Prof. Dr.Elif Ünsal
A.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Periodontoloji A.B.D.
Kalsifiye mineralize plak
olup,mineralize olmayan bakteri
tabakası ile kaplı kalsiyum fosfat
mineral tuzlarından oluşur.
Dental kalkulus: Doğal dişler ve dental protezler
üzerindeki mineralize bakteri plağıdır.
Dişeti kenarı (gingival marjin)’ıyla olan ilişkisine göre 2’ye ayrılır:
1- Supragingival kalkulus: Dişeti kenarının
kuronalinde konumlanır ve ağız içinde görülür.
2- Subgingival kalkulus: Dişeti kenarının apikalinde konumlanır ve ağız içinde rutin klinik
muayenede görülmez.
Dişeti kenarının iyileşmeye bağlı olarak apikal yöndeki hareketi (dişeti çekilmesi) daha önce subgingival olan kalkulusun supragingival konuma geçmesine sebep olur.
Dental
kalkulusun radyografik görünümü
B K
Supragingival kalkulus
*Beyaz veya açık sarımsı renkte, sert kil gibi bir görüntü sergiler. Bu renk sigara ve boyayıcı gıda alınımı ile değişebilir.
*Diş/kök yüzeyinden kolaylıkla uzaklaştırılır.
*Uzaklaştırılmasını takiben kolaylıkla, özellikle daha sık olarak mandibula keserlerin dil tarafında ve
maksilla molar dişler bukkal yüzünde, tekrar oluşabilir.
*Ağızda dağılımı etkilenen yüzeylerin tükrük bezi kanallarına yakınlığı ile açıklanmaktadır.Stenon kanalı vasıtasıyla parotis tükrük
bezi*Wharton ve Bartholin kanalları vasıtasıyla submaksiller ve
submandibular tükrük bezinden kalkulujenik potansiyel oluşturmasından etkilenmektedir.
Pörözdür, yiyecekler ve tütünle kolayca boyanır.
Supragingival kalkulus gingivitis
oluşumunda ve dişeti çekilmelerine predispozan faktör olarak kabul
edilmektedir.
Antikalkulus ajanlar oral hijyen marketinde önemli bir yer
tutmaktadır.
Subgingival kalkulus
*Koyu kahve veya siyahımsı yeşil renktedir ve serttir.
*Diş/kök yüzeyine sıkıca tutunmuştur.
*Uzaklaştırılmasından sonra, supragingival kalkulusun oluşumunu takiben yeniden oluşabilir.
Subgingival kalkulus
İltihabi bağ dokusu Sağlıklı bağ dokusu
Kemik dokusu Sement dokusu Cep epiteli
Farklı morfolojik görüntülerine göre dental kalkulus
Dental kalkulus yapısı:
Inorganik kısım (%70-90): %76 Kalsiyum fosfat %3 Kalsiyum karbonat %21 magnezyum fosfat
ve diğer mineral ve elementler:
Kalsiyum (%39), fosfor (%19),
karbondioksit (%2), magnezyum (%1) ve sodyum.
İlave olarak çinko, stronsiyum, bromid, bakır, manganez, tungsten, altın, aliminyum, silikon, demir ve flor diğer
elementlerdir.
Kristal yapıda
Kalsiyum fosfat kristalleri:
1- Hidroksiapatit ~%58
2- Magnezyum whitelockite ~%21 post.
3- Oktakalsiyum fosfat ~%12
4- Brushite ~%9 mand. ant.
(Yeni oluşan kalkulus)
Organik yapısı (%30-10): İçeriği
Protein-polisakkarit bileşimi (Karbonhidrat, a.a., lipidler) Deskuame olan (dökülen) epitel hücreleri
Lökositler
Mikroorganizmalar
%90-100
İğnemsi çıkıntılar halinde
Plaket şeklinde
Kübik kristaller
Çeşitli kristal şekilleri
Supra ve subgingival kalkulus arasındaki kristalleşme farkı:
Hidroksiapatit: supra = subging.
Magnezyum whitlockite: supra < subging.
Brushite/oktakalsiyum fosfat: supra > subging.
Supra ve subgingival kalkulus arasındaki organik yapı farkı:
*Supragingival kalkulus tükrük proteinlerinden
*Subgingival kalkulus kan ve dişeti cebi sıvısındaki proteinlerden kaynak alır.
Dental kalkulus oluşum (kalsifikasyon) mekanizması:
Ca+Organik matrikslerindeki karbonhidrat-protein kompleksine kalsiyum iyonlarının (supra için tükrük ve subgingival için dişeti cebi sıvısı kaynaktır)
bağlanması +
Kalsiyum fosfat tuz kristallerinin çökelmesi
başlangıçta bakteri yüzeyine daha sonra
hücreler arası matrikse ve bakteri içine
Kalsifikasyon (mineralizasyon) teorileri:
1- Kalsiyum ve fosfat iyonlarının saturasyonundaki lokal artış sonucu mineral çökelmesi olur. Bu çökelme yolları:
a-Tükrük ağız içine döküldükçe CO2] pH
kalsiyumfosfat tuzu çökelir (Tükrük bezi kanallarına yakın bölgelerdeki supragingival kalkulus oluşu)
b-Bakteri plağının proteolitik aktivitesi üre, amonyak ve aminler sentezlenir pH
2- Dental plağın intersellüler matriksindeki tohumlama (crystal seeding) ajanları küçük kalsifikasyon
odakcıklarını (nucleation) indükler.
Dental kalkulusun diş/kök yüzeyine tutunma mekanizmaları:
1- Pellicle
2- Yüzey girinti ve çıkıntılarına mekanik tutunma 3- Sement’te tutunma
4- Sement dokusu içine gömülme (Calcucementum)
A- Dentin B- Sementum C- Mineralize kalkulus D- Mineralize olmayan plak E- Plağa tutunmayan bakteriler F- İltihabi doku
A B C D E F
A- Pellicle ile B-
Sementum içi defekte
Kalkulus mineralizasyonunda mikroorganizmaların rolü:
Gram +/- bakterilerin dış kısmında (extracellular) ve daha sonra iç kısımlarında (intracellular) başlar.
Filamantöz organizmalar ve Veillonella türleri hücre içi (intracellular) apatit kristali oluşturabilirler.
Bakteriler fosfataz enzimi yaparak plak pH’sını değiştir ve mineralizasyonu indüklerler.
Bakterileri etkisinin geçici olduğu düşünülmektedir.
Kalkulus periodontal hastalığın sebebinden çok sonucudur
1- Otoklave edilmiş kalkulus doku içine yerleştirildiğinde, heat-stable
endotoksinlerden dolayı, süpüratif abseler yapar.
2- Kalkulus dental plakla kaplıdır.
3- Gram (+) ve (-) bakteriler, kalsiyum ve fosfat iyonlarının varlığında
mineralize kristaller oluşturabilirler.
Dental
kalkulusun
önemi !!!
Pürüzlü kalkulus yüzeyi komşu periodontal dokularda
enflamasyon başlatmasa da subgingival mikrobiyal
kolonizasyonda önemli rolü
vardır.
Periodontal hastalığın
etiyopatogenezinde indirekt rolü vardır ancak plak retansiyonu için ideal pöröz ortam oluşturur ve toksik bakteri ürünleri ve antijenleri için rezervuardır
Bu özelliği nedeniyle sekonder etyolojik faktör olarak nitelendirilebilir.
Pirofosfat tuzları içerenler
Tetrasodyum, tetrapotasyum, disodyum dihidrojen pirofosfat tek veya
kombinasyon şeklinde
Supragingival kalkulus oluşumunu engelleyen klinik etkileri vardır.
Cep derinliği < 5 mm ise %90 uzaklaştırılıyor
5-6 mm ise %77
6 mm den derinse % 65 uzaklaştırılıyor.
Uzaklaştırma etkinliği:
diş tipi ve yüzeyine
Tekrarlana instrumantasyon
Alet dizaynı ve operatör tecrübesine göre değişiyor.
