MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARI 1
İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH Tarih nedir?
Geçmişteki insanların yaşayışlarını, birbirleriyle olan ilişkileri- ni, siyasi, sosyal ve ekonomik yapılarını yer ve zaman belirte- rek, sebep-sonuç ilişkisi içerisinde belgelere dayalı olarak objektif olarak inceleyen bilim dalıdır.
rekli olan unsurlar:
Olayın insan ve insan topluluklarınca meydana getiril- mesi veya etkilemesi
Olayın üzerinden belli bir süre geçmeli ve meydana geldiği yerin bilinmesi gerekmektedir.
Olayı aydınlatacak kaynak, belge ve bulgulara ulaşılma- lıdır
Olaylar objektif olarak bilimsel yöntemlerle her yönüyle incelenmelidir.
Olayın meydana geldiği zaman tespit edilmelidir.
Olayla ilgili kaynaklar karşılaştırılmalıdır.
Tarihin Konusu:
İnsanların faaliyetleri sonucunda meydana gelen olaylar, eserler, göçler, savaşlar ve değişimler tarihin konusunu meydana getirir.
Kısaca ifade etmek gerekirse tarih insan ve insanın yaptığı her türlü faaliyetleri kendisine konu edinmiştir.
Uyarı:
Doğa olayları, sonuçları itibariyle insanları etkiledi- ğinden tarihin konusu içerisinde yer alır.
Örnek: Orta Asya’da yaşanan kuraklık ve kıtlığın sebepleri tarihin konusu değilken bu doğa olayı sonucundaki göçler tarihin konusudur.
ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU ÖYS-1996
Tanım: Tarih, insan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, uğraşlarını, birbirleriyle olan ilişkilerini, yer ve zaman göste- rerek neden-sonuç ilişkileri içerisinde inceleyen bir bilimdir.
Durum: İslamiyet’in hızlı yayılmasında diğer din ve inançlara karşı gösterilen hoşgörünün payı büyüktür. Avrupa’da ve Asya’da ezilmiş ve horlanmış insanlar Müslümanları kurtarı- cı olarak karşıladılar.
Yukarıda verilen durumda tarihin tanımında yer alan öğe- lerden hangisinde değinilmemiştir?
A) İnsan İlişkileri B) Neden-sonuç ilişkileri C) Yer
D) İnsan topluluklarının yaşayışları E) Zaman
Çözüm: Tarihte zaman kavramı çağ, yüzyıl, devir ve dönem gibi kelimelerle veya rakamlarla ifade edilmektedir. Durum kısmı incelendiğinde tarihin tanımında yer alan zaman kav- ramının kullanılmadığı görülmektedir. Cevap: E
SIRA SENDE -1
Tanım: Tarih geçmişte insan ve insan topluluklarının yapmış olduğu her türlü faaliyetleri yer ve zaman göstererek sebep- sonuç ilişkisi içerisinde belgelere dayalı olarak objektif ince- leyen sosyal bir bilim dalıdır.
Durum: İnançları gereği her şeyin tanrının malı olarak gören Sümerlerde elde edilen ürünler tapınaklara teslim edilmiştir.
Tapınaklara teslim edilen ürünler için kullanılan sembollerin yetersiz kalması MÖ 3200’lerde yazının icat edilmesine sebep olmuştur. Sümerlerin icat ettiği yazı sayesinde bilim- sel gelişmeler hızlanmış kültürel etkileşim artmıştır.
Bu bilgilere bakıldığında yukarıda verilen durumda tarihin tanımında yer alan ögelerden hangisine değinilmemiştir?
A)Yer B)Zaman
C)İnsan topluluklarının yaşayışları D)Belgelere dayanma
E)Sebep-sonuç ilişkisi Herodotos :Tarih, insanların ve insan topluluklarının
başlarından geçenleri kaydetme yoluyla edinilen bilgidir.
İbn-i Haldun: Tarih, gerçeği araştırmak ve olayların sebeplerini bulup ortaya koymaktır. Olayların ilkeleri incedir, nitelik ve sebepleri hakkındaki bilgi derindir.
Leopold von Ranke: Tarih, hakikatte meydana gelmiş olaylarla ilgilidir. Gerçeğin ne olduğu belgelerde saklıdır ve gerçek ancak belgelerin eleştirisiyle ortaya çıkar. Belge yoksa tarih de yoktur.
Edward H. Carr: Tarih, tarihçi ile olgular arasında kesintisiz karşılıklı bir etkileşim süreci, bugün ile geçmiş arasında bitmez bir diyalogdur.
MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARI 2
TARİHİ OLAY VE OLGU KAVRAMLARI
Tarih biliminin araştırma konusu içerisine giren iki önemli unsurdan birincisi olay, diğeri ise olgudur.
OLGU
Olayların ortaya çıkardığı başlangıç tarihi belli olup bitiş tarihi belli olmayan uzun süre- li soyut gelişmelere tarihi olgu denir
ÖRNEK- LER
Milliyetçilik akımı
Sömürgecilik
Anadolu’nun İslamlaşması
Türkiye’nin çağdaşlaşması
Sanayileşme
OLAY
Tarihte belirli bir zaman ve mekânda tek tek meydana gelen, başlangıç ve bitiş tarihleri belli olup, tekrarlanması mümkün olmayan kısa sü- reli gözlemlenebilir somut gelişmelere tarihi olay denir.
ÖRNEKLER
İstanbul’un fethi
Malazgirt Savaşı
Lozan Antlaşması
Buharlı makinenin icadı
Fransız İhtilali
OLAY OLGU
Kısa sürelidir Uzun sürelidir
Somuttur Soyuttur
Yer ve zaman nettir Yer ve zaman net değildir
Tekrarlanmaz Tekrarlanabilir
Özgündür Geneldir
Başlangıç ve bitiş tarihi kesindir
Başlangıç tarihi belli bitiş tarihi belli değildir.
ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU LYS-2012
Olay ve olgu kavramları düşünüldüğünde aşağıdakilerden hangisi tarihî bir olguya örnek gösterilebilir?
A) İstanbul′un fethedilmesi
B) Türkiye′nin çağdaşlaşması
C) Malazgirt Savaşı′nın kazanılması
D) Birinci Dünya Savaşı′nın başlaması
E) Pearl Harbour Baskınının yapılması
Çözüm:Olayların ortaya çıkardığı başlangıç tarihi belli olup bitiş tarihi belli olmayan uzun süreli soyut gelişmelere tarihi olgu denir. İstanbul’un fethi, Malazgirt Savaşı, I.Dünya Sava- şı ve Pearl Harbour Baskını tarihi olaya örnekken Türkiye’nin çağdaşlaşması devam eden bir süreç olduğu için tarihi olgu- ya örnektir. Cevap: B
SIRA SENDE-2
Olayların ortaya çıkardığı başlangıç tarihi belli olup bitiş tarihi belli olmayan uzun süreli soyut gelişmelere tarihi olgu denir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi bir olguya örnek olarak gösterilemez?
A) Anadolu’nun Türkleşmesi
B) Türkiye’nin Çağdaşlaşması
C) Milliyetçilik Akımı
D) Sanayileşme
E) 11 Eylül saldırıları
Cevap: E
Tar ih in K on u su
Siyasi Kadeş Antlaşması Sosyal:Kavimler Göçü Askeri:Kıbrıs Barış Harekatı
Ekonomi:Sanayi İnkılabı Dini: İslamiyet'in yayılması
Kültürel:Yazının icadı Mimari: Topkapı Sarayı
MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARI 3
TARİH BİLMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Tarih geçmişte yaşamış insan ve toplulukların her türlü faaliyetlerini inceler
Tarihi olaylar belirli bir mekan ve zamanda gerçekleşir
Tarihi olaylar süreklidir. Bir olay kendinden öncekinin sonucu ve kendisinden sonrakinin ise sebebidir.
Zaman, mekân ve kişiler sürekli değiştiği için tarihi olayla- rın aynı şekilde birebir tekrar etmesi mümkün değildir.
Bundan dolayı tarih biliminde deney ve gözlem metodu kullanılamaz.
Tarihi olaylar incelenirken mutlaka kaynaklara dayandı- rılmalıdır.
Tarihi olaylar belgelere dayalı olarak değer yargılarından arındırılarak anlatılmalı veya yazıya aktarılmalıdır.
Tarihi meydana getiren toplumların yaşantıları, değer yargıları ve inanç sistemlerinden kaynaklanan farklılıklar tarihte belirli bir yasanın oluşmasını engellemiştir. Bundan dolayı formül, sabit kurallar ve yasalar tarih bilimi için ge- çerli değildir.
Tarihi olaylar günümüz değer yargılarına göre değil ya- şandığı dönemin şartlarına göre değerlendirilmelidir.
İncelenecek olayla ilgili kaynakların tarafsızlığının oluşma- sı ve tüm sonuçların net olarak ortaya çıkması için olayın meydana geldiği zamanın üzerinden belli bir süre geçme- lidir.
Tarihi olaylar kesin olmayıp her an değişebilir. Tarihi belgeler gün yüzüne çıktıkça bazı bilgiler değişebilir. Tari- hin değişebilirlik özelliği yeni araştırma kapılarını sürekli açık tutmaktadır.
TARİH BİLMİNİN YÖNETMİ
Bir sonuca ulaşmak için bilim, mantık ve tecrübeye dayalı araş- tırma şekline yöntem denir.
Tarihte bilimsel bilgiye ulaşmak için beş aşamalı bir yöntem izlenmektedir.
Anakronizm, herhangi bir olay ya da varlığın içinde bulunduğu zaman dilimi (dönem) ile kronolojik açı- dan uyumsuz olması. Özellikle edebiyat ve sanatta genellikle eserin geçtiği tarihi döneme ait olmayan varlıkları ve uygulamaları belirtmek için kullanılır.
ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU AYT-2018
Tarih araştırmalarında yazılı kaynakların doğruluk derecesi ve güvenirliğinin araştırıldığı aşama aşağıdakilerden hangi- sidir?
A)Tarama B)Tasnif C)Tahlil D)Tenkit E) Terkip
Çözüm: Tarih araştırmalarında tarama kaynak toplama, tasnif toplanan kaynakların gruplandırılması, tahlil kaynak- ların yeterliliğinin araştırılması ve terkip ise araştırmanın sade bir dille yazıya aktarılmasıdır. Tarih araştırmalarında kaynakların doğruluk derecesi ve güvenirliğine tenkit aşa- masında başvurulmaktadır. Cevap: D
SIRA SENDE-3
Tarih araştırmalarında elde edilen kaynakların yeterliliği ve kullanılabilirliğinin sorgulandığı aşama aşağıdakilerden hangisidir?
A)Tarama
B)Tasnif
C)Tahlil
D)Tenkit
E) Terkip
TARAMA:Araştırılacak konuyla ilgili kaynakların toplanması aşamasıdır.
TASNİF:Elde edilen kaynakların zamana,mekana ve konusuna göre sistematik olarak gruplara ayrılma aşamasıdırç
TAHLİL:Elde edilen kaynakların yeterliliği ve kullanılabilirliğinin sorgulandığı aşamadır.
TENKİT:Kaynakların doğruluk derecesinin, uyum ve uyumsuzluğunun araştırıldığı aşamadır.
TERKİP (Sentez):Elde edilen bilgilerin birleştirilerek akıcı ve sade bir üslupla yazıya aktarılması aşamasıdır.
MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARI 4
KAYNAK
Tarihi bir olayla ilgili olarak bilgi veren her türlü bulgu, belge ve malzemeye kaynak denir.
OLUŞTUĞU DÖNEME GÖRE KAYNAKLAR:
A-Birinci el kaynaklar
B-İkinci el kaynaklar
BİRİNCİ EL KAYNAKLAR: Olayın geçtiği döneme ait belge ve bulun- tulardır:
İKİNCİ EL KAYNAKLAR: Olayın geçtiği döneme yakın ya da birinci el kaynaklarından faydalanılarak meydana getirilen eserlerdir.
Örnek: Halil İnalcık’ın Devlet’i Aliye adlı eseri
KAYNAKLARIN SINIFLANDIRILMASI
ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU YGS-2015
-Tarih öğretmeni sınıfa ferman, tarihî para, Çanakkale’de şehit düşen bir askerin hatıratı, İstiklal madalyası ve Halil İnalcık’ın Devlet-i Aliyye isimli eserini getirerek, öğrencileri- ne bu materyallerden hangisinin birinci el kaynaklar içeri- sinde yer alamayacağını sormuştur.
Öğrencilerin bu soruya doğru cevap olarak aşağıdakiler- den hangisini vermesi beklenir?
A)Ferman B)Tarihî para C)İstiklal madalyası D)Şehidin hatıratı E)Halil İnalcık’ın eseri
Çözüm:Olayın geçtiği döneme yakın ya da birinci el kaynak- larından faydalanılarak meydana getirilen eserler ikinci ek kaynaklardır. Cevap: E
SIRA SENDE-4
Tarihi bir olayla ilgili bilgi veren her türlü bulgu, belge ve malzemeye kaynak denilmiştir. Oluştuğu döneme göre kay- naklar birinci el ve ikinci el kaynaklar olmak üzere ikiye ay- rılmıştır. Olayın geçtiği döneme ait olan her türlü bulgu ve belgelere birinci el, olayın geçtiği döneme yakın ya da birinci el kaynaklarından faydalanılarak meydana getirilen eserlere ise ikinci el kaynak denilmiştir.
Bu bilgilerden hareketler aşağıdakilerden hangisi birinci el kaynaklar arasında değerlendirilebilir?
A)İstiklal madalyası B)Halil İnalcık’ın eseri C)KadeşAntlaşması D)Lidya parası E)Yeniçeri kılıcı Birinci el kaynak
(Ana Kaynak):
Kitabe
Arkeolojik buluntu
Para
Takvim Sanat
eserleri Hatıralar
Seyahatname
GERÇEK EŞYA VE NESNELER
Yazısız kaynak olarak da bilinir.Arkeolojik kazılarda elde edilen bulgulardır.Yazıdan önceki
dönemlerin aydınlatılmasında önemlidirler.
Taş, toprak, kemik ve çeşitli madenlerden yapılmış eşyalar, mağara resimleri, kabartmalar,
mezarlar, heykeller vb.
SÖZLÜ KAYNAK
Yazıya geçmeden önce nesilden nesile aktarılan tarihle ilgili bilgiler
verir. Kaynaklar içerisinde en az güvenilir olanıdır.
Destan-Efsane-Menkıbe-Şiir-Mitler- Hikaye
YAZILI KAYNAKLAR
En güvenilir kaynak şekli olup objektifliği sağlaması açısından
önemlidir.
Ferman-Tablet-Kitabe-Anallar- Kanunnameler-Para-Mühür-Dergi-
Gazete-Hatıra
SESLİ VE GÖRÜNTÜLÜ KAYNAKLAR
Teknolojinin gelişmesiyle ortaya çıkan kaynaklardır.
Harita, CD, VCD, Fotoğraf, film, video bantları, resim vb.
MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARI 5
TARİHE YARDIMCI BİLİM DALLARI
BİLİM DALI AÇIKLAMA
Kronoloji Takvim ve zaman bilimidir. Tarihi olayların zamanını ve oluş sırasını belirler.
Coğrafya Yer ve iklim bilimidir. Toplumsal faaliyetlerde iklimin etkisi ve olayların gerçekleştiği mekânın özellikleri ile tarihe yardımcı olur.
Arkeoloji Kazı bilimidir. Özellikle tarih öncesi döneme ait toprak veya sualtında yapılan kazılarda ortaya çıkartılan kalıntı ve bulgularla tarihe yardımcı olur.
Antropoloji Fiziki Antropoloji: İnsan ırklarını gelişimi, sınıflandırması, kafatası ve iskeletlerin yapı- sını inceler
Sosyal Antropoloji: Kültürlerin gelişim ve değişimlerini araştırır.
Epigrafya Kitabe bilimidir. Kitabe ve anıtlar üzerindeki sembol ve yazıları inceleyerek tarihe yardımcı olur
Paleografya Yazı bilimidir. Yazıları, alfabeleri ve bunların zaman içerisindeki değişimlerini inceler.
Etnografya Toplumların gelenek, görenek, örf, adet ve yaşayışlarını inceleyerek tarihe yardımcı olur
Diplomatik
Barış, antlaşma, ferman, berat gibi siyasi belgeleri cins, içerik, ve şekil olarak inceleyip değerlendirmesini yaparak tarihe yardımcı olur.
Filoloji Dillerin tarihini, gelişimini ve değişimini araş- tırır.
Heraldik Tarihte devletlerin kullandıkları armaları inceleyerek tarihe yardımcı olur
Nümizmatik Meskukat olarakta adlandırılır. Paraları ince- leyerek devletlerin ekonomik yapısı, hüküm- darların sırası, basım yılı ve yeri gibi konular- da tarihe yardımcı olur.
Sigilografi Mühür bilimi
TASNİF ÇEŞİTLERİ
NEDEN TARİH?
Milletlerin ortak hafızası olan tarih, millî ve toplumsal kimliğin oluşmasında önemli rol oynar
Milli birlik ve bütünlük duygusunu geliştirir.
Vatan ve millet sevgisini arttırır
Tarih sayesinde toplumsal devamlılık ve birliktelik gerçekle- şir
Tarih sayesinde bireyler kendi milletine aidiyet duygusuyla bağlanır
Ortaya çıkan sorunlara karşı çözüm yollarının bulunmasını kolaylaştırır.
Diğer toplumlarla yaşanılan etkileşimler hakkında da bilgiler verir
Toplumların ve milletlerin varlıklarını korumasında yardımcı rol üstlenir.
ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU AYT-2019
Tarih bilimi; ferman, berat, vakfiye ve benzeri belgelerin yazılarının okunabilmesi için aşağıdaki bilgi alanlarının han- gisinden yararlanır?
A)Paleografi B)Nümizmatik C)Epigrafi D)Antropoloji E)Etnografya
Çözüm: Paleoğrafya yazıları, alfabeleri ve bunların zaman içerisindeki değişimlerini inceleyerek tarihe yardımcı olan bilim dalıdır. Cevap: A
SIRA SENDE-5
İnsanın fiziksel ve kültürel gelişimini inceleyen bilim dalıdır.
Ferman, berat, antlaşma ve kanunnameleri şekil ve içerik bakımından inceleyerek bilim dalıdır.
Devletlerin kullandıkları armaları inceleyen bilim dalıdır.
Geçmişte varolan yazı ve yazı çeşitlerini inceleyen bilim dalıdır.
Aşağıdaki bilim dalları ile yukarıdaki özellikler eşleşti- rildiğinde hangi bilim dalı açıkta kalır?
A)Paleografya B)Filoloji C)Heraldik D)Diplomasi E)Antropoloji
• 1-ZAMANA GÖRE TASNİF: Tarihi olayların çağ( yüz- yıl) , dönem (devir) ve kronolojik dilimlere bölünerek sınıflandırılmasıdır.
• ÖRNEK: III. Selim Dönemi, 19.yy Osmanlı Tarihi, İlk- çağ Tarihi gibi
•
• 2-MEKÂNA GÖRE TASNİF( COĞRAFİ TASNİF): Tarihi olayları kıta, bölge, ülke, şehir ve kasaba gibi mekânlara göre ayırarak yapılan tasnif çeşididir.
• ÖRNEK: Anadolu Tarihi, Afrika Tarihi, Karaman Tari- hi, Karadağ Tarihi gibi
•
• 3-KONUYA GÖRE TASNİF: Siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomiyle ilgili konuların ayrıntılara inilerek anla- tılmasıdır. Bu tasnifte, zaman ve mekana göre yapı- lan tasniflere göre konular daha dar ve belli çerçeve- de yapılır.
•
ÖRNEK: Tıp Tarihi, SanatTarihi, Hukuk Tarihi, Kül-
tür Tarihi gibi
MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARI 6
Bireylerdeki eleştirel ve çok yönlü bakış açılarını geliştirerek sorgulama, araştırma ve kanıt kullanma becerisini artırır.
Tarihsel empati ile geçmişte yaşamış insanların değer yargıları ve bakış açılarını göz önüne sererek geçmişi anla- ma becerisi gelişir.
Sorumluluk sahibi, kendisi ve çevresiyle barışık bireylerin yetişmesini sağlar
Tarih, bugünün anlaşılmasını ve yarına yön verilmesini sağlar.
Geçmişte yapılan hataların tekrar edilmemesini sağlayarak gelecekle ilgili doğru planlama ve analizlerin yapılmasına zemin hazırlar
Toplumdaki manevi değerlerin gelişmesine yardımcı olur.
Tarih, insanın merak duygusunu giderir.
Tarihin Dönemlendirilmesi
İnsanoğlunun ortaya çıktığı dönemden itibaren en önemli sorunu zamanı anlamlandırmak olmuştur
İnsanlar geçmişi bir düzene sokmak için asır, çağ, devir gibi terimlere başvurmuştur.
Yazının icadıyla birlikte tarih; çağ ve yüzyıl gibi dönemlere ayrılarak olayların araştırılması, anla- şılması, öğrenilmesi ve öğretilmesinin kolaylaştı- rılması amaçlanmıştır.
Kültür, değer ve dini inanç sistemlerinde yaşanan farklılıklardan dolayı toplumlar geçmişin dönem- lendirilmesinde kendileri için önemli olayları te- mel almışlardır. Bundan dolayı günümüzde bu dönemlendirmelerin doğruluğu tartışılmaktadır.
ÖRNEK: Orta ve Yeni Çağ’ın başlangıç ve bitiş tarihleri Avrupa tarihini ilgilendiren olaylarla ilgi- lidir.
ZAMANIN TAKSİMİ TAKVİM SİSTEMLERİ
Zaman: Bir işin, bir oluşun içinde geçtiği, geçeceği veya geçmekte olduğu an dilimine zaman denir.
Takvim: Zamanı yıl, ay ve gün gibi kavramlara ayıran çizel- gelere takvim denilmektedir.
Sümerler, Mısırlılar, Yunanlar, İbraniler, Romalılar, Mayalar, Çinliler, Hintler, Türkler ve Araplar gibi çeşitli millet ve top- luluklar değişik takvimler meydana getirmiştir.
Takvimler genel olarak ay yılı ve güneş yılı esasına dayanıla- rak oluşturulmuştur
Takvim oluşturan milletler takvimlerine başlangıç yılı olarak kendileri için önemli olayları esas almışlardır.
MİLLET TAKVİM BAŞLANGIÇ YILI
ÖNEMİ
İbraniler MÖ. 3761 Yaratılış yılı
Yunanlılar MÖ. 776 Olimpiyat oyunları
Romalılar MÖ. 753 Roma şehrinin kuru- luşu
Müslümanlar 622 Hicret
Hıristiyanlar 0 Hz.İsa’nın doğumu
ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU LYS-2011 SIRA SENDE-6
Kültür, değer ve dini inanç sistemlerinde yaşanan farklılık- lardan dolayı toplumlar geçmişin dönemlendirilmesinde kendileri için önemli olayları temel almışlardır. Örneğin;
Orta ve Yeni Çağ’ın başlangıç ve bitiş tarihleri Avrupa tarihi- ni ilgilendiren olaylarla ilgilidir.
Bu bilgilerden hareketle aşağıdakilerden hangisi söylene- bilir?
A)Farklı bölgeler arasında iletişim eksikliği yaşanmıştır B)Günümüzde dönemlendirmelerin doğruluğu tartışılmak- tadır.
C)Yönetim biçimlerinde yaşanılan çeşitlilik tarihi çağlara da yansımıştır
D)Bazı toplumlar yeniliklere kapalıdırlar
E)Olayların olguya dönüşmemesi dönemleri objektif hale getirmiştir.
Cevap: B
MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARI 7
TÜRKLERİN KULLANDIĞI TAKVİMLER Takvimin
Adı
Başlangıç tarihi
Bağlı olduğu
yıl
Genel Özellikleri Kullanan Dev-
letler
On İki Hayvanlı Türk Takvimi Ne zaman oluşturuldu- ğu bilinmemektedir Güneş
Türklerin kullandığı en eski takvimdir.
Rivayete göre İskitler döneminden itibaren kullanılan takvim Gök- türkler zamanında güneş yılı esasına çevrilmiştir.
On iki yılda bir devir yapan bu takvimde yıllar hayvan adları ile belirtilir
Bir hayvan yılı 12 aya ayrılmış ve aylar ise sayı ile belirtilmiştir.
Takvimin oluşturulması Türklerin astronomiyle uğraştıklarını gös- termektedir.
Hunlar Uygurlular Kırgızlar Çinliler Moğollar Ti- betlilerce
Hicri Takvim 622 Ay
Hz. Ömer döneminden itibaren Müslümanlarca kullanılmaya baş- lanmıştır.
Türklerin, İslamiyet’i kabul ettikten sonra kullanmaya başladıkları takvimdir.
Hicri takvim Türklerin tarihleri boyunca kullandıkları tek ay yılı esaslı takvim olup aynı zamanda Türklerin en uzun süre kullandık- ları takvimdir.
Ülkemizde 1 Ocak 1926’ya kadar kullanılmıştır.
Günümüzde dini bayram, ay ve gecelerin tespitinde kullanılmak- tadır.
İslamiyet’i kabul eden Arap ve Türk devletlerince kullanılmıştır.
Celali Tak- vim 1079 Güneş
Büyük Selçuklu hükümdarı Celaleddin Melikşah döneminde Eski İran takvimleri esas alınarak mali işlerde kullanılmak üzere hazır- lanmıştır.
Takvimi hazırlayan komisyonun başkanı Ömer Hayyam’ dır.
Büyük Selçuklu Devleti Babür Devleti
Rumi Tak- vim 622 Güneş
Osmanlı Devletinde mali işlerde batıyla kolaylık sağlamak amacıy- la 1677’den itibaren kademeli olarak kullanılmaya başlanan tak- vim 1839’dan itibaren tüm resmi kurumlarda kullanılmıştır.
Osmanlı Dev- leti
Miladi Tak- vim 1 Ocak Güneş
Günümüzde dünyada en yaygın kullanılan takvimdir.
Kökeni Mısırlılara dayanan bu takvimi Romalılar geliştirmiş ve Papa 13. Gregorious son şeklini vermiştir.
Miladi Takvim 1 Ocak 1926'dan itibaren Türkiye’de kullanılmaya başlanmıştır
Türkiye Cum- huriyeti
On İki Hayvanlı, Celali ve Rumi takvimler Türklerce hazırlanan milli takvimlerdir.
ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU LYS-2011
Aşağıdakilerden hangisi, İslamiyet öncesi Türklerde gök bilimi alanında bilgi birikimi olduğuna kanıttır?
A) On iki hayvanlı takvimin oluşturulması
B) Tötö Kanalı′nın açılması
C) Balbalların dikilmesi
D) Orhun Kitabelerinin yazılması
E) Balık adı verilen şehirlerin kurulması
Çözüm:Astronominin inceleme alanına giren ay ve güneşin hareketleri aynı zamanda takvimlerin oluşturulmasında da belirleyici unsurdur. Bundan dolayı takvimle uğraşan top- lumlarda astronomi bilimi gelişmiştir. Cevap: A
SIRA SİZDE-7
İnanç sistemlerinde yaşanan değişim Türk toplumlarının yaşam tarzından sanatsal anlayışlarına hukuk sistemlerin- den eğitimlerine ve günlük hayatta kullandıkları takvimleri- ne kadar bir çok alanda etkisini hissettirmiştir.
Buna göre aşağıdaki takvimlerden hangisinin kullanılması yukarıdaki bilgiyi desteklemektedir?
A)Hicri
B)Rumi
C) Miladi
D)Celali
E)On iki hayvanlı
MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARI 8
Tarihte kullanılan yüzyıllık zaman dilimlerine asır veya yüz- yıl adı verilir.
Yüzyılların sınıflandırılmasında milat kavramı dikkate alınır.
Hz. İsa’nın doğumundan önceki yıllara MÖ (milattan önce), sonrasına da MS (milattan sonra) denir.
ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK
M.Ö tarihleri milat takvimi’nin başlangıcından geriye doğru gittikçe, M.S. tarihleri ise milat takvimi’nin başlangıcından günümüze doğru geldikce sayısal değer olarak artar.
Bu bilgiye dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine varılabilir?
A) M.Ö iki tarihten sayısal değeri büyük olan küçük olan- dan daha eski bir tarihi gösterir.
B) M.Ö iki tarihin arasındaki süreyi bulmak için bu iki tarihi toplamak gerekir.
C) M.Ö bir tarih ile M.S. bir tarih arasındaki süre bunlardan sayısal değeri küçük olanı sayısal değeri büyük olandan çıkarılmasıyla bulunur.
D) M.S. iki tarihin arasındaki süreyi bulmak için bu iki tarihi toplamak gerekir.
E) M.S. iki tarihten sayısal değeri küçük olan büyük olan- dan daha yakın bir tarihi gösterir.
Çözüm: MÖ sayısal değeri büyük olan sayılar milat kavramı- na daha uzak ve daha eski bir dönemi gösterdiği için Cevap:
A
SIRA SENDE-8
Yukarıdaki tabloya bakıldığında;
I.MÖ 99 tarihi MÖ 49’dan sayıca daha büyük ve daha eski- dir
II.MS 49 tarihi MS 99’dan sayıca daha küçük olmasına rağ- men daha eski zamanı gösterir
III.MS sayısal değeri daha büyük olan sayılar günümüze daha yakın tarihleri gösterir
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A)Yalnız I B)I ve II C)I ve III D)II ve III E)I,II ve III
CEVAP: E
