DİŞÇİLİK HİZMETLERİ BÖLÜMÜ/AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI PROGRAMI
SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEKOKULU
ADS 102-Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Öğr.Gör.Dt.Elif BİLGİN
Tıbbi atık yönetimi
ADS 102-Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Hafta-14
Atıkların genel tanımı
• Toplumda günlük yaşam sırasında ortaya çıkan
ihtiyaçları karşılamak üzere üretilen çeşitli malzemeler, araç ve gereçler, bir süre
sonra işlevselliğini yitirince atık
kapsamına alınmaktadır
Atıkların genel tanımı
• Atıklar;
– kullanım süresini veya amacını tanımlayan ve kullanıldıktan sonra yararsız hale gelen
ürünler
– yapılarındaki bir kusurdan dolayı artık amacına uygun çalışmayan nesneler
– üretim amacına göre işlev yapmasına rağmen sahibinin kullanmak istemediği nesnelerdir
Atıkların genel tanımı
• Kısaca,
– amaçsız veya amacına uygun işlev yapmayan nesneleri atık ve
– amaca uygun işlev yapan ve /veya yeni bir amaçla tekrar kullanılabilen atıkları, ürün olarak
tanımlayabiliriz
• Aynı nesne, farklı zaman ve yerlerde ihtiyaç duyulup
duyulmamasına göre, bir kullanıcı tarafından atık olarak kabul edilirken diğeri tarafından ürün olarak kabul
edilebilir
Tıbbi Atıklar
• Hastane atıkları, gelecekte kullanılması düşünülmeyen ve atılması gereken biyolojik veya biyolojik olmayan tüm atıkları tanımlar
• Medikal (tıbbi) atıklar hastane atıklarının bir alt kümesi olup hastaların;
– tanı – tedavi
– medikal araştırmaları sonucu oluşan atıklardır
Tıbbi Atıklar
• Bu atıklar;
– hastaneler
– araştırma kurumları
– sağlık eğitim enstitüleri – klinikler
– laboratuvarlar – kan bankaları
– hayvan barınakları
– veteriner enstitülerinde oluşur
Tıbbi Atıklar
• Medikal atıkların enfeksiyöz hastalıklara neden olabilmesi nedeniyle, hazırlanan yönetmeliklere uygun olarak bertaraf
edilmeleri önerilmektedir
• Atıklar, çeşitli özelliklerine göre farklı
gruplara ayrılabilirler
Atıkların genel tanımı
• Evsel atıklar
– Genel atıklar
– Ambalaj atıkları
• Medikal atıklar
– Enfeksiyöz atıklar – Patolojik atıklar
– Delici-kesici cisim atıkları
• Tehlikeli atıklar
• Radyoaktif atıklar
Atıkların genel tanımı
Evsel atıklar
Genel atıklar Aşağıdaki gruplarda yer almayan atıklar
Ambalaj atıkları Kağıt, karton, mukavva, plastik, cam ve metal ya da benzeri atıklar
Atıkların genel tanımı
Medikal atıklar
Enfeksiyöz atıklar *Mikrobiyolojik laboratuvar atıkları, kültür ve bakteri stoku atıkları, enfeksiyöz vücut sıvıları, serolojik test atıkları, kantamine laboratuvar atıkları
*Kan ve kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler, kullanılmış ameliyat giysileri
*Diyaliz atıkları, karantina odası atıkları
*Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri
*Eksize edilen tümör ve dokular, plesenta, enfekte deney hayvanı cesetleri, organ parçaları, kan ve bunlarla temas eden tüm nesneler
Atıkların genel tanımı
Medikal atıklar
Patolojik atıklar *Ameliyathane, morg ve otopsi atıkları, vücut parçaları, organ parçaları vs
*Biyolojik deneylerde kullanılan kobay cesetleri Delici-kesici cisim atıkları Enjektör iğneleri, iğne içeren diğer cisimler, bistüri,
lam-lamel, cam pastör pipeti, kırık camlar vs
Atıkların genel tanımı
Tehlikeli atıklar
*Tehlikeli kimyasallar; sitostatik ve sitotoksik ilaçlar, amalgamlı atıklar, genotoksik ve sitotoksik atıklar
farmasötik atıklar, ağır metal içeren atıklar, basınçlı kaplar
*Dezenfektanlar
Atıkların genel tanımı
Radyoaktif atıklar
Radyonüklid ile kontamine atıkları içerir; katı, sıvı veya gaz şeklinde olabilir
Vücut sıvıları ve dokuların in vitro analizi, görüntüleme ve tedavileri sırasında oluşurlar
Tablo. Tıbbi atıkların sınıflandırılması
Tehlikeli atıklar
• Kanserojen, toksik, patlayıcı, tutuşabilen, korozif, tahriş edici vb özelliklerinden
dolayı insan sağlığı ve çevre bakımından risk teşkil eden atıklara tehlikeli atıklar
denir
• Bu tür atıklar H1’den H14’e kadar
kodlanarak sınıflandırılırlar
Tablo. Tehlikeli atıkların sınıflandırılması
Tablo. Tehlikeli atıkların (ve maddelerin) etiketlenmesinde kullanılan sembol ve işaretler
İnfeksiyöz atıklar
İnfeksiyöz atık tanımı;
✓ İnfeksiyöz atık tanımı tam olarak yapılamamıştır, ancak kabaca; infeksiyöz bir hastalığa yol açma potansiyeli olan atık olarak tanımlanabilir
✓ Bir hastanede günde yaklaşık olarak yatak başına 6-6,5 kg atık çıkmaktadır
✓ CDC bu atıkların ancak %5-10’unun infeksiyöz tıbbı atık olduğunu belirtmektedir
Mevzuat
✓ CDC’nin yanı sıra EPA ve OSHA gibi bazı kuruluşlarda bu iş ile ilgilenmektedir
✓ 1986’da hastane atıklarının yok edilme prosedürünü içeren bir rapor yayınlandı
✓ Ülkemizde atık kontrolü Çevre Bakanlığının
1993 yılında çıkardığı “Tıbbi Atıkların Kontrolü”
yönetmeliği ile düzenlenmiştir
Tıbbi Atıklara Uygulanacak İşlemler
• Atıkların çıktığı yerde ayrılması
• Ayrı torbalanması
• Ayrı geçici depolama
• Geri kazanma işlemleri
• Son işlemin yapılacağı yere özel taşıma
• Düzenli depolama ve yok etme
İnfeksiyözlerin noninfeksiyöz atıklardan ayrımı
✓ İnfeksiyöz atıkların noninfeksiyözlerden üretim
bölgesindeki ayrımı atık yönetmeliğinin maliyeti en çok düşüren bölümüdür
✓ Çünkü katı atıkların imha edilmesinin maliyeti 0,01-0,25
$ (kg başına) tutarken infeksiyöz atıkları imhası 0,3-1 $ (kg başına) tutar
✓ Bu nedenle uygun kaplar sağlanmalı ve personel bilgilendirilmelidir
Sıvı infeksiyöz atıklar
✓ Kan, vücut sıvıları vb. sıvı infeksiyöz atıkları belirlenmiş lavabolarda ısıtılarak imha edilir ve buradan kanalizasyona aktarılır
✓ Patolojik atıklar topraklanabilir veya bölgenin kanalizasyondan sorumlu kurumundan izin alınarak kanalizasyon sistemine gönderilebilir
Kesicilerin paketlenmesi, depolanması, taşınması ve
işlenmesi-1
Tıbbi atık torbasının özellikleri
• Kırmızı renkli
• 150 mikrometre kalınlığında
• Kırılma ve delinmeye dayanıklı
• Sızdırmaz ve taşımaya dayanıklı
• 50-60 kg taşıma kapasiteli
• Üzerinde “tıbbi atık” amblemi olmalı
Kesicilerin paketlenmesi, depolanması, taşınması ve
işlenmesi-2
✓ Bir üniversite hastanesinde iğne ve şırıngaların imhası için kontamine materyal konteynırı
kullanımı; iğne ile bir yılda olan yaralanmaları 11,1/1000’den ikinci yıl sonunda 8,1/1000’e düşürdü
✓ Laboratuarda iğne ve lansetin kullanıldığı her yere sert duvarlı konteynırlar yerleştirilmelidir
Kesicilerin paketlenmesi, depolanması, taşınması ve
işlenmesi-3
✓ Konteynırların büyüklüğü; beklenen atık miktarına ve infeksiyöz atıkların
dekontamine edileceği otoklavın büyüklüğüne göre değişir
✓ Konteynırların üzerinde uluslararası
biyotehlike işareti bulunmalıdır
Kesicilerin paketlenmesi, depolanması, taşınması ve
işlenmesi-4
✓ İnfeksiyöz atıkların depolandığı bölgeler temiz ve su geçirmez olmalıdır
✓ Bir haşere kontrol programı uygulanmalı
✓ Depo alanına giriş yetkili personelle sınırlandırılmalı
✓ Kapının üzerinde tehlike işareti, içerik hakkında bilgi ve sorumlu kişinin telefon numarası yazılı olmalı
Kesicilerin paketlenmesi, depolanması, taşınması ve
işlenmesi-5
✓ Eğer infeksiyöz atıklar uzun süreli depolanırsa (72 saatten fazla) veya yüksek ısıda bekletilirse bakteriler ve mantarlar üreyebilir
✓ Atık taşınmasında sadece bu iş için ayrılmış el arabaları kullanılmalı ve permisidlerle düzenli temizlenmelidir
Kesicilerin paketlenmesi, depolanması, taşınması ve
işlenmesi-5
✓ Bölge dışına transport kapalı, kaçağı olmayan ve üzerinde tehlike işareti olan kamyonlarla yapılır
✓ Taşınan materyalin dağılması, kaçağı veya damlaması engellenmelidir
✓ EPA (Environmental Protection Agency) kamyonu iyi bir koruyucu sistem olarak görmediğinden tüm atıkların
kamyona konulmadan sert çeperli kutulara konulmasını tavsiye ediyor
İnfeksiyöz atıkların imhası ve işlenmesi
1) Sıhhi kanalizasyon
2)Kimyasal işlem ve dezenfeksiyon 3)Buhar ile sterilizasyon
4)Yakma
5)Mikrodalga ışınlama
Sıhhi Kanalizasyon
AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR
*Kan, vücut sıvıları ve diğer büyük hacimde sıvılar için uygundur
*Sıhhi kanalizasyon sistemi biyolojik atıkları işlemek için önerilmiştir
*Katı maddeler ve bakterilerden ayrışmayan atıklar için (ör:
metaller, plastikler) uygun değildir
*Çalışanların üstüne çamur veya su sıçraması ve aerosolden
korunmak için önceden güvenlik önlemleri gerektirir
*Lokal atık su işlemleri resmi izin gerektirir
Kimyasal İşlem ve Dezenfeksiyon
AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR
*Özellikle yüzeysel
kontaminasyon atıkları veya kolayca penetre olabilen atıklar için uygundur
*Dezenfeksiyon küçük miktarlar için uygun bir yöntemdir
*Atık üretim noktasına yakın
küçük üniteler hızlı işlev görür ve el değiştirme işi minimale iner
*Büyük parçalayıcı üniteler kurumsal atıkları işleyebilir
*Parçalayıcı ve öğütücüler atıkları tanınmaz hale getirir
*Dezenfektanların
penetrasyonuna imkan
vermediğinden patolojik atıklar için uygun değildir
*Büyük parçalayıcı üniteler için kalite güvenlik metotları diğer metotlar kadar iyi gelişmemiştir
Buhar ile Sterilizasyon-1
AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR
*Gözenekli, buharın kolayca penetre olabildiği atıklar ve kesiciler için uygundur
*Sterilizasyon için kalite kontrol metotları nettir
*Büyük sistemler ticari miktarları işleyebilir
*Buharın kolayca penetre olmadığı atıklar için uygun değildir
(ör:patolojik atıklar)
*Atık kapları buharın
penetrasyonunu engelleyebilir
*İşlenmiş atığa yine de tıbbi olarak bakılır (görülebilir değişiklik yoktur)
Buhar ile Sterilizasyon-2
Klinik laboratuarlarda daha çok buhar ile sterilizasyon kullanılmaktadır.
✓ Yöntemin etkinliği;
– Hacim
– Materyalin yoğunluğuna – Paketlenmesine
– Su varlığına bağlıdır
Yakma
AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR
*Kağıt gibi atıklar, patolojik atıklar ve kesiciler için uygundur
*Çok değişik tıbbi atığı işleyebilir
*Devamlı beslemeli ve yüksek sirkülasyonlu üniteler büyük miktarları işleyebilir
*İşlenmiş atık tanınmaz kül halindedir
*Bazı üniteler enerji elde edebilir
*Sulu atıklar, klorlanmış atıklar, büyük miktarda metal içeren atıklar için uygun değildir
*Ünitelerin çoğu büyük miktarda sıvıları, fazla cam veya plastik içeren atıkları kabul etmez
*Toksik metaller külde konsantre olabildiğinden kaygı vericidir
*Karbondioksit ve havayı kirleten diğer maddeler ortaya çıkar
*Yasal düzenlemelere tabidir
*Kurmak ve işletmek diğerlerine göre pahalıdır
Mikrodalga Işınlama
AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR
*Belli oranda su içeren ve nemli atıklar için uygundur
*Kuru, çok ıslak atıklar ve yüksek metal içeren atıklar için uygun değildir
*Nispeten yeni; kalite kontrol metotları diğer metotlar kadar iyi gelişmemiştir
Buhar, fırınlama, kimyasal ve kanalizasyon yöntemlerinin karşılaştırılması
İnfeksiyöz atığın tipi veya kaynağı
Buhar Fırınlama Kimyasal Kanalizasyo n
Mikrobiyolojik atık + + + -
Kan ve vücut sıvıları + + - +
Diyaliz atığı (katı) - + - -
İzole edilenlerin atıkları + + + +
Patolojik atık - + - +
Kullanılan kesiciler + + - -
İnfeksiyöz atık
dökülmesinin temizliği
+ + - -
Hayvan cesetleri ve atıkları
- + - -
İnsan patojeni ile enfekte olmuş hayvan cesedi ve atığı
+ + - -
