Çevre Muhasebenin Kullanım Alanları

Amerikan Çevre ve Koruma Kurumuna göre; makro ve mikro anlamda çevresel muhasebenin ilişkili olduğu muhasebe türleri tablo 2’de gösterilmiştir. Kullanım alanlarına göre tespit edilen muhasebe türleri farklı odak noktaları ve hedef kitle çevrelerine sahiptir (EPA, 1995:4).

Tablo.2 : Çevresel Muhasebenin Kullanım Alanları

Çevresel Muhasebe Türleri Odak Noktası Hedef Kitle

Milli Gelir Muhasebesi Ulusal (kamu) Dış Çevre

Finansal Muhasebe Firma Bazında Dış Çevre

Yönetim Muhasebesi Firma, Bölüm, Tesis, Ürün Hat

veya Sistem İç Çevre

Kaynak EPA: “An Introduction to Environmental Accounting as a Business Management Tool: Key Concepts and Terms,” Washington,1995:4

3.5.1. Çevresel Muhasebenin Milli Muhasebe ile ilişkisi

Milli gelir muhasebesi sistemi 1940’lı yıllarda Amerika’lı İktisatçı Simon Kuznets tarafından geliştirilmiştir. Milli Muhasebe makroekonomik bir ölçüdür ve bir ekonomideki mal ve hizmet akışlarını gösterir. Milli gelir muhasebesi işletmeler açısından faaliyetlerinin ekonomik yönünü ele alarak işletmelere istedikleri zaman faaliyetlerini özetleyen analize elverişli istatistiksel bir çerçeve ve veri tabanı sunmaktadır. Milli gelir muhasebesi verileri iktisat teorisi tezlerinin test edilmesi ve geliştirilmesine olanak sağlar. Milli muhasebenin kullandığı hesaplar mikro ölçekte ekonomik faaliyetlerin genel bir özetini sunduğu gibi makro ölçekte ülkedeki bütün üretim, gelir-gider arasındaki ilişkileri de göstermektedir. Dolayısıyla milli gelir muhasebesi ekonomide belirli bir dönemde üretilen tamamlanmış mal ve hizmetlerin piyasa değerini ifade eden gayrisafi milli hâsıladır.

Çevresel muhasebe, bir ülkenin yenilenebilir ve yenilenemeyen doğal kaynaklarının tüketimini fiziksel ve parasal birimlerle göstererek, bu milli ekonomik ölçüye karşılık gelir. Çevresel muhasebe, milli muhasebe kapsamında bir ülkenin ya da bir bölgenin yenilenebilir ve yenilenemeyen doğal kaynaklarının değeri, kalitesi, miktarı ve tüketilmeleriyle ilgili istatistikleri sağlamaktadır (EPA, 1995:4).

Milli Gelir Muhasebesi, belirli bir zaman dilimi içerisinde bir ulusun ekonomik faaliyetlerinin etkinlik seviyesini belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. Geçen elli yılı aşkın süre içerisinde en önemli politika araçlarından biri olan ulusal gelir muhasebesi,

hemen hemen tüm ülkelerde yaşam standartlarını ve ekonomik ilerlemeleri belirlemek için gayri safi yurt içi hâsıla ve net yurt içi hâsıla gibi ölçütlerden yararlanmaktadır. Söz konusu ölçütler karar vericiler ve araştırmacılar için alternatif ve yeni politikalara girişme konusunda belirleyici olmaktadır (Rout, 2010: 46 – 47).

Hükümetler çevre hesaplarını milli gelir muhasebe sistemi ile birleştiren bu bütünleşik hesap sistemi iktisadi ve çevresel politika oluşturulmasında önemli görüşler sunar. Bu görüşlerden bazıları; farklı türdeki sektörlerin zamanla vergilendirilmesindeki

yaşanan değişmelerin çevreye ve milli ekonomiye olan etkilerinin araştırılması, çevre politikalarının sektörlerde yaşattığı ekonomik etkilerinin araştırılması, milli refahtaki ve gelir-gider dengesinin kontrol edilmesi, sermaye oluşumunun çevresel sermayedeki etkisinin araştırılması, sektörel ve ülke düzeyinde ekonomik kalkınma belirlenirken doğal varlıklara etkisini ayrıca incelenmesi, çevresel olarak düzeltilmiş kalkınmanın zaman içinde incelenmesi, ülkeler arasında net kalkınma açısından kıyaslama yapılmasıdır (Gönel ve Atabarut, 2005: 22):

3.5.2. Çevresel Muhasebenin Finansal Muhasebe ile ilişkisi

Finansal muhasebe, bir işletmenin mali işlemlerinin çözümlemelerinin yapılması, kayıt edilmesi,finansalişlemlerin özetlenip sunulması gibi işlemlerle ilgilenen muhasebe bölümüdür. Temel amaç firma ile tedarikçi ya da pazarları arasındaki gelir-gider akışını düzenlemektir. Finansal muhasebe; karar alıcılara, işletmeni iç ve dış çevresine, işletmenin mali durumu hakkında bilgi verecek ve kamuoyunu aydınlatacak biçimde düzenlenmiştir. Bu nitelikleriyle finansal muhasebe, bir anlamda, işletme ile ilgili veri ve bilgileri toplama, toplanan bilgileri değerlendirme gibi işlevleri yüklenmiş durumdadır. Bu nedenlerle finansal muhasebe, daha çok geçmiş ve içinde bulunulan dönemle uğraşır, gelecekle ilgilenmez. İşletme yöneticileri, işletmelerinde amaçlanan ekonomikliğin gerçekleştirilmesi ve verimliliğin sürdürülmesi konusundaki araştırmalarını ve bununla ilgili analizlerini yapabilmek için finansal muhasebenin kesin rakamlarından yararlanmak durumundadırlar (Seyitoğulları, 2016:28)

Finansal muhasebe, bilanço, gelir tablosu hesap özetleri ve nakit akımlarını veren tabloları gösterirken, çevresel muhasebe, maddi varlıkların çevresel maliyetlerin ve çevresel sorumlulukların halka raporlar halinde sunulması ile ilgilenmektedir. Diğer bir ifadeyle finansal muhasebe kapsamında çevresel muhasebe, dışsal denetimler için finansal raporların hazırlanmasına karşılık gelmektedir (EPA, 1995:4).

3.5.3. Çevresel Muhasebenin Yönetim Muhasebe ile ilişkisi

Yönetim muhasebesi işletme faaliyetlerinin yürütülmesinde karar vericilere planlama, örgütleme, yürütme ve kontrol süreçleri sonucu elde edilen sayısal verilerden rapor hazırlayıp sunan kısaca şirketin maliyetlerini izleme ve kontrol etme sistemidir (Kaygusuz, 2005:84) Yönetim muhasebesi karar alıcılara, bir ürünü mamul haliyle almanın mı yoksa hammaddeyi işletip üretmenin mi daha kazanç sağladığını tespit etmede ve ürünün maliyetlerini hesaplamada şirketlere bilgi sağlayan önemli bir araçtır. Yönetim muhasebesi sistemi üretim kısmında doğrudan/dolaylı maliyet ve üretimle ilgili olmayan genel giderler şeklinde iki kategoriye ayırır. Doğrudan maliyetlerin ürün maliyetlerine dağıtımı dolaylı maliyetlerin dağıtımına göre nispeten daha kolaydır. Yönetim muhasebesinin önemli fonksiyonlarından biri nihai ürün ve doğrudan maliyetler arasında bir ilişki kurmaktır. ( Çetin, vd. 2004:64)

Yönetim muhasebesi, yönetici kararlarını yönlendirme açısından yardımcı olan etkili bir muhasebe dalıdır. Yönetim fonksiyonu ile ilgili muhasebe olarak da ifade edilen yönetim muhasebesi, kurum içi yönetimin ihtiyacı olan bilgileri karşılamaya odaklanmaktadır. Hem parasal hem de parasal olmayan nitelikteki bu bilgiler, işletme politika ve stratejilerinin oluşturulması, performans değerlendirme, kaynakların etkili kullanılması, planlama ve bütçeleme gibi faaliyetlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yönetim kararlarını şekillendirmektedir (Seyitoğlu, 2016:28).

Yönetim muhasebesi; bir işletmenin karar alıcıları ya da sahipleri tarafından işletmeyle ilgili vereceği kararlarda genelde maliyet ve performans raporları kullanılırken çevresel muhasebe, işletme faaliyetlerinde verilecek kararlarda çevresel maliyetler ve performansa ilişkin verinin kullanımına olanak sağlamaktadır. Bu yüzden çevresel muhasebe, yöneticilerin yatırım kararlarında, maliyet belirlemede, tedarik zinciri oluşturmada, mamul tasarımında, çalışanların performans ölçümünde ve işletme ile ilgili alınacak diğer bütün kararlarda yöneticilere ışık tutmaktadır (EPA, 1995:5).

21. yüzyılda toplumda çevre olgusu düşüncesi ciddi bir şekilde arttığı için işletmelerin mal ve hizmet üretimlerinde sürekliliği esas kılmak ve kar marjlarını artırmak için politika ve stratejilerini kamu oyununun bu yeni değer yargısına dikkat ederek belirlemeleri gerekmektedir (Rubinstein, 2009:54). Çevresel yönetim muhasebesi

araçlarının işletme faaliyetleri içerisinde yer alması hem toplum refahını yükseltmek hem de işletmenin sürdürülebilirliğinin sağlanması için önemlidir. Hizmet ve mal üretiminde çevresel değerlerin gözetilmesi faydalı olacaktır. Bu anlamda çevresel

yönetim muhasebesi ile muhasebenin temel kavramlarından sosyal sorumluluk ilkesinin yükselişi paralellik göstermektedir.

Sosyal sorumluluk kavramı; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde, mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında belli kişi ve grupların değil tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, dürüst ve tarafsız davranılmasını ifade etmektedir. Sosyal sorumluluk ticari olan ve olmayan tüm faaliyetlerde eşitlikçi kurum karakteri sergileyip dürüst bir nitelik taşımayı, kamu, toplum ve personeliyle ilişkileri açısından uyumlu bir görüntü oluşturmayı anlatmaktadır. Geniş tanımına baktığımızda ise sosyal sorumluluk, firmaların faaliyet gösterdiği toplumlarda salt kendi operasyonlarından sorumluluk duyması değil aynı zamanda 3. kişi ve kurumlarca kendileri dışında oluşturulan sosyal nitelikli sorunların çözümlenmesinde de aktif rol üstlenme isteğidir (Aygen, 2013:106).

Çevresel yönetim muhasebesi sosyal sorumluluğun yerine getirilmesi için gerekli bilgi akışı ve raporlama mekanizmasını yerine getirir ve bu mekanizmanın nasıl çalıştığını ortaya koyar. Çevre ve sosyal sorumluluk düşüncesinin yaygınlaşmasıyla işletmeler ilk önce kendi faaliyet alanları için önlemler alır. Bu önlemler nedeniyle genelde KOBİ’lerde bilinçsiz davranış modelleri sergilendiği de görülebilmektedir. Örneğin çevreye zararı olmayan atıkların yeniden kazandırılması için temiz ve günlük hayatta kullanılabilecek su kaynağının tüketilmesi ve bunun için maddi kaynak ve zaman ayrılması örnek gösterilebilir. Bu durum bazen büyük işletmelerde de ortaya çıkmaktadır.

Yönetim muhasebesi sonucu ortaya çıkan ve yöneticilere sunulan bilgiler işletme faaliyetlerini kolaylaştırıcı işlevler görmektedir. Ancak bu bilgiler çevresel açıdan karşılaşılan güçlüklerin giderilmesine yönelik, mevcut kullanılan geleneksel yönetim muhasebesi uygulamaları nedeniyle yetersiz kalmaktadır. Bu uygulamalar çevresel bazda geleneksel yönetim muhasebesi yaklaşımının eksikliklerinin giderilmesi, işletmelerin gerek finansal gerekse çevresel performanslarının geliştirilmesi hususunda kullanabilecekleri etkili bir araç olan çevresel yönetim muhasebesi yaklaşımı ile mümkün olmaktadır (Akbaş, 2011:53-54).

Gelişmiş ülkelerde üretim/imalat sektörlerinde faaliyet sürdüren işletmeler çevresel yönetimi desteklemesi sebebiyle, çevresel yönetim muhasebesini tercih etmektedir. İşletme yöneticileri hammadde, enerji ve su kaynakların maddi ve fiziksel değerlerini; üretilen atıkların değerlerini ve kirlilik azaltma gibi çevreyi korumanın maliyetlerini öğrenmeye ihtiyaç duymaktadır (Namakonzi ve Inanga, 2014: 5). Söz

konusu ihtiyaç çevresel yönetim muhasebesinin sunduğu bilgiler ile karşılanmaktadır. Bu bilgiler ürün tasarımı, bir ürünün devamlılığı ve sürdürülmesi, tedarik maliyetleri, maliyet ayırma, maliyet denetimi, fiyatlama, süreç tasarımı, sermaye yatırımı, atık yönetimi, risk yönetimi ve çevresel yasalarla uyumlu stratejiler geliştirme açısından işletme yöneticilerinin alacakları olası kararlarda yönlendirici olmaktadır (Virag ve diğ. 2014: 169).