PROMOSYON VE EfiANT‹YON
ÜRÜNLER‹N GEL‹R VE KURUMLAR VERG‹S‹ ‹LE KATMA DE⁄ER VERG‹S‹
KANUNLARI KARfiISINDAK‹ DURUMU
l
Aytaç ACARDA⁄ * I – G‹R‹fi‹flletmeler belli dönemlerde sat›fllar›n› artt›rmak ve iflletmelerini tan›t- mak için belirli reklamasyon faaliyetlerinde bulunmaktad›rlar. Bunlar görsel veya yaz›l› bas›nda yer alan reklam faaliyetleriyle olabilece¤i gibi takvim, ajanda, kalem, masa süsleri, gibi ürünlerin üzerine iflletmelerini tan›t›c› rek- lamlar bast›rarak bu ürünleri promosyon da¤›tma yoluyla da olabilmektedir.
Bizde makalemizde promosyon ve eflantiyon olarak bast›r›lan ürünlerin da¤›t›m›n›n, Gelir ve Kurumlar Vergisi ile Katma De¤er Vergisi karfl›s›ndaki durumunun ve bunlar›n muhasebe kay›tlar›na intikal ettirilmesi ile ilgili dik- kat edilmesi gereken noktalara de¤inmeye çal›flaca¤›z.
II- PROMOSYON VE EfiANT‹YON ÜRÜNLER‹N GEL‹R VE KURUMLAR VERG‹S‹ KARfiISINDAK‹ DURUMU
Gelir Vergisi Kanun’u ülkemizde gerçek kiflilerin elde ettikleri gelirlerin vergilendirilme usul ve esaslar›n› detayl› bir flekilde aç›klam›flt›r. Gelir Vergi- si Kanun’unun 3. K›s›m 1. Bölüm’ünde Ticari Kazanc›n tespit usulleri detay- l› olarak aç›klanm›flt›r. Kurumlar Vergisi Kanun’u 6. maddesinde de Safi Ku-
* Stajyer
rum Kazanc›n›n tespitinde Gelir Vergisi Kanun’unun ticari kazanç hükümle- rinin uygulanaca¤› karara ba¤lanm›flt›r.
Tüm bu aç›klamalar çerçevesinde Gelir Vergisi Kanun’unun 40. madde- sinin 1 numaral› bendine bakt›¤›m›zda ; “Ticari Kazanc›n elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yap›lan genel giderler” denmektedir. Genel giderler kavram›n› ele ald›¤›m›zda çok genifl bir flekilde karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Madde hükmüne göre genel giderlerin indirilecek giderler oldu¤u hük- me ba¤lanm›fl fakat bu genel giderlerin hangi kalemlerden oluflaca¤› aç›kça belirtilmemifltir. Bunun aç›lman›n yap›lmamas›n›n bafll›ca amac› genel gider- lerin iflletmelerin büyüklüklerine, yap›lar›na ve di¤er kriterlerine göre de¤ifl- kenlik özelli¤i tafl›mas›ndan dolay›d›r. Söz konusu genel giderleri k›saca s›ra- layacak olursak;
• Ücret Giderleri,
• Personelle ilgili di¤er giderler,
• Is›tma, ayd›nlatma ve su giderleri,
• ‹letiflim giderleri,
• Sigorta giderleri,
• Kira giderleri,
• Temsil ve a¤›rlama giderleri,
• Reklam Giderleri (**)
• K›rtasiye giderleri,
• Demirbafl giderleri,
• Meslek kurulufllar›na ödenen aidatlar,
• Gayrimenkul ve Gayrimenkul gibi de¤erlenen sabit varl›klar›n nor- mal bak›m onar›m giderleri,
• Finansman giderleri,
• Kanunlar›n zorunlu k›ld›¤› ödemeler,
• Yurtd›fl› büro giderleri,
• Di¤er genel giderler(K›ratl› ve B›y›kl›, 2006)
Genel giderlerin içeri¤ine bakt›¤›m›zda reklam ve pazarlama giderleri- nin de yer ald›¤›n› görmekteyiz. Zira Tek Düzen Hesap Plan›’nda yer alan, 760 Pazarlama Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri hesab›n›n kullan›l›fl amac› da ifllet- menin sat›fllar›n› artt›rmak amac›yla yapt›¤› reklam giderlerinin kaydedilme- sidir.
‹lk baflta da dedi¤imiz gibi iflletmeler belirli dönemlerde (özellikle y›l- bafllar›nda) sat›fllar›n› artt›rmak veya yeni ç›kan bir ürünü piyasada tutundur- mak amac›yla birtak›m ürünleri bedelsiz olarak vermektedirler. ‹flletmece da-
¤›t›lan ve promosyon ve eflantiyon niteli¤i tafl›yan ürünlerin Gelir ve Kurum- lar Vergisi karfl›s›ndaki durumuna bakt›¤›m›zda bedelsiz olarak tan›t›m ve reklam amac›yla verilen ürünlerin reklam gideri oldu¤una flüphe yoktur ve bu harcamalar herhangi bir k›s›tlamaya tabi olmaks›z›n gider yaz›labilmektedir.
(G‹B ‹stanbul Vergi Dairesi Baflkanl›¤›’n›n ve Dan›fltay Dördüncü Dairesi)
‹flletmenin ticari iliflkisi ile ilgili olmayan, gelirin elde edilmesi ve de- vam ettirilmesi ile ilgili olmayan, sadece ticari örf ve adet olarak da¤›t›lan eflantiyonlar›n ve hediyelerin durumu ise reklam giderlerinden bir tak›m fark- l›l›klar göstermektedir. Bu giderler makul ölçülerde iflletmenin büyüklü¤ü ile orant›l› olmak kofluluyla gider yaz›labilmektedir. Eflantiyon ve promosyon olarak verilen ürünler için belge düzeni konusunda flöyle bir durum karfl›m›za ç›kacakt›r;
• Mal›n al›c› taraf›ndan tafl›nmas› durumunda al›c› taraf›ndan, sat›c› ta- raf›ndan tafl›nmas› durumunda sat›c› taraf›ndan sevk irsaliyesinin düzenlen- mesi zorunludur.
• Sevk irsaliyesini düzenlerken mal›n içeri¤i k›sm›na eflantiyon veya promosyon olarak teslim edilece¤inin belirtilmesi gerekmektedir. Bedelsiz bir teslim söz konusu oldu¤undan ayr›ca fatura düzenlenmesine gerek yoktur.
Ayr›ca hediye ve eflantiyon giderlerinin belgelendirilmesi olay›n özelli¤i gere¤i gider kabul edilmesinde önemli bir unsurdur ve hediye, eflantiyon ve pro- mosyonlar›n kime ne zaman ve ne amaçla verildi¤inin iflletme taraf›ndan yapa- ca¤› belgelendirme ile zaman afl›m› süresi içerisinde saklamas›nda yarar vard›r.
III. PROMOSYON VE EfiANT‹YON MALLARIN KATMA DE⁄ER VERG‹S‹ KARfiISINDAK‹ DURUMU
Bildi¤imiz gibi Katma De¤er Vergisi Kanun’u 1. maddesi Türkiye’de ya- p›lan mal ve hizmet teslimlerinin Katma De¤er vergisinin konusuna girece¤ini belirtmifltir.
Ayr›ca 50 Seri No.lu Katma De¤er Vergisi Kanunu Genel Tebli¤i promos- yon ve eflantiyon ürünlerin Katma De¤er Vergisi karfl›s›ndaki durumunu etrafl›- ca ele alm›fl ve gerekli aç›klamalar› yapm›flt›r. Söz konusu tebli¤ hükümlerine göre promosyon ve eflantiyon ürünlerin tan›m› ayr› ayr› yap›lm›fl ve Katma De-
¤er Vergisi’ne tabi olup olmayacaklar› aç›klanm›flt›r. Buna göre;
a) Promosyon:
Ticari hayatta, ticareti yap›lan mallara olan talebin artt›r›lmas› amac›yla bir tak›m pazarlama teknikleri gelifltirilmekte, sat›fl› yap›lan mal›n yan›nda baflka bir mal›n ayr›ca bir bedel al›nmaks›z›n verilmesi de s›kça karfl›lafl›lan pazarlama tekni¤i olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Bir mal›n tasarruf hakk›n›n al›c›ya veya al›c› ad›na hareket edenlere dev- redilmesi olarak tan›mlanan teslim hükümleri çerçevesinde ticari bir iflletmenin yapt›¤› bedelsiz teslimlerde bir katma de¤er yarataca¤›ndan, katma de¤er vergi- sinin konusuna girmektedir.
Ancak firmalar›n iktisadi faaliyetlerini devam ettirebilmeleri ve emsal ifl- letmelerle rekabet edebilmeleri için üretim veya sat›fl›n› yapt›klar› mallara olan talebi koruma veya artt›rma amac›yla yap›lan bedelsiz ürün teslimleri de katma de¤er vergisinin konusuna girmekte ve bu ürünler için ödedi¤i Katma De¤er Vergisi indirim konusu yapabilmektedirler. Fakat bu ürünlerin tesliminde KDV hesaplanmas›na gerek bulunmamaktad›r. Nitekim müflterilere verilmek amac›y- la piyasadan al›nan veya ithal edilen promosyon ürünler Gelir Vergisi Ka- nun’unun 40. maddesinin 1 numaral› bendi uyar›nca gider yaz›labilmektedir.
b) Eflantiyon:
Firmalar›n belirli zamanlarda özellikle dini bayramlarda ve y›lbafllar›n- da kendi tan›t›mlar›n› yapmak amac›yla herhangi bir bedel almaks›z›n da¤›t- t›klar› ürünler eflantiyon olarak adland›r›lmaktad›r. Dolay›s›yla bu ürünler her ne kadar iflletmede tüketilmemekte ise de ayni olarak pazarlama gideri niteli-
¤i tafl›maktad›r. Bu ürünlerin müflteriye tesliminde her hangi bir bedel al›nma- d›¤›ndan dolay› ayr›ca bir KDV hesaplanarak tahsil edilmesine gerek kalma- maktad›r.
‹ndirimli Orana tabi mallar›n yan›nda verilen promosyon veya eflanti- yonlara ait indirilebilir KDV’nin durumu:
‹ndirimli orana tabi olan mallarda ise durum biraz farkl›l›k göstermekte- dir. Örne¤in; sat›fllar›n› artt›rmak amac›yla bir gazete firmas› okurlar›na top- lad›klar› kuponlar karfl›l›¤›nda Televizyon hediye etmektedir. Burada gazete- nin KDV oran›n›n %1 ve Televizyon’un KDV oran›n %18 oldu¤unu var say- d›¤›m›zda ise indirilebilir KDV’nin hesab› flu flekilde yap›lacakt›r;
Sat›fl› yap›lan mal›n tabi oldu¤u oran Promosyon Ürünü x ---
‹çin Yüklenilen Vergi Promosyon mal›n tabi oldu¤u oran Bu oranlama sonucuna göre bulunacak olan tutar promosyon için yükle- nilen Katma De¤er Vergisini ifade edecektir. Arta kalan bir tutar söz konusu oldu¤unda ise maliyet veya gider unsuru olarak dikkate al›nacakt›r.
Formülü örne¤imize uyarlad›¤›m›zda, gazete firmas›n›n da¤›taca¤› tele- vizyonlar için yüklendi¤i Katma De¤er Vergisinin 360.000,00 TL oldu¤unu varsayd›¤›m›zda,
‹ndirilecek Katma De¤er Vergisi = 360.000,00 x (1 / 18) = 20.000,00 TL olarak karfl›m›za ç›kacakt›r. 360.000,00 – 20.000,00 =340.000,00 TL gider veya maliyet unsuru olarak dikkate al›nacakt›r.
Tam tersi bir durum söz konusu olsayd›, yani promosyon veya eflantiyon olarak verilen ürünün KDV oran› sat›fl› yap›lan maldan düflük veya eflit olsa idi yüklenilen Katma De¤er Vergisi’nin tamam› indirim konusu yap›labile- cekti. Nitekim Gelir ‹daresi Baflkanl›¤› Büyük Mükellefler Vergi Dairesi’nin 03.07.2008 tarihli özelgesi de dedi¤imizi do¤rular niteliktedir. Söz konusu özelgeye bakt›¤›m›zda bize;
“…Promosyon ürünleri, numune ve eflantiyonlar›n katma de¤er vergisi karfl›s›ndaki durumu hakk›nda gerekli aç›klamalar 50 Seri No.lu Katma De¤er Vergisi Genel Tebli¤inde yap›lm›flt›r. Söz konusu tebli¤in A/1 bölümünde, sa- t›lan ürünle birlikte verilen promosyon ürünü için ayr›ca katma de¤er vergisi hesaplanmayaca¤› ve bununla ilgili yüklenilen katma de¤er vergisinin ise prensip olarak indirim konusu yap›laca¤›, promosyon ürünü olarak verilen mal›n (ayn› iflletmede imal veya infla edilenler dahil) tabi oldu¤u katma de¤er vergisi oran›n›n, sat›fl› yap›lan mala ait katma de¤er vergisi oran›na eflit veya daha düflük oranda olmas› halinde promosyon ürünü için yüklenilen katma de-
¤er vergisinin tamam›n›n indirim konusu yap›lmas›, sat›fl› yap›lan mal›n tabi oldu¤u katma de¤er vergisi oran›ndan yüksek olmas› halinde ise promosyon ürünü için yüklenilen katma de¤er vergisinden, sat›fl› yap›lan mal›n tabi oldu-
¤u orana isabet eden k›sm›n indirim konusu yap›lmas›, kalan k›sm›n gelir ve- ya kurumlar vergisi aç›s›ndan gider veya maliyet olarak dikkate al›nmas› ge- rekti¤i yönünde aç›klamalar yap›lm›flt›r…”( T.C Gelir ‹daresi Baflkanl›¤›)de- mektedir.
IV. PROMOSYON VE EfiANT‹YON ÜRÜNLER‹N TEK DÜZEN MUHASEBE S‹STEM‹NE GÖRE MUHASEBE KAYITLARI
Promosyon ve Eflantiyon ürünler somut varl›klar oldu¤undan dolay› stok olma özelli¤ine sahiptir. Dolay›s›yla Tek Düzen Hesap Plan›nda stoklara ay- r›lm›fl olan 15 No.lu grupta yer almas› gerekmektedir. 153 Ticari Mallar hesa- b› iflletmenin ana faaliyet konusu ile ilgili oldu¤undan dolay›, promosyon ve-
ya eflantiyon olarak da¤›t›lmak üzere sat›n al›nan mallar›n burada takip edil- mesi Tek Düzen Hesap Plan›’n›n ruhuna ayk›r›l›k teflkil edece¤inden 157 Di-
¤er Stoklar Hesab›n›n tali hesap açarak takip etmek do¤ru olacakt›r. Yukar›- da yapt›¤›m›z aç›klamalar›n muhasebe sistemine yans›mas›n› bir örnekle aç›k- layacak olursak;
ÖRNEK: (Sat›fl› yap›lan mal›n ‹ndirimli orana tabi olmas›)
ABC G›da A.fi. toptan kahve sat›fl› ifli ile u¤raflmaktad›r. Firma sat›flla- r›n› artt›rmak için sat›lan kahvelerin yan›nda müflterilerine firma logosu bulu- nan bardaklar› hediye etmektedir. Firma Ocak 2009 döneminde tedarikçi fir- madan 5000 adet bardak sat›n alm›flt›r. Bardaklar›n KDV oran› %18’ dir.
Kahvenin de KDV oran› %8’ dir. Firma söz konusu dönemde ald›¤› bardak- lar için 20.000,00 TL + KDV tutar›nda ödemeyi banka kanal›yla yapm›flt›r.
50 No.lu KDV Tebli¤i hükümleri uyar›nca yüklenilen Katma De¤er Vergisi’nin hesab› flu flekilde olacakt›r;
3.600,00 x (8 / 18) = 1.600,00 TL
3.600,00 – 1.600,00 = 2.000,00 TL gider veya maliyet unsuru olarak ka- bul edilecek tutar.
--- …/…/2009---
157. Di¤er Stoklar 20.000,00
157.01. Promosyon Mallar
191. ‹ndirilecek KDV 1.600,00
760. Pazarlama Sat›fl Da¤.Gid. 2.000,00
329. Di¤er Ticari Borçlar 23.600,00 --- …/…/2009---
329. Di¤er Ticari Borçlar 23.600,00
102. Bankalar 23.600,00
--- …/…/2009---
Firma ocak ay› sonunda promosyon da¤›tmak üzere sat›n ald›¤› bardak- lardan elinde 5.000,00 TL’lik bulundu¤unu yapt›¤› say›m sonucunda tespit et- mifltir. Buna göre yap›lacak kay›t afla¤›daki gibi olacakt›r;
--- …/…/2009--- 760. Pazarlama Sat›fl Da¤.Gid. 15.000,00 TL
157. Di¤er Stoklar 15.000,00 157.01. Promosyon Mallar
--- …/…/2009--- ÖRNEK: (Sat›fl› yap›lan mal›n genel orana tabi olmas›)
XYZ Dayan›kl› Tüketim Mallar› Pazarlama A.fi. Beyaz Eflya sat›fl› ile u¤raflmaktad›r. ‹flletme durgun olan sat›fllar›n› artt›rmak amac›yla müflterileri- ne buzdolab› almalar› durumunda onlara Elektrikli Is›t›c›y› hediye olarak ver- mektedir. ‹flletme Ocak 2009 döneminde 5.000,00 TL + KDV tutar›nda ›s›t›- c›y› çek vererek sat›n alm›flt›r.
Dayan›kl› Tüketim mallar›n›n KDV Oran› % 18 oldu¤undan ve promos- yon olarak verilen ürününde KDV’si ayn› oranda oldu¤undan dolay› yükleni- len Katma De¤er Vergisi’nin tamam› indirim konusu yap›lacakt›r.
--- …/…/2009---
157. Di¤er Stoklar 5.000,00
157.01. Promosyon Mallar
191. ‹ndirilecek KDV 900,00
329. Di¤er Ticari Borçlar 5.900,00 --- …/…/2009---
329. Di¤er Ticari Borçlar 5.900,00
103. Verilen Çekler ve Öd. Em. (-) 5.900,00 --- …/…/2009---
V. SONUÇ
‹flletmelerin piyasadaki pazar paylar›n› artt›rmalar› için yapt›klar› bir uy- guluma olan promosyon ve eflantiyon uygulamas›n›n vergisel boyutlar› karfl›- m›za çok s›k ç›kabilmektedir. ‹flletmelerin promosyon veya eflantiyon olarak da¤›tt›klar› ürünler Gelir veya Kurumlar Vergisi kanunlar› uyar›nca yapmaya çal›flt›¤›m›z aç›klamalar do¤rultusunda pazarlama veya reklam gideri olarak dikkate al›nabilecektir. Bu ürünler için yüklenilen katma de¤er vergisi ise;
1. Promosyon veya eflantiyon olarak da¤›t›m› yap›lan ürünün Katma De¤er Vergisi, sat›fl› yap›lan mal›n Katma De¤er Vergisi oran›ndan yüksek ise 50 No.lu Katma De¤er Vergisi Kanunu Genel Tebli¤i uyar›nca hesaplanacak ve orana isabet eden tutar indirim konusu yap›labilirken, arta kalan tutar ise gider veya maliyet unsuru olarak dikkate al›nacakt›r,
2. Promosyon veya eflantiyon olarak da¤›t›m› yap›lan ürünün Katma De¤er Vergisi, sat›fl› yap›lan mal›n Katma De¤er Vergisi oran›na eflit veya dü- flük ise bu durumda bu ürünler için ödenen Katma De¤er Vergisi’ nin tamam›
indirim konusu yap›labilecektir.
KAYNAKÇA
Dan›fltay Dördüncü Dairesi (30.05.1996) E.1995/2333 K. 1996/289 sa- y›l› karar. Ankara : Dan›fltay
G‹B ‹stanbul Vergi Dairesi Baflkanl›¤› (18.11.2005). B.07.1.G‹B.4.34.
16.01 / KVK 146797 Say›l› özelge. ‹stanbul : ‹stanbul Vergi Dairesi
Katma De¤er Vergisi Kanunu 50 No.lu Genel Tebli¤i (25.12.1995).
Ankara : Resmi Gazete (22504 say›l›)
K›ratl›, Ayd›n ve B›y›k, Recep (2006). Gelir ve Kurumlar Vergisi Matrah›n›n Tespitinde Gider ve ‹ndirimler. Ankara : Yaklafl›m Yay›nc›l›k
T.C Gelir ‹daresi Baflkanl›¤›, Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Baflkan- l›¤› (03.07.2008)
B.07.1.G‹B.04.99.16.01/2-Muk.304 say›l› mukteza. Ankara: Gelir ‹da- resi Baflkanl›¤›
T.C. Yasalar (06.01.1961). 193 say›l› gelir vergisi kanunu. Ankara:
Resmi Gazete (10700 say›l›)
T.C. Yasalar. Kurumlar Vergisi Kanunu. Ankara: Resmi Gazete
