Çin Tarihinde Çok Milliyetlilik Durumu

Bugünkü Çin coğrafyasında, çok eskilerde farklı kültür ve etnik kökenlere bağlı çok sayıda insan topluluklarının yaşamış olduğunu bizzat Çin tarih kayıtlarından öğrenmekteyiz.

Bundan 2000 sene önce bugünkü anlamda “Çinli” yoktu. Fakat yalnız zamanla bir birleriyle meczolarak bir birlik teşkil eden birçok kabileler ve kavimler vardı; günümüzün Han Çinlisi, işte bu çeşitli kavimlerin ve aşiretlerin kaynaşması ve karışması sonucu ortaya çıkmış bir kültürel birlikteliktir (Eberhard 1995: 1).

Çinlilerin ataları onların kendi deyimiyle “中原/Zhongyuan” (Orta Düzlük) diye adlandırdıkları Sarıırmak ile Uzun/Yangtze ırmak havzasındaki topraklarda ortaya çıkmış ve türemiştir. Günümüzde Çin’de Çin kültürünün kurucu unsuru olarak kabul edilen Han Çinlilerinin bilinen Çin tarihinde ve Çin yıllıklarında sırası ile Orta düzlükte ortaya çıkmış olan ortak ataları Huangdi (黄帝) ve Yandi (炎帝) soyundan gelen ve çoğalan Huaxia (华夏) topluluğu, Çinliler (秦人/Qinren), Han’lılar (汉人 /Hanren), Hua’lar (华人/Huaren), Han milliyeti (汉族/Hanzu) gibi farklı ifadeler ile günümüze kadar isimlendirildiği bilinmektedir (Fei Xiaotong, 1999; Paul Pelliot, Çev: Feng Chengjun/冯承钧, 1935：41-55 ).

Günümüzde kendilerine Hanzu (汉族), yani Han milliyeti olarak adlandıran “Çinli” (汉人/Hanren) isimlendirmesi yukarıda bahsi geçen ortak ataları olan Yan Di ve Huang Di ²¹uruklarının birleşerek Huaxia topluluğunu ortaya çıkartmasından sonra özellikle Han sülâlesi (M.Ö. 206-M.S. 220) döneminden itibaren aldığı addır (Celil 2002: 39).

Yani ilk olarak, Han sülâlesi döneminde, resmî topluluk ve sülâle adı olarak ortaya çıkmıştır. Bu sülâle yöneticilerinin toplumdaki farklılıkları ve çeşitlilikleri yok edici politikalarının verimli olmasıyla, Han sülâlesinde homojen bir topluluk ortaya çıkmıştır. Bu topluluk sonra Hanzu, Hanren (汉人-Hanlı) adını almıştır (田继周/Tian Jizhou, 1984: 76-77). Bu dönemlerden itibaren Hanzu adını alan Çinliler, sürekli olarak Çinli olmayanları asimile etmiş ve sürekli büyümüştür.

21

Yan Di ve Huang Di Çin’in en eski efsanelerindeki kahramanlardır. Onların geçmişte yaptıkları kendi uruk-aşiretlerinin gelişimindeki büyük katkılarından dolayı ilâhlaştırılarak kendi uruk-uruk-aşiretlerinin sembolü haline getirilmişlerdir. Huang Di’nin bulunduğu uruk, ilk önceleri Ji nehri (姬水/Ji Shui) nin etrafında yaşamışlardır. Yan Di’nin uruğu ise, Jiang nehri (姜水/Jiang Shui) civarında yaşamışlardır. Ji nehri ise, Wei nehrinin (Wei nehri bugünkü Kansu sınırları içinden başlayarak Shanxi eyaletinden geçerek Sarı Irmağa dökülen nehirdir) bir yan nehridir. Jiang nehrinin günümüzdeki hangi nehre isabet ettiği hâlâ belirsizdir. Ancak kuzeyde olduğu bilinir. Günümüzde Huang Di’nin mezarı olarak bilinen mezar ise, Shanxi eyaletinin Huangling ilçesi sınırları içindedir. Huang Di ve Yan Di urukları, sonraki dönemlerde birlik olup sürekli doğuya genişleyerek Orta Ova’da (中原 /Zhongyuan) belirleyici güç olmuştur. Yan Di urukları ile Huang Di urukları arasındaki üstünlük mücadelesinde galip çıkan Huang Di, kendilerinden olmayan topluluklara karşı sürekli yayılmacı politika uygulayarak, kendi halkı arasında ilk defa “Biz” ve “Ötekiler” şuurunu yaratmaya başlamıştır. Kendilerini “华/Hua” ya da “华夏 /Huaxia” olarak tanımlamışlardır. Hua’lar, Çin coğrafyasında, Milattan önceki 22.yüzyılın sonu 21. yüzyılın başlarında kurulmuş olan Xia （ 夏 ） hanedanlığının çekirdeğini oluşturmuşlardı. Xia döneminden itibaren şekillenmeye başlayan Huaxia toplumu, Shang （商） ve Zhou （周）dönemlerinde sürekli gelişme kaydederek, Sonbahar (M.Ö 772-M.Ö 481) -Savaşan Beylikler (M.Ö 475-M.Ö 221) ( 春 秋 战 国 /Chunqiu-Zhanguo) dönemlerinde özellikle kültürel alanda büyük gelişmeler kat ederek çevresindeki Huaxia olmayanların üzerinde kültürel üstünlük kurmuştur. Bu sosyal ve kültürel üstünlük, Huaxia olmayanların çok sayıda ve hızla Huaxialaşmasına neden oldu. Bu dönemdeki Huaxialaşma ve Huaxialaştırma Çin tarihindeki ilk Milliyetlerin büyük karışımı=Huaxialaşması=Çinlileşmesi olarak tarihe geçmiştir. Üstelik bu dönemdeki fikrî çalışmalarda da Huaxia ve “Barbar” ayırımı işlenmeye başlanmıştır (韦东超/Wei Dongchao -王瑞莲/Wang Ruilian, 2000: 256-259. ayrıca bakınız Celil, 2002).

Egemen olduğu sınırlar içinde, kendi kültürünün tam egemenliğini sağlayabildikten sonra Çinliler, Çinli olmayan “Çevre” bölgelere taşarak, Merkez Çin bölgesi ile Çinli olmayan “çevre”nin, Çin ile bağlantısını ve Çin’e bağımlılığını pekiştirmiş sonunda bu “çevre”nin de “Merkez” ile sosyo-kültürel açıdan bütünleşmesini sağlamıştır. Bir “çevre” Çinlileşince, “çevre” ikinci bir kuşağa taşınmış ve bu Çinli olmayan “çevre” nin bir önceki “çevre” gibi “Merkezileştirilmesi”ne çalışılmıştır (Celil, 2002: 39).

Çin’deki çoğu kâinat ile ilgili görüşlerde ifade edilen dünya, top şeklindedir ve tüm yerleşilebilir bölgeler denizlerle sarılmış olarak algılanılıyordu. Çin ise, dünyanın merkezinde yerini almıştı²². Dışarıdan gelen gruplar kovalanarak dış kenarlara itilmeliydi, içerde kalanlar kesinlikle asimile edilmeliydi. Bu çevredekilere: “四夷 /Siyi” (Dört barbar) ²³ denilirdi (Dikötter, 1999: 6).

Çin’de resmî tarih toplam 24 sülale veya imparatorluğun geçtiğinden bahseder. Bu 24 sülale veya imparatorlukların değişmeyen bir yıllık yazma ve kayıt tutma gelenekleri vardır. İşbu yıllıklarda sınırları içi ve dışındaki farklı Çinli olmayan millet ve halklar hakkında nispeten kapsayıcı bilgiler bulunur. Bu bilgiler Çin’in kuruluşundan beri farklılıklar ile iç içe yaşadıklarını gösterirken, idarenin sürekli olarak bu farklılıkları nasıl idare etme veya yönetme konusunda sürekliliği olan kurumsallaşan uygulamalarının olduğu kaydedilmiştir²⁴.

22

Çin, Çincede çok eskiden beri, “中国/Zhongguo” denilmekte olup, anlamı “merkezî devlet/orta devlet” demektir (Celil, 2002: 39).

23

Siyi (四夷), Çin’in klasiklerinde, yıllıklarında sık sık rastlanılan kavramdır. Genellikle etrafındaki Çinli olmayan millet ve toplumları kasteder. Bugünkü Çin literatüründe en yaygın olan söylem ile azınlıkları---Çinlilerdeki kökü çok eskilere dayanan kendini beğenmişlik ve kendini her zaman ötekilerden üstün tutma duygusunun dürtüleriyle günümüzde bile geçmişe bakarken, tarih üzerinde konuşulurken veya ciddî yazılar yazılırken bile geçmişteki Çin ile komşu olan devlet, milliyet ve toplumlardan, “Çin’in çevresindeki azınlıklar”, “azınlık milliyetleri” “Sınır bölgelerdeki azınlıklar”, “Kuzeydeki Azınlıklar, Güneydeki Azınlıklar, Batıdaki Azınlıklar” şeklinde bahsedilir. Onlara göre Hunlar, Syanpilar, Türkler, Moğollar, Tibetler, Güney Asyalılar... Birer azınlıklardı.--- Sıyi (四夷), müspet manada anlamlandırılmak istendiğinde Dört yabancı, dört taraftaki yabancılar şeklinde Türkçeleştirilebilir. Bu Dört Yi ayrı ayrı olarak ve bugünkü ortak Çincedeki okunuşuyla (klasik Çincede nasıl okunduğu ve telaffuz edildiği belirsizdir) : Yi (夷), Man (蛮), Rong (戎), Di (狄) lerdir. Yi (夷) : Çinliler kendilerine göre doğuda olan millet, kısacası devletinin doğusundaki yabancıları Yi (夷) diye adlandırırlardı. Tanımlama için kullanılan Çince karakterin manası: “yabancı” anlamına gelmektedir. Man (蛮) : Çinlilerin güneyinde bulunan halkları bu şekilde adlandırıyorlardı. Man için kullandığı Çince karakter menfi anlamlıdır. Yani vahşi, duygusuz, kaba anlamındadır. Rong (戎) : Çinliler batısında bulunan halk ve milletleri bu şekilde adlandırırlardı. Rong için kullanılan Çince karakter, “ordu, silah” anlamındadır. Her zaman “Vahşi kurt ile özdeşleştirmişlerdir. Di (狄) : Çinliler kendilerinin kuzeyinde bulunan kavim ve halkları bu şekilde Di (狄) diye adlandırıyorlardı. Kelimenin anlamı müspet değildir (Celil 2002: 39).

24

Bu konuda daha detaylı bilgiler için şu kaynaklara müracaat edilebilir: Wei Dongzhao, Wang Ruilian/韦东超,王 瑞莲. (2000),中国民族流变史/Zhongguo Minzu Liubianshi (Çin’deki Milliyetler Evrim Tarihi). Wuhan: 湖北人 民出版社/Hubei Renmin Chubanshe (Hubei Halk Yayınevi); Xu Xusheng/徐旭生. (1962), 中国古代史的传说时 代/Zhongguo Gudai shi de Chuanshuo Shidai (Çin’in Eski Tarihindeki Rivayetler Dönemi), 科学出版社/Kexue Chubanshe (Bilim Yayınevi); Chen Liankai/ 陈连开 . (1999), “传统民族观与中华民族一体观 ”/Chuantong Minzuguan yu Zhonghua Minzu YitiGuan (Geleneksel Milliyet Anlayışı ve Zhonghua/Çin Milliyeti Tek Gövde Anlayışı), Fei Xiaotong: 中华民族多元一体格局/Zhonghua Minzu Duo Yuan Yiti Geju (Çin Milliyeti, Çok