Çin’in Dış Ticaretinde Kuşak ve Yol Girişiminin Yeri

Eski İpek Yolu’nun modern versiyonu olarak ortaya çıkan Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi, ticaret ağını Orta Asya’dan başlatarak Türkiye’yi de içine alan Orta Doğu coğrafyasını ve Afrika’nın da bir bölümünü kapsayacak biçimde Avrupa’ya kadar genişletmeyi amaçlayan bir projedir. Çin’in dış ticaret hacmini artırma dışında başka ekonomik ve politik amaçları da içeren bu kapsamlı proje, ilk kez Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in 2013 yılında Kazakistan ve Endonezya’ya gerçekleştirdiği bir resmi ziyaret sırasında açıklanmıştır (Frankopan, 2018: 585). Girişime adını veren ‘’kuşak’’

ifadesi Çin’i Avrupa ülkelerine bağlayan kara ve demir yollarını, ‘’yol’’ ifadesi ise Çin’i ve diğer Asya ülkelerini, Akdeniz ülkelerine bağlayan deniz yolunu temsil etmektedir.

Bu çerçevede Çin, Kuşak ve Yol Girişimi’nin ilk kez ilan edildiği 2013 yılından bu yana ulaşımdan iletişime, altyapıdan gayrimenkule kadar birçok alanda farklı ülkelerle işbirlikleri gerçekleştirmeyi ve 2023 yılına kadar bu alanlarda 1 trilyon dolara yakın yatırım yapmayı planlamıştır (Kin ve Chen, 2018). Dünya nüfusunun yarısından fazlasını ve dünya ekonomisinin yaklaşık yüzde 63’nü etkileme potansiyeli bulunan bu büyük projenin ekonomik amaçlarından ilki liman, havaalanı, kara ve demir yolları, enerji nakil hatları bağlantılarının artırılmasına yöneliktir (Akdağ, 2019: 76). 2013 yılından bu yana Kuşak Yol Girişimi kapsamında gerçekleştirilen altyapı projeleri 268 milyar dolarla Çin’in toplam inşaat projelerinin yüzde 56’sına ulaşmıştır. Ayrıca Kuşak Yol Girişimi içinde yer alan 65 ülkede gerçekleştirilen tüm altyapı yatırımlarının konsorsiyumları içinde Çinli şirketlerin payı yüzde 20’yi bulmaktadır (DEİK, 2019: 14).

İkinci amaç, Çin ile Kuşak ve Yol Girişimi içinde yer alan ülkeler arasında ticaretin artırılmasıdır. Çünkü bu projeyle taşımacılık altyapısı gelişecek ve böylece erişilmeyen bölgelere ulaşılabilecek, daha da önemlisi taşınma süreleri ve maliyetleri olağanüstü boyutlarda düşecektir. Üçüncü amaç ise bu girişim çerçevesinde Çin ile diğer ülkeler arasında finansal entegrasyonun temin edilmesidir.

98

Kuşak ve Yol Girişimi temelde iki ayrı projeden oluşmaktadır. Haritadan da izlenebileceği gibi, bunlardan ilki kara ve demiryoluna dayanan ‘’İpek Yolu Ekonomik Kuşağı’’dır. Bu yol, Çin’in kuzeybatısında yer alan Xi’an kentinden başlayarak Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, İran, Irak ve Suriye üzerinden Türkiye’ye ulaşmaktadır. Daha sonra Türkiye üzerinden Rusya’ya uzanan kuşak buradan Belarus üzerinden Avrupa kıtasına bağlanarak İtalya’da son bulmaktadır (Dilek vd., 2019: 40).

Harita: Kuşak ve Yol Girişimi Hatları

Kaynak: (Dilek vd., 2019: 41).

İpek Yolu Ekonomik Kuşağı, üç ayrı ticaret hattını kapsamaktadır. Bunlardan birinci hat olan ‘’Kuzey Hattı’ Çin’i Rusya üzerinden Avrupa kıtasına bağlamaktadır.

‘’Yeni Avrasya Köprüsü’’ olarak adlandırılan bu demiryolu ağı, Çin’in Çongçing kentinden başlayıp Londra’ya kadar uzanmaktadır. Bu hat Çongçing’den sonra Çin’in Xi’an, Lanzhou, Urimçi kentlerine uğrayarak Kazakistan, Rusya, Belarus, Polonya ve Almanya’yı aşarak Hollanda’nın Rotterdam Limanından Londra’ya ulaşmaktadır.

Toplam uzunluğu 12 bin kilometreyi bulan bu hat ile Çin ve Avrupa arasındaki taşımacılık süresi olağanüstü azalarak 13 güne düşürülmüş olacaktır (Dilek vd., 2019:

40). İpek Yolu kapsamındaki ikinci ticaret hattı, Kazakistan’ın Atırav Limanından çıkarak Hazar Denizi, Azerbaycan, Gürcistan üzerinden ‘’Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu’’

hattıyla Türkiye’ye bağlayan ‘’Orta Hat’’tır. Çin’in Rusya’yı bypass ederek Avrupa’ya

99

ulaşmasını sağlayacak ‘’Orta koridor’’ olarak da adlandırılan bu proje ile Marmaray üzerinden Orta Avrupa’daki Prag’a kadar ulaşmak mümkün olmuştur. Başlangıçta bu hatta 6,5 milyon ton yük taşınacaktır, 2030 yılına kadar da taşınacak yük miktarı 17 milyon tona ulaşacaktır. Bu Orta Hat sayesinde, Çin ile Orta Avrupa arasındaki yük taşıma süresi, Marmarayın bu hatta entegre olmasıyla18 güne düşmüş olacaktır (Duran, 2019: 25).

Kuşak kapsamındaki üçüncü hat ise Çin’i Türkmenistan, İran ve Umman üzerinden bir yandan Ortadoğu’ya, diğer yandan Güneybatı Asya’ya bağlayan ‘’Güney Hattı’’dır. Hattın merkezinde Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru yer almaktadır.

Yaklaşık 3 bin kilometre uzunluğundaki bu koridor, Batı Çin’deki Kaşgar’dan başlayarak Pakistan’ın Umman Denizi kıyılarına, karayolları ve demiryolları vasıtasıyla ulaşmaktadır (Dilek vd., 2019: 40).

Kuşak Yol Girişiminin ikinci ayağı ise ‘’21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu’’dur. Deniz yolu aracılığıyla kıtalararası bir işbirliği kurulması amacıyla geliştirilen bu proje iki farlı rotadan meydana gelmektedir. Bunlardan ilki, Çin kıyılarından başlayıp Güney Çin Denizi ve Hint Okyanusu üzerinden Avrupa’ya uzanırken, diğeri ise yine Çin kıyılarından başlayıp Güney Çin Denizi üzerinden Güney Pasifik’e ulaşmaktadır.

Denizyolu üzerinden gerçekleştirilecek bu projede Çin açısından öne çıkan bölge Afrika olarak görülmektedir. Böylece Cibuti, Etiyopya, Gabon, Gana, Kenya, Mozambik, Senegal, Tanzanya, Tunus ve Mısır ile Çin’in ekonomik ilişkilerinin, siyasal boyutlar da kazanarak gelişeceği söylenebilir (Marshall, 2018: 72).

Çin’in başlattığı Kuşak Yol Girişimi, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 65’ini, dünya gayri safi hasılasının üçte birini içine almaktadır. Bunlardan daha da önemli olarak, küresel mal ve hizmet ticaretinin dörtte birini kapsamaktadır. Bu Kuşak Yol Girişimi kapsamındaki ülkelerle 2013 yılından bu yana mal ticaretinin hacmi 5,5 trilyon dolara ulaşmıştır (Akdağ, 2019: 77). Çin ile bu girişimde yer alan ülkeler arasındaki toplam ticaretin yıllık 3 trilyon doları aşması ve Çin’in bu ülkelerdeki doğrudan yatırımlarının 50 milyar dolara ulaşması beklenmektedir (İzto, 2019: 9).Kuşak Yol Girişimi ile Çin dünyada hakim bir ekonomik güç olma hedefine yönelik olarak, Asya’nın en doğusu ile Atlantik Okyanusu arasındaki bölgelerdeki ticari, genel anlamıyla ekonomik potansiyeli kendi lehine belirlemeyi amaçlamaktadır.

100