BİLGİNİN
ORGANİZASYONUNA GİRİŞ
MARC - MAchine Readable
Cataloging
Jesse Shera’nın İki Kataloglama İlkesi
Makine tarafından okunabilir olması, katalog kartındaki verilerin bilgisayar gibi belirli bir makine türü tarafından okunabileceği ve yorumlanabileceği anlamına gelmektedir. Katalog kaydı ise,
bibliyografik kayıt ya da kart kataloglarda geleneksel olarak gösterilen bilgi anlamına gelir. Bir katalog kaydı şunları içerir:
Materyalin tanımlamalarını
Temel giriş ve ek girişleri
Konu başlıkları
Sınıflama numarası ve/veya yer numarası
MARC, kütüphaneler tarafından kullanılan önemli bir kayıt formatıdır.
MARC uyumluysa, kütüphane sistemlerinin tümü kendi veri tabanlarına MARC kayıtlarını alabilir ve sistemlerinden kayıt verebilirler. MARC,
kütüphane kataloglarındaki kayıtları tanımlamada ve bu kayıtların paylaşılmasında kullanılan formattır.
MARC 1960lı yıllarda, kütüphaneler arası bibliyografik veri paylaşım biçimi olarak LC (Library of Congress) tarafından oluşturulmuş bir
formattır. MARC iletişim formatı, metadatayı kodlamak ve bir sistemden diğerine aktarmak için kullanılmaktadır. MARC21 en son versiyondur.
Buradaki 21 sayısı 21. yüzyılı ifade etmektedir.
MARC kayıtları
Bibliyografik veriler,
Otorite verileri,
Sınıflama verileri için farklı formatlarda oluşturulabilir.
Kütüphane otomasyon programında kayıtlı olan bir bibliyografik künyenin kullanıcıya sunulan MARC görünümü ise aşağıdaki gibidir:
LDR 00499cam a2200193I 4500 001 291702
003 OCoLC
005 20070117103837.0
008 720424s1964 nyu 000 1 eng 010 $a 64019810
035 $a (OCoLC)291702
040 $a DLC $c WSU $d SER $d BGZ 049 $a BGZA
050 14 $a PR6052.U644 $b F54 1964 100 1 $a Burke, James, $d 1917-
245 10 $a Flee seven ways / $c James Burke.
260 $a New York : $b Pantheon Books, $c 1964.
300 $a 211 p. ; $c 21 cm.
650 0 $a English literature.
Bu görünüm ise, dosya kütüphane otomasyon programına transfer
edildikten sonra programın web ara yüzünde yani OPAC’ta kullanıcılara (hem kütüphaneciler hem de kütüphaneyi kullanan kişiler kastedilmekte) sunulan görünümdür.
MARC’ta bir bibliyografik künye alanlara ayrılmaktadır. Kaydın her bir parçası için (yazar, eser adı, yayıncı vb.) ayrı bir yer ayrılmıştır ve bu yerlere “alan” denir. Her bir alan, etiket olarak adlandırılan 3 adet rakamdan oluşur.
Etiketler 001den 999a kadar olan aralıktadır ve 3 rakamdan
oluşmaktadır. Alana çeşitli içeriklerin girilebilmesi için tasarlanmıştır.
İlk rakamı aynı olan alanlar grup olarak adlandırılır. Gruplar;
01X – 09X Sayılar, kodlar, sınıflamalar
1XX Temel giriş alanları
2XX Eser adı ve basım kaydı alanları
3XX Fiziksel niteleme alanları
4XX Dizi alanları
5XX Not alanları
6XX Konu alanları
7XX Ek girişler ve bağlantılı alanlar
8XX Seri ek girişi ve mevcudiyet verisi alanları
9XX Yerel veri alanları
Bu gruplamanın anlamı, aynı rakamla başlayan etiketlerin tek bir alanla ilgili olduğunu göstermesidir. Yani, 6XX alanlarının hepsi konu erişimi ile ilgilidir. Örneğin;
600 – Konu başlığı olarak gerçek kişi isimleri için kullanılır.
610 - Konu başlığı olarak tüzel kişi isimleri için kullanılır.
650 - Konu başlığı olarak genel konular için kullanılır.
MARC formatı 3 tür veri alanını tanımlar:
Kontrol alanları,
Kod ve sayı alanları,
Değişken veri alanları.
Kontrol alanları alfanümerik veri bileşenlerini taşır. Makine tarafından okunabilir bibliyografik kayıtların işlenmesinde kullanılır. Bu alanın etiketleri çift sıfır ile başlar
(00X). Kontrol alanları, Kongre Kütüphanesi kontrol numaraları ile kayıt giriş tarihi ve en son işlem gördüğü zamanı belirten kodlar gibi sabit uzunluktaki tanımlayıcı veriler için kullanılır.
001 Kontrol alanı
003 Kontrol sayısı tanımlayıcısı
005 Son işlem tarihi ve saati
006 Sabit uzunluk veri öğeleri – Ek materyal özellikleri
007 Fiziksel tanımlama sabit alanı
008 Sabit uzunluk veri öğeleri
Kod ve sayı alanları, 01X-09X arasında yer alan standart sayıları, sınıflama numaraları ve diğer kodları içerir.
010 LC kontrol numarası
020 ISBN
022 ISSN
041 Dil kodu
050 Kongre Kütüphanesi yer numarası
082 Dewey Onlu Sınıflama Sistemi numarası
Değişken veri alanları, 1XX-8XX arasında yer alan, değişiklik gösteren
uzunluklara sahip alfa-nümerik verileri taşıyan alandır. Bu alanlar
geleneksek kataloglama alanlarını taşır. Ek olarak, oyun süresi, URL,
URN, görüntülemek için gereken araçlar, vs. gibi ek bilgileri taşıyan
alanlar da vardır. Değişken veri alanları kodlamada en ince ayrıntıyı
verebilmesi için alt alanlara ayrılabilmektedir. Değişken alanlar,
örneğin; 245 eser adı, 100 yazar temel girişi (gerçek kişi), 300
kaynakların fiziksel formatlarının tanımlanması, 5XX alanı farklı
türlerdeki notları içeren notlar alanlarıdır.
İndikatörler etiketleri izleyen 2 pozisyondan oluşmaktadır. Bu
pozisyonlar, alanlardaki veriyi tamamlamak ve yorumlamak için kodlanmış bilgi içermektedir.
İndikatörlerin rakamı etiketlere bağlıdır. Bazı alanlar indikatör kullanmaz. Bu yüzden indikatör boştur. Diğer alanlarda bir ya da 2 indikatör tanımlanabilir ve kullanılabilir. Her bir indikatörün pozisyonu diğerine bağlıdır. Örneğin;
245 14 $a The quality of record : $b a proposal for rules /
$c Michael White.
245 alanındaki ilk indikatör bize eser adından ek girişe ihtiyaç olup olmadığını söyler. Örneğimizde 1. indikatör 1’dir. Temel giriş yazardan yapıldığı için, eser adından ek giriş yapılması gerektiğini bize
göstermektedir.
245 alanının 1. indikatörünün alabileceği değerler ve anlamları şunlardır:
0 Eser adından ek giriş yapılmaz (Yazar temel girişi yoktur).
1 Eser adı ek girişi yapılır (1XX alanında yazar temel girişi vardır).
2. indikatör, eser adında ilk kelimenin hangisinin olacağının
belirlenmesinde, belirteç (article) olmayan kelimeden başlayabilmesi için kaç karakterin geçilebileceğini söyler. Örneğimizde 2. indikatör 4tür.
Çünkü eser adı the belirteci ile başlamıştır. Eser adının Q harfi ile
sıralanmasını istediğimiz için, belirteçteki karakter sayısının atlanmasını
isteriz.
Alt alan kodu bir delimiter ve harf ya da sayıdan oluşur. Alt alan kodunun amacı MARC kodlamasında en geniş ayrıntı düzeyine
girebilmektir. Alanda, ayrılması gereken verileri tanımlar. “Delimiter”lar belirli alt alanların başladığını gösteren tek biçim karakterlerdir.
“Delimiter”lar sisteme bağlı olarak farklı şekillerde gösterilebilir. En yaygın kullanılan işaretler “|”ve “$” işaretleridir.
