İSTANBUL RUMELİ ÜNİVERSİTESİ T.C LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ
OFİSLERDE ERGONOMİK RİSKLERİN BANKA ÇALIŞANLARI VE SAĞLIK ÇALIŞANLARI AÇISINDAN
İNCELENMESİ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ
İlay ÖZKARA Tez Danışmanı Prof. Dr. Ahmet CAN
İş Sağlığı ve Güvenliği Anabilim Dalı
T.C.
İSTANBUL RUMELİ ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ
OFİSLERDE ERGONOMİK RİSKLERİN BANKA ÇALIŞANLARI VE SAĞLIK ÇALIŞANLARI AÇISINDAN
İNCELENMESİ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ
İlay ÖZKARA Tez Danışmanı Prof. Dr. Ahmet CAN
İş Sağlığı ve Güvenliği Anabilim Dalı
İSTANBUL -2021
BEYAN
T.C. İstanbul Rumeli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü bünyesinde bulunan Tez Yazım kılavuzu yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu Tez/Proje içindeki tüm veri, bilgi ve dokümanların doğru ve tam olduğunu, akademik etik ve ahlak kurallarına uygun bir şekilde elde edildiğini belirtirim. Lisansüstü Tez/Proje Yazım çalışmasında kullandığım verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı ve çalışmanın özgün olduğunu bildiririm.
Aynı zamanda bu çalışmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığımı ve yararlandığım bütün kaynakları atıf yaparak belirttiğimi ve bu Lisansüstü Tez/Proje Yazım sırasında patent ve telif haklarının ihlal edici bir davranışımın olmadığını belirtir; aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim.
Etik Kurulu onayına ihtiyaç bulunmaktadır.
Etik Kurul onayına ihtiyaç bulunmamaktadır.
…../…../……..
İLAY ÖZKARA İMZA
ÖZET
OFİSLERDE ERGONOMİK RİSKLERİN BANKA ÇALIŞANLARI VE SAĞLIK ÇALIŞANLARI AÇISINDAN İNCELENMESİ
İLAY ÖZKARA
T.C. İstanbul Rumeli Üniversitesi
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
İş Sağlığı ve Güvenliği Anabilim Dalı
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ahmet CAN
Bu Çalışmada , İş Sağlığı ve Güvenliği mevzuatı dahilinde ofislerde karşılaşılan ergonomik risk faktörlerini belirlenmiş, banka ve sağlık çalışanları açısından karşılaştırarak bu risk faktörlerinin önüne geçebilmek için çözüm önerileri sunulmuştur.
Ergonomi ve Antropometri biliminden yararlanarak yapılan bu çalışmada duruş bozuklukları, yetersiz dinlenme süreleri, eksik ofis ortamı, yeterli düzeyde olmayan çalışan eğitimlerinin üzerinde durulmuştur. Ofislerde ve hastanelerde maruz kalınan riskler çevresel, fiziksel ve psikolojik faktörler başlıklarında incelendi ve ergonomiye duyulan ihtiyaç vurgulanıp çözümlerinde ise ergonomik yöntemlere değinilmiştir.
Anahtar Kelimeler : Ergonomi, Antropometri, Postür, Ekran Önü Çalışma, Tasarı
ABSTRACT
INVESTIGATION OF ERGONOMIC RISKS IN TERMS OF BANK EMPLOYEES AND HEALTHCARE EMPLOYEES
İLAY ÖZKARA
T.C. İstanbul Rumeli Üniversitesi Graduate Educayion Institute
Department of Occupational Health and Safety
Supervisor: Prof. Dr. Ahmet Can
In this study, ergonomic risk factors encountered in offices within the scope of Occupational Health and Safety legislation were determined and solutions were proposed to prevent these risk factors by comparing them in terms of banks and healthcare professionals.
In this study, which was made using the science of ergonomics and anthropometry, posture disorders, insufficient rest periods, incomplete office environment, and insufficient employee training were emphasized. The risks exposed in offices and hospitals were examined under the headings of environmental, physical and psychological factors, and the need for ergonomics was emphasized and ergonomic methods were addressed in their solutions.
Keywords: Ergonomics, Anthropometry, Posture, Screen Study, Design
TEŞEKKÜR
Yoğun çalışma temposuna rağmen tez sürecimin başından sonuna kadar desteğini hiç esirgemeyen her süreçte yanımda olduğunu hissettiğim danışman hocam Prof. Dr. Ahmet CAN ve yapıcı yönlendirmeleriyle çalışmamı ileriye taşımama yardımcı, desteğini sürekli arkamda hissettiğim aile üyelerim ve arkadaşlarıma teşekkürü borç bilirim.
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ ...1
2. GENEL BİLGİLER ...3
2.1. ERGONOMİ ... 3
2.1.1 Ergonomi Kavramı ... 3
2.1.2 Ergonominin Amaçları ... 3
2.2. ANTROPOMETRİ ... 4
2.2.1. Antropometri Tanımı ... 4
2.2.2. Antropometrik Veriler ... 4
2.2.2.1. Antropometrik ölçü tanımları ve uygulama alanları ... 8
2. 3. EKRAN ÖNÜ ÇALIŞMA ... 9
2. 3. 1. Ekran Önünde Çalışmanın Ana Elemanları ... 10
2. 3. 1. 1. Monitör ... 10
2. 3. 1. 2. Klavye ... 10
2. 3. 1. 3. Belge Tutucu ... 10
2. 3. 1. 4. Çalışma Masası ... 11
2. 3. 1. 5. Sandalye ... 11
2. 3. 1. 6. Ayak Altlığı ... 11
2. 3. 2. Uzun Süreli Bilgisayar Kullanımı ... 12
2. 3. 2. 1. Semptomlar ... 12
2. 3. 2. 2. Etkili Faktörler ... 12
2. 3. 2. 3. Sonuçları ... 12
2. 4. ÇALIŞMA DURUŞLARI (POSTÜR) ... 13
2. 4. 1. Oturarak Çalışma ... 16
2. 4. 2. Oturma Duruş Şekilleri ... 16
v
2. 4. 2. 2. Arkaya Doğru Yaslanarak Oturma ... 16
2. 4. 2. 3. Dikilerek Oturma ... 16
2. 4. 3. Duruş Değişiklikleri ... 18
2. 4. 4. Oturma Yüzeyleri ... 18
2. 5. KAS- İSKELET SİSTEMİ RAHATSIZLIKLARI (KİSR) ... 20
2. 5.1. Karpal Tünel sendromu (KTS) ... 21
2. 5.2. El Osteoartriti (OA) ... 21
2. 5.3. Ganglionlar ... 21
2. 5.4. Ulnar sinir baskısı (loge de guyon sendromu) ... 21
2. 5.5. Tetik Parmak ... 22
2. 5.6. De quervain tenosinovitis: ... 22
2. 6. OFİS ÇALIŞMA ARAÇLARININ TASARIM VE KULLANIMINA YÖNELİK ÖNERİLER 22 2. 6.1. Monitör ... 22
2. 6.2. Klavye ... 23
2.6.3. Fare (Mouse) ... 24
2.6.4. Belge Tutucu ... 25
2.6.5. Çalışma Masası ... 25
2.6.6. Sandalye ... 25
2.6.7. Ayak Altlığı ... 26
2.7.RİSK FAKTÖRLERİ ... 26
2.7. 1. Fiziksel Risk Faktörleri ... 27
2.7. 1. 1. Güç... 27
2.7. 1. 2. Postür ... 27
2.7. 1. 3. Süre ve Sıklık ... 27
2.7. 2. Psikolojik Risk Faktörleri ... 28
2.7. 3. Organizasyonel Faktörler ... 29
2.7. 3. 1. İş programları ... 29
2.7. 3. 2. İş yükü ve fazla mesai ... 29
2.7. 4. Çevresel Risk Faktörleri ... 30
2.7. 4. 1. Gürültü ... 30
2.7. 4. 2. Sıcaklık, Nem ve Havalandırma ... 31
2.7. 4. 3. Aydınlatma ... 32
2.8. BÜRO EGZERSİZLERİ ... 33
3. BANKA VE SAĞLIK ÇALIŞANLARI AÇISINDAN ERGONOMİK RİSK ALGISI 38 3.1. Araştırmanın Önemi ve Kapsamı ... 38
3.1.1. Araştırmanın Önemi ... 38
3.1.2. Araştırmanın Problemi ... 38
3.1.3. Araştırmanın Amacı ... 39
3.1.4. Araştırmanın Varsayımları ... 39
3.1.5. Evren ve Örnekleme ... 39
3.1.6. Araştırmanın Sınırlılıkları ... 40
3.1.7. Araştırmanın Yöntemi ... 40
3.1.7.1 Veri Toplama Aracı ... 40
3.1.7.2. Verilerin Analizi ... 42
3.2. BULGULAR ... 44
3.2.1. Geçerlik ve Güvenirlik Analizi Sonuçları ... 44
3.2.2. Betimsel İstatistikler ... 49
3.2.4. Sağlık Çalışanlarına İlişkin Bulgular ... 59
SONUÇ VE ÖNERİLER ... 72
KAYNAKLAR ... 75
EKLER ... 78
KISALTMALAR
cm Santimetre, uzunluk ölçüsü birimi
cm
2Santimetre kare, alan ölçüsü birimi
dB Desibel, ses şiddeti ölçü birimi
dB(A) İnsan kulağının en hassas olduğu orta ve yüksek frekansların özellikle vurgulandığı ses şiddeti ölçü birimi
dyn Dyne, ağırlık ölçüsü birimi
F/M Fayda/Maliyet oranı
Hz Hertz, frekans ölçüsü birimi
kg Kilogram, ağırlık ölçüsü birimi
m Metre, uzunluk ölçüsü birimi
mm Milimetre, uzunluk ölçüsü birimi
m
2Metrekare, alan ölçüsü birimi
m
3Metreküp, hacim ölçüsü birimi
sn Saniye, zaman ölçüsü birimi
℃ Santigrat derece, sıcaklık ölçüsü birimi
AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
BTB Birikimli travma bozuklukları
ILO Uluslararası Çalışma Örgütü
İSG İş sağlığı ve güvenliği
KİSR Kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları
KTS Karpal tünel sendromu
OA El osteoartriti
OECD İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı
n Örneklem / gruptaki örneklem sayısı
% Yüzde
X
Ortalama
SS Standart Sapma
p Anlamlılık Düzeyi
t t değeri
r pearson korelasyon katsayısı
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2. 1. ... 6
Tablo 2. 2. ... 7
Tablo 2. 3 ... 30
Tablo 2.4 ... 31
Tablo 2.5 ... 35
Tablo 3.1. ... 56
Tablo 3.2. ... 57
Tablo 3.3 ... 57
Tablo 3.4. ... 58
Tablo 3.6. ... 59
Tablo 3.7 ... 62
Tablo 3.8 ... 49
Tablo 3.9 ... 50
Tablo 3.10 ... 50
Tablo 3.11 ... 51
Tablo 3.12 ... 52
Tablo 3.13 ... 52
Tablo 3.14 ... 53
Tablo 3.15 ... 53
Tablo 3.16 ... 54
Tablo 3.17 ... 55
Tablo 3.18 ... 55
Tablo 3.19 ... 59
Tablo 3.20 ... 61
Tablo 3.21 ... 43
Tablo 3.22 ... 62
Tablo 3.23 ... 63
Tablo 3.24 ... 64
Tablo 3.25 ... 64
Tablo 3.26 ... 65
Tablo 3.27 ... 66
Tablo 3.28 ... 66
Tablo 3.29 ... 67
Tablo 3.30 ... 44
Tablo 3.31 ... 45
Tablo 3.32 ... 48, 49 Tablo.3.33 ... 28
Tablo.3.34 ... 39
Tablo.3.35 ... 42
Tablo.3.36 ... 43
Tablo.3.37 ... 46
Tablo.3.38 ... 48
Tablo.3.39 ... 60
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 2. 1 Antropometrik açıdan çalışma yeri ve uzanma mesafeleri ölçüleri ... 5
Şekil 2. 2 Ayakta vücut ölçüleri ... 6
Şekil 2. 3 Oturma esnasında vücut ölçüleri ... 7
Şekil 2. 4 Ergonomik bilgisayarlı çalışma ortamı ... 11
Şekil 2. 5 Bilgisayar ile çalışmada duruş ve ölçüleri ... 13
Şekil 2. 6 Fazla güç gerektirenişlerde ayakta çalışma alanı ... 14
Şekil 2. 7 Aynı veya benzer işin ayakta ya da oturarak yapımı ... 15
Şekil 2. 8 Çalışma şekli alternatifleri ... 15
Şekil 2. 9 Dengesiz oturuşlara örnekler ... 17
Şekil 2. 10 Oturarak duruş şekilleri ... 17
Şekil 2. 11 Ayarlanabilir ofis sandalyesi ve ayak altlığı ... 19
Şekil 2. 12 Metabolik ritim eğrisi ... 28
Şekil 2. 13 Doğal ve yapay aydınlatma örneği ... 33
Şekil 2. 14 Bilekleri ve ön kolları esnetme ... 34
Şekil 2. 15.Omuz ve kol esnetme hareketlerinin gösterimi ... 34
Şekil 2. 16.Omuz silkme hareketinin gösterimi ... 35
Şekil 2. 17 Üst sırtı esnetme hareketinin gösterimi... 35
Şekil 2. 18. Boyun esnetme hareketinin gösterimi ... 36
Şekil 3. 1.DFA Diyagramı ... 47
EKLER LİSTESİ
Ek 1 ... 75
ÖNSÖZ
Bu çalışmada ergonomik risklere ilişkin çalışan farkındalığı araştırılmış, Banka ve Sağlık çalışanları açısından ayrı ayrı değerlendirilmek istenmiş ve bu risklere karşı alınması gereken önlemler belirlenmiştir.
Öncelikle tez konusu seçerken isteklerimi göz önünde bulundurarak bana yardımcı olan tez danışman hocam Prof. Dr. Ahmet CAN ‘a teşekkürlerimi sunarım. Tez anket çalışması konusunda yardımlarını esirgemeyen banka ve sağlık çalışanı arkadaşlarıma ve aileme teşekkürü bir borç bilirim.
İlay ÖZKARA
İstanbul 2021
1. GİRİŞ
Bu çalışmada, banka çalışanları ve sağlık çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği açısından uğradığı risklerin tespit edilmesi ve bu risklerin kötü etki ve sonuçlarından korunabilmeleri için alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu çerçevede, banka ve sağlık çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği açısından değerlendirilmesinde üzerinde durulması gereken konunun, başlı başına bir bilim dalı olarak kabul edilen ‘’Ergonomi ‘’olduğu kabul görmüş bir yargıdır. Bu sebeple; tez içeriğinde yapılan çalışmalarda ergonomik unsurlara yer verilmiştir.
Ergonomi kelimesi Yunanca kelimelerden oluşturulmuştur. İş anlamına gelen ERGON ve doğal düzen yani NOMOS kelimelerinden oluşmuştur. Ergonominin amacı, çalışan ve iş arasındaki uyumunu dengelemek ve çalışma koşullarını insani çalışma şartları çerçevesinde düzenlenmektir. ( Çelik, 2007: 3)
Teknolojilerin yenilenerek ofislerde ve hastanelerde kullanılmaya başlanmasıyla çalışanları elle yapımı uzun süreli olan ve tekrarlı işlerden kurtarmış ancak ekranlı araçlarla çalışma, monotonlaşma, performanslı ve yoğun çalışmadan kaynaklanan sağlık sorunlarını meydana getirmiştir. Bu sorunlarda Ergonominin iş sağlığı açısından önemini ortaya koymuştur.(Erkan, 1988: 2)
Teknolojinin gelişmesi, insana uygun makinelerin varlığı ve iş güvenliğinin yasalarla da düzenlenmiş olması, genellikle ofis ergonomisi ile ilgilenmenin gerekli olmadığı düşüncesini oluşturmuştur. Ancak iş sağlığı açısından gelişmiş sayılan ülkelerde, ofis çalışmaları kaynaklı kas iskelet sistemi hastalıklarında önleme çalışmaları sürekli yapılmakta, bu açıdan da Ergonomi biliminden faydalanılmaktadır.
Ofis işleri çeşitli şekillerde olabilmektedir. Zor olarak görülen deneyim ve bilgi birikimi gerektiren yatırım ve finans danışmanlığı, kolay olarak nitelendirilebilecek çağrı merkezi telefon temsilciliği gibi çoğu iş ofislerde gerçekleştirilmektedir. Fakat yapılan işin zorluğu kolaylığı ya da hangi nitelikte olduğu değil, ofislerde yapılan işlerin çoğunluğunun ekranlı araçlar ile yapılıyor olması eşit ergonomik koşulları gerektirir.
Günümüzde ofis içi haberleşme için bile çalışanlar masalarından kalmamaktadır.
Teknoloji geliştikçe mail kullanımı da bilgisayarla geçirilen sürelerin uzamasına neden olmuştur. Bu önemsiz görülen hareket bile gün içinde kas iskelet sistemimizi çalıştırmakta bir nevi egzersiz yerine geçmekteydi. Çalışanın bu tarz
nedenlerden kaynaklı iş sırasındaki ergonomik tehlikelerden koruma hedeflenmiştir.
Bu tez kapsamında banka ve sağlık çalışanlarının maruz kaldıkları riskler ve bu riskler kapsamında uygulanabilecek önlemler incelenmiştir.
2. GENEL BİLGİLER 2.1. ERGONOMİ
2.1.1 Ergonomi Kavramı
Ergonomi; insanın psikolojik ve fizyolojik yapısı da göz önünde tutularak iş, makine, çevre ve çalışanı ilişkilendiren bir bilim dalıdır. Ergonomi kısaca ‘‘işin insana uyumlaştırılması ‘’ olarak tanımlanabilir. Yani ergonomi işe göre insan değil, insana göre iş demektir.
Ergonominin amacı mobilyalar, ekipmanlar, işin gereklilikleri ve işin çevresi ile insan ölçülerini, beklentilerini, yeteneklerini uyumlu hale getirmektir. Çalışanın adapte olabileceği bir düzen belirleyip verimin artması için ortamın nasıl tasarlanması gerektiğini belirleyebilmektir. Örneğin çalışma masasında tüm ekipmanların el kol mesafesine göre ayarlanması, çalışanın sürekli ekipmana ulaşmak için gereksiz yere öne uzanmasını önleyecektir. ( Demircioğlu, 2011:8 )
2.1.2 Ergonominin Amaçları
● Çalışanların çalışma aletlerini kullanma etkinliğini yükseltmek
● Çalışanın iş performansının yükselmesi
● Çalışanın iş güvenliğinin sağlanması
● Çalışan sağlığının korunması ve şartların iyileşmesi
● Çalışanın mutluluk seviyesinin yükselmesi ve iş tatmininin sağlanması
İş yeri çalışan ve iş arasındaki uyum için birçok kıstas bulunur. Bunlar şöyledir;
● Bilgi,
● Postür,
● Fiziksel Çevre,
● Sosyal Çevre,
● Çalışan Psikolojisi,
● Çalışanın Antropometrik ölçüleri,
● Çalışanın Fiziksel Özellikleri,
● Kullanılan Ofis Araç ve Gereçleri,
● Çalışanın Eğitimi ve Deneyimi
Ergonomi biliminin konusunu oluşturan yelpaze çok geniştir. Başlıca fiziksel, kimyasal ve psikolojik faktörler ve bunlar dışında vardiya, dinlenme süreleri, mesai gibi konularda ergonomi biliminin içinde yer alır. Termal konfor, gürültü, aydınlatma, titreşim, iş tasarımı en bilinen faktörler ve bunlar uygun koşullarda sağlanamadığında kötü çalışma ortamının çalışan vücudundaki etkileri; yorgunluk, rahatsızlık, meslek hastalıklarını beraberinde getirir. (Dizdar, 2006 :18)
Ergonominin yeterli düzeyde sağlanamadığından kaynaklı genellikle kas iskelet rahatsızlıkları görülür. Bu rahatsızlıkların çalışan sağlığı dışında işletmelerin verimliliğini de etkilemeye başlaması ergonomiye olan ilginin artmasını sağlar. Bu durumda da insan vücut ölçülerinin belirlenmesi ile ilgilenen bilim dalı olan Antropometri Biliminden yararlanılmaktadır.
2.2. ANTROPOMETRİ
2.2.1. Antropometri Tanımı
Her tür makine teçhizat kullanan kişilerin fiziki özellikleri; yaşı, cinsiyeti, boyu dikkate alınarak makinaların ve ofis malzemelerinin tasarımlarını yapmak amacıyla Antropometri biliminden yararlanılır. Antropometri yunanca antropos (insan) ve metikos (ölçü) sözcüklerinin birleşiminden oluşan, insan vücut ölçülerinin belirlenmesi ve uygulanması ile ilgilenen bir bilim dalıdır.(Dizdar, 2006: 25).Bu yüzdendir ki Antropometri ofis ergonomisinin konuları arasında en önemli olanıdır.
Antropometri ofis çalışanlarının çalışma ve dinlenme yerleri ayarlanmasında temel sayılabilir. ’’ Vücut ölçüleri bilimi ‘’ olarak da tasvir edilen Antropometri çalışanın hayatını kolaylaştırmak için ofis ergonomisinin yadsınamaz bir parçasıdır.
Antropometri ofis mobilyaları ve kullanılan malzemelerin fiziki ölçülerini belirlemek için kullanılmaktadır. Bu şekilde kullanılan gereçlerin insanla uyumunu ayarlar ve kısaca işi insana uygun hale getirir.
2.2.2. Antropometrik Veriler
İnsan vücut ölçüleri cinsiyet, bölge, yaş, çevre gibi faktörlere bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. En bilindik genelleme olarak kadın boy ölçüleri erkek boy ölçülerine göre daha kısadır. Bir ürünün çalışanların hepsine uygun üretilmesi mümkün olmamakla birlikte işletme açısından da gider kalemini yükselten bir maliyettir. Bu
nedenle kitle olarak çoğunluğa uygun bir ortalamada üretilmektedir.(Gülgün ve Türkyılmaz, 2001:4)
Çalışma alanı, yapılan işe göre değişkenlik gösteren ve işin yapılması için gerekli alandır. Bu alanın belirlenmesinde çalışanın işin gerekliliği için kullandığı uzuvlarının hareket alanındaki en uzak kavrama noktası belirler (Şekil 2. 1.) .
Şekil 2. 1 Antropometrik açıdan çalışma yeri ve uzanma mesafeleri ölçüleri
Antropometrik açıdan değerlendirdiğimizde ofislerde kullanılan belli başlı araç gereçler bulunmaktadır. Bu ölçülerin belli standartlara oturtturulası gerekmektedir. Bu konuda birçok çalışma yapılmıştır ve ofislerde ekranlı çalışırken en çok kullandığımız malzemeler ve bunları hangi mesafelerde kullanırsak daha ergonomik olacağı konusunda 1950’ li yıllarda Hertzberg değerlendirmeler yapmıştır. Hertzberg, Antropometrik ölçümlerden ergonomik açıdan mühim 30 adet ölçü değeri bulmuştur (Üçüncü, 2016:302) Bu ölçüler aşağıdaki tablolarda ifade edilmiştir.
Şekil 2. 2 Ayakta vücut ölçüleri
Şekil 2. 2’ de bulunan ölçüler Tablo 2. 1.’ de açıklanmıştır.
Tablo 2. 1. Şekil 2. 2 ‘ de görülen rakamların ifade ettiği ölçüler
Ayakta ölçülen boyutlar
1 Baş yüksekliği 25 Önde kavrama
2 Göz yüksekliği 29 El genişliği
3 Bel yüksekliği 28 El yüksekliği
4 Dirsek yüksekliği 30 Ayak yüksekliği
5 Kalça yüksekliği 31 Ayak genişliği
6 Bacak yüksekliği 32 Önde kavrama genişliği 7 El kavrama yüksekliği 33 Yanda kavrama genişliği 24 Önde kavrama yüksekliği 34 El kavrama yüksekliği
Şekil 2. 3 Oturma esnasında vücut ölçüleri
Şekil 2. 3.’de görülen ölçüler Tablo 2. 2. ‘de açıklanmıştır.
Tablo 2. 2. Şekil 2. 3 ‘de görülen rakamların ifade ettiği ölçüler
Oturarak ölçülen boyutlar
7 Oturma yerinden üst boy 18 Oturma derinliği 8 Oturma yerinden omuz yüksekliği 20 Dirsek tutak mesafesi 9 Oturarak bel yüksekliği 21 Göz mesafesi
11 Taban kalça mesafesi 22 Diz kalça mesafesi 12 Oturarak diz altı yüksekliği 23 Ayakucu kalça mesafesi 13 Oturarak kalça yüksekliği M Dirsekler arası genişlik 17 Oturarak diz üstü yüksekliği N Oturma yeri genişliği
2.2.2.1. Antropometrik ölçü tanımları ve uygulama alanları
Boy uzunluğu: Kişinin kafasının dik ve karşıya baktığında zeminle kafanın en üst sınırı arasındaki mesafeyi tanımlamaktadır. Bu ölçü kapı yüksekliklerinin saptanmasında kullanılır.
Ağırlık: Kişiye etki eden yerçekimi kuvvetine denir. İş yeri giyecek ölçülerin belirlenmesinde ve sandalye taşıma mekanizmasında kullanılır.
Omuz yüksekliği: Kişinin sağ omuz tepesi ile oturma yeri yüzeyi arasındaki dikey yüksekliktir. Bu ölçü sandalye aralıklarının yüksekliğinde kullanılır.
Dirsek yüksekliği: Kişinin sağ dirsek sınırının oturma yüzeyi üst sınırı arasındaki mesafesidir. Sandalye kollarında ve masa tasarlamada kullanılır.
Diz yüksekliği: Kişinin diz kapağının ortasının, dik açı yapacak şekilde oturduğunda zemin ile arasındaki dikey mesafedir. Masa ve tezgâh altlıklarının yüksekliğinin belirlenmesinde yararlanılır.
Oturma yüksekliği: Kişinin vücudu dik iken oturma alanının üst zemini ile kafanın en üst sınırı arasındaki dikey mesafeyi tanımlar. İç mekândaki sarkıtların, koltuk aralıklarının belirlenmesinde yararlanılır.
Omuz genişliği: Kişinin omzunu çevreleyen deltoid kaslarının iki tarafı arası yatay mesafedir. Kapı açıklıklarının, sandalyelerin ve iş yeri giyecek tasarımlarında yararlanılmaktadır.
Kalça genişliği: Kişi dik konumda otururken iki kalçasının en uç noktaları arasındaki yatay mesafedir. İş yeri giyecek ölçülerinde, sandalye koltuk tasarımında yararlanılır.
Kalça – diz uzaklığı: Kişinin diz kapağı ile kalça uç noktası arasındaki mesafedir. Koltuk arası mesafelerin tezgâh açıklıkları ölçülerinin düzenlenmesinde kullanılır.
El ulaşım mesafesi: Kişinin kollarını bükmeden tam açma durumunda ilerideki ulaşabileceği en uzun sınırla arasındaki mesafedir. Ekran önü çalışma yeri tasarımında yararlanılır.
Antropometrik ölçünün belirlenmesinde en büyük vücut ölçüleri esas alınır.
Ölçülerin kullanım yerlerine verilen benzetmeler şu şekildedir. ( Durgun, 2013:55 )
● Kapı yüksekliği insan boyutlarında en uzun kişinin boyundan kısa olmamalı ve kişinin boyunu uzatabilecek diğer noktalarda hesaplanmalıdır,
● Acil çıkış kapıları insan boyutlarında en iri kişinin omuz genişliğinden daha fazla olmalı ve giyecek ve kişisel koruyucu donanımlar üzerinde olduğu düşünülerek birlikte hesaplanmalıdır,
● Koltuk genişliğinde, insan boyutlarında en geniş basenli kişiler dikkate alınmalıdır.
2. 3. EKRAN ÖNÜ ÇALIŞMA
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte bilgisayar ofislerin vazgeçilmez unsuru olmuş, iş yükünü hafifletmiş ve kolaylaştırmıştır. İnternet ile ise iletişim hızlanmış haberlere istenilen bilgilere ulaşım kolaylık ve hız kazanmıştır. Fakat bu hızın ve kolaylığın ergonomik problemleri ortaya koyan bir de diğer yüzü vardır. Ekranlı araçlarla çalışma arttıkça masa başında kalınan süreler ve hareketsizlik de sorunları
beraberinde getirmiştir. Bilinçsiz ve uzun süreli çalışma önemli sağlık problemlerine sebep olmaktadır (Erdinç, 2015:18).
2. 3. 1. Ekran Önünde Çalışmanın Ana Elemanları 2. 3. 1. 1. Monitör:
● Ekranı ayarlanabilir olmalı, işin gerektirdiği şekilde çevrilebilmelidir.
● Ekranın konulduğu masa da ayarlanabilir olması daha rahat bir çalışma ortamı sağlar.
● Ekranda herhangi bir parlamanın olmadığına dikkat edilmelidir.
● Ekran kontrastı ayarlanabilir olmalı ve ekranda titreme olmamalıdır.
● Ekranda olan yazı karakterleri doğru boyutlarda olmalı, gözü yormamalıdır.
2. 3. 1. 2. Klavye:
Ofislerde ekranlı araçlar en önemli araçlardır. Klavye de bilgisayar kullanımında vazgeçilmez bir parçadır. Sürekli bilgisayar kullanan çalışan açısından klavyenin ergonomik kullanıma uygunluğu büyük önem arz eder.
Uzun zaman klavye ile çalışma el kaslarımızda, boyun ve omuzlarımızda rahatsızlıklara yol açabilmektedir. Bu yüzden klavye kullanımında dikkat edilmesi gereken hususlara aşağıdaki maddelerde değinilmiştir. (Kaya ve Özok ,2017 :16)
● Klavye ekrandan bağımsız ve hareketli olmalıdır.
● Klavyenin önünde bilek desteği bulundurulmalıdır.
● Klavyenin ön tarafında kollar ve bilekler için yeterli boş alan oluşturulmalıdır.
● Klavye tuşlarındaki harf ve semboller rahat okunabilir boyutta ve renkte olmalı ve klavye yüzeyi yansıma yapmamalı, mat olmalıdır.
2. 3. 1. 3. Belge Tutucu:
Belge tutucunun özellikleri çalışanın kişisel özelliklerine uygun şekilde ayarlanabilir olmalıdır. Örneğin boyutları, eğimi, yakınlık ve uzaklığı kâğıtla orantılı olmalı.
2. 3. 1. 4. Çalışma Masası:
Masa tasarımı çalışma araç gereçlerini konumlandırmaya uygun şekilde olmalı ve masanın yüksekliğinin ayarlanabilir olması gerekmektedir. Eğer bunlar mümkün değilse çalışanlara uygun ölçülerde olmalıdır.
2. 3. 1. 5. Sandalye
Ekranlı araçlarda en önemli unsurlardan biri sandalyedir. Düzenli aralıklarla yapılmayan, sürekli ekran başında oturarak iş yapıldığı durumlarda omurga rahatsızlıkları oluşabilmektedir.
Bilgisayarla çalışmalarda tercih edilecek sandalyenin sırt dayanağı ve yüksekliği ayarlanabilir olmalı ve rahatça hareket ettirilebilecek monitöre mesafesi ayarlanabilir şekilde olmalıdır.( Tiftik, 2016: 40)
2. 3. 1. 6. Ayak Altlığı
Ofislerde masa ve sandalye yüksekliği ayarlanabilir olmadığı takdirde ayak altlığı kullanılmalıdır. Çalışanın ayaklarının zemine değmediği durumlarda mutlaka kullanılmalıdır.
Şekil 2. 4 Ergonomik bilgisayarlı çalışma ortamı
2. 3. 2. Uzun Süreli Bilgisayar Kullanımı
Bilgisayar kullanımdaki ergonomik hatalardan kaynaklı karpal tünel sendromu, ellerle sinir sıkışması ya da tendonlarda iltihaplanma ortaya çıkabilir. Mesleki kas iskelet hastalıkları sayılan bu rahatsızlıklar ilerleyen zamanlarda ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.
2. 3. 2. 1. Semptomlar:
En sık karşılaşılan bu üç hastalığın belirtileri; elde his kaybı uyuşma, tekrarlı ağrılar, elin güçsüz hale gelmesi, el şeklinde değişme, bilekte yumru oluşması ve sıcak soğuk için aşırı artan hassasiyettir.( Başakçı Çalık, Telli, Başkan ve Gökçe, 2016: 42)
2. 3. 2. 2. Etkili Faktörler:
Bu hastalıkların oluşmasında başlıca faktörler ise; yeterli dinlenme süreleri olmadan tekrarlı el ile yapılan çalışma, yeterli ergonomik koşulların sağlanamaması, çalışana uygun olmayan yeterli Antropometrik çalışma ortamının oluşturulmaması, hatalı çalışma durumları ve stres ile araç gereçleri yanlış kullanımdan kaynaklı kasların gerilmesidir.
2. 3. 2. 3. Sonuçları:
Yanlış çalışma, gerekli dinlenme molaları verilmemesi ve çalışma ortamı tasarımı ergonomik açıdan olmadığında yukarıda bahsedilen rahatsızlar baş göstermektedir ve bu hastalıklar ilerledikçe daha ciddi sağlık problemlerine dönüşebilir. Çalışan uygun aralıklarda mola vermeli ve bu molalarda düzenli egzersizler yapmalıdır. Diğer elzem konu ise kullanılan donanım ergonomik olmalı ve çalışan nasıl kullanması gerektiğini bilmelidir.
Şekil 2. 5 Bilgisayar ile çalışmada duruş ve ölçüleri
2. 4. ÇALIŞMA DURUŞLARI (POSTÜR)
En basit ifadeyle postür, ‘duruş’ demektir. Vücudumuzda yer alan baş, gövde, kol ve bacakların vücut bütünlüğüne ve yapılan işin özelliklerine uygun, doğru şekilde yerleşimidir. 18. Yüzyılda Ramazzini çalışma duruşlarının önemi vurgulamış ve doğal olmayan yanlış çalışma duruşlarının çalışan vücuduna olan zararlarını incelemiştir.
Çoğunlukla kas iskelet sistemi hastalıklarına uzun süreli yer değiştirmeden olduğu yerde duran görevler yapan çalışanlarda rastlandığını fark etmiş ve bunun sürekliliği arttığında uzun vadede ciddi sağlık sorunlarına sebep olduğunu belirtmiştir. ( Akay, 2003: 25)
Performans üzerinde bile doğru duruşun önemi büyüktür. Hatalı duruşlar çalışan üzerindeki yorgunluğu, stresi ve ağrıyı arttırır. Bunun sonucunda çalışan sağlık sorunu geçene kasları kendini toparlayana kadar çalışamaz duruma gelir ya da yeterli verimlilikte çalışamaz.
Çalışma alanlarında postür iki başlıkta incelenir. "Oturma" ve "ayakta durma"
şeklinde ayrılan postür ün hangi şekilde kullanılacağını ise işe uygunluk ve çalışanın iş esnasında hangi duruşta zorlanmadan çalıştığı belirler.
Ofislerde bu iki duruş şeklinden olan oturarak çalışma daha fazladır. Oturarak çalışmada ayakta çalışmaya oranla varis, sindirim sorunu, ayakta kan toplanması ve şişlik şikâyetleri olmaz. Ancak oturarak çalışmada ise kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, sırt boyun ve omuzlarda ağrı, mide rahatsızlıkları ortaya çıkabilmektedir. (Esen ve Fığlalı, 2012: 36)
Üstte belirtilmiş sorunların çözümü olarak daha dengeli bir çalışma şekli tercih edilmelidir. Yani işin eğer işe uygunsa belirli kısmını ayakta belirli kısımlarını ise oturarak yapılması sorunlara çözüm getirebilmektedir. Örneğin mail trafiği dışında telefonla yapılan görüşmeleri oturarak değil ayakta düzgün postür duruşlarıyla yapmak ya da masa ayarlanabilir durumdaysa ayakta çalışabilecek kadar yükseltme ve bunların dışında yeterli aralıklarla dinlenme molalarına çıkıp bu süre zarfında oturmamak bile büyük ölçüde fayda sağlayacaktır.
Şekil 2. 6 Fazla güç gerektiren işlerde ayakta çalışma alanı
Benzer işler yapılırken ayarlanabilir sandalye, ayaklı düzenekler ya da yükseltilebilir masa kullanımı da bu sorunlara fayda sağlayabilir. (Şekil 7)
Şekil 2. 7 Aynı veya benzer işin ayakta ya da oturarak yapım
a) Oturarak Çalışma b) Ayakta Çalışma
Şekil 2. 8 Çalışma şekli alternatifleri
Doğru postür işin yapımını kolaylaştıracağı için çalışanın vücuduna yüklenen yükü hafifletir, yorgunluğu azaltır. Ancak postür sadece işle alakalı şekillenmez.
Çalışan günlük hayatında da doğru şekilde dik yürümediği dik oturmadığı takdirde hem fiziksel hem zihinsel açıdan sağlık problemleri yaşayabilir. (Güney, 1995:26)
Kötü duruş bozukluklarının üstesinden gelebilmek için yapılabilecek yollar aşağıdaki gibidir:
● Doğru postür ile ilgili eğitim verilmesi gereklidir. Rahat olan duruş şeklinin doğru duruş olmayabileceği belirtilmelidir.
● Kötü postür şeklini düzeltici egzersiz yapılmalıdır.
● Çalışma alanlarında doğru Antropometrik ölçülerden yararlanılmalı ve çalışanı en az düzeyde zorlayan tasarımlar yapılmalıdır.
2. 4. 1. Oturarak Çalışma Oturarak çalışmada;
● Vücuttaki kan dolaşımına daha az ihtiyaç duyulur,
● Enerji harcama azalır ve bacaklardaki yük azalır,
Bunlar da ayakta çalışmaya oranla yaralı sayılabilecek maddelerdir.
2. 4. 2. Oturma Duruş Şekilleri
Birçok oturma şekli vardır ve bunların hiçbiri tamamen doğru ya da yanlış değildir. Her duruş şeklinin çalışana belirli avantajları veya dezavantajları olmaktadır.
Ama tüm oturuşlar için geçerli olan durum belirli aralıklarda duruş şeklini değiştirmektir. Aşağıda duruş şekilleri ifade edilmiştir.
2. 4. 2. 1. Öne Eğilerek Oturma:
Bu tür oturuşun faydası leğen kemiğinin daha dik konumda olmasındır. Ancak bu oturma duruşu boyunda basınca ve yorgunluğa neden olur ve kalça üzerine fazla basınç uygulanmış olur.
2. 4. 2. 2. Arkaya Doğru Yaslanarak Oturma:
Omurga açısından doğru bir oturuş olarak sayılmasa da öne eğimli oturmaya kıyasla daha doğal bir şekil kabul edilir. Bu oturuş şeklinde ağırlık sandalyeye aktarılmış olduğundan omurgadaki basınç azalmış olur.
2. 4. 2. 3. Dikilerek Oturma:
Diğer iki duruş şekline kıyasla daha doğru bir oturuş şeklidir ancak uzun süreli olarak bu duruş şeklinde kalmak da zararlıdır. Beden ile boyun açısından daha dengeli bir ağırlık yayılımı vardır.
Şekil 2. 9 Dengesiz oturuşlara örnekler
Ergonomik olmayan oturaklarda çalışanları bu yanlış oturuş şekillerine itmektedir. Çalışanlar belirli süre sonra rahatsız olmaya başladıklarında oturuş şekillerinin tam tersi oturmayla kendilerini rahatlatırlar ancak bu kalıcı bir çözüm değil kısa süreli bir rahatlamadır. Ancak doğru oturuş şekli ve doğru sandalye kullanımıyla gerçek çözüme ulaşılır.(Kurban, Kaygın ve Tankut, 2016: 32)
Şekil 2. 10 Oturarak duruş şekilleri
Doğru oturuşta amaç, ağırlığın doğru yerlere baskılamasını sağlamak, organların birbirine fiziksel olarak desteklemesini sağlayıp çalışanın daha rahat nefes
● Çalışanın dizleri kalçasından daha yüksekte olmalı ki omurgaya binen baskı azalsın,
● Çalışanın ayakları daha ileride durmalıdır ki dizler olması gerektiği gibi dursun ve enerji harcanması en alt düzeyde olsun,
● Çalışanın boynu vücut hizasında olmalıdır. Önde tutulduğunda boyun kasları kafayı tutmaya çalıştığından ağırlığın büyük kısmını kaslar yüklenmiş olur ve kas tutulmaları meydana gelir.
Yanlış çökük postür de,göğüs kafesinde büzülmeye neden olur solunum yeterli düzeyde olmaz. Sindirim görevi gören organlardaki baskı arttığından doğru çalışmamaya başlar, damarlarda baskıdan sıkışma olur kan dolaşımı olması gerektiği şekilde olmamaya başlar. Omuzlardaki kaslara ağırlık fazla bindiğinden kaynaklı tutulmalar ve kaslarda yanmalar meydana gelir.( Bilir, 2007: 34)
2. 4. 3. Duruş Değişiklikleri
Oturarak çalışmadan kaynaklı sorunların bir bölümü de sürekli olarak duruşu değiştirmekten kaynaklıdır. Genel olarak nedenleri şu şekilde sıralanabilir;
● Doğru ayarlanamamış sandalye
● Sandalye yüzeylerindeki sert zeminin deri üzerinde yarattığı basınç
● Doğru duruşu bulana kadar kasların yorulması
● Yeterli dinlenememe
● Çalışanın kilosunun fazla olması
● Ortam ısısının ve havalandırmanın uygun olmaması
2. 4. 4. Oturma Yüzeyleri
Ana işin oturarak yapılmadığı uzun süreli oturma gerektirmeyen işlerde oturma yerinin, şeklinin, yüzeyinin bir önemi yoktur fakat bütün gün oturulan işlerde kullanılan oturma alanlarının ergonomik belirli özellikleri olması gerekmektedir. Oturarak çalışmada ergonomik açıdan risk oluşturan sebepler; (Çavdar ve Sönmezyuva, 2009:
69)
● Oturulan deri yüzey ve dokularına yüklenen fazla basınç,
● Basıncın omurga üzerine direk verilmesi,
● Uzun süre aynı postür şeklinde kalma, Bu oluşan riskleri azaltmak için;
● Omurgalara fazla yük bindirilmemeye gayret gösterilmeli,
● Oturulan deri yüzey üzerindeki basıncın fazla olmamasına dikkat edilmeli,
● Uzun süreli aynı postür şeklinde kalınmamalı değiştirilmeli,
● Ayarlanabilir oturakların geriye yatırma ayarı kolay ulaşılmalı,
Şekil 2. 11 Ayarlanabilir ofis sandalyesi ve ayak altlığı
Yoğunlukla oturularak çalışma yapılan ofislerde sandalyeler ayarlanabilir olmalıdır. Her yöne hareketli ve tekerlekli sandalyeler tercih edilmelidir.
Sandalyeler öne doğru eğik şekilde değil tam tersi şekilde olmalıdır ki öne doğru kayma rahatsızlık verir. Oturakların yüzeyinin kaygan malzemeden olmamasına dikkat edilmeli ve oturak geriden yükselmedir. (Kahraman, 2013: 18)
Sandalye arkalıkları ayarlanabilir olmalı ve çalışanın vücut şekline uygun tasarlanmalıdır. Eğer yoksa sırt bölgesini destekleyen arkalıklar kullanılabilir ve bu arkalıklar daha dik ve rahat bir oturuş sağlar.
Sandalyeler her ne kadar ayarlanabilir olsalar bile tek başlarına yeterli gelmemektedirler. Masa altlarında ayakaltları için destek olmalıdır. Ayaklar zemine değmediği desteksiz kaldığı durumlarda uyluklardaki baskı artmasından kaynaklı çalışan rahat çalışamaz. Ayak destekleri her iki ayağında sığabileceği genişlikte olmalı ve kaymaz malzemeden yapılmalıdır.
Uygun olmayan çalışma duruşları ve ofis malzemeleri çalışanda kas iskelet hastalıklarına sebebiyet verir ve çalışan ve işletmeye doğrudan, ülke ekonomisine dolaylı yoldan zarar verir. (Seçkiner, 2004)
2. 5. KAS- İSKELET SİSTEMİ RAHATSIZLIKLARI (KİSR)
Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları birçok çeşidi içinde bulunduran bir konudur.
Çünkü mevcut kullanılan araçların ergonomik bakımdan eksik olmaları, çalışanların duruş ve oturuş konusunda yaptıkları bilinçsiz olmaları veya çalışma saatlerinin vakitçe uzun olması gibi birçok alanda meydana çıkabilmektedir. Bu anlamda problemin çözümü için çalışma koşullarının iyileştirilmesi, çalışanların fiziksel egzersiz eğitimleri ile bilinçlendirilmesi ve yeterli dinlenme olanaklarına ihtiyaç vardır. Böylece çalışanların iş sahası dışında günlük yaşamda da postür ve iskelet sisteminde biriken stres azaltılabilir.
Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, sinirlerde, kıkırdakta, kaslarda, tendonlarda, birleşme noktalarında ve disklerde meydana gelebilmektedir ve bu sendromlar doğrulma, kavrama, tutma, eğilme gibi fiziki hallerde ortaya çıkmaktadır. İlk bakışta bu fiziki haller günlük yaşamda zararlı olmayabilir ancak hareketleri bilinçsizce yapmak veya sürekli tekrarlar ile rahatsızlık halini alabilmektedir. Tekrarlayacak olur isek bu rahatsızlıklar ani gelişmez ve süreklilik ile birikerek ortaya çıkar. En sık görülen çeşidi ise bel ve sırt ağrısı olarak kendini gösteren tendinitis, tenosinovitis, karpal tünel sendromu ve gergin boyun sendromudur (Esen ve Fığlalı, 2012: 24).
Kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları içinde en sık görülen hali olan bel ve sırt ağrıları, 2001 yılı verilerinde ABD’de ödenen tazminat gerekçelerinin yaklaşık olarak
%25’ini oluşturduğu bilinmektedir. Omurilik diskleri ise kasların zedelenmesi, bel ve sırt ağrısında görülen temel rahatsızlıktır. Belirtileri genellikle ağrı, acı, sertleşme, hareket alanının kısıtlanması ve tutulmadır. En temel sebebi ise bilinçsiz şekilde taşınan malzeme ve vücudun titreşime maruz kalmasıdır. Saydığımız temel rahatsızlıklar endüstrinin neredeyse tümünde görülmesine karşın en sık üretim ve taşıma aşamalarında kendini göstermektedir. Büro çalışanları tarafından incelendiğinde çok riskli olmamasına rağmen gerçekleşen işin niteliğine bağlı olarak çalışanların azımsanmayacak şekilde sırt ağrılarından şikâyetçi olduğu bilinmektedir.
Birikimli Travma Bozuklukları ise, alet ve makine ile çalışmakta olanların kas iskelet sistemlerine tekrarlı ve gerilimi artıran hareketler ile tahribata neden olmaları ve bunun sağlıklarında meydana getirdiği olumsuz etki olarak bilinmektedir. En belirgin özelliği ise meydana geldiğinde yaralanmaya yol açmaması fakat
travmaların tekrarı ile meydana gelmesidir. Tekrarlar ile vücutta ciddi zararlar meydana gelir. Bilgisayar başında uzun süreli çalışmalarda da birikimli travma bozukluklarına sebep verebilmektedir. Örneğin, bilgisayar kullanımı ellerde, kollarda, bileklerde, parmak ve dirseklerde gibi birçok alanda rahatsızlık hissine, omuzlarda gerilmeye, kasılmaya, ağrıya, avuç içlerinde dikenleşmeye, ellerde güç kaybına, sertleşmeye ve masaj ihtiyacına sebep verebilmektedir. Bilgisayar kullanımı ile çalışmalarını sürdürenlerde ortaya çıkan birikimli travmaların başlıca olanları bundan sonra özetlenmiştir. (Özcan ve Bölükbaş,2007: 46)
2. 5.1. Karpal Tünel sendromu (KTS):
Elde uyuşma ve ağrı olarak ortaya çıkan bu rahatsızlık, bilekte yer alan sinirlerin karpal tünelde maruz kaldığı baskı sebebiyle oluşmaktadır. Meydana gelmesindeki en önemli sebep ise iş yaşamında sıkça kullanılan klavye ve bilgisayar faresidir.
2. 5.2. El Osteoartriti (OA):
El osteoartriti ile el bileğinde ve çevresinde gelişen ağrı tanımlanmaktadır. Bu rahatsızlıklar klavye kullanımı ile ortaya çıkmasının yanında özellikle el ile yazı yazılmasıyla ağrıların şiddetlendiği aynı zamanda elin kavrama kabiliyetini de azalttığı düşünülmektedir.
2. 5.3. Ganglionlar:
Cilt altında meydana gelen şişliklerde genellikle eklem kapsülü ile bağlantısı olması halinde rahatsızlığa verilen isimdir. Çoğunlukla el bileğinde belirginleşir ancak ağrı hissettirmez. Sebebi tam olarak bilinmese de aşırı yüklenme ve gerilme ile hücrelerdeki asit üretiminde artış meydana getirdiği düşünülmektedir.
2. 5.4. Ulnar sinir baskısı (loge de guyon sendromu):
El bileğinde meydana gelen bu rahatsızlık, ulnar sinirinin guyon kanalında sıkışmasıyla ortaya çıkmaktadır. Bu sıkışmanın en büyük sebebi bilgisayar faresinin avuç içinde devamlı bir baskı oluşturmasıdır.
2. 5.5. Tetik Parmak:
Ağrı ve tetik parmak oluşumu ile kendini belli eden bu rahatsızlık elde görülen en sık rahatsızlık tekrarlayıcı zorlanma travmasıdır.
2. 5.6. De quervain tenosinovitis:
El bileğinin devamlı bir baskıya maruz kalması ile ortaya çıkan bu rahatsızlıkta, ağrı başparmağa ve ön kola doğrulan yayılır aynı zamanda elin kavrama gücünü azaltır.
ABD’de yapılan araştırmalarda literatüre geçen 1997 yılı çalışmalarında kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının endüstriye maliyetinin toplamı 13-14 milyar dolar olduğunu ortaya koyulmuştur. Genel itibari ile ise meslek hastalıklarının da %42’ sini kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları oluşturmaktadır.
Özetlenecek olursa; kas ve iskelet sistemi sendromları sebepleri genel itibari ile, devamlı tekrarlanan hareketler, iş süresinin uzunluğu ve sıklığı, sabit hareketsiz duruşlar, sağlıklı duruşlara olanak sağlamayan işler, vücudun belli bölgelerindeki sağlıklı olmayan duruşlardan oluşan zorlanmalar ve titreşim gibi faktörlerdir. Bu sebeplerin meydana gelmemesi için alınacak önlemler ilk aşamada bunların bertaraf edilmesi için çalışmaktır (Akay, 2003: 63)
2. 6. OFİS ÇALIŞMA ARAÇLARININ TASARIM VE KULLANIMINA YÖNELİK ÖNERİLER
Bu bölümde, büro çalışmalarında kullanılan araçların ergonomik anlamda doğru ve uygun şekilde kullanılmasına yönelik bilgiler verilmiştir (Kahraman, 2013:
40).
2. 6.1. Monitör
Büro çalışmalarında kullanılacak monitörler seçilirken kalite göz önünde bulundurulmalı, monitörün ortamda yaydığı manyetik alan dikkate alınmalı ve uygun şekilde aydınlatılmış olması gerekmektedir. Aynı zamanda ekranın yerleştirileceği alanda diğer nesnelerden gelen ışığın ekranda yansımasını engelleyecek şekilde belirlenmeli, eğer uygun konum bulunamaz ise gelen ışıkları engelleyebilmek için perde veya jaluzi gibi engeller kullanılmalıdır. Monitörün ekran kontrast ve parlaklık
dereceleri ortam ışığından çok farklı olmamalı, gerekli görülen hallerde günün değişen saatlerinde değişen ışığa göre tekrar tekrar ayarlanmalıdır. Renk ayarlarında ise zıt renkler tercih edilmelidir ve görüntü titreşimli olmamalıdır. Aynı zamanda hastada en az iki kez monitörün tozu alınmalıdır.
Monitör kullanımında göz rahatsızlık riskleri ortaya çıkabilmektedir ve her ne kadar az olsa da uzman hekim tavsiyesinde bir gözlük kullanılmalıdır. İleri yaşlardaki çalışanlar ise çift diyoptrili gözlükler kullanmamalıdır. Ekrana uzun süre bakmakla ortaya çıkan göz kanlanmalarında ise damla kullanımı mutlaka uzman hekim tavsiyesinde olmalıdır. Ekran karşısında uzun çalışmalar sonucunda göz kapakları kuruması gerçekleşebilir bu yüzden göz kapakları sıklıkla açılıp kapanmalı ve su içmeye özen gösterilmelidir. 1 saat süren ekran karşısındaki çalışma sonucunda 10 dakikalık dinlenme arası verilmeli ve bu süre içinde gözler kapatılarak veya uzaklara bakarak dinlendirilmelidir.
Monitöre uygun konumu belirlerken, en üst noktanın göz hizasından aşağıda olması gerekmektedir. Böylece çalışan kişinin başını sürekli aşağı yukarı hareket ettirmesi engellenmiş olacaktır. Bu hareket en fazla 30 dereceyi, sağlık açısından tercihen ise 20 dereceyi aşmamalıdır. Belirtilen bu hareketin kısıtlanması için aynı zamanda belge tutucularda kullanılmalıdır (Çelik,2007: 60).
2. 6.2. Klavye
Klavye ile gerçekleştirilen işlerin çoğu uzun süreli olmakta ve bu da uzun süreli durgun duruşlara sebep olmaktadır. Böylece vücudun birçok bölgesinde yorgunluk ve acı hissi oluşmaktadır. Ancak sık ve düzenli dinlenmelerle bu olumsuz etkiler ortadan kaldırılabilir, yoğun şekilde kullanılan bu kas ve sinirlere güç kazandırılabilir.
Araştırmalar neticesinde bilgisayar ile çalışmaların en fazla kaç dakikalık periyotlarla yapılması gerektiği belirtilmiştir, en fazla 40 dakika çalışma ve en az 3 dakika mola şeklinde çalışılması daha verimli olacağı uygun görülmüştür.
Çalışanın klavyeden yüksekte olması dirsekler boşta kalır ve bu şekilde desteksiz duruş sonucunda avuç içinde, ön kol arasındaki bağlarda ve bilekteki kaslarda yorgunluk hissi oluşur. Aynı şekilde çalışanın klavyeye göre aşağıda kalması durumunda da omuz kürekleri arasındaki kaslarda ağrı ve yanma hissi kendini göstermektedir. Klavye kullanırken bilekler düz tutulmalı, kollar ve eller
daima sıcak olmalı aynı zamanda vuruşlar hafif yapılmalıdır. (Aydemir ve Yaşar, 2016:
35)
Klavye ile çalışmalarını gerçekleştiren kişilerde ortaya çıkan rahatsızlık risk faktörleri şu şekildedir:
-Aşırı iş yükü; gün içinde 5 saatten fazla çalışma süresi ile çalışan ve uygun dinlenme aralarının verilmediğinde ortaya çıkar,
-Sabit postürler; sabit ve durgun hareketlere fazla maruz kalarak yorgunluğa ve ağrıya yol açar,
-Avuç içinin yere bakacak şekilde tutulması; sağlık açısından olumsuz etkiler gösteren bu duruş, ön kol ve avuç içinin aşağı yönde durmasını ve bu durumun uzun süre gerçekleşmesi ile elin doğal duruşunun bozulmasıdır,
-Bileğin yanal sapmaları; sağlık açısından uygun olmayan klavyelerin kullanımında uzun süre bileklerin yana doğru açılı şekilde durmasından bilekte oluşan deformasyonlardır,
-Dirsek yüksekliğinden üstte klavye kullanımı; çalışmalarını genel olarak oturarak gerçekleştiren kişilerin çalışma yükseklikleri dirsek yüksekliklerinden fazla olmamasıdır,
-Diğer faktörler; yukarıda saydığımız etkilerin hızı ortam ısısının 23 derece altında olmasıyla artacaktır.
2.6.3. Fare (Mouse)
Kol vücuttan dışarıya doğru uzanır ve bu durum uzun sürer ise omuzlarda yorgunluğa sebep olur. Bu durum ise el ise fare arasındaki uzaklığın bilek ile dirsek arasındaki uzaklıktan büyük olduğu durumlarda ortaya çıkar. Eğer aralıksız 9 dakika boyunca bu durum gerçekleşirse hissedilen yorgunluk artar ve kalıcı bir rahatsızlık riski ortaya çıkabilir. Fare kullanılırken kolun vücut ile açısı 25 dereceyi geçmesi halinde bu rahatsızlık riskleri daha hızlı gerçekleşir. Bu saydığımız nedenler sebebiyle, mümkün mertebe fare kullanımı azaltılmalı ve klavye ile yapılabilen işlerde fare kullanılmamalıdır. Çalışanlara kısa yol tuşları eğitimi verilerek bu riskler azaltılabilir. (Akbulut, 2016: 29)
Omuzlarda fare sebebiyle oluşabilecek yorgunluk hissini engelleyebilmek için yapılacak en iyi seçeneklerden biri de farenin vücuda yakın kullanılmasıdır. Fare ve klavye için en uygun uzaklık ölçüsü ise dirsek mesafesinden 5 cm daha aşağısıdır.
Aksi takdirde bilek ve parmaklar gereksiz şekilde erken yorulacaktır. Çalışanın
isteğine göre sağa ve sola yerleştirilen fare klavyenin yanında olmalıdır ve fare avuç içi ile parkalarla tam olarak kavranmalıdır. Farenin avuç içi ve parlakların kavraması açısından küçük olması sakıncalıdır. Ek olarak fare kullanımı sırasında yalnızca bilek hareketleriyle değil omuz itibari ile tüm kol hareket ettirilmelidir.
2.6.4. Belge Tutucu
Çalışanların boyunları sık sık hareket ettirmesini önlemek amacıyla kullanılan bu aletler kullanım alanı açısından bakıldığında, çalışana ekran ile aynı yükseklik ve uzaklıkta olmalı, baskın göz olarak belirlenen gözün çevresine yerleştirilmelidir.
Baskın göz ise şu şekilde belirlenir;
1) Parmaklarınız yardımıyla üçgen oluşturun,
2) Gözlerinizi kapatmadan belirlediğin nesneyi bu üçgenin ortasına yerleştirin, 3) Gözlerini sırayla kapatarak, üçgenin ortasına yerleştirilen nesnenin hangi gözünüz açık iken ortaya daha yakın olduğunu belirlenmeli,
4) Belirlenilen göz baskın gözdür. (Dalbay, 2014: 32)
2.6.5. Çalışma Masası
Oturularak gerçekleştirilen işlerde masanın yüksekliği çok önemlidir ve oturma esnasındaki yükseklik dirsek yüksekliği kadar olmalıdır. Genel itibari ile sabit masa ve ayarlanabilir sandalye kullanılır. Ancak masanın yüksekliği ayarlanabiliyor ise alt yüzünün yerden yüksekliği 640- 740 mm aralığında ayarlanmalı, değiştirilemiyorsa da 680 mm olmalıdır. Çalışma masası altında kullanılan çöp kovası, doküman imha edici gibi ayak ve bacakların hareket alanını kısıtlayan eşyalar farklı yerlere yerleştirilmeli ve rahat hareket ortamı sağlanmalıdır. Göz sağlığı için ise mat ve çok açık renk olmayan masalar tercih edilmeli, parlamalar önlenmelidir.
Rahat ve uygun bir çalışma alanı oluşturabilmek için masa genişliği 1200 – 1600 mm arasında, masa derinliği ise en az 900 mm olmalıdır. Çalışan tüm çalışma araç ve gereçlerine kol ile uzanılacak mesafede olmalıdır. (Kurt, 2003: 25)
2.6.6. Sandalye
Büro çalışanlarının iş yoğunlukları genel olarak oturarak gerçekleştirildiğinden, oturma yüzeyleri ergonomik açıdan doğru tasarlanmalı ve kas iskelet sistemi, kan dolaşımı gibi sağlık açısından önemli faktörlerin olumsuz
etkilenmesi engellenmelidir. Oturma yüzeyleri için ise dikkat edilebilecek noktalar şu şekilde açıklanabilir:
-Sandalye, beş ayaklı, yüksekliği ayarlanabilir, tekerlekli, yaslanma yeri uygun şekillerde ve ayağın farklı pozisyonlarda bulunmasına izin verecek şekilde olmalıdır, -Sandalye yüksekliği, oturarak gerçekleştirilen işlerde çalışanın bilekleri ile klavye arasında 15 derece ve kolların dirseğin alt ve üst bölümlerinde kalan kısımlar arasında da 90 derecelik açı olacak şekilde ayarlanmalıdır,
-Yoğun olarak bilgisayar ile gerçekleştirilen işlerde ise öne ve arkaya uygunsuz hareketlerden kaçınılmalı çünkü dik oturmak omurgaya %25 oranında daha az yük binmesini sağlar ve bel ile sırta destek verecek şekilde ayarlanmış olan koltuk arkalığıyla daha sağlıklı bir pozisyon sağlanmalıdır, (Su, 2001: 26)
Özetlenecek olursa ideal bir çalışma sandalyesinin yerden yüksekliği 380- 510 mm, eni 400- 450 mm, boyu ise 400- 440 mm ölçülerinde olmalıdır. Yüksekliği bel boşluğundan enseye kadar uzanacak şekilde olmalı ve 14- 30 derece arası geriye yatma izni verebilmelidir. Oturma yüzeyine göre kol desteklerinde de en az 200 mm değişme imkânı vermelidir.
2.6.7. Ayak Altlığı
Ergonomik anlamda en uygun duruş ile çalışma sağlanabilmesi için ayak altlıkları kullanımı tavsiye edilmektedir. Özellikle kısa boylu çalışanlarda ihtiyaç duyulan bu yardımcı genel olarak yüksekliği ayarlanamayan masa ile yüksekliği ayarlanabilir sandalyelerin kullanması sebebiyle, çalışanların sandalyelerini masa için en rahat pozisyona yükseltmeleri ile ayakları yere basmasını engellemektedir ve kullanılmamaları kas iskelet sistemini olumsuz etkilemektedir. Çalışma esnasında uygun duruş için kullanılan bu ayak altlıkları, masa başında oturma anında dizlerin 90 derecelik açı ile durmasını sağlayacak şekilde bir yüksekliğe ayarlanmış olmalı ve ayak önleri yukarı yönde 20 derecelik açıyla sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır.
Ölçüleri ise en az 450 mm geniş ve 350 mm uzunlukta olmalı aynı zamanda malzemesi ise ahşap gibi yüksek ısı yalıtım özelliğine sahip malzemelerden olmalıdır.
(Yakut, 2013: 36)
2.7.RİSK FAKTÖRLERİ
Ofis çalışanlarının maruz bırakıldığı riskler en genel biçimde üç başlık olarak ele alınmaktadır. Fiziksel, psikolojik ve çevresel faktörler olarak belirlenen bu başlıklara alt kısımda ayrıntılı olarak yer verilmiştir.
2.7. 1. Fiziksel Risk Faktörleri
Fiziksel risk faktörleri işin yapımı sırasında oluşmaktadır. Üç alt başlıkta ele alınır ve bunlar; güç, postür, sıklık ve süredir (Özcan ve Bölükbaş, 2007: 18)
2.7. 1. 1. Güç
Ofis çalışmalarında risk faktörü olarak kas gücü ele alınmaktadır. Çalışan uzun süreli ekranlı araç kullanımında ya da yazı yazarken gereğinden fazla güç kullanmamalı ve nesneleri çok sıkı kavramamalıdır.
2.7. 1. 2. Postür
Ofis çalışanlarında kas iskelet sistemi rahatsızlıklarını tetikleyen ve hali hazırda var olan rahatsızlıkları da ilerleten yanlış duruşlardır. Önceki bölümlerde ayrıntılı olarak yer verilmiş yanlış postüre, uzun süreli ekranlı araç kullanımında bileklerin yanlış konumlanması, monitörün uzaklığının ve yüksekliğinin doğru ayarlanmamış olması, masa ve sandalyenin ayarlanabilir olmaması, gerekli dinlenme molaları verilmemesi ya da bu sürelerde hareket edilmemesi örnek gösterilebilir.
(Seçkiner, 2004: 23)
2.7. 1. 3. Süre ve Sıklık
Ofis çalışmalarında çalışan üzerindeki en büyük risklerin başında molasız ya da yeterli olamayan sürelerde tekrarlı çalışmalar gelmektedir. Genel bilgi olarak ofis çalışanlarında yaygın olanı her bir saatte beş dakika mola vermek olarak bilinmektedir. Sabah saatlerinde daha sık mola vermek metabolizmayı hızlandırdığından tavsiye edilmektedir.
Şekil 2. 12 Metabolik ritim eğrisi
2.7. 2. Psikolojik Risk Faktörleri
Ofis çalışanlarında, psikolojik risk faktörlerinde etkisi en büyük olan ve sağlık açısından en can alıcı nokta strestir. Belli dozda stresin gerekli olduğu düşünülebilir ancak çalışan sağlığını tehdit edecek kişinin tahammül edebileceğinden fazla stres altında çalışmak ciddi problemleri beraberinde getirmektedir. (Ayanoğlu, 2007: 33) Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kararlarında şu şekilde belirtilmiştir;
“İş hayatındaki koşullar, çalışanların sağlığını ve ruhsal dengesini tehlikeye sokmamalı ve ona, düşünebilmek, sosyalleşmek ve toplum yaşamına katkıda bulunmak için serbest zaman bırakmalı ve bu arada kendisinin doyumluluğunu desteklerken, ona, kişisel kapasite ve yeteneklerini sergileme ve geliştirme fırsatını da vermelidir.”
Çalışanlar üzerindeki stresi azalmak için;
● Çalışanlara yapacakları iş hakkında gereken eğitim tam anlamıyla verilmeli ve çalışan işi çok iyi öğrenmiş gerekli donanıma sahip olarak işe başlatılmalıdır.
● Çalışanlara belirli düzeyde yetki ve sorumluluk verilmelidir.
● Yapılan işin ve öğrendiklerinin çalışana şu an için ve gelecekte fayda sağlayacağı ve daha iyi seviyelere gelebileceği hissiyatı verilmelidir.
● Yönetici sıfatındakiler ile çalışan arasında denge olmalı ve destekleyici şekilde ilişkileri olmalıdır.
● Çalışma koşulları ve ortam şartları iyileştirilmelidir.
● Çalışanlar işe alınmadan beceri ve yetenekleri doğru analiz edilmeli ve doğru çalışanı doğru işe alınması sağlanmalıdır.
Bunlar dışında çalışanın stresini azaltmak ve motivasyonunu arttırmak için renk düzenlemesi, müzik yayınları, bitki yerleştirme gibi çevre düzenlemeleri ve işe başlamadan önce huddlelar yapılmaktadır. (Mert, 2014:35)
Tablo2.3. Renklerin psikolojik etkileri
RENK PSİKOLOJİK ETKİSİ
Mavi Yatıştırıcı
Yeşil Çok yatıştırıcı
Kırmızı Uyarıcı
Turuncu Uyarıcı
Kahverengi Uyarıcı
Menekşe Saldırgan
2.7. 3. Organizasyonel Faktörler
Ofis çalışanlarında organizasyonel faktörler iki başlık altında ele alınır ilki iş programları diğeri ise iş yükü ve fazla mesaidir.
2.7. 3. 1. İş programları
Çalışanın yeme alışkanlığını, uyku düzenini, aile ve çevre ilişkilerini bile etkileme bakımından en önemli faktör vardiyalı çalışmadır. Vardiyalı çalışma, insan bedeni üzerindeki etkileri dışında çalışanda iş ve günlük yaşam açısından çok ciddi adaptasyon problemleri de oluşturmaktadır. Gece çalışanlara ulaşım açısından kolaylıklar sağlanmalı, dinlenme alanları ve yemek servisleri sıcak olmalı, kolay yiyecek ulaşımında destek verilmelidir. (Akpınar, 2018: 27)
2.7. 3. 2. İş yükü ve fazla mesai
Fazla mesai çalışanın sosyal hayat için ayıracağı süreden azalttığı için gerekli dinlenme ve stres atıp işten uzaklaşamama çalışanı psikolojik olarak kötü etkiler.
Fazladan eklenen iş yükü ise kas iskelet sistemi rahatsızlarını meydana getirebilir ya da çalışanı daha kestirme iş yapmaya ve riskini arttırmaya itebilir.(Ulucan ve Zeyrek, 2012: 33)
2.7. 4. Çevresel Risk Faktörleri
Ofis ortamında çevresel risk faktörleri beş başlık altında ele alınır ve bunlar:
gürültü, sıcaklık, nem, havalandırma ve aydınlatmadır.
2.7. 4. 1. Gürültü
Rahatsız edici sesler gürültü olarak tanımlanmaktadır. Çevre kirliliği olarak da adlandırılan gürültü, insan sağlığını kötü etkilemekte ve çalışanı fizyolojik ve psikolojik açıdan dengesini bozabilmektedir.
İşitme kayıplarına bile yol açabilen gürültü, çalışanın performansını da kötü etkilediğinden verimi düşürücü unsurlardandır.
Seslerin frekansı Herzt şiddeti ise desibel cinsinden ölçüdür ve ‘’desibelmetre’’
ile ölçülür. Sesin desibel değeri yükseldikçe sesin şiddet etkisi de artar.
Genellikle çalışanlar tiz ve yüksek seslere bir anda maruz kaldıklarında gürültüden kaynaklı zarar göreceklerine inanırlar ancak temelde işitme kayıpları çok uzun sürelerde meydana gelir. Bundan kaynaklıdır ki bunu fark edemezler yaşının ilerlemiş olmasına bağlayabilir (Turan, 2016: 50)
Mevzuata belirtilen sınır değeri sekiz saatlik bir çalışma süresince 87 dB (A) , maruziyet en yükske değeri ise 85 dB (A), en düşüğü ise 80 dB (A)’ dır.
Gürültünün çalışan üzerindeki istenilmeyen etkileri aşağıda sıralanmıştır;
● İşitme kaybı
● Yorgunluk
● Psikolojik sağlık problemleri ve stres
● Fiziksel sağlık problemleri
● Çalışma veriminin düşmesi
Gürültüyü azaltmak için üç farklı yöntem vardır bunlar;
Gürültüyü kaynağında azaltma Gürültüyü iletiminde yok etme
Kişisel korunma olarak açıklanmıştır. (Çandır, 2012: 23)
Şekil 7. 2. Gürültü izolasyonu örnekleri Tablo 2.4 Gürültüyü azaltma yöntemleri
Kaynağında yok etme İletiminde yok etme Kişisel korunma En etkili yöntem olarak kabul
edilir ve gürültülü makineyi daha az gürültülü makine ile değiştirmek ya da makine işleyişini yeniden düzenlemek bakım yaparak daha az gürültü seviyesine çekmektir.
Gürültü kaynağı ile çalışan
arasındaki mesafeyi arttırma,
sesin yayılımını önlemek için
ses emici kullanma ve gürültü
kaynağı ile çalışan arasına
duvarlara ses yalıtımı
yapmaktır.
Kulak koruyucular gibi kişisel
koruyucular kullanmak yada
gürültüye maruz kalma
sürelerini azaltmadır.
2.7. 4. 2. Sıcaklık, Nem ve Havalandırma
İnsan metabolizmasının yaklaşık sıcaklık değeri 37 ˚C ‘dir. Bu değerde oynama meydana geldiği durumlarda hastalık semptomları görülür. Vücuttaki sıcaklık dengesini koruma ortamla ısı alışverişi yapma yoluyla sağlanır. Buda konveksiyon (deri – deri), iletim (vücut – vücut), ışıma (temassız ısı farkı olan iki madde) ve buharlaşma (deri yüzeyinde suyun buharlaşması) şeklinde olur. Sıcaklık ölçü birimi ‘’
globe termometre’’dir. (Turan, 2016: 28)
Ortam sıcaklığını ayarlamak kadar havalandırma da çalışma ortamları açısından çok önemlidir. İşyeri ortamının alanı daraldıkça havalandırmanın arttırılması gereklidir. Havalandırma ile hava kirliliği azaltılmış serin bir ortam oluşturulmuş olunur.
Her çalışan için ortalama olarak, oturmada 12 m3 ayakta ise 15 m3 hava gerekmektedir. Doğal havalandırma kullanılan işyerlerinde ise bu hava alanına ek her çalışan için 10 m3 ilave hava gereklidir.
Olması gereken dışındaki sıcaklık ya da yetersiz havalandırmadan kaynaklı sıcaklık artışı ısı stresine yol açmaktadır. Çalışma ortamındaki bu kalitesiz hava, mesleki astım ve diğer solunum yolu hastalıklarına yol açmakta, alerjileri tetiklemekte, çalışanın psikolojisine bile etki etmekte ve bundan kaynaklı verimliği bile düşürebilmektedir.
Tablo 2.5. Ofislerde oluşabilecek hava kirleticiler
Kirletici Kaynak Etkileri
Karbondioksit Solunum ve yanma Baş ağrısı, mide bulantısı Karbon monoksit Sigara içilmesi ve yanma Halsizlik, kalp rahatsızlıkları Freon Havalandırmadaki kaçaklar Solunum sisteminde tahriş Mikroorganizmalar Havalandırma, eski kâğıtlar Solunum enfeksiyonu, alerji
Ozon Fotokopi ve elektrikli donanım Gözlerde tahriş, genetik bozukluklar Solventler Klavye temizleyici, tutkal, sprey Deride, gözde, solunumda tahriş Uçucu organik bileşikler Fotokopi, halılar, makineler Solunumda, gözlerde tahriş, alerji
2.7. 4. 3. Aydınlatma
Çalışanların yorgunluk hissini azaltıp verimli ve etkili şekilde çalışmasını etkileyen en önemli faktörlerden biri de aydınlatmadır. Aydınlatma şiddeti lüx birimi ile ifade edilir.
İşyerinin aydınlatma düzeyi tamamen yapılan iş özelliklerine göre belirlenir. İş sağlığı tüzüğünde ise ‘’Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkat
gerektiren ince işlerin yapıldığı yerler, en az 500 lüx ile aydınlatılacaktır.’’ İbaresi bulunmaktadır.
İşin kolaylıkla görülebilmesi, aşırı gölge oluşumu ya da göz kamaşması yapmaması gerekmektedir. Aksi durumlarda göz yorulur, görme konforu sağlanamaz ve gözde rahatsızlıklar meydana gelir. (Kartay, 2009: 19)
Aydınlatma doğal ve yapay aydınlatma olmak üzere iki şekilde sağlanmaktadır. Doğal aydınlatmanın yeterli gelmediği durumlarda yapay aydınlanmadan yararlanılır. Doğal aydınlatma güneş ışığıyla sağlanan aydınlatma çeşididir. Ancak doğal aydınlatmanın sorunu güneş ışınlarının gün boyu aynı düzeyde gelememesi ve mevsim değişikliklerine göre farklılık göstermesidir.
Şekil 2. 13 Doğal ve yapay aydınlatma örneği
2.8. BÜRO EGZERSİZLERİ
Önceki bölümlerde belirtildiği gibi, ofislerde ekranlı araç kullanarak çalışanlar kas iskelet sistemi rahatsızlıkları farklı sağlık problemleri ile karşılaşmamak için kırk dakikada bir dinlenme molaları vermeli, bu molalarda ofis ortamından olabildiğince uzaklaşarak oturduğu yerden kalkarak yürüyüş yapmalı, gözlerini dinlendirmeli ve aşağıda belirttiğim egzersizleri yapmalıdır.
Şekil 2. 14 Bilekleri ve ön kolları esnetme
Bilek düz duracak şekilde eller uzatılır, diğer elde gerginlik oluşuncaya kadar bilek bükülür ve bu hareketi birkaç kez tekrarlanır.
Avuç içleri birbirine yapıştırılır, dirsekler masaya değecek şekilde avuç içleri birbirinden ayrılmadan bilekler gerilene kadar aşağı indirilir ve bu hareket birkaç kez tekrarlanır.
Omuz ve kol esnetme:
El ile ters omuz üzeri sıkıca kavranır, diğer el ile de dirsek vücut da doğru gerginlik hissedene kadar itilir ve bu hareketi birkaç kez tekrarlanır. (Şekil 2.15.)
Şekil 2. 15. Omuz ve kol esnetme hareketlerinin gösterimi Omuz silkme:
Kafanın doğal duruşu bozulmadan omuzlar kulak hizasına kadar kaldırılır, daha sonra parmak dirsekleri bükülmeden parmak uçları mümkün olduğunca yere doğru uzatılır (Şekil 2.16).
Şekil 2.16. Omuz silkme hareketinin gösterimi
Üst sırtı esnetme:
Kollar omuz hizasında öne doğru uzatılır, avuçlar karşıya bakacak şekilde parmaklar kenetlenir. Öne doğru uzanarak pozisyon 6–10 saniye boyunca korunur.
(Şekil 2.16.). Daha sonra ellerin şeklini bozmadan kafa üzerine kaldırılır ve 10 saniye daha beklenir. Karın kasları sert tutularak, vücudun yay şekli alması engellenir. Bu hareketi yaparken sürekli derin nefes alınır.
Şekil 2. 17 Üst sırtı esnetme hareketinin gösterimi
Boyun esnetme:
Kafa yere dik olarak duruşu bozmadan sağa ve sola doğru esnetilir. Her iki tarafta da en az 5 saniye tutulur. (Şekil 2.17).
