PARAZİTLER. Parazitoloji. Parazitoloji. Simbiyotik ilişkiler SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEKOKULU. DYZ115-MİKROBİYOLOJİ ve STERİLİZASYON

(1)

DİYALİZ PROGRAMI SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK

YÜKSEKOKULU

DYZ115-MİKROBİYOLOJİ ve STERİLİZASYON Öğr. Gör. Nüket ÇALIŞKAN nuket.caliskan@omu.edu.tr

PARAZİTLER

Hafta-10

DYZ115-MİKROBİYOLOJİ ve STERİLİZASYON

Parazitoloji

• Yunancadan gelen parazit terim orijinal olarak;

başka birinin sofrasından yiyen anlamdadır

• Parazitler, doğada serbest yaşayan organizmalardan daha çoktur

• Parazit; başka bir canlının zararına yaşayabilen canlılar olup, genellikle organizmayı

öldürmezler

3

Parazitoloji

• Parazitoloji;

– Parazit, konak, parazitlik ve parazitliğin hem parazit hem de konak üzerindeki etkilerini inceleyen bilim dalı

• Parazitolojinin dalları,

– Tıbbi parazitoloji – Veteriner parazitoloji – Zirai parazitoloji

4

Simbiyotik ilişkiler

• Farklı cins ve türden iki canlının birlikte yaşamasına simbiyoz denir

• Bu ilişkiler temelde 3 gruba ayrılır

– Kommensalizm

– Mutualizm – Parazitizm

Parazitizm Tek taraflı yarar

Kommensalizm Barınak ve besin

Mutualizm Karşılıklı yarar

Simbiyozis

İki canlı arasındaki simbiyotik ilişki biçimi olasılıkları

Kısmi Tam

Yarar

Her ikisine Birisine

Yok Ciddi

Zarar

(2)

Simbiyotik ilişkiler

Kommensalizm

– Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin diğerinden barınak, beslenme, taşınma gibi yönlerden yararlanması ama diğerinin bundan zarar ya da yarar görmemesi durumudur

7

Simbiyotik ilişkiler

• Mutualizm;

– Birlikte yaşayan iki canlının birbirlerine mutlak bağımlı oldukları bir yaşam şeklidir.

– Bu canlılardan biri olmadan diğeri olamaz.

– Karşılıklı yarar söz konusudur.

8

Sinerjizm

✓ İki veya daha fazla mikroorganizmanın birbirini destekleyerek daha iyi gelişmelerine denir. Bu mikroorganizmalar tek başlarına da gelişip üreyebilirler ancak bir arada daha fazla gelişme ve çoğalma gösterirler.

Örneğin;

✓ Yoğurt bakterileri sinerjim göstererek birbirlerinin gelişimlerini teşvik ederler.

Simbiyotik ilişkiler

9

Antagonizm

✓ Bu yaşam şeklinde mikroorganizmalardan biri diğeri üzerinde öldürücü yada gelişmesini engelleyici etki gösterir.

✓ Bu etki; mikroorganizmalardan birinin ortama salgıladığı antibiyotik, bakteriyosin, toksik veya antifungal maddeler ile diğerinin üremesini durdurmak şeklinde olduğu gibi, pH değeri, ozmotik basınç ve yüzey gerilimi gibi ortam koşullarını diğerinin gelişimine engel olacak şekilde değiştirmesiyle de mümkün olmaktadır.

Simbiyotik ilişkiler

10

Oportunizm (fırsatçılık)

✓ İnsan ve hayvanların çeşitli sistemlerinde yaşayan ve normal koşullarda hastalık oluşturmayan etkenler, konakçının sağlığının bozulması veya çevre koşullarının değişmesi sonucu hastalık oluşturabilir.

✓ Örneğin;

✓ Bazı mantarlar antibiyotik tedavisinden sonra hastalık oluşturabilir.

Simbiyotik ilişkiler

Kompetisyon (rekabet)

✓ Aynı gıda ya da substrat için iki mikroorganizmanın karşılıklı rekabete girmesi ve birinin yerini diğerinin alması tarzında ortaya çıkan yaşam tarzıdır.

✓ Bağırsaklarda aynı gıdayı paylaşan mikroorganizmaların yaşamı buna örnek olabilir.

Simbiyotik ilişkiler

(3)

Simbiyotik ilişkiler

• Parazitlik;

– Birlikte yaşayan iki canlıdan biri diğerinin zararına yaşamını sürdürür.

– Parazitin konağına zarar verme derecesi

• Parazit canlının cins ve türüne

• Konağın vücudunda yerleştiği yere göre, değişir

13

Parazitlikle ilgili tanımlamalar

• Ektoparazit;

– Konak vücudu üzerinde yaşayan parazittir – Çoğunlukla eklembacaklılar grubundaki canlıların

neden olduğu parazitlenme (Ör: bitlenme)

• Endoparazit;

– Konağın vücudunun içinde yaşayan parazittir – Bunlardan bazıları vücut boşluklarında, bir kısmı

dokularda, diğer bir kısmı da hücre içinde yaşar

14

Parazitlikle ilgili tanımlamalar

• Zorunlu parazit;

– Yaşamı ya da neslinin devamını ancak parazitlikle sürdürebilen canlıdır

• İstemli (Fakültatif) parazit;

– Temelde özgür yaşayan bazı canlılar, koşullar oluştuğunda, parazit olarak da yaşayabilirler

15

Parazitlikle ilgili tanımlamalar

• Devamlı (Sürekli) parazit;

– Bütün yaşamı boyunca parazit yaşayan canlıdır

• Dönemli (periyodik) parazit;

– Özgür yaşam dönemi ile parazitik yaşam dönemlerinin birbirini izlediği parazitlerdir

16

Parazitlikle ilgili tanımlamalar

• Konak;

– Parazitin üzerinde veya içinde yaşadığı ve genellikle parazitten daha büyük olan canlıdır

• Ara konak;

– Parazitin erişkin olmayan ya da eşeysiz üreyen şeklini barındıran konaktır

• Son konak;

– Parazitin erişkin ya da eşeyli üreyen şeklini barındıran konağa verilen isimdir

Parazitlikle ilgili tanımlamalar

• Rezervuar konak;

– Herhangi bir parazitin birden fazla konağı olabilir – Fakat genellikle bunlardan biri veya ikisi parazitin

neslinin doğada devamını sağlar – Buna rezervuar konak denir

(4)

Parazitlikle ilgili tanımlamalar

• Vektör;

– Parazitozlu, yani hasta bir omurgalı konaktan sağlam omurgalıya hastalık etkenini taşıyan omurgasız canlılardır

– Vektörler çoğunlukla eklem bacaklılar grubunda bulunur

– Biyolojik ve mekanik diye iki farklı tip vektör vardır – Biyolojik vektör;

• Parazitin hayat döngüsü için gerekli – Mekanik vektör;

• Parazitin hayat döngüsü için gerekli değildir

19

Parazitin konak üzerindeki etkisi

• Parazitin konağa verdiği zarar;

– Parazitin cins ve türüne – Virulansına

– Vücuda giren parazit sayısına – Vücutta çoğalıp çoğalmamasına – Yerleştiği organ veya dokuya

– Konağın savunma mekanizmasına, göre değişir

20

Parazitin konak üzerindeki etkisi

• Parazitler konaklarına aşağıdaki şekillerden biri veya birkaçıyla zarar verirler;

– Konağın beslenmesini bozma – Dokularda yayılma

– Sıkıştırma ve hayati kanalları tıkama – İrkilmeye yol açma

– Dokuları zedeleme

– İmmuno-patolojik olaylara neden olma – Yapı bozukluklarına neden olma

21

Parazitlerin yaşayışı

• Parazitin yaşamını devam ettirmesi ve neslinin devamını sağlayabilmesi şu koşullara bağlıdır;

– Konağa ulaşma ve konak vücuduna giriş – Konakta yerleşme

– Beslenmenin sağlanması ve büyüme – Çoğalma

– Konak vücudundan çıkma

22

İnsan parazitleri

• Protozoonlar (Protozoa= Tek hücreliler)

• Sarcomastigophora

• Apicomplexa

• Microspora

• Ciliophora

• Metazoonlar (Metazoa= Çok hücreliler) – Solucanlar (Helmintler)

• Trematodlar (Trematoda)

• Sestodlar (Cestoda)

• Nematodlar (Nematoda) – Eklembacaklılar (Artropoda)

İnsan parazitleri

• Protozoonlar;

– Ökaryot Tek hücrelidirler

– Doku ve organları yoktur; organ görevi gören birimlerine “organel” denir – Besinleri absorbsiyon veya fagositozla

alınır

– Hareket organeli olarak kamçı (bazen ek olarak dalgalanan zar), yalancı ayak veya kirpik bulunur

(5)

İnsan parazitleri

• Protozoonlar;

25

İnsan parazitleri

• Trematodlar (Trematoda):

– Vücutları yassı, yaprak şeklinde, tek parçadan yapılmıştır

– Bir aile hariç hermafrodittirler – Örn: Fasciola

26

İnsan parazitleri

• Trematodlar (Trematoda):

27

İnsan parazitleri

• Setodlar (Cestoda):

– Vücutları yassıdır – Yassı solucan da denir.

– Baş (skoleks), boyun ve halkalardan (proglotidler) oluşur – Hermafrodittiler

– Sindirim kanalları yoktur – Örn: Taenia saginata,

Hymenolepsis nana, Echinococcus granulosus

28

İnsan parazitleri

• Setodlar (Cestoda):

İnsan parazitleri

• Nematodlar (Nematoda):

– Vücutları silindir şeklinde tek parçadan yapılmıştır – Bunun için yuvarlak solucanlar denir

– Erkek ve dişi eşeyler ayrılmıştır

– Ağızla başlayıp anüsle biten tam bir sindirim kanalına sahiptirler

– Örn: Ascaris lumbricoides, Enterobius vermicularis, Necator americanus

(6)

İnsan parazitleri

• Nematodlar (Nematoda):

31

İnsan parazitleri

• Eklembacaklılar (Arthropoda):

– Vücutları kitinden yapılmış bir dış iskeletle örtülmüştür

– Ağızla başlayıp anüsle biten tam bir sindirim sistemleri mevcuttur

– Erkek ve dişi olarak ayrılmışlardır

– Çoğunlukla erişkin dönemleride ektoparazit olarak yaşarlar

– Pek çok hastalık etkeninde vektör rolü oynarlar – Örn: Keneler, sivrisinekler, bitler, pireler

32

İnsan parazitleri

• Eklembacaklılar (Arthropoda):

33