Çeltik Üretimi

Çeltik, dünyada 53' kuzey 35'guney enlemleri arasında Antarktika hariç her kıtada yetiştirilmektedir. Fakat en yüksek verim, ılıman iklim kuşağı da dediğimiz tropikal iklim kuşağındaki bölgeler dışında kalan bölgelerde alınmaktadır (Sürek 1994).

Çizelge 2.40. Türkiye ve Araştırma Alanında Çeltik Üretimi (2013)

Ürün Adı Ekilen alan (dekar) Üretim (ton) Verim (kg/da)

Kaynak : Anonim (33), 2014, http://tuikapp.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul,2013

Çeltik, su içinde çimlenebilen ve kökleri suda erimiş oksijenden yararlanabilen tek tahıl cinsidir. Öteki tahıllar kökleri birkaç gün su altında kaldıktan sonra, havasızlıktan öldükleri halde çeltik kökleri ise suda erimiş oksijenden ve yapraklarda fotosentez sırasında açığa çıkıp köklere ulaşan oksijenden yararlanabilir (Sürek 1994). Bu nedenle yetişme devresini su içerisinde geçirebilen bir bitki olduğundan, suyu iyi değerlendirebilen, sulu alanlarda en yüksek verimi ve geliri sağlayabilen bir kültür bitkisidir. Çeltik ekim

nöbetine girebilen bir bitki olduğundan işletmelerde işgücünün en iyi şekilde değerlendirilmesini sağlar (Gaytancıoğlu 1997).

Trakya’da çeltik, yaklaşık 490.000 ha alanda ekilmekte, 417 milyon ton civarında üretilmekte ve dekardan alınan verimde 850 kg dolayında gerçekleşmektedir. Görüldüğü gibi Trakya’da dekardan alınan çeltik verimi Türkiye ortalamasından daha yüksektir. Türkiye’de kişi başına yıllık pirinç tüketimi 8,5 kg olduğuna göre 75 milyonluk ülkemizdeki pirinç ihtiyacının en az 637.500 ton civarında olduğu anlaşılmaktadır. Ülkemizde üretilen çeltiğin %46’sı araştırma bölgesinden elde edilmektedir.

Çeltiğin İklim İsteği: İklim faktörleri açısından ülkemiz için en önemli olanlar hava ve su sıcaklıklarıdır. Çeltiğin yetişme döneminde düşük ve yüksek sıcaklıklar verimi olumsuz etkilemektedir. Düşük sıcaklıklar; zayıf çimlenme, yavaş büyüme ve fidelerde renk farklılaşması, cüceleşme ve az kardeşlenme, salkım çıkışının gecikmesi, salkım çıkartma bozuklukları, çiçeklenme süresinin uzaması, başakların dejenerasyonu, düzensiz olgunlaşma, kısırlık ve anormal tane oluşumu gibi etkiler yapabilmektedir.Yüksek sıcaklığın olumsuz etkisi ise daha çok tozlanma ve tozlanmadan hemen önceki devrelerde etkili olmaktadır.

Bu devredeki yüksek sıcaklıklar başakçık kısırlığını arttırmaktadır (Gaytancıoğlu 1997).

Çeltiğin Toprak İsteği ve Tarla Hazırlığı: Çeltik bitkisi toprak isteği bakımından seçici değildir. Fakat su geçirgenliği az, organik maddece zengin topraklarda daha fazla verim verir.Çeltik tarımı için toprak işlemesine sonbaharda veya ilkbaharda derin bir sürüm ile başlanır. Kışı öylece geçiren tarla, ilkbaharda, tarla da su tutmak üzere tavaların yapılmasından sonra, Diskkarro veya Kazayağı (Kültüvatör) ile hafif toprak işlemesi yapılır (Sürek 1994).Çeltik tarımı yapılacak tarlanın hazırlığı veya seçiminde üzerinde durulması gerekli olan en önemli husus; tarla tesviyesi veya tesviyeli arazilerin seçilmelidir. Çeltik tarımı, % 4'e kadar eğime sahip arazilerde yapılabilir, fakat bu gibi araziler, yüksek verim elde edebilmek için çok iyi tesviye edilmelidir. Arazi tesviye işlemi, küçük parsellerde tesviye bıçağı ile yapılabilir; ancak daha geniş arazilerde, hafif ağırlıklı greyder veya lazerle çalışan tesviye aletleri kullanılmalıdır. Arazi düzlemesinde lazer teknolojisinden yararlanılan ülkelerde çeltik tavalarının genişliği 40–50 dekarı bulabilmektedir (Sürek 2002).

Çeltik Tarımında Ekim: Çeltiğin ekim zamanını, yetiştirilecek çeşidin vejetasyon süresi, hava ve sulama suyunun sıcaklığı belirler. Çeltik için çimlenme ve fide devrelerinde en uygun sıcaklık 18–35 ^oC arasıdır. Kritik sıcaklık ise 12-15^o C’dir. Çeltik ekiminin yapılabilmesi için su sıcaklığının asgari 12 ^o C olması gerekmektedir.

Ülkemizde çeltik ekim zamanı, bölgelerimize göre değişmektedir.

Marmara-Trakya ve Karadeniz bölgelerinde çeltik ekimi Mayıs ayının ilk yarısında yapılmalıdır. Ege ve Akdeniz bölgelerinde çeltik Nisan ortalarından Haziran sonuna kadar olan geniş bir zaman diliminde ekilebilmektedir. Güneydoğu Anadolu bölgesinde ise 20 Nisan 15 Mayıs arasında ekimin yapılması en uygun sonucu vermektedir. İç Anadolu bölgesinde çeltik ekimine biraz daha geç başlanılmalıdır. Bu bölgede çeltik 10–20 Mayıs arasında ekilmelidir (Sürek 2002).

Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nce yapılan araştırmalara göre Edirne Bölgesi için ideal çeltik ekim zamanının 5 Mayıs-20 Mayıs arası olduğu belirlenmiştir. Çeltik yetiştirmede başlıca bakım işleri sulama, gübreleme ve yabancı ot mücadelesidir.

Çeltik Tarımında Tohumluk: Tohumluk seçiminde her şeyden önce hastalıksız, yabancı ot ve kırmızı çeltik (kart tohum) tohumlarından ari sertifikalı tohumlar tercih edilmelidir. Yalnız vasıflı tohum kullanarak verim önemli ölçüde arttırılabilir. Sertifikalı tohum kullanmak aynı zamanda pirinç randımanını ve ürünün pazar değerini de yükseltmektedir. Mümkün olduğunca 2–3 yılda bir tohum değiştirilmelidir.

Yüksek verim için birim alana atılacak tohum miktarı da çok önemlidir.

Atılacak tohum miktarı; çeşidin özelliklerine, ekim zamanına ve toprağın verimlilik durumuna göre değişmektedir. Ülkemizde ekimi yapılan küçük taneli çeşitler için 15 kg/dekar orta taneli çeşitler için 17–18 kg/ dekar ve iri taneli çeşitler için 20 kg/dekar tohum miktarı tavsiye edilmektedir. M^2’ ye atılması gereken dane sayısı da 500–600 adettir (Sürek 1994).

Çeltik Tarımında Gübreleme: Diğer tarım ürünlerinde olduğu gibi, çeltikte de yüksek verim elde edebilmek için uygun dozda ve zamanda gübreleme yapmak zorunludur. Çeltik bitkisinin yetişmesi için toprakta bulunması gerekli element sayısı 16' dır. Bunlardan Azot, Fosfor, Potas ve Çinko elementleri için gübreleme işlemi yapılmaktadır (Sürek 1994).

Çeltik için tavsiye edilen Azot miktarı çeşitlere bağlı olarak 15–18 kg arasında değişmektedir. Kullanılacak Azot, iki veya üç eşit parçaya ayrılarak kullanılmalıdır. Azotlu gübrenin yarısı ekimde veya kardeşlenme başlangıcında, yarısı da mutlaka ekimden 55–60 gün sonra uygulanmalıdır. Eğer üç parça halinde kullanılacaksa; birinci kısmı ekim öncesi fosforla birlikte toprağa, ikinci kısmı kardeşlenme başlangıcında ve geri kalan kısmı ise yine ekimden 55–60 gün sonra, salkım oluşum devresi başlangıcında kullanılmalıdır. Dekara tavsiye edilen fosfor miktarı 8 kg’dır.

Çeltik Tarımında Yabancı Ot Mücadelesi: Yabancı otlar, gelişme yeteneklerinin üstünlüğü nedeniyle, çeltik tarlalarında ışık, besin maddesi ve su gibi faktörler bakımından uygun ortam bularak hızlı bir şekilde gelişirler. Yabancı otların ürün maliyeti ve verim üzerindeki etkileri çok önem taşımaktadır. Bunun için yabancı ot kontrolünün zamanında ve uygun ilaç dozu kullanılarak yapılmasına dikkat edilmelidir.

Çeltik Tarımında Sulama: Ülkemizde genelde çeltik, devamlı sulama ile, tarla su altında tutularak yetiştirilir. Ekimden hasada kadar, tarla yüzeyi suyla kaplıdır. Su yüksekliği, bitkilerin gelişmesine bağlı bir şekilde tedrici olarak yükseltilir ve maksimum gelişme devresinde 15 cm civarında tutulur.

Hasat için su kesim zamanı çok kritik bir durumdur, dane dolumu sırasında toprak belirli bir rutubet derecesinde tutulmalıdır. Ancak hasatta, hasat makinalarının kolaylıkla çalışabilmesi için hasat sırasında toprak yeterli miktarda kurutulmuş olmalıdır. Çok erken su kesimi, hasat sırasında kırık dane miktarını ve pirince işleme de pirinç randımanını düşürür. Ayrıca tam olgunlaşmamış tanelerin meydana gelmesine neden olur. Su kesim zamanını; çeşit, toprak tipi ve sezonun geçliği gibi durumlar belirler. Genelde, çiçeklenmeden 30–35 gün sonra, hasat için su kesimi yapılabilir. Bu da hasattan 10–15 gün önceye tekabül etmektedir (Sürek 1994).

Çeltik Tarımında Hasat: Çeltik, yüksek verim ve kaliteli pirinç elde etmek için salkımların % 80 'nin saman rengini aldığı, alt kısımdaki danelerin sert mum devresine ulaştığı ve danelerin % 22–24 arasında rutubet içerdiği devrede hasat edilmelidir. Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsünce yapılan çalışmalar, çeltiğin salkım çıkarmadan 45–50 gün sonra hasat edilmesinin uygun olacağını

göstermiştir. Çeltik mahsulünü çok yüksek derecedeki rutubette hasat etmek, danelerin tam olgunlaşmasını engeller ve kurutma için daha fazla masraf yapılmasına sebep olur. Gereğinden fazla düşük rutubette hasat etmek ise hasat ve pirince işleme sırasında daha fazla kırık meydana gelmesine neden olur (Sürek 1994).

Ülkemizde çeltik hasadı bölgelere göre değişmesine rağmen, 15 Eylül ve 30 Ekim tarihleri arasında yapılmaktadır. Önemli çeltik ekim bölgelerinden Trakya ve Karadeniz bölgelerinde Eylül ayı ortalarında başlar ve Ekim sonlarında biter.

2.5. Başlıca Gelişmişlik Göstergeleri ve Sosyo-Ekonomik Yapıya İlişkin