Çevresel etki değerlendirmesinde halkın katılımı

17 Temmuz 2008 tarihli ve 26939 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliğinde, Yönetmelik eki listelerde doğrudan ÇED sürecine tabi oldukları belirtilen faaliyetler için ÇED raporu

hazırlanarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığından izin alınması öngörülmüştür211_{. Buna}

göre, Yönetmelikte ÇED raporu hazırlanması öngörülen projeler için proje sahibinin, Bakanlığa sunacağı ÇED Başvuru Dosyasında; projeden etkilenmesi muhtemel halkın belirlenmesi ve halkın görüşlerinin ÇED çalışmasına yansıtılması için önerilen yöntemler ile görüşlerine başvurulması öngörülen diğer taraflar hakkında bilgi vermesi ve bu konuda verebileceği diğer bilgi ve belgeleri sunması gerekmektedir.

Yönetmeliğe göre, ÇED gerektiren bir proje başvurusu yapıldığında, başvuru dosyası gerekli şartları taşıyor ise Bakanlık ve ilgili Valilik halka, yörede proje ile ilgili olarak başvurunun yapıldığını, ÇED sürecinin başladığını ve ÇED süreci

209 _{2004/12 sayılı Başbakanlık Genelgesi} 210 _{Kenan, 2007:131,132}

211 _{Yönetmelikte geçen Çevre ve Orman Bakanlığı; 29 Haziran 2011 tarihli 644 ve 645 sayılı KHK’lar} ile yeniden yapılandırılmış; görevleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından üstlenilmiştir. Bahse konu ÇED mevzuatında Bakanlığa yapılan atıflar Çevre ve Şehircilik Bakanlığına, il müdürlüklerine yapılan atıflar da Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerine işaret etmektedir.

tamamlanana kadar projeye ilişkin görüş, soru ve önerilerinin değerlendirilmek üzere Valiliğe veya Bakanlığa verilebileceğini ilan etmektedir. Halk, henüz bu aşamada projeye ilişkin görüş, soru ve önerilerini Valiliğe ve Bakanlığa iletebilmektedir.

Bilahare, halkı yatırım hakkında bilgilendirmek, projeye ilişkin görüş ve önerilerini almak üzere proje sahibi tarafından, projenin gerçekleştirileceği bölgede, projeden en çok etkilenmesi beklenen ilgili halkın kolaylıkla ulaşabileceği merkezi bir yerde, Bakanlık ile mutabakat sağlanarak belirlenen tarihte, halkın katılımı toplantısı düzenlenmektedir. Toplantı tarihi, saati, yeri ve konusu ulusal düzeyde yayımlanan bir gazete ile o yörede yayımlanan yerel bir gazetede toplantı tarihinden en az on gün önce ilan edilmektedir. Toplantıda; halkın proje hakkında bilgilendirilmesi, görüş, soru ve önerilerinin alınması sağlanmakta; toplantı tutanağı, bir sureti Valilikte kalmak üzere Bakanlığa gönderilmektedir. Valilik, halkın katılımı toplantısı ile halkın görüş ve önerilerini bildirebileceği süreç ile ilgili zamanlama takvimini ve iletişim bilgilerini halka duyurmakta ve halkın görüş ve önerileri zamanlama takvimi içerisinde Kapsam Belirleme ve İnceleme Değerlendirme Komisyonuna sunulmaktadır.

Komisyon, ilk toplantısında Bakanlık ve/veya İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından halkın katılımı toplantısı hakkında bilgilendirilmektedir. Ayrıca, halkın katılımı toplantısına katılmış bulunan komisyon üyeleri de görüş ve önerilerini bildirmektedir. Komisyon tarafından halkın katılımı toplantısındaki görüş ve öneriler de dikkate alınarak ÇED Raporu için özel format oluşturulmakta ve Komisyonca belirlenen bir çalışma grubu tarafından ÇED Raporu hazırlanmaktadır. Hazırlanan ÇED Raporu Bakanlığa sunulduktan sonra halk, ÇED Raporunun incelenmesi ve değerlendirilmesi sürecinin başlatıldığı ve ÇED Raporunun görüşlerine açıldığı konusunda Bakanlık ve Valilik tarafından bilgilendirilmektedir.

Bu aşamada, halkın görüşleri Komisyon tarafından dikkate alınarak ÇED Raporuna yansıtılmaktadır. Komisyon, gerçekleştirdiği inceleme ve değerlendirme toplantılarında halkın katılımı toplantısının usulüne uygun yapılıp yapılmadığını ve halkın katılımı toplantısında üzerinde durulan konulara yeterince çözüm getirilip getirilmediğini de değerlendirmektedir.

Proje sahibi tarafından nihai hale getirilen ve Komisyonca uygun bulunan nihai ÇED Raporu, halkın görüş ve önerilerini almak üzere İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğünde ve Bakanlıkta on iş günü süresince görüşe açılmaktadır. Bakanlıkça projeyle ilgili karar alma sürecinde bu görüşler de dikkate alınmaktadır. Bakanlık halktan gelen görüşler ışığında rapor içeriğinde gerekli eksikliklerin tamamlanmasını, ek çalışmalar yapılmasını ya da Komisyonun yeniden toplanmasını isteyebilmektedir. Gerekli çalışmaların yapılmasını müteakip, Nihai ÇED Raporu Bakanlığa sunulmaktadır. Bakanlığın, Komisyonun rapor hakkındaki çalışmalarını ve halkın görüşlerini dikkate alarak ‘ÇED Olumlu’ ya da ‘ÇED Olumsuz’ kararı vermesi sonrası alınan karar proje sahibine ve ilgili kurum ve kuruluşlara bildirilmekte; ayrıca, Valilik tarafından, alınan kararın içeriği, karara esas gerekçeler ile şartlar ve halkın görüş ve önerilerinin nihai ÇED Raporuna yansıtıldığı halka

duyurulmaktadır212_.

Mevzuatta tanımlandığı haliyle, süreç boyunca, başvurunun gerçekleşmesinin hemen sonrasında, halkın katılımı toplantısında, ÇED Raporunun incelenmesi süreci başlatıldığında ve ÇED Raporunun nihai hale getirilmesinden sonra Bakanlığa sunulmadan önce olmak üzere dört aşamada vatandaşlar bilgilendirilmekte ve görüş ve önerilerine başvurulmaktadır.

ÇED Yönetmeliğinin ilk kez yürürlüğe girdiği 1993 yılından 2012 yılına kadar, ÇED’i yapılan başvuru sayısı 2.381 olarak gerçekleşmiştir. Bu başvurulardan 1993-2010 döneminde “ÇED Olumlu” kararı verilen projelerin Düzey 3 sınıflandırmasına göre (il seviyesinde) dağılımına bakıldığında, bu illerin aynı zamanda Türkiye’nin nüfus ağırlığını ve ekonomik üretimini büyük oranda yüklenen

iller olduğu görülmektedir213_{. Bu açıdan, ÇED sürecinin Türkiye’de; halkın katılımı}

toplantıları vesilesiyle süreci yönlendiren, denetleyen ve karara bağlayan kamu kurumları, süreçten ve rapordan sorumlu olan yatırımcı özel kesim ve hem kamu kurumları hem de özel kesimle muhatap olarak sesini duyuran vatandaşlar açısından önemli düzeyde katılımcılık kültürü oluşturduğu beklenebilir. Diğer yandan, 2009

212 _{Öte yandan, doğrudan ÇED gerektirmeyen ve Yönetmeliğe göre, seçme ve eleme kriterlerine tabi} olan projelere ilişkin olarak, Bakanlığın “ÇED gereklidir” veya “ÇED gerekli değildir” kararları valiliklerce halka duyurulmaktadır.

213 _{“ÇED Olumlu” kararı verilen projelerin illere göre dağılımında ilk on sıradaki iller: İzmir, Ankara,} İstanbul, Antalya, Kocaeli, Tekirdağ, Muğla, Çanakkale, Bursa ve Adana.

yılında TBMM’de halkın katılımı toplantılarının Bakanlık tarafından usulen yerine getirilmesi gereken bir formalite olarak mı görüldüğü yönünde bir yazılı sorulu önergesi verilmiş; Çevre ve Orman Bakanlığı verdiği yanıtta, yukarıda tanımlandığı gibi sürecin farklı aşamalarında katılımı gerektiren mevzuatı zikretmekle yetinmiş ve halkın katılımı toplantılarının kalitatif ya da kantitatif bir değerlendirmesine yer

vermemiştir214_.