ÇalıĢma Alanı

ÇalıĢma bölgesi olarak seçilen BaĢkale Havzası, Güneydoğu Toroslar‟ın doğu bölümünde, Van Gölü‟nün güneydoğusunda Türkiye-Ġran devlet sınırında yer almaktadır. Toros orojenik kuĢağı üzerinde bulunan BaĢkale Havzası, GB-KD yönünde uzanır. Aynı yönde uzanan yüksek dağ sıraları ile çevrelenen havza, batıda BaĢkale ve Mengene Dağları, doğuda Doğanlı ve Yiğit Dağları ile sınırlanır. Bu sınırlar içerisinde BaĢkale Havzası morfolojik bir havzaya karĢılık gelir. BaĢkale Havzası, 2082,79 km²‟lik bir alana ve 2500m‟lik ortalama yükselti değerine sahiptir. BaĢkale Havzası bu ortalama yükselti değeri ile Türkiye‟nin en yüksek havzası durumundadır(Zorer 2014).

BaĢkale‟nin denizden yüksekliği, uzaklığı ve topoğrafik özellikleri bölgenin ikliminde büyük rol oynamaktadır. Yılın büyük bir bölümünde, özellikle kıĢ aylarında kuzey yönlü soğuk hava kütleleri bu bölgedeki etkinliğini artırmaktadır. Ġnceleme alanının yükselti değerine bağlı olarak çevresine göre Ģiddetli yaĢanması da diğer bir coğrafi faktördür(Zorer 2014).

Ġlçede ormanlık alan yoktur. YerleĢim yerlerinde kavak ağaçları mevcuttur. Bölgedeki düz ve sulu alanlar daha çok mera ve otlakiye olarak kullanılmaktadır(URL- 13, 2018).

48

ġekil 3.1. Alan çalıĢması yapılan bölge

Van gölü çevresindeki köylerin çoğunluğu yerleĢim olarak deniz seviyesinden yüksekliği 1650-2000 m arasında değiĢim göstermektedir. Van Gölü kıyılarında 2000 m yüksekliğe kadar olan kesimler zirai çalıĢmaların en yüksek olduğu bölgelerdir. Bu bölgelerde geçim kaynağı olarak zirai çalıĢmalar yapılır. 2000 m‟den yüksek yerlerde ortalama sıcaklığın düĢmesi ve uzun geçen kıĢ dönemleri tarımsal faaliyetlerin geliĢmesini güçleĢtirir.2000 m‟den daha yüksek yerleĢimlerde tarımsal faaliyetler yapılamadığı için yöre halkının ana geçim kaynağını hayvancılık oluĢturmaktadır (Gürbüz 1996).

Ġncelenen BaĢkale ilçesinin merkez ve kırsal yerleĢim alanları Van ilinin ortalama yükselti değerlerinin üstünde bir değere sahiptir. BaĢkale‟nin deniz seviyesinden yüksekliği 2460 m‟dir. Kırsal yerleĢim alanlarında bu yükseltiler değiĢmektedir. Ġncelenen yerleĢim yerlerinin ortalama yükseltileri 2000-2550 m aralığında değiĢmektedir.

49

ġekil 3.2. Çakırdoğan Köyü yerleĢim alanı

BaĢkale bölgesinde iklim ve topoğrafik özellikler ekonomik koĢulların oluĢmasında etkin rol oynarlar. Yükseltinin fazla olduğu ve soğuk iklim etkisi altında olan bu bölgeler zirai Ģartlar için çok uygun değildir. Bu sebeple tarım faaliyetleri BaĢkale bölgesinde geliĢmemiĢtir. Meraların ve otlakların geniĢ alanlar kapladığı bu kırsal bölgelerde yöre halkının ekonomik geçim kaynağını çoğunlukla hayvancılık oluĢturmaktadır.

GeçmiĢte yerleĢim alanlarının tercih edilmesinde yerleĢim yerinin su kaynağına yakın olmasına önem verilmektedir. BaĢkale kırsal yerleĢim alanlarının belirlenmesinde de su kaynakları etkili olmaktadır. Alan çalıĢması yapılan köylerin Karasu Çayı‟na yakın konumlandığı görülür(ġekil 3.3). Su kaynaklarına yakın olan yerleĢimler su ihtiyacını bu kaynaklardan karĢılamaktadır.

50

Yapılardaki su ihtiyacı çoğunlukla taĢıma su ile karĢılanmaktadır. Köylerde su depoları bulunmakta ve çevre yerleĢimlerden getirilen su ile bu depolar doldurulup yerleĢkenin su ihtiyacı karĢılanmaktadır.

Kırsal yerleĢimlerdeki yapılar ağırlıklı olarak konutlardan oluĢmaktadır. Bölgenin özelliklerine göre kırsal mimari yapılar farklı yapılaĢmalar gösterirler. Ġklimsel veriler kırsal yapılaĢmalar üzerinde en etkili faktörlerden biridir. Doğu Anadolu‟daki Van-BaĢkale bölgesinin iklimsel özellikleri, bölgedeki yapılaĢmaların Ģekillenmesinde etkili olmuĢtur.

ÇalıĢma alanı olarak kırsal mimari yapıların daha önce değerlendirilmediği, yerel malzeme ve yerel yapım tekniklerinin kullanıldığı özgün kırsal mimari örneklerin olduğu BaĢkale bölgesi incelenmiĢtir.

Hayvancılıkla uğraĢan kırsal bölgelerde bahçe oluĢumları eski yapılarda, yapıya bitiĢik ya da yapıdan bağımsız etrafı çitlerle(ahĢap, tel…) örülmüĢ ya da ağaçlarla sınırlandırılmıĢ bahçeler Ģeklinde görülmektedir. Yeni yapılarda ise yapıyı dıĢtan saran bahçe duvarları az da olsa görülmeye baĢlanmıĢtır. Tarımla uğraĢan kırsal yerleĢimlerde ise bahçe oluĢumları daha sık görülmektedir.

Kırsal yerleĢimlerin mimari yapılarının çoğunu konutlar oluĢturur. Alan çalıĢması yapılan bölgelerde çoğunlukla konut, ahır, cami ve okul binaları dıĢında yapılaĢmalar görülmemektedir. Ticari amaçlı köy kahvesi, dükkân ya da bir toplanma merkezi niteliği taĢıyan yapılaĢmalar çoğunlukla görülmez.

Soğuk iklim etkisi altındaki bu bölgede kıĢ dönemleri uzun ve sert geçmektedir. Bu sebeple evlerdeki planlamalarda ısıl konfor koĢullarının sağlanmasının gözetilmesi önem kazanmaktadır. Bu bölgede yapılan alan çalıĢmalarında bölgenin kırsal mimari özelliklerini yansıtan konutların bulunduğu 4 köy ve 1 mezradaki konutlar seçilmiĢtir. BaĢkale bölgesinde yerel malzeme ve yerel yapım tekniklerinin kullanıldığı, tandır evi mekânının bulunduğu konutlar belirlenmiĢtir. Alan çalıĢması yapılan köyler, kullanılan malzemeler ve kat adedi Çizelge 3.1‟de verilmektedir. Bölgedeki Yeni yapılaĢmalarda çağdaĢ yapı malzemeleri ve kentler için yapılan planlamaların köy yerleĢimlerinde yaygınlaĢtığı gözlemlenmiĢtir. Bu nedenle alan çalıĢması yapılan köylerde kırsal mimariyi temsil eden yerel malzemelerin, tekniklerin ve planlamaların kullanıldığı meskenler tercih edilmiĢtir. Seçilen konutlar belirlenirken, tandır evinin yapı ile iliĢkisi

51

göz önünde bulundurulmuĢtur. Yapı bünyesi içerisinde ya da yapı ile bitiĢik konumlanmıĢ tandır evi olan yapı türleri tercih edilmiĢtir. ÇalıĢmada BaĢkale kırsal yerleĢiminden 4 köy ve 1 mezradan 31 adet konut ele alınmıĢtır. Konutlardan 21 tanesi tek katlı, 10 tanesi iki katlı yapılardır. 9 tane yapıda kerpiç malzeme, 7 tanesinde taĢ malzeme, 15 tanesinde taĢ, kerpiç veya briket malzemeleri bir arada kullanılmıĢtır.

52

ÇalıĢmada BaĢkale kırsal yerleĢiminden 4 köy ve 1 mezradan 31 adet konut ele alınmıĢtır. Seçilen konutlar belirlenirken, tandır evinin yapı ile iliĢkisi göz önünde bulundurulmuĢtur. Yapı bünyesi içerisinde ya da yapı ile bitiĢik konumlanmıĢ tandır evi olan yapı türleri tercih edilmiĢtir.

ÇalıĢma yapılan köylerin yerleĢim planları ve genel görüntüleri Çizelge3.2 de verilmektedir.

53

54