemek yapmak, ütü yapmak, evi temizlemek, çamaĢır yıkamak, misafir ağırlamak, çocukların eğitimi ile ilgilenmek
f 17 13 30
%
3,6 2,7 6,3
Çocuk büyütmek, yemek yapmak, ütü yapmak, evi temizlemek, çamaĢır yıkamak, misafir ağırlamak, hastaya bakmak, çocukların eğitimi ile ilgilenmek
f 12 11 23
%
2,5 2,3 4,9
Toplam f 237 237 474
% 50,0 50,0 100,0
Tablo 73‟de dağılıma bakıldığında ebeveynlerin cinsiyet inanıĢ sistemlerinde kadınların daha becerikli olduklarına inandıkları aileyi ilgilendiren uğraĢlar arasında ilk sırayı çok seçenekli bir cevabın aldığı görülür. Ebeveynlerin %8,9‟u, kadının en
becerikli olduğu uğraĢların “çocuk büyütmek-yemek yapmak-evi temizlemek” olduğunu belirtmiĢtir. Kadınların %6,1‟i, erkeklerin ise %2,7‟si bu cevabı vermiĢtir. Kadınların genel dağılım içindeki yüksek oranı teĢkil etmesi düĢündürücüdür. Bu, kadının geleneksel rolleri ne kadar içselleĢtirdiğini ve “doğallaĢtırdığını” göstermektedir. Üçüncü sırada % 7,2‟lik oranla kadının en becerikli olduğu uğraĢların “çocuk büyütmek-yemek yapmak-ütü yapmak-evi temizlemek-çamaĢır yıkamak, misafir ağırlamak” olduğunu görmekteyiz. “Araba kullanmak, tamirat yapmak, fatura ödemek, bahçe iĢleri” gibi cevapların çok düĢük oranda olduğu görülmektedir. Tablo 71 ile Tablo 73‟ün ortak bir diğer özelliği, kadın için verilen cevaplardaki çeĢitliliktir. Oysa aĢağıda Tablo 74‟e biçimsel olarak bakıldığında örneklemin erkek için verdiği cevapların çeĢitlilik arz etmediği dikkati çekmektedir ki bu da aynı Ģekilde Tablo 72 ve Tablo 73‟ün ortak özelliğinden biridir.
Tablo 74: Erkeğin Daha Becerikli Olduğu UğraĢların Örnekleme Göre Dağılımı
Cinsiyetiniz? Total Kadın Erkek Aileyi ilgilendiren uğraĢların hangilerinde kadın daha beceriklidir? Araba kullanmak f 5 13 18 % 1,1 2,7 3,8
Evde tamirat yapmak f 9 16 25
% 1,9 3,4 5,3
Fatura ödemek f 22 18 40
% 4,6 3,8 8,4
Çocukların eğitimi ile ilgilenmek f 12 20 32
% 2,5 4,2 6,8
Bahçe iĢleri (çimleri kesmek v.s) f 9 6 15
% 1,9 1,3 3,2
Evde tamirat yapmak, fatura ödemek f 11 7 18
% 2,3 1,5 3,8
Araba kullanmak, evde tamirat yapmak
f 81 73 154
% 17,1 15,4 32,5
Araba kullanmak, araba yıkamak f 28 19 47
% 5,9 4,0 9,9
Evde tamirat yapmak, Bahçe iĢleri (çimleri kesmek v.s)
f 18 22 40
% 3,8 4,6 8,4
yapmak, evi boyamak % 3,4 4,9 8,2
Araba kullanmak, evde tamirat yapmak, bahçe iĢleri (çimleri kesmek v.s) f 26 20 46 % 5,5 4,2 9,7 Toplam f 237 237 474 % 50,0 50,0 100,0
Tablo 73 ve Tablo 74‟deki sorduğumuz sorulara iliĢkin dağılım bilgileri daha önce belirttiğimiz gibi aslında Tablo 71 ve Tablo 72‟de cevabını aradığımız bilgiler için açıklayıcı mahiyettedir. Ebeveynlerin bu bölümde verdikleri cevaplar, toplum tarafından üretilmiĢ bir toplumsal cinsiyet Ģemasından hareket edildiğini açıkça bize göstermektedir. Tablo 74‟e bakıldığında örneklemin önemli bir oranının (%32,5) “araba kullanmak-evde tamirat yapmak” uğraĢlarını erkeğin en becerikli uğraĢlar görmesi önemli bir bulgudur ve kuramsal çerçevemizdeki tespit ve görüĢlerle örtüĢmektedir. Kadınların %17,1‟i, erkeklerin ise %15,4‟ü bu cevabı vermiĢlerdir. Ġkinci sırayı alan cevap, %9,7‟lik oranla “araba kullanmak-evde tamirat yapmak- bahçe iĢleri (çim kesmek vs.)” cevabıdır. Kadınların %5,5‟i, erkeklerin ise %4,2‟sinin cevabı bu orana katılmaktadır. Üçüncü sırayı ise iki ayrı cevap almaktadır; “fatura ödemek” ile “evde tamirat yapmak-bahçe iĢleri” dağılımda eĢit oranda (%8,4) temsil edilmektedir.
Bu bölümdeki edindiğimiz bulgular, ebeveynlerin biliĢsel dünyasında kadının cinsiyet kimliğinin ve rol setinin birincil toplumsallık alanı ile iliĢkilendirildiğini göstermektedir. Buna karĢılık erkek cinsiyet grubu için kabul gören ikincil toplumsallık alanındaki kimlik biçimleri ve rol setidir. Ailede babalık ve eĢ rollerinden ziyade erkeğin kamu alanındaki sorumluluğu ve mesleki rollerine verilen önem bunu doğrulamaktadır. T. Parsons‟ın da vurguladığı gibi örneklem grubumuza dâhil olan ebeveynler için de babanın rolleri ve kimliği, aile için bir sınır rolü iĢlevi görmektedir. Kadının aile içindeki sorumluluk ve rolleri sözkonusu olduğunda örneklem grubumuzun geleneksel bir karakteristiğe sahip olduğunu söyleyebiliriz ve bu geleneksel kabul, ailede cinsiyet sosyalizasyonun yönü ve içeriği konusunda da yol gösterici olmaktadır. AĢağıda yer verdiğimiz son bölümde anne-babaların çocuklarında istedikleri özellikler ve gelecekte onlar için nasıl bir beklenti içerisinde oldukları bilgisi belirttiğimiz hususta açıklayıcı bir nitelik taĢımaktadır denilebilir.