BİLGİNİN
ORGANİZASYONU I
KATALOGLAMA VE KATALOGLAMA KURALLARI
Bilginin organizasyonu/düzenlenmesi
Bilginin düzenlenmesi, kütüphanecilik çerçevesinden bakıldığında kataloglama ve sınıflama süreci ile bu süreçte kullanılan çeşitli listeleri, kuralları ve standartları içermektedir.
Buradan yola çıkarak bilginin düzenlenmesi kavramının, bilgiye erişim sağlayabilmek için materyallerin belirli bilgilerini düzenleme becerisi anlamına geldiği söylenebilir.
Daha açık bir şekilde şöyle tanımlayabiliriz:
Bilginin düzenlenmesi: Bilgi kaynaklarının tanımlanması, tanımlamaya başlık (yani temel giriş) ve konu erişim noktalarının eklenmesi, belirli bilgileri kaydedilen bilgi kaynaklarının vekili olarak hizmet edecek kayıtların sunulması ve mantıksal olarak düzenlenmiş kaynakların meydana gelmesi sürecidir.
Bu süreç sonucunda, düzenlenen kütüphane dermelerine ana erişimi sağlayan kataloglar oluşturulmaktadır.
Kataloglama
Kataloglama: Bir materyalin / eserin / bilgi kaynağının fiziksel özellikleri ve içerdiği konuların belirli kurallara göre bibliyografik olarak tanımlanması ve bu bilgilerin kayıt altına alınması işlemidir.
Kataloglama niteleyici kataloglama ve konu kataloglaması olarak ikiye ayrılır.
Niteleyici kataloglama eserin fiziksel özellikleri ile, Konu kataloglaması da
eserin içeriği ile ilgili işlemleri kapsar.
Kataloglama Kuralları
Kataloglama kuralları; kütüphanelerin kataloglama işlem ve uygulamalarında birlik ve standart sağlamak amacıyla belirlenmiş ve yürürlüğe konmuş standartlardır.
Kataloglama kurallarıyla ilgili ilk tartışmalarda şu sözlere yer verilmiştir:
«Sınıflandırılmış bir kitap listesi, asla iyi bir kütüphanecinin yerini alamaz ve ilgi alanındaki önde gelen yazarlar hakkında bilgi sahibi olacakları için yeterince akıllı herhangi bir kişi, hangi kitabın hangi konuyla ilgili olduğunu bulabilir.»
1800'lü yıllara gelindiğinde bile bu sözler gerçekçi hale gelememiştir.
Kataloglama kurallarının tarihçesine baktığımızda, 19. yüzyılda
hazırlanan 3 tane kuralın ön plana çıktığını görmekteyiz. Bu kurallar, daha sonra oluşturulacak kuralların temeli olmuştur:
1. British Museum Kuralları (Panizzi’nin 91 Kuralı) 2. Cutter’ın Sözlük Katalog için Kuralları
3. Prusya Kuralları
Panizzi’nin 91 Kuralı
Kataloglama kuralları Panizzi’nin XIX. yüzyılın ortalarındaki ilk derlemesi ile başlayan uzun ve sabırlı deneyimlerin, araştırmaların sonucunda gelişmiş ve günümüzdeki uluslararası boyutlara kavuşmuştur.
1841'de British Museum'da avukat ve yardımcı kütüphaneci olan Anthony Panizzi kitap kataloglarının oluşturulması için bir dizi kural yazdı.
Panizzi’nin 91 Kuralı
British Museum'daki Basılı Kitaplar Dairesi’nde (şimdiki British Library/İngiliz Milli Kütüphanesi) çalışmakta olan Antonio Panizzi, Kataloğun Derlenmesi için 91 Kural adlı kitabı yayınlamıştır. Bu kurallar, basılı kitapların kataloglanmasını standartlaştırmaya yönelik ilk titiz ve kapsamlı girişimi temsil etmektedir.
Katalog yazımını kodlamaya, yazarların takma adları ve ticari materyallerin erişimine izin vermek için kurumsal veya toplu isimler de dahil olmak üzere literatüre birden fazla erişim noktası sağlamaya çalışmıştır.
Panizzi’nin 91 Kuralı
Başlangıçta kişisel, sonraları ulusal düzeydeki çalışmalarla oluşturulan kataloglama kuralları, günümüzde oluşumuna bütün dünya ülkelerinin katkıda bulunduğu bir nitelik kazanmıştır.
Kuralların dayandığı ilkeler uluslararası çalışmalar ve kararlarla belirlendiği gibi, kurallar da uluslararası uzmanlarca oluşturulup yürürlüğe konulmuştur.
Cutter’ın Sözlük Katalog için Kuralları (1850)
İlk olarak 1876’da yayımlanan bu kuralda, Panizzi’nin 91 Kuralı’ndaki yazar ve eseradı başlıklarına ek olarak konu ve biçim girişlerinin nitelendirilmesi ve bunların dizimi de yer almaktadır.
Bu kural sözlük katalogları bütünüyle etkilemenin yanı sıra ABD’deki yazar veya konu başlıkları kataloglarının oluşturulmasında da temel dayanak noktası olmuştur.
Bir kişinin aradığı kitabı bulmasını sağlamak için
(A) yazar,
(B) unvan,
(C) konu bilinmelidir.
Bir kütüphanenin
(D) belirli bir yazarda,
(E) belirli bir konuda,
(F) belirli bir edebiyat türünde neye sahip olduğunu gösterir.
Cutter’ın Sözlük Katalog için Kuralları
Bir kitabın seçiminde
(G) basım kaydına göre(bibliyografik olarak),
(H) karakterine (edebi veya konusal) göre
yardımcı olur.
Cutter'ın kataloğa ilişkin kuralları, bilgiye erişimde konunun önemini vurgulamıştır ve böylece konu başlıkları için standartlar geliştirilmeye başlanmıştır.
Prusya Kuralları (Prussian Instructions)
(1898)
İlk kez 1898’de yayımlanan bu eser 1908’de gözden geçirilerek tekrar basılmıştır.
Almanya toplu kataloğunun temeli bu kurala dayanmaktadır.
Prussian Instructions Almanya, Avusturya, Macaristan, İsveç ve İsviçre’de yoğun olarak; Danimarka, Hollanda ve Norveç’te ise nispeten daha düşük oranda kullanılmıştır.
Ranganathan’ın Kütüphaneciliğin 5 Temel Yasası (1957)
Çoğu kütüphaneci için Ranganathan’ın 5 Yasası kütüphaneciliğin temel ilkeleri haline gelmiştir:
Kitaplar kullanmak (okunmak) içindir.
Her kitabın bir okuyucusu vardır.
Her okuyucunun bir kitabı vardır.
Okuyucunun zamanını boşa harcamamak gerekir.
Kütüphane gelişen bir organizmadır.
