Çelik Döküm Bileşenlerin Tahribatsız Testleri

1. Kapsam

1.1 Buradaki kurallar, B ÷ F’deki isteklere uygun olan ve başka kurallar veya üretici spesifikasyonları üzerinde anlaşmaya varılmamış olan çelik döküm bileşenlerin tahribatsız testlerine uygulanır.

1.2 Tahribatsız testlerin yapılması gereken çelik döküm bileşenlerin listesi ile yapılacak testler, H’de verilmiştir.

1.3 Buradaki kurallar, ISO 9712’de tanımlanan, aşağıdaki test yöntemlerine uygulanır, Tablo 6.14’e bakınız.

Tablo 6.14 Test yöntemleri

Test Sembol

Gözle muayene VT

Manyetik parçacık testi MT

Girici sıvı testi PT

Ultrasonik test UT

Radyografik test RT

(1) Paslanmaz östenitik çelik dökümlerin testi için sadece VT, PT ve RT yöntemleri uygulanır.

1.4 G’de belirtilen yöntemler ve test kriterleri;

dökümhaneler, daha sonraki işlemleri yapan kuruluşlar ve TL sörveyörleri tarafından kullanılacaktır.

Testler için, çelik döküm bileşenler, şiddet derecelerine göre, çeşitli isteklerin uygulandığı muayene bölgelerine ayrılırlar.

1.5 Test için, çelik döküm parçalar önem düzeylerine göre farklı gereksinimleri için muayene bölgelerde sınıflandırılır. Sınıflandırma için, aşağıdaki bir veya birkaç esas belirleyicidir:

- Öngörülen işletme yükleri,

- Hataların, bileşenin güvenirliği üzerindeki etkileri,

- Bileşenin arızası halinde olası hasar riski,

- Kaynak kenarları için gerekli kaynak emniyeti,

- Son işlemeden sonra hatalardan arınmışlık ve yüzey durumu.

Tekne yapısının ve sevk tesisinin en önemli çelik döküm bileşenleri için muayene bölgeleri I. ve J.’de verilmiştir.

2. Testler

2.1 Testlerin yapılmasından sorumlu iç veya dış muayene kuruluşunun gözetmeninin belirtilen testleri yapmasından sonra, çelik döküm bileşenler gözle muayene için TL sörveyörüne sunulacaktır.

2.2 Testlerle ilgili olarak, ön testler ve kabul testleri birbirinden ayrılmalıdır. Ön testler ile, çelik döküm bileşenlerin test edilebilirliği ve kullanılabilirliği belirlenir ve bu testler genelde dökümhanenin görevidir.

Kabul testleri, gerekli özelliklere uygun olan ısıl işlemler yapıldıktan sonra, tercihen son işleme tabi tutulmuş çelik döküm bileşen üzerinde yapılır. Sörveyöre, öngörülen testler hakkında önceden bilgi verilecektir.

Testlere katılım konusu sörveyörün kararına bağlıdır.

2.3 Testler, spesifikasyonlarda veya test planında belirtilen bölgelerde yapılacaktır. Sonuçların çelik döküm bileşende başka hataların da bulunduğunu

gösterdiği hallerde, testlerin kapsamı sörveyörle anlaşarak arttırılacaktır.

2.4 Testlerin yapılmasının öngörüldüğü çelik döküm bileşenler H’de listelenmiştir. Teknenin belirli yapısal elemanları ve makina parçaları ile ilgili testlerin kapsamı ve şiddet dereceleri, üretici spesifikasyonlarına ilave olarak dikkate alınacak olan I ve J’de verilmiştir.

3. Şiddet Derecelerinin Sınıflandırılması

3.1 İç ve dış koşulların şiddet derecelerinin sınıflandırılması, belirli test yöntemlerine ait tablolarda gösterilen kriterlere göre yapılır. Tablo 6.15’de çeşitli şiddet dereceleri gösterilmiştir.

3.2 Şiddet derecelerinin seçimi, sipariş sırasında, EN 1559-1 ve EN 1559-2’ye göre kararlaştırılacaktır.

Kural olarak, bu iş sipariş sahibine aittir. Burada 1.6’ya göre muayene bölgeleri belirtilecek ve aşağıdaki istekler göz önüne alınacaktır:

Tablo 6.15 Şiddet dereceleri

Test Test yöntemi Şiddet derecelerinin tanımı (1)

12680-2, EN 12681 ve EN 1559-2 ye göre.

3.2.1 Kaynak kenarları gibi özel kenar bölgeleri, tüm uzunlukları ve 3 x et kalınlığına eşit genişlikleri (en az 50 mm.) boyunca SM1, LM1, AM1, SP1, CP1, LP1, AP1, UV1 ve RV1 şiddet derecelerinde sınıflandırılacaktır.

Valf gövdeleri için DIN 1690, Kısım 10 uygulanır.

Kalınlığı 50 mm.den fazla olan kaynak kenarları için,

SM2, LM2, AM2, SP2, CP2, LP2, AP2, UV2 ve RV2 şiddet dereceleri yeterlidir.

3.2.2 Üretim kaynakları için, temelde, ana malzeme ile ilgili istekler uygulanır.

3.2.3 Makina elemanlarının, valf gövdelerinin, dinamik yüke maruz tekne yapım elemanlarının çelik döküm bölgeleri için, daha yüksek istekler öngörülmedikçe, en az SM3, LM3 ve AM3 şiddet dereceleri sağlanacaktır.

3.2.4 Madde 3.2.1÷3.2.3’de belirtilen özelliklerin dışında ve satın alma dokümanlarında daha yüksek sınıflandırma istenmeyen hallerde, belirtilmeyen bölgeler için en az V2 şiddet derecesi uygulanır.

3.2.5 Çelik döküm bileşenlerin iç ve dış durumları için eşdeğer şiddet dereceleri ve farklı şiddet dereceleri belirlenebilir.

3.3 Teste başlamadan önce, test edilecek bölgelerin konumu ve ölçüleri ve karşılanacak şiddet dereceleri; 1.5, 3.1 ve 3.2 dikkate alınarak, test planlarında, resimlerde veya spesifikasyonlarda belirtilecektir. Bu dokümanlar TL’na verilecektir.

4. Yüzey pürüzlüğü için özel anlaşmalar

Yüzey pürüzlüğü için, örneğin; karıştırıcılar (1) gibi sınır değerleri hakkında, sipariş sahibi tarafından istenildiği veya teknik nedenlerle gerektiği taktirde anlaşmaya varılabilir.

Çelik döküm bileşenlerin yüzeylerinin, kaydedilecek en küçük verilere bağlı olarak, yüzey durumu istekleri, manyetik parçacık testi ve girici sıvı testi için, Tablo 6.16 ve 6.17’de verilmiştir. Tahribatsız testlerdeki yüzey pürüzlüğü ile ilgili olarak aşağıda belirtilenler uygulanır:

- Yüzey pürüzlüğü için isteklerin belirlendiği çelik döküm bileşenler 5’e göre gözle muayene edilecektir.

(1) Standartlara atıflar:

“Technische Empfehlung (technical recommendation) 359-1 des Bureau de Normalisation de l’ Industrie de la Fonderie”

“SCRATA comparators for the definiton of surface quality of steel castings”; Steel castings Technology International; 7, East Bank road, Sheffield, S2 3PL United Kingdom.

- Radyografik, manyetik parçacık veya ultrasonik testlere tabi tutulacak çelik döküm bileşenler, en az 3 S1 veya 4 S2 karşılaştırıcılarına uygun olmalıdır.

- Girici sıvı testine tabi tutulacak çelik döküm bileşenler, en az 3 S2 karşılaştırıcısına uygun olmalıdır.

Tablo 6.16 Manyetik parçacık testi için tavsiye edilen yüzey durumu

En küçük verinin ölçüleri

mm

Yüzey karşılaştırıcıları (1) BNIF (2) SCRATA (2)

Tablo 6.17 Girici sıvı testi için tavsiye edilen yüzey durumu

En küçük verinin ölçüleri

mm

Yüzey karşılaştırıcıları (1) BNIF (2) SCRATA (2)

5.1 Üretici, çelik döküm bileşenin her üretim aşamasında dış durumu ve ölçülere uygunluğunu doğrulayacaktır. Küçük kum ve cüruf kalıntıları, küçük hatalar ve kopmalar gibi küçük döküm hataları, teste etki ettikleri taktirde, temizlenecektir.

5.2 Malzeme ile ilgili olarak kullanılabilirliğe ve işlenebilirliğe etki eden devamsızlıklara (metalik olmayan büyük kalıntılar, kavitasyon, gaz delikleri veya çatlaklar gibi) izin verilmez ve bunlar onarılmamalıdır.

5.3 TL ile özel anlaşma halinde veya siparişte belirtilmesi durumunda, Tablo 6.18’e göre karşılaştırıcılar vasıtasıyla yüzey durumu değerlendirmesi yapılabilir (EN 1370’e bakınız).

5.4 Sörveyör, TL kabul testi sertifikasında gözle muayeneyi belgelendirir. Örneğin; test sertifikasına aşağıda belirtilen metin yazılabilir:

“Yukarıda belirtilen çelik döküm bileşenler gözle muayene edilmiştir. Öngörülen istekler sağlanmıştır.”

5.5 Sipariş sahibinin talebi halinde, üretici; testin ayrıntılarını, öngörülen şiddet derecelerini ve test sonuçlarını içeren bir test raporu düzenlenecektir.

6. Manyetik parçacık testi (MT)

6.1 Test edilecek çelik döküm bileşenin yüzeyleri;

yağ, gres, kalıp malzemesi artıkları, pas, kir ve diğer maddelerden arınmış olmalıdır.

İstenilen yüzey durumu; raspalama, taşlama veya işleme ile elde edilebilir. Uyulması gereken yüzey pürüzlüğü, karşılıklı olarak kararlaştırılabilir.

6.2 Siyah manyetik parçacıklar kullanıldığında, test edilecek yüzey, mümkün olduğunca ince uygulanmış (maksimum 20 m) sabit beyaz boya ile kaplanacaktır.

Test hassasiyetinin azalmasına dikkat edilmelidir.

6.3 Su verilmiş ve temperlenmiş durumdaki çelik döküm bileşenlerin yüzeyinde, alternatif akımla mıknatıslama yapılırken, yanık izlerini önlemek üzere, yalnızca kolay-alüminyum alaşımlarından yapılan eriyebilir besleme elektrodları kullanılacaktır.

Yüzeyde, görünür temas noktaları, gerekirse taşlanacak ve boyunduruk manyetizasyonu ile tekrar test edilecektir.

İşlenmiş yüzeylerde, sadece boyunduruk

manyetizasyonu ile yapılan testlere izin verilir.

6.4 Manyetik parçacık testinin verileri, Tablo 6.19, 6.20 ve 6.21’e göre tipleri, boyutları ve adetleri yönlerinden değerlendirilecektir. Bununla ilgili referans alanı 105 mm x 148 mm (DIN A6 ölçüsü) boyutlarında bir dikdörtgen olacak ve her durum için en olumsuz alana yerleştirilecektir (en fazla sayıdaki veri olan alan).

Ayrıca, değerlendirme için, EN 1369’daki referans şekillere başvurulacaktır.

6.5 Manyetik parçacık testinin verilerinin tanımı

6.5.1 Doğrusal olmayan veriler (SM)

Eğer uzunluk (L), genişliğin (W) 3 katından küçükse, veriler; doğrusal olmayan veriler olarak değerlendirilecektir.

Doğrusal olmayan verilerin sembolü SM’dir (S; yüzey ve M : manyetik parçacık).

6.5.2 Doğrusal veriler (LM)

Eğer uzunluk (L), genişliğin (W) 3 katına eşit veya büyükse veriler; doğrusal veriler olarak değerlendirilecektir.

Doğrusal verilerin sembolü LM’dir (L : doğrusal, M : manyetik parçacık)

6.5.3 Sıralanmış veriler (AM)

Aşağıdaki durumlarda veriler; sıralanmış veriler olarak

değerlendirilecektir:

- Doğrusal olmayan : veriler arasındaki mesafe 2 mm.’den azdır ve en az 3 veri kaydedilmiştir.

- Doğrusal : 2 veri arasındaki mesafe, bir doğru üzerindeki en uzun devamsızlığın L boyundan küçüktür.

Sıralanmış veriler, tek bir veri olarak kabul edilir. Bunun uzunluğu, bu hattın toplam boyu L’ye eşittir, Şekil 6.1’e bakınız.

Şekil 6.1 L için örnek

Sıralanmış verilerin sembolü AM’dir. (A: Sıralanmış, M:

Manyetik parçacık).

Not :

Toplam boy L, ilk verinin başlangıcı ile son verinin sonu arasındaki mesafeye eşittir.

Örnek : L = ℓ₁ + ℓ₂ + ℓ₃ + ℓ₄ + ℓ₅

6.6 Boyutları ve adetleri bakımından, öngörülen şiddet dereceleri ile ilgili istekleri aşan hatalara ve çatlaklara izin verilmez ve bunların giderilmesi gerekir.

Onarılan bölgeler yeniden test edilecektir.

Tablo 6.18 Yüzey durumu için seçilen karıştırıcılara göre şiddet derecelerinin ayırımı

Kategori

Şiddet dereceleri

V1 V2 V3 V4

“Technischen Empfehlung 359-1’e göre gösterimi (2) Yüzeye yakın

kalıntılar B 1 B 2 B 4 B 5

Gaz porozitesi (1) C 1 C 2 C 3 C 4

Eksik döküm D 1 D 2 D 5 -

Sıcak kopmalar E 3 E 5 - -

İnsertler F 1 F 3 - -

Kaynaklar J 1 J 2 J 3 J 5

(1) Gerekli şiddet derecesi her kategori için farklı olabilir.

(2) Standartlara atıflar için 4’e bakınız.

7. Girici sıvı testi (PT)

7.1 Testler; girici sıvı giderici, girici sıvı ve developerden oluşan muayene sistemi ile yapılacaktır.

7.2 Test edilecek çelik döküm bileşenlerin yüzeyi, 6.1 ve 4’de belirtilen yüzey durumu ile ilgili isteklere uygun olacaktır.

7.3 Veriler; tipleri, boyutları ve adetleri bakımından Tablo 6.22, 6.23 ve 6.24’e göre değerlendirilecektir.

Bununla ilgili referans alan 105 mm x 148 mm (DIN A6 ölçüsü) boyutlarında bir dikdörtgen olacak ve her durum için en az olumsuz alana yerleştirilecektir (en fazla sayıdaki veri olan alan). Ayrıca, değerlendirme için EN 1371-1 veya diğer tanınmış standartlardaki referans şekillere başvurulacaktır.

7.4 Girici sıvı testinin verilerinin tanımı

7.4.1 Doğrusal veriler (LP)

En büyük boyutlu veri, en küçük boyutun en az 3 katına eşittir, (yani L ≥ 3 W).

7.4.2 En büyük boyutlu veri, en küçük boyutun 3 katından küçüktür, (yani L < 3 W).

- Ayrılmış (SP)

- Kümülatif (CP): birçok veriye sahip alan, veriler arasındaki mesafe ölçülemez (tek bir veri şeklinde görünürler).

7.4.3 Sıralanmış veriler (AP)

- Doğrusal : 2 veri arasındaki mesafe, bir doğru üzerindeki en büyük hatanın boyundan küçüktür veya

- Doğrusal-olmayan: 2 veri arasındaki mesafe, 2 mm’den azdır ve en az 3 veri kaydetmiştir.

7.5 Boyutları ve adetleri bakımından, öngörülen şiddet dereceleri ile ilgili istekleri aşan hatalara ve malzemedeki devamsızlıklara (çatlaklar) izin verilmez ve giderilmesi gerekir.

Onarılan bölgeler yeniden test edilecektir. Bunun için aynı muayene sistemi kullanılmalıdır.

8. Ultrasonik Testler (UT)

8.1 Ultrasonik testler, tercihen, büyük et kalınlıklı çelik döküm bileşenlerde, üretim kaynaklarının muayenesinde ve hatanın kalınlığını ve boyutunu belirlemek üzere radyografik teste ilave olarak yapılır.

Tablo 6.19 Manyetik parçacık testi için devamsızlıkların tipi ve ilgili veriler

Devamsızlığın tipi Sembol Manyetik parçacık muayene verileri tipleri

Doğrusal-olmayan SM Doğrusal LM Sıralanmış AM

Gaz porozitesi A X - X

Kum ve cüruf kalıntısı B X - X

Çatlaklar D - X X

Soğuma çatlakları E - X X

Insertler F - X X

Eksik dökümler H - X X

Tablo 6.20 Manyetik parçacık testi için şiddet dereceleri-doğrusal olmayan ayrılmış veriler (SM)

Özellikler Şiddet derecesi

SM 1 SM 2 SM 3 SM 4

Muayene yöntemi gözle

Manyetik parçacık verisinin gözlemlenmesinin

büyütülmesi 1

Dikkate alınacak en küçük verinin L1 uzunluğu mm 1,5 2 3 5

Doğrusal olmayan veriler (SM)

İzin verilen maksimum

toplam yüzey alanı mm² 10 35 70 200

İzin verilen maksimum

tekil uzunluk L2 mm 2 (1) 4 (1) 6 (1) 10 (1)

(1) Belirtilen maksimum boyutlarda en fazla 2 veriye izin verilir.

Not: Sadece bu tabloda belirtilen değerler geçerlidir. EN 1369 Ek B ve C’de belirtilen referans şekiller sadece bilgi içindir.

Tablo 6.21 Manyetik parçacık testi için şiddet dereceleri – Doğrusal (LM) ve sıralanmış (AM) veriler

Özellikler

Muayene yöntemi gözle

Manyetik parçacık verisinin gözlemlenmesinin büyütülmesi 1

Dikkate alınacak en küçük verinin L1 uzunluğu mm 1,5 2 3 5

Verilerin düzenlenmesi (1) ayrılmış (I) veya kümülatif (C) I C I C I C I C

t, Et kalınlığına bağlı olarak izin verilen doğrusal (LM) ve sıralanmış (AM) verilerin maksimum boyu, L2

mm

(1) Kümülatif uzunluğun hesaplanmasında, doğrusal ve sıralanmış veriler dikkate alınacaktır.

Not :Sadece bu tabloda belirtilen değerler geçerlidir. EN 1369 Ek C’de belirtilen referans şekilleri sadece bilgi içindir.

Tablo 6.22 Girici sıvı testi için devamsızlıkların tipi ve ilgili veriler

Devamsızlığın

tipi Sembol

Girici sıvı testi verileri tipleri Doğrusal – olmayan Doğrusal

LP

Belgede Kısım 2 Malzeme Kuralları TEMMUZ 2015 (sayfa 195-200)