Doğal ödül stratejileri

78

Başarılı performans hayal etme stratejisi literatürde, zihinsel betimlemeler yapmak, hayali deneyimler yaşamak, hayali provaların gerçekleştirilmesi, sembolik yaratımlar gibi çeşitli tanımlamalar ile de yer almaktadır (Houghton ve Neck, 2002: 674).

Bu strateji ile kişi bir durum ya da olayla karşı karşıya kalmadan önce söz konusu deneyimi kendi zihninde bilişsel olarak yaratmaktadır. Başka bir deyişle önemli bir işin veya görevin fiziksel olarak gerçekleştirilmesinden önce kişinin yapılacak olan işi kendi zihninde bilişsel düzeyde yaşamasını ifade etmektedir (Neck ve Manz, 1996).

Bireyin eylemi zihinde canlandırması iç dünyasındaki fikirlerinden, geçmiş deneyimlerinden ve psikolojik duygu durumundan etkilenmektedir. Stratejinin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için bilişsel deneyimlerin negatif düşünce ve fikirlerin etkisiyle değil pozitif bir bakış açısıyla gerçekleştirilmesi ve olumlu bilişsel deneyimlerin oluşması sağlanmalıdır (Houghton ve Neck, 2002). Bu nedenle stratejinin başarı ile gerçekleştirilmesi büyük oranda kişinin psikolojik kapasitesine ve kişisel etkinliğin arttırılmasına destek olabilecek pozitif düşünce yapısına sahip olmasına bağlıdır (Houghton ve Neck, 2002: 674; Manz, 1992).

Başarılı performans hayal etme stratejisinin uygulanması, gerçekte de bireyin söz konusu eylemi gerçekleştirirken başarılı olma olasılığını arttırmaktadır (Manz ve Neck, 2004). Bu kapsamda yapılan çalışmalardan bir tanesi olan, Driskell vd. (1994) tarafından yürütülen bir araştırmada, başarılı performans hayal etme stratejisinin, bireylerin performans çıktıları üzerinde pozitif yönde bir etkisi olduğu tespit edilmiştir (Akt.

Uğurluoğlu, 2010: 179).

79

stratejisinde ödüllerin yapılan davranışın bir parçası olması ve o davranışı yapıyor olmaktan duyulan haz davranış süresince devam etmesi söz konusudur (Manz 1992: 41).

Doğal ödül stratejisi ile birey davranışın sonucunda değil doğal akışında olan mutluluk verici yönlerine odaklanarak veya kendisi bu davranışı kendisi için keyifli bir hale getirerek o eylemin verimliliğini arttırabilir (Houghton ve Neck, 2002: 673) Bu açıdan doğal ödül stratejileri, bireyin işiyle ilgili motive olduğu ve doğal ödüller bulduğu durumları yaratma eğilimidir (Manz ve Sims, 2001).

Örneğin; birey seyahat etmekten çok hoşlanıyorsa ve yaptığı işi ona zaman zaman seyahat etme imkânı sunuyorsa, işinin bu yönüne odaklanarak motivasyonunu arttırıp daha verimli çalışabilir. Ya da sevdiği müziklerle çalışarak veya beğendiği tabloları ofisine asarak iş ortamını kendisi için daha keyifli bir hale getirebilir. Bu sayede birey eylemi kendisi için keyifli bir hale getirip, iş performansını arttırabilir (Houghton ve Neck, 2002: 673).

Yaptıkları işten keyif alan bireylerin daha iyi performans göstereceği düşünülmektedir. Bu açıdan bakıldığında bir davranış ya da hedeflenen bir iş ile ilgili algıların olumlu yönde değiştirilmesi kişinin performansını arttırmada önemli rol oynamaktadır (Prussia vd., 1998: 524).

Doğal ödül stratejileri temelde pozitif yaklaşıma odaklanarak gerçekleştirilmesi gereken eyleme yönelik bireyin içsel motivasyonunu arttırmayı amaçlamaktadır. İçsel motivasyon ise bireylerin yeterlilik ve kendi kaderini tayin etme (öz belirleme) duygularını teşvik etmektedir (Houghton ve Neck, 2002: 673). Bu sayede bireyler içsel motivasyonun iki ana mekanizması olan yeterlilik ve öz belirleme ile göreve yönelik davranışların gelişimini desteklemektedir (Neck ve Houghton, 2006).

Doğal ödül stratejileri; doğal ödüller üzerine göreve odaklanma ve doğal ödüller üzerine düşünceyi odaklama olmak üzere iki temel alt boyuttan oluşmaktadır (Neck ve Houghton, 2006: 273).

3.3.3.1. Doğal ödüller üzerine göreve odaklanma

Doğal ödüller üzerine göreve odaklanma, kişinin bir işi gerçekleştirme sürecine, kendisinden bazı zevk verici, eğlenceli ve hoş özellikler katması ve bu sayede işi kendisi için bir ödüle dönüştürme stratejisi olarak ifade edilmektedir (Manz ve Neck, 2004; Manz ve Sims, 2001). Bu süreç görevin nasıl yapıldığına odaklanıp, görevin parçalarını tanımlama ve geliştirme aşamalarından oluşur. Böylece görevin birey için kendiliğinden doyurucu bir hale gelmesi amaçlanmaktadır (Manz, 1986: 593).

80

Doğal ödüller üzerine göreve odaklanma stratejisinde ödülün, yapılan işin bir sonucu olmasından ziyade işin doğal bir ödül olduğu düşüncesi hakimdir. Örneğin; işin yerine getirilmesi gereken bir görev olarak değil de severek yapılan bir hobi olarak görülmesi, o işi bir ödüle dönüştürmektedir (Manz ve Sims, 1991: 24).

Bu stratejinin çalışma yaşamında uygulanması çeşitli şekillerde gerçekleşebilir.

Bunlar (Manz, 1992: 84);

• Çalışanın görevini yerine getirecek hoş ortamlar yaratması,

• Görev esnasında çalışana keyif verecek aktiviteleri belirlemek,

• Görevi gerçekleştirmenin farklı yollarını keşfetmek ve görevi çekici kılan yöntemleri uygulamak,

• Görevin gerçekleştirilmesinde motivasyon sağlamayan iş yapma usullerini yeniden gözden geçirmek gibi birtakım yöntemleri içermektedir.

Böylelikle çalışanlar görevlerini kişisel tercihlerine ve biyolojik düzenlerine göre şekillendirebilir. Bu ise, daha yüksek bir çalışma güdüsü ve verimlilik artışı sağlayacaktır (Neck ve Houghton, 2006).

3.3.3.2. Doğal ödüller üzerine düşünceyi odaklama

Doğal ödüller üzerine düşünceyi odaklama stratejisi, üstlenilen bir işin veya görevin olumsuz yönlerinden ziyade çalışanı hoşnut eden olumlu yönlerine odaklanmak olarak ifade edilmektedir (Manz ve Sims, 1991: 24).

Bu strateji, diğer doğal ödül stratejisinden farklı olarak görevin ödüle dönüştürülmesini değil görev ile ilgili algıların şekillendirilmesini ele almaktadır (Manz ve Neck, 2004). Örneğin; kişi yerine getirilmesi gereken bir görevin olumsuz duygular yaratan (görevin zorluğu, karmaşıklığı vb.) taraflarına odaklanabilir. Ya da tam tersi görevin kendine sağladığı (başarı, para, övgü vb.) getirilere kasıtlı olarak düşüncelerini odaklayarak görevi kendisi için keyifli bir hale getirebilir (Manz ve Sims, 2001: 103).

Doğal ödüller üzerine düşünceyi odaklama stratejisinin sunduğu bir diğer farklılık ise, süreç sonunda ulaşılmak istenen temel unsur motivasyon değil, görevin yerine getirilirken alınan keyfin çalışmanın sürdürülmesine olan katkısıdır (Neck ve Houghton, 2006). Bu stratejinin uygulanması, aynı zamanda bireyin yeterliliğini ve iş performansını olumlu yönde etkilemektedir (Doğan ve Şahin, 2008).

Doğal ödüller üzerine düşünceyi odaklama stratejisinin çalışma yaşamında uygulaması aşağıdaki şekillerde gerçekleşmektedir (Manz, 1992: 84):

• Görevin keyifle yapılmasını sağlayacak unsurları belirlemek,

81

• Çalışırken düşünceyi görevin keyif verici yanlarına odaklamak,

• Görevi çekici kılan yanların görevin içinde mi yoksa görevden bağımsız mı gerçekleştiğini tespit etmek,

• Tüm olaylara iyi tarafından bakabilmek,

• Görevin olumlu taraflarına odaklanarak işe olan bağlılığı arttırmak ve etkili sonuçlar elde etmek.