8 fiubat 2005 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Chandra X-›fl›n› teleskopunu kullanan iki gökbilimci, NGC 4555 adl› bir eliptik gökadan›n, içindeki y›ld›zlar ve gaz›n kütlesinden 10 kat daha büyük kütlede bir karanl›k madde halesiyle çevrili oldu¤unu belirlediler. Kan›t, gökaday› çevreleyen ve
çap› 400.000 ›fl›k y›l›na ulaflan 10 milyon derece s›cakl›ktaki dev gaz bulutu.
Araflt›rmac›lara göre bu s›cakl›ktaki bir gaz›n uzaya da¤›lmas›n›, ancak belirlenen kütledeki bir karanl›k madde kütlesinin çekimi engelleyebilir. Bulgu, eliptik gökadalar›n çevresinde karanl›k hale bulunmad›¤› görüflüne temel oluflturan optik gözlem sonuçlar›yla çelifliyor.
Princeton Üniversitesi’nden Douglas Finkbeiner’a göre gökadam›z Samanyolu’nun merkezinden yay›lan mikrodalga ›fl›n›m›, dolayl› bir karanl›k madde gözlemi olabilir. Karanl›k madde, “Kozmik Mikrodalga Fon Ifl›n›m›” üzerinde yap›lan duyarl› gözlemlerle, evrende tan›d›k maddenin 6 kat› yer kaplayan ve tan›d›¤›m›z (baryonik) maddeyle çok az etkileflen a¤›r parçac›klardan oldu¤u düflünülen, varl›¤›n› ancak yapt›¤› kütleçekim etkisiyle belli eden bir madde türü.
Finkbeiner, bu sonuca Wilkinson Mikrodalga Anizotropi Sondas› adl›
uydunun gönderdi¤i verileri inceleyerek ulaflm›fl. Bu uydu evrenin her yerini dolduran Mikrodalga Fon Ifl›n›m›ndaki çok küçük farkl›l›klar› belirlemifl ve bunlarla evrenin yafl›, yap›s›, içeri¤i, tarihi ve gelece¤i konusunda çok önemli bulgulara
ulafl›lmas›n› sa¤lam›fl bulunuyor. Mikrodalga Fon Ifl›n›m›, Büyük Patlama’dan yaklafl›k 300.000 y›l sonra (yani, günümüzden 13,4 milyar y›l önce) yeterince so¤uyan evrende protonlar›n serbest elektronlar› yakalayarak atomlar› oluflturmas›yla serbest kal›p uzaya yay›lan ›fl›n›m. Bu fosil ›fl›n›m bafllang›çta yola gama ›fl›n›m› olarak ç›km›flken, evrenin
genifllemesi sonucu dalga boyu bugün elektromanyetik tayf›n mikrodalga
bölgesinde 2,7K (Yaklafl›k -270°C) s›cakl›¤a karfl›l›k gelen bir yere kaym›fl bulunuyor. Finkbeiner, WMAP’›n gönderdi¤i verilerde Samanyolu merkezini çevreleyen ve kabul görmüfl modellerle aç›klanamayan parlak bir sis belirlemifl. Bu ›fl›n›m manyetik bir alan içinde h›zla hareket eden elektronlar›n yayd›¤› senkrotron ›fl›n›m›na benziyor. Ancak, ›fl›n›m›n enerji düzeyi, elektronlar›n ›fl›¤›nkine yak›n h›zlarda yol almas›n› gerektiriyor. Araflt›rmac›y› karanl›k madde imzas› üzerinde düflünmeye yönlendiren de bu.
Karanl›k madde adaylar› aras›nda nötralino diye adland›r›lan bir parçac›k da bulunuyor. Finkbeiner’›n hesaplar›na göre, e¤er böyle bir parçac›k gerçekten varsa, öteki parçalarla etkileflip onlar› WMAP uydusunun belirledi¤i senkrotron ›fl›n›m› yayacak kadar uç h›zlara kadar
ivmelendirmesi gerekiyor. Araflt›rmac› ayr›ca mikrodalgalar›n gökadam›z›n merkezine yaklaflt›kça artmas›n›n da, karanl›k maddenin (kütleçekim nedeniyle) merkezde y›¤›lmas›n› öngören modelle örtüfltü¤ünü de vurguluyor.
H›zl› elektron ve pozitronlar (elektronlar›n antimadde karfl›l›klar›) ayr›ca y›ld›zlar›n ›fl›¤›yla ve hatta kozmik mikrodalga fon ›fl›n›m›yla da etkilefliyorlar ve etkilefltikleri fotonlar› (kütlesiz ›fl›k parçac›klar›) çok daha yüksek enerji düzeylerine
ç›kar›yorlar. Böylece bunlar› X-›fl›nlar› ve gama ›fl›nlar› olarak alg›l›yoruz.
Gökbilimciler, nötralinolar›n yok olmalar›yla aç›klanabilecek
parametrelerdeki gama ›fl›nlar›n›n, gelecek y›l uzaya gönderilmesi planlanan Genifl Alanl› Gama Ifl›n Teleskopu’yla belirlenebilece¤ini düflünüyorlar. Finkbeiner’a göre e¤er gökada merkezindeki ›fl›n›m sisinin karanl›k maddenin yok olmas›ndan kaynakland›¤› kesinlik kazan›rsa, bu, karanl›k maddenin anlafl›lmas›nda önemli bir aç›l›m sa¤layacak.
Astromnomy, fiubat 2005
