• Sonuç bulunamadı

Ifl›¤› Bofllukta Döndüren Karanl›k Madde mi? Fizik

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Ifl›¤› Bofllukta Döndüren Karanl›k Madde mi? Fizik"

Copied!
1
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

6 Aral›k 2005 B‹L‹MveTEKN‹K

‹talyan fizikçiler, güçlü bir manyetik alan›n varl›¤›nda ›fl›¤›n, hareket ekseni çevresinde döndü¤ünü belirlediler. Legnaro’daki INFN laboratuvar›nda PVLAS deneyinde görevli Emilio Zavattini ve arkadafllar›nca izlenen etki son derece küçük de olsa, araflt›rmac›-lar bunun axion adl› egzotik karanl›k mad-denin varl›¤› konusunda kan›t oluflturabile-ce¤ini düflünüyorlar.

Klasik fizi¤in bize uzay›n bofl oldu¤unu söyle-mesine karfl›n kuantum mekani¤inin belirsiz-lik ilkesi, parçac›k ve karfl›parçac›k çiftlerinin bofllukta kendiliklerinden ortaya ç›k›p yok

ol-malar›na, bunu yaparken de kuantum bofllu-¤un yap›s›n› de¤ifltirmelerine izin veriyor. Bu durumda büyük bir manyetik alan, bofllu¤un k›r›lma indisini, içinden geçen ›fl›¤›n kutuplan-mas›na ba¤l› olarak de¤ifltirebiliyor.

PVLAS deneyinde do¤rusal kutuplanm›fl bir lazer demeti bir boflluk içinde 5T gücünde bir manyetik alan içinden geçiriliyor ve de-metin 1 m mesafe içinde kutuplanmas›nda meydana gelen de¤iflimler ölçülüyor. Zavat-tini ve ekip arkadafllar›, 44.000 ölçüm so-nunda demetin küçük bir eliptik kutuplan-ma geçirdi¤ini ve kutuplankutuplan-ma vektörünün

de 1 derecenin yar›m milyarda birinden da-ha az bir de¤erle ekseni etraf›nda döndü¤ü-nü belirlemifller. Araflt›rmac›lara göre bu iki sonuç, fotonlar›n vakum içinden geçerken henüz gözlenememifl bir parçac›kla etkilefl-mesiyle aç›klanabilir. Örne¤in, bir lazer fo-tonu, bir sanal parçac›kla etkilenerek bir ara parçac›k yaratabilir ve bu da h›zla bozu-narak iki fotona dönüflebilir. Bu ara parça-c›k da harici alana paralel kutuplanm›fl fo-tonlar›n yay›lmas›n› önleyerek demetin elip-tik olarak kutuplanm›fl hale gelmesine yol açabilir.

E¤er PVLAS sonuçlar› gerçekten axion gibi bir parçac›¤›n varl›¤›ndan kaynaklan›yorsa, deney bu parçac›¤›n kütlesi ve ba¤lanma gücü için daha küçük limitler ortaya koya-bilir. Dahas›, sonuçlar nötron y›ld›zlar›n›n yak›nlar›nda gözlenebilir astrofizik etkilere de yol açabilir. Gerçekten de Pavia Üniversi-tesi’nden Giovanni Bignami ve ekip arka-dafllar›, geçti¤imiz aylarda nötron y›ld›zlar› çevresinde 1 trilyon Tesla’ya kadar varabi-len manyetik alanlar›n ›fl›¤› bükerek uzakta-ki cisimlerin birden çok görüntüsünü gör-memize yol açabilece¤ini öne sürdüler. Big-nami ve ekibine göre böyle bir kuantum boflluk merceklemesi, J037-3039 adl› ikili atarca sisteminin bir tutulumu (perdelenme-si) s›ras›nda izlenebilir. Ancak, bir sonraki tutulumun 2020 y›l› dolaylar›nda gerçeklefl-mesi bekleniyor.

Physics World, Eylül 2005

Yerli Mal› Nötrinolar

Japonya’da KamLAND deneyinde görevli bi-limciler, Dünyam›z›n derinliklerindeki radyo-aktif bozunmalarda ortaya ç›kan nötrinolar› belirlediklerini aç›klad›lar. Yeryüzünün 1000 metre derinli¤inde bulunan deney düzene¤in-de uranyum-238 ve toryum-232 elementlerinin beta bozunumunda ortaya ç›kan elektron anti-nötrinolar›n›n yakaland›¤› bildirildi.

Araflt›r-mac›lara göre deney-lerin duyarl›l›¤›n›n art›r›lmas› halinde bu “jeonötrino”larla Dünya’n›n derinlikle-rini incelemek müm-kün olabilecek. Nötrinolar maddeyle çok ender etkileflen, ve çok küçük kütlesi olan parçac›klar. Binlerce kilometre kal›nl›¤›ndaki madde içinden hiç so¤urul-madan geçebili-yorlar. Örne¤in, Gü-nefl’in merkezindeki nükleer tepkimelerde oluflan nötrinolardan her saniye Dünyam›z yüzeyinin (ve vücudu-muzun) her santimetrekaresinden 60 milyar kadar› geçiyor. Ancak, flimdiye kadar Dün-ya’n›n kendi derinliklerinde oluflan nötrinolar› belirlemek mümkün olmam›flt›. KamLAND de-tektörü, 1000 metre derinlikte, 1000 ton s›v› içeren ve ›fl›kalg›lay›c›lar›yla donat›lm›fl bir dü-zenek. Nötrinonun varl›¤›, karfl› parçac›¤› olan

bir antinötrinonun s›v› içindeki bir protona çarparak bir pozitron (elektronun karfl›parça-c›¤›) ve bir nötron oluflturmas› sonucu mey-dana gelen özel parlamayla belirleniyor. Ifl›-¤›nkine yak›n h›zlarda ilerleyen yüklü parça-c›klar›n s›v› içinde h›zlar›n›n azalmas›yla mey-dana gelen parlamaya, bu etkiyi ilk keflfeden Rus bilimcinin onuruna “Çerenkov ›fl›mas›” deniyor. Pozitronun s›v› içinde ilerlerken yol açt›¤› parlaman›n fliddetinden, nötrinonun enerjisi anlafl›l›yor. Bu sayede de araflt›rmac›-lar, uranyum ve toryumun bozunmas›ndan ç›-kan nötrinolar› çevredeki nükleer santraller-den yay›lan arka plan nötrinolardan ay›rt ede-biliyorlar. Bu yöntemle KamLAND detektörü her ay ortalama 1 jeonötrino yakalayabiliyor. KamLAND’dan elde edilen bulgular daha flim-diden yer kabu¤undaki uranyum ve toryumun üretti¤i ›s› için bir tavan de¤er belirlenebilme-sini sa¤lam›fl. Deneyde görev yapan Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvar› (ABD) fizikçile-rinden Nikolai Tolich, “bu sonuç ve ileride ya-p›lacak yeni ölçümler, yerin iç yap›s›yla ilgili modellere de¤erli veriler sa¤layacak”, diyor.

Physics World, Eylül 2005

Fizik

Ifl›¤› Bofllukta Döndüren Karanl›k Madde mi?

B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹

Referanslar

Benzer Belgeler

Yörüngesi doğrusal olan ve bu doğru üzerinde hızı eşit zaman aralıklarında eşit miktarlarda değişen (artan ya da azalan) cisimlerin hareketine sabit ivmeli hareket

Yapt›¤›m›z bu çal›flmada, kainik asit modelinde hipokampal sklerozun karakte- ristik özellikleri olan CA1 piramidal hücreleri- nin kayb›, reaktif gliozis ve mossy

Biraz sonra, büyük bir uğultu duyulacak ve içinde bulunduğum bu şehir, bu kalabalık sokak, geride derin bir çukur bırakıp yok olacaktı.... Toz

Yayg›n kabul gören evrenbi- lim (kozmoloji) kuramlar›na göre Büyük patlaman›n he- men ard›ndan evrene son de- rece düzgün da¤›lm›fl madde ve ›fl›n›m çorbas›

‹ki araflt›rmac›ya göre, karanl›k maddenin “k›s›r nötrino” denen gizemli bir nötrino tü- ründen oluflmas› halinde, evrenin ilk y›ld›z- lar›n›

ABD’deki Fermi Ulusal H›zland›r›c› Laboratuvar›’nda (Fermilab) görevli olan Kolb, üç ‹talyan meslektafl›yla birlikte bir paylafl›m sitesine

Ancak, bu gezegenler y›ld›z›n hareketinde yol açt›klar› küçük yalpalar ya da önünden geçerken ›fl›¤›n›n fliddetinde meydana getirdi¤i küçük düflüfller

Karanl›k madde, “Kozmik Mikrodalga Fon Ifl›n›m›” üzerinde yap›lan duyarl› gözlemlerle, evrende tan›d›k maddenin 6 kat› yer kaplayan ve tan›d›¤›m›z (baryonik)