11428 numaralı Temettüât Defteri`ne göre Kesriye Kazası`nın sosyal ve ekonomik yapısı

(1)

T.C

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANABİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

11428 NUMARALI TEMETTÜÂT DEFTERİNE GÖRE KESRİYE KAZASI’NIN SOSYAL VE EKONOMİK YAPISI

ÖZGÜR BÜYÜKSOLAK 2501121010

TEZ DANIŞMANI: PROF. DR. MAHİR AYDIN

İSTANBUL – 2016

(2)

(3)

I

ÖZ

11428 NUMARALI TEMETTÜÂT DEFTERİNE GÖRE KESRİYE KAZASI’NIN SOSYAL VE EKONOMİK YAPISI

ÖZGÜR BÜYÜKSOLAK

Bugün Yunanistan sınırları içerisinde kalan ve adı Kastoria olarak bilinen Kesriye Kazası, Gazi Evranos Bey tarafından 1384-1385 yıllarında Osmanlı Devleti hakimiyetine alınmıştır. I. Balkan Savaşı’nın sonuna kadar Osmanlı Devleti hakimiyeti altında kalmış olan bu bölge önemli bir yerleşim yeri olma özelliğini korumuştur.

Temettüât defterleri XIX. yüzyılın ortalarından itibaren Osmanlı Devleti’nde tutulmaya başlanmıştır. Tanzimat Fermanı halka vergi düzenlemesi vaad ettiği için, Osmanlı hükûmeti halkın ödemesi gereken vergileri belirlemek maksadıyla insanların bütün gelir kaynaklarını kayıt altına almaya başlamıştır.

11428 numaralı temettüât defteri kapsamında 1844-1845(1260-1261) yıllarında Kesriye Kazası sınırları içerisinde yer alan bölgelerin temettüât gelirleri, nüfus yapısı, sosyal yapısı, tarım ve hayvancılık gelirleri, icra edilen meslekler ve bu mesleklerden elde edilen gelirler, kira gelirleri, yapılan tarım ve hayvancılık üzerinden alınan vergiler, yıllık olarak alınan vergi-yi mahsusa hakkındaki veriler özenle incelenmiş, hesaplanmış ve çalışmanın ilgili bölümlerinde kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kesriye, Balkan, Temettüât, Sosyal, Ekonomik, Yunanistan

(4)

II

ABSTRACT

ACCORDING TO THE TEMETTÜÂT DEFTERİ NUMBERED 11428, SOCIAL AND ECONOMIC STRUCTURE OF KESRIYE TOWN

ÖZGÜR BÜYÜKSOLAK

Kesriye town, that is in Greece borders and known as Kastoria today, was taken under rule of Ottoman Empire by Gazi Evranos Bey between 1384-1385. Kesriye , The town that was under Ottoman's rule by the end of Balkan War I(1912-1913), maintained the speciality of being very important settlement.

Temettüât defterleri were started being wroten beginning from the middle of 19th.

century in Ottoman Empire. Because Tanzimat Fermanı promised a regulation of paying taxes to the people, Ottoman goverment began recording all sources of income of people to determinate the taxes the people have to pay.

Within the “temettüât defteri” about Kesriye town numbered 11428 that is between 1844-1845 years, informations about revenue records, population structure, social structure, agriculture and livestock incomes, jobs people get and incomes of that jobs, rental incomes, taxes taken from agriculture and livestock, an annual tax called “vergi-yi mahsusa” are examined, accounted very carefully and used in the relevant parts of the study.

Key Words: Kesriye, Balkans, Temettüât, Social, Economic, Greece

(5)

III

ÖNSÖZ

Osmanlı tarihinin en önemli kaynaklarını şüphesiz ki arşiv belgeleri oluşturmaktadır.

Arşiv belgeleri Osmanlı Devleti’nin yıllarından beri yazılmaya başlanmış ve günümüze büyük bir külliyat halinde intikal etmiştir. Bu büyük külliyat içerisinde şüphesiz önemli yer tutan arşiv malzemelerinden birisi de temettüât defterleridir. Özellikle 19. yüzyıl sosyal ve ekonomi tarihi üzerine çalışanların en önemli arşiv malzemeleri temettüât defterleridir.

Temettüât defterleri üzerinde yapılan çalışmalar defterin birebir çevirisi veya defterdeki bilgilerin istatistiksel dökümünün yapılarak tablolara aktarılması şeklinde yapılabilmektedir. Tarafımızca incelenen Kesriye Kazası ile ilgili olan 11428 numaralı temettüât defteri içerisinde bulunan sosyal yapı, ekonomik uğraşlar, icra edilen meslekler, tarım ve hayvancılık, toplanan vergiler ile ilgili bilgiler istatistiksel olarak birbirinden ayrılmış, kategorize edilmiş ve bilgiler bilgisayar ortamında tablolara aktarılmıştır. Birebir çeviriye nazaran böyle meşakkatli bir yol seçilmesinin sebebi arşiv malzemesini daha kullanışlı ve anlaşılır hale getirmekti. Temettüât defterinin yanında ikinci elden kaynak değerinde olan litaratüre de çalışmamızda yer verilmiştir. Tezimiz giriş bölümü dışarıda tutulduktan sonra üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Kesriye bölgesinin tarihi süreci üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde Kesriye Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik yapısı hakkında bilgi verilmiştir. Bu bölümde Kesriye Kazası’ndaki köylerin temettüât toplamları, kira ve hisse gelirleri, icra edilen meslekler ve kategorileri, Kesriye Kazası’nda sık kullanılan isimler ve Kesriye Kazası’nın tahmini nüfusu verilmiştir. İkinci bölümde Kesriye Kazası’nda tarım ve hayvancılık konusu üzerinde durulmuş, tarım kısmında tarla, bağ ve çayırların hânelere göre dağılımı ve köylere ne kadar gelir getirdiği incelenmiştir. Hayvancılık kısmında ise hayvanlar türlerine göre sınıflandırılmış ve getirdikleri gelirler köylere göre belirtilmiştir.

Üçüncü bölümde Kesriye Kazası’nda toplanan vergi türleri belirlenmiş ve toplanan vergilerin köylere göre dağılımı verilmiştir.

Bu çalışmanın ortaya çıkmasında yüksek lisansa ilk başladığım dönemden itibaren sürekli görüşlerinden ve bilgisinden faydalandığım sayın hocam ve tez danışmanım Prof. Dr.

Mahir Aydın’a teşekkür ederim.

Özgür Büyüksolak Haziran 2016

(6)

IV

İÇİNDEKİLER

ÖZ…...I ABSTRACT...II ÖNSÖZ...III KISALTMALAR...VI TABLOLAR

LİSTESİ...VII

GİRİŞ TARİHSEL SÜREÇTE

KESRİYE...1

BİRİNCİ BÖLÜM 1844 – 1845 YILI TEMETTÜÂT SAYIMLARINA GÖRE KESRİYE KAZÂSI’NIN SOSYAL VE EKONOMİK DURUMU 1.1- OSMANLI DEVLETİ’NDE TEMETTÛÂT DEFTERLERİNİN İÇERİĞİ VE ÖNEMİ...4

1.2- KESRİYE KAZASI’NDA KÖYLERİN HÂNE SAYILARI VE TEMETTÜÂT DAĞILIMI...9

1.3- KİRA VE HİSSE ELDE EDEN KÖYLER...13

1.4- KESRİYE KAZASINDA İCRA EDİLEN MESLEKLER VE GELİRLERİ 1.4.1- İmalat / Zanaât Alanında İcra Edilen Meslekler...17

1.4.2- Hizmet Alanında İcra Edilen Meslekler...23

1.4.3- İşçilik Alanında İcra Edilen Meslekler...31

1.4.4- Ticaretle İlgili Meslekler...42

1.4.5- Kamu Görevleriyle İlgili Meslekler...46

1.4.6- Diğer Meslek Dalları...49

(7)

V 1.5- KESRİYE KAZASI DAHİLİNDE YAYGIN OLARAK

KULLANILAN İSİMLER...51

1.6- 11428 NUMARALI TEMETTÜÂT DEFTERİNE KESRİYE KAZASI’NIN TAHMİNİ NÜFUSU...59

İKİNCİ BÖLÜM KESRİYE KAZASIN’DA TARIM VE HAYVANCILIK 2.1- KESRİYE KAZASI’NDA TARIM 2.1.1- Ekili Tarlaların Köylere Göre Dağılımı...61

2.1.2- Üzüm Üretimi ve Bağların Köylere Göre Dağılımı...74

2.1.3- Ot Üretimi ve Çayırların Köylere Göre Dağılımı...81

2.1.4- Bahçecilik ve Bahçelerin Köylere Göre Dağılımı...90

2.2- KESRİYE KAZASINDA HAYVANCILIK 2.2.1- Küçükbaş Hayvancılık...92

2.2.2- Büyükbaş Hayvancılık...104

2.2.3-Yük, Hizmet ve Diğer Alanlar İçin Yetiştirilen Hayvanlar...112

2.2.4- Arıcılık...118

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KESRİYE KAZASINDA ALINAN VERGİ TÜRLERİ VE MİKTARLARI 3.1- VERGİ-Yİ MAHSUSA...120

3.2- ÖŞÜR VERGİSİ...121

3.3- AĞNAM VERGİSİ...149

SONUÇ...152

KAYNAKÇA...154

EKLER...156

(8)

VI

KISALTMALAR

a.g.m: Adı geçen makale a.g.t. : Adı geçen tez

B.O.A. : Başbakanlık Osmanlı Arşivi bkz : Bakınız

c. : Cilt

DİA : Diyanet İslam Ansiklopedisi Haz. : Hazırlayan

s. : Sayfa

TMT : Temettüât

TTK : Türk Tarih Kurumu

(9)

VII

TABLOLAR LİSTESİ

1-) 1445 – 1900 yılları arasında Kesriye Kazası’nın nüfus yapısı. (s. 2)

2-) 11428: numaralı temettüat Defterine göre Kesriye Kazası’nın hâne sayıları ve toplam temettüâtı. (s. 9-10)

3-) 11428 numaralı temettüât defterine göre imalat / zanaât alanında icra edilen mesleklerin hânelere ve köylere dağılımı. (s. 17-18)

4-) 11428 numaralı temettüât defterine göre hizmet alanında icra edilen mesleklerin hânelere ve köylere dağılımı(birinci tablo). (s. 23-24)

5-) 11428 numaralı temettüât defterine göre hizmet alanında icra edilen mesleklerin hânelere ve köylere dağılımı(ikinci tablo). (s. 28-29)

6-) 11428 numaralı temettüât defterine göre işçilik alanında icra edilen mesleklerin hânelere ve köylere dağılımı.(birinci tablo) (s.31-32)

7-) 11428 numaralı temettüât defterine göre işçilik alanında icra edilen mesleklerin hânelere ve köylere dağılımı.(ikinci tablo) (s. 40-41)

8-) 11428 numaralı temettüât defterine göre ticaret alanında icra edilen mesleklerin hânelere ve köylere dağılımı.(birinci tablo) (s.42-43)

9-) 11428 numaralı temettüât defterine göre ticaret alanında icra edilen mesleklerin hânelere ve köylere dağılımı. (ikinci tablo) (s. 44-45)

10-) 11428 numaralı temettüât defterine göre kamu hizmetinde çalışanların hânelere ve köylere dağılımı. (s. 46-47)

11-) 11428 numaralı temettüât defterine göre diğer meslek gruplarının hânelere ve köylere dağılımı.(s. 49-50)

12-) Kesriye Kazası’nda sık olarak kullanılan isimler (s. 52-55)

13-) 11428 numaralı temettüât defterine göre Kesriye Kazası’nın tahmini nüfusu. (s. 59-60) 14-) 11428 numaralı temettüât defterine göre ekili tarlaların köylere ve hânelere dağılımı.

(s. 61-62)

15-) 11428 numaralı temettüât defterine göre bağların köylere ve hânelere dağılımı. (s. 74-75) 16-) 11428 numaralı temettüât defterine göre çayırların köylere ve hânelere dağılımı. (s. 82) 17-) 11428 numaralı temettüât defterine göre bahçelerin hânelere ve köylere dağılımı.

(s. 90-91)

(10)

VIII 18-) 11428 nuamralı temettüât defterine göre küçükbaş hayvanların hânelere ve köylere göre dağılımı. (s. 92-93)

19-) 11428 numaralı temettüât defterine göre büyükbaş hayvanların hânelere ve köylere dağılımı. (s. 104-105)

20-) 11428 numaralı temettüât defterine göre yük hayvanlarının hânelere ve köylere dağılımı.

(s. 113)

21-) 11428 numaralı temettüât defterine göre arıcılığın hânelere ve köylere dağılımı.

(s. 118-119)

22-) 11428 numaralı temettüât defterine göre vergi-yi mahsusanın hânelere ve köylere dağılımı. (s. 120-121)

23-) 11428 numaralı temettüât defterine göre öşür vergisinin hânelere ve köylere dağılımı(birinci tablo). (s. 122-123)

24-) 11428 numaralı temettüât defterine göre öşür vergisinin hânelere ve köylere dağılımı(ikinci tablo). (s. 137-138)

25-) 11428 numaralı temettüât defterine göre öşür vergisinin hânelere ve köylere dağılımı(üçüncü tablo). (s. 145-146)

26-) 11428 numaralı temettüât defterine göre öşür vergisinin hânelere ve köylere dağılımı(dördüncü tablo). (s. 148-149)

27-) 11428 numaralı temettüât defterine göre ağnam vergisinin hânelere ve köylere dağılımı (s. 150-151)

(11)

GİRİŞ

TARİHSEL SÜREÇTE KESRİYE

Kesriye, Yunanca “kunduzların yaşadığı yer” anlamındaki Kastoria’dan gelmektedir¹. 1385-1912 yılları arasında Osmanlı Devleti hakimiyetinde bulunmuş olan Kesriye’nin, Osmanlı Devleti idaresindeki konumuna bakacak olursak; Manastır Vilayeti’nin Görice Sancağı ve Görice’nin 45 kilometre güneydoğusunda bulunan kendisiyle aynı ismi taşıyan gölün içine uzanmış bir ada görünümü veren kaza merkezidir². Kaza’da 1900 yılında 126 köy bulunmaktaydı³. Osmanlı döneminde kasabada bir kale ve kışla ile yedi cami, medrese ve tekkeler vardı. Ayrıca Yunan Ortodoks kültürünü yansıtan XVI. yüzyıl freskleriyle süslü irili ufaklı yetmişten fazla kilise mevcuttu⁴.

Kesriye, Barbar istilaları sırasında tahrip edilen Diokletianopolis’in kalıntıların üzerindedir⁵. İmpatator Iustinianos, harap olmuş bu şehrin üzerinde bir kale ile bir koruma duvarı inşa ettirmişti. Kasaba şimdiki adıyla ilk olarak X. yüzyılın sonlarındaki Bulgar – Bizans savaşları sırasında zikredilmiştir. Batı Bulgar İmparatoru Çar Samuil’e bağlıyken 1018’de Bizanslılar’ın eline geçti. 1082-1083’te Sicilyalı Normanlar tarafından işgal edildiyse de 1093’te Bizans İmparatoru I. Aleksios kasabayı tekrar geri aldı. 1334’te Çar Duşan’ın Sırp Krallığına dahil olan kasaba Duşan’ın bir yıl sonra ölümünden sonra 1374’e kadar Simeon Uros’un Bizans – Sırp Krallığı’nda kaldı. Bu tarihten itibaren 1385’e kadar küçük Musacci Arnavut Prensliği’nin parçası oldu.

Gazi Evranos Bey 1384-1385’te Kesriye’yi Osmanlı Devleti’ne kattı. Kalede bulunan büyük kiliselerden birini camiye (Goula Camii) çeviren Evranos Bey bir garnizon oluşturdu ve az sayıda Müslüman – Türk nüfusunun bölgeye yerleşimi sağladı. XV. ve XVI. yüzyıl tahrir kayıtlarıyla 1900 yılına ait veriler karşılaştırıldığında bölgedeki fizikî ve İslamî gelişimin boyutlarını görmek mümkün olmaktadır ⁶. Evliya Çelebi meşhur seyahatnâmesinde Kesriye’nin muhkem kalesini anlattıktan sonra, Kale kapısının dibindeki küçük bir bina olan Valide Sultan Cami'ini, Sultan Süleyman Cami'ini, Kalenin dışındaki Kadı Cami'ini ve bunun üst yanındaki namazgâhı zikreder, “İslâmı azdır, ahalisi haylazdır.” dedikten sonrada burada

1 Machiel Kiel, “Kesriye” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: XXV., Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2002, s. 311.

2 Şemsettin Sami, Kamus’u-l Âlâm, C: X, Mihran Matbaası, 1314, s. 3860.

3 Kiel, “a.g.m”, s. 311.

4 Kiel, “a.g.m”, s. 311.

5 Kiel, “a.g.m”, s. 312.

6 Kiel, “a.g.m”, s. 312.

(12)

yalnız bir mektep ile iki hamam, yetmiş kilise, Göl kenarında Kâsım Baba tekkesi adında bir de tekke bulunduğunu kaydeder⁷.

Yıl 1445 1519 1550 1570 1900

Müslüman 22 67 83 169 415

Hristiyan 792 732 63 644 690

Yahudi 84 8 10 12 170

Toplam Hâne 898 807 756 825 1.275

Toplam Nüfus 3.800 3.700 3.250 4.000 6.190

Müslüman Oranı %2 %8 %11 %20 %32

(Tablo – 1: 1445-1900 yılları arasında Kesriye Kazası’nın nüfus yapısı)

Yunanca konuşan yahudi nüfustaki düşüş Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u geliştirme tedbirleri çerçevesinde Balkanlar’daki yahudi iskânını yeniden planlamasının sonucudur. 1550’den sonra müslüman nüfustaki artışa paralel olarak kale içinde Kanunî Sultan Süleyman’a ait Kurşunlu Camii(Sultan Süleyman Camii) ve şehir duvarları dışında Tabaklar Camii inşa edildi. Bektaşi tarikatının önderlerinden ve Beştaşiliğin Makedonya ve Yunanistan’daki ilk kurucularından Kâsım Baba burada bir tekke yaptı. XVII. yüzyıl ortalarına kadar Kesriye’de İslamî hayat bütün kurumlarıyla oluşmuş durumdaydı.

XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Kesriye daha çok kük üretimi ve ticaretindeki yoğunluk dolayısıyla ekonomik açıdan refah içindeydi. Aynı dönemde inşa edilen camiler, medreseler ve hamamlar gibi binalarla şehir daha yoğun bir İslamî karaktere büründü. Bunlardan birisi de Kesriyeli Defterdar Ahmet Paşa’nın yaptırdığı Büyük medrese ve kütüphânedir⁸.

Osmanlı döneminin sonunda şehirde yedi cami, iki medrese, üç tekke, iki hamam, bir rüşdiye ile ibtidâî mektepleri bulunuyordu. Bu dönemde 6.190 olarak tespit edilen nüfusun 1.600’ünü Müslüman-Türkler, geri kalanını ise Yunan, Arnavut, Bulgar ve Yahudiler oluşturuyordu⁹. Nüfusun yarısı ise Bulgarlardan oluşmaktaydı¹⁰. Bölgede Türkçe, Rumca, Bulgarca, Arnavutça, Ulahça ve İbranice olmak üzere altı dil konuşuluyordu¹¹.

1912’deki Balkan savaşlarında Kesriye, Yunan ordusunca ele geçirildi. Lozan Antlaşması’nın ardından müslümanlar bölgeden ayrılınca geriye kalan dinî yapıların pek çoğu

7 Semavi Eyice, “Yunanistan’da Türk Mimarî Eserleri - II”, Türkiyat Mecmuası, C: XII, İstanbul 1955, s. 207.

8 Kiel, “a.g.m”, s. 312.

9 Kiel, “a.g.m”, s. 312.

10 Şemsettin Sami, a.g.e, s. 3860.

11 Şemsettin Sami, a.g.e, s. 3860.

(13)

yıkıldı. Yahudiler de II. Dünya Savaşı’ndan sonra Kesriye’den ayrıldı. Böylece günümüze gelen süreçte Kesriye bir müslüman kasabası olma özelliğini kaybetti.

(14)

BİRİNCİ BÖLÜM

1844 – 1845 YILI TEMETTÜÂT SAYIMLARINA GÖRE KESRİYE KAZÂSI’NIN SOSYAL VE EKONOMİK DURUMU

1.1 - OSMANLI DEVLETİ’NDE TEMETTÛÂT DEFTERLERİNİN İÇERİĞİ VE ÖNEMİ

Temettüât defterleri; hazırlanış amacı ve defterlerin muhtevası Osmanlı bürokrasisi tarafından belirlenmiş ve taşra bürokrasisinin de katılımıyla uygulaması yapılmış resmî kayıtlardır¹².

3 Kasım 1839 tarihinde ilan edilen Tanzimat Fermanı¹³ Osmanlı Devleti’ nde idari, iktisadî, sosyal ve askerî alanlarda bir dizi reform öngörüyordu. İktisadî alanla alakalı olarak Tanzimat Fermanı’nda herkesin gelirine göre vergi alınacağı ilan edilmişti. Bütün vatandaşların hukukî anlamda eşit oldukları varsayımından yola çıkılarak, çeşitli isimlerle alınan birçok örfî verginin yerine tek bir vergi alınması kararlaştırıldı¹⁴. Bu vergi temettü(gelir) vergisidir. Temettü vergisinin temeli, bir çeşit belediye vergisi olan ihtisab resmidir¹⁵. İhtisab resmi, esnafın sattığı yiyecek, giyecek, altın ve gümüş gibi ürünler üzerinden çeşitli isimlerle alınan vergilere denirdi¹⁶. Temettü vergisiyle bu vergi çeşitliliğine son verilmesi ve bütün vergilerin birleştirilerek tek bir vergi alınması amaçlanmıştır¹⁷. Vergilerin tek çeşite indirilmesi için de teb’anın gelirinin bilinmesinin gerekliliğinden dolayı, 18 Ocak 1840 tarihinde çıkarılan talimât-ı seniyyenin dördüncü bendinde muhassıllar nezaretinde olmak üzere her yerde halkın isim, şöhret, emlak ve arazileri ile hayvan miktarı;

tüccar ve esnafın yıllık gelirlerinin yazıldığı defterler tutulması emredildi¹⁸. Bütün mal, mülk ve hayvanları içine alan temettü(gelir) sayımı yapılmaya başlandı¹⁹.

12 Tevfik Güran, “19. Yüzyıl Temettüât Tahrirleri” Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Türkiye İstatistik Enstitüsü Yayını, Ankara 2000, s. 75.

13 Tanzimat Fermanı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007, C. V, s. 169 vd.

14 Güran, “a.g.m”, s. 75.

15 Havva Erdoğan, 820 Numaralı Temettûât Defterine Göre Mucur ve Hacıbektaş Kazaları’nın Sosyo- Ekonomik Yapısı(1256 / 1840), Kırşehir Belediyesi Basımevi, Kırşehir 2005, s. 24.

16 Erdoğan, a.g.t, s. 24.

17 Abdüllatif Şener, Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi, İşaret Yayınları, İstanbul 1990, s. 102.

18 Mübahat S. Kütükoğlu, “Osmanlı Sosyal Ve İktisadî Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, Belleten, sa.

LIX / 225, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995, s. 395.

19 Erdoğan, a.g.t, s. 19-20.

(15)

Temettü sayımlarının yazılmasıyla ortaya çıkan temettüat defterleri Osmanlı Devleti’nin bölgesel anlamda yakından tanınmasına imkan sağlamaktadır. İçerisindeki kıymetli bilgilerle bölgelerin nüfus yapısı, ziraaât durumu, hayvancılık durumu, hayvan türleri, alınan vergi türleri, icra edilen meslekler ve mesleklerin yıllık temettüleri hakkında bilgi ve fikir sahibi olabiliyoruz.

Temettü kayıtlarının tutulmasındaki temel maksat, aynı XV. ve XVI. yüzyıllarda tutulan tapu-tahrir kayıtları gibi ülkenin vergi kaynaklarını ve vergi mükelleflerini tespit etmekti. Fakat tapu-tahrir defterleriyle karşılaştırıldığında temettü kayıtları bize daha ayrıntılı bilgi vermektedir²⁰.

Tanzimat süreciyle beraber tutulmaya başlanan temettü defterleri Başbakanlık Osmanlı arşivinde bulunmaktadır. 1988’e kadar bu seriden çok az deftere Maliyeden Müdevver ve Kepeci tasnifleri arasında rastlanmaktaydı. 1988’de katologlanarak araştırmacılara sunulan temettü defterleri dokuz katalog içinde 17.747 defter ihtiva etmektedir²¹. Bu defterlerin büyük bir kısmı 1844-1845 (1260-1261) yıllarında yapılan sayımlara aittir. Çok az sayıda 1840-1841(1256) yıllarında yapılan ilk temettü tahrirlerine ait defterler mevcuttur²².

Klasik dönemde Osmanlı Devleti’nin nüfus, arazi ve vergi kayıtlarının kutulduğu tahrir defterleri sancaklara göre düzenlenmiş; alt idarî birim olarak kaza ve nahiyeler alınmıştır. Önce mahalle nefisler, sonra da köy ve mezralara yer verilmiştir. Temettü defterlerinde şehirlerle birden fazla mahalleden oluşan köylerde genellikle her mahalle için bir defter düzenlenmiştir. Defterler 1b’den başlatılmış; sayfanın tepesinde sırasıyla eyelet – sancak – kaza adları kaydedildikten sonra defter bir şehre / kasabaya aitse şehir / kasabanın ardından mahallenin adı yazılmıştır. Mahallesi olmayan küçük köylede ise köyün adı yazılmıştır²³.

Temettü sayımları mahallî idareciler tarafından yapılmıştır. 1840 – 1841 (1256) senesi sayımlarından muhassıllar sorumlu olup, 1840-1841(1256) tarihli bir temettü defterinde muhassıllar, mufti, mal ve emlâk kâtipleri ve meclis âzâlarının mühürleri; diğer bir defterde ise tasdik ibâresi altında nâibin mührü bulunmaktadır²⁴. 1845 senesinde sistemde değişiklik yapılıp, Tanzimatla getirilen muhassıllıklar kaldırılarak vilayetlerin başına müşirler geçirilirken mâlî sorumluluk ise defterdarlara verildi. Sancakların mâlî işleri kaymakamlara,

20 Erdoğan, a.g.t, s. 22-23.

21 Kütükoğlu, “a.g.m”, s. 395.

(16)

kazalarınki kaza müdürlerine bırakıldı. Diğer taraftan “Muhassıllık Meclisleri”nin de isimleri değiştirilerek “Memleket Meclisi” adıyla çalışmalarına devam ettirildiler²⁵. Sistemde yapılan değişikliğin diğer bir noktası da defterlere kayıt yapan kişilerde bir görev taksimine gidilmiş olmasıdır. Buna göre Müslümanların deftere yazılması muhtar-ı evvel ve sânîlerle köy imamları; gayr-i müslimlerin yazılması varsa kocabaşılarla papazların sorumluluğu altında yapılmış olup defterlerin bitiminde bu kişilerin mühürleri vardır²⁶. Fakat bu mühür bütün defter serilerinde yoktur. Bazılarında “bende” kelimesi yazılıp bırakılmıştır. Bu da bütün defterlerin orjinal olmayıp bir kısmının merkezde çıkarılmış sûretleri olduğunu göstermektedir²⁷.

Defterlerde verginin esas olduğu hâne reislerinin isimleri kayıtlıdır. Temettü defterlerinde genel olarak hâne reisi “oğlu” ifadesiyle belirtilmektedir. İncelediğimiz temettüat defterinde –isimlerden daha çok Rum ve Yahudi nüfusun ağırlıkta olduğu dikkat çeker. “mersumun oğlu Vasil ” ifadesi sıkça karşılaştığımız bir ifadedir. Bunun yanında bazı yerlerde “Yana veled-i İstoyan” ifadesiyle karşılaştık. Bu ifade Osmanlıca bir tamlama olup ilk yazılan ismin İstoyan kişisinin oğlu(veledi) olduğunu söylemektedir.

1840-1841 (1256) kayıtlarında şahısların isimlerinin yanında ,timar tevcih kayıtlarını hatırlatır tarzda, “uzun boylu”, ak sakallu”, imam-ı Cami-i Çarşu, odabaşı damadı şeklinde şahısların eşgal ve belirleyici özellikleri de verilmiştir²⁸. Defterlerde yazan kişilerden arka arkaya yazılanların akraba olduğunu düşünsek bile, arka arkaya yazılan kişilerin gerçekte akraba olup olmadıklarını tespit etmek neredeyse imkansız gibidir²⁹. Fakat az ratlanılan aile isimleri farklı mahallelerde karşımıza çıksa bile bu kişilerin akraba oldukları düşünülebilir.

Kişiler evlilik veya farklı gerekçelerle mahallelerini değiştirmiş hatta bozgunculuk çıkardıkları gerekçesiyle sürgün bile edilmiş olabilirler. Temettü defterlerinde çok dikkatli yapılacak bir araştırmayla bu tür göçlerin hangi bölgeler arasında yapılmış olduğu da tespit edilebilir³⁰.

Temettü defterleri, sadece aile adlarının değil, yörede kullanılan şahıs adlarının tespiti bakımından da mühim kaynak vazifesi görmektedir. Mesela incelediğimiz 11428 Numaralı Kesriye Kazası’na ait temettüat defterinde sadece isimlere bakarak bile Rum ve Yahudi nüfusun ağırlıkta olduğu, az da olsa Müslüman Türk nüfusun bulunduğu fikrini

25 Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999, s. 208 vd.

(17)

edinebilmekteyiz.

Temettü defterlerinin bilgi edinmemize imkân sağladığı konulardan birisi de hâne reislerinin meslekleridir. 1844-1845 (1260-1261) dönemine ait defterlerde incelediğimiz defter de 1844-1845 (1260-1261) tarihlerine aittir, hemen vergi-yi mahsûsanın üst tarafına kişinin hangi mesleği icra ettiği belirtilmektedir. Konumuz olan temettüat defterinde sıkça karşımıza çıkan “erbab-ı ziraatten idüğü” ifadesinin yanında, bazen “erbab-ı ziraatten idüğü”

ifadesinin yerine ziraât haricinde uğraştığı mesleğiyle kişiyi tanımlamakta, “ırgatlık ile meşgûl olduğu” veya “dülgerlikle melûf olduğu” gibi ifadeler de görülebilmektedir. Bunun yanında temettü defterlerinden hangi mesleğin hangi yerleşim yerinde yaygın olduğunu, kaç kişinin hangi meslekle uğraştığını da tespit edebilmekteyiz. Meslekle beraber mesleğin yıllık geliri de verildiği için mesleklerin ortalama gelirini tespit edebilmekte ve diğer mesleklerin gelirleriyle mukayese edebilmekteyiz. İncelediğimiz temettüat defterinde hemen hemen bütün hânelerin tarımla uğraştıklarını görmekteyiz. Bu da bize Kesriye Kazası’nın temel geçim kaynağının tarım olduğu gibi bir bilgiye ulaştırır. Bunun yanında aile bireylerinin de ticaret, zanaat, işçilik veya memurluk gibi işlerle de uğraştıklarını görmekteyiz. Dolayısıyla da bir hâneye yıllık ne kadar gelir girdiğini toplamıyla görebiliyoruz.

Temettü defterlerinden hâne gelirinin %3 miktarında alınan temettü vergisi veya defterde yazdığı adıyla “vergi-yi mahsûsa” hakkında da bilgi sahibi olabiliyoruz. Ayrıca defterlerden vergi mükelleflerinin yanında vergiden muaf olanları da görebiliyoruz. Vergiden muaf olanların ne için vergiden muaf oldukları vergi-yi mahsûsanın yazıldığı yerin hemen yukarısında belirtilmektedir.

Temettü defterlerinde hâne reislerinin tarla, bağ, bahçe, bostan gibi gayr-i menkullerinin detaylı bir dökümü yapılmıştır. Fakat 1840-1841 (1256) ve 1844-1845 (1260- 1261) tarihli defterler arasında farklar mevcuttur. 1840-1841 (1256) sayımlarında tarla, bağ, bahçe, bostan gibi arazilerin dönüm olarak yüzölçümü; ev, dükkân, kahvehâne gibi binaların adedi ile altında kıymetleri verilmiştir³¹. Daha sonra ise kıymetten ziyade yıllık gelirin bilinmesinin daha mühim olduğu anlaşılarak 1844-1845 (1260-1261) sayımlarında kıymet hânesi çıkarılmış ve “hasılat-ı senevîsi” ifadesi koyulmuştur³². Defterde ekili tarlalar “mezru’

tarla” olarak gösterilmiştir. Kiraya verilen tarlalarla, o yıl boş bırakılan tarlalar ayrıca belirtilmiştir. Ekili olmayan tarla ise “gayr-i mezru’ tarla” olarak gösterilmektedir. Ekili tarlalar, kiraya verilen veya boş bırakılan tarlaya nazaran fazladır. Kiraya verilen tarlalarda yıllık kira bedeli belirtilmiştir. Gayr-i mezru’ tarlanın dönümü belirtilirken, toprak boş

(18)

bırakıldığı için herhangi bir geliri olmadığı için temettüsü de mevcut değildir. Her şahsın tarlasına ne ektiği, ne kadar gelir elde ettiği ve üretilen ürünlerden alınan öşürler de belirtilmiştir. Öşür hem alınan ürünün hem ağırlık olarak miktarı “kıyye” olarak gösterilmekte hem de bu miktarın kaç kuruşa denk geldiği gösterilmiştir. Alınan öşür ve kıyye miktarına bakarak o sene ne kadar mahsul elde edildiğini de tespit edebilme imkanına sahibiz. Mesela bir ürün için 5 kıyye vergi verildiği gösteriliyorsa, bu miktarı 10 ile çarparak -.çünkü öşür olarak ürünün %10’u verilir- 50 kıyye mahsül elde ettiği sonucuna varabiliriz.

Tarladan sonar bağ, çayır, bahçe veya bostanlara yer verilmektedir. Bu araziler de aynı tarla gibi dönüm veya kalem olarak yüzölçümleri verilmekte, ardından da yıllık gelirleri belirtilmektedir. Bu arazilerden de mezru’ tarladan alındığı gibi öşür vergisi alınmaktadır.

Çayırdan “öşr-ü kiyah”, bağdan “öşr-ü üzüm”, bahçeden “bahçe öşrü”, bostandan ise “öşr-ü bostan” adıyla vergi alınmaktadır.

Temettü defterlerinde karşımıza çıkan bir diğer bilgi şahısların han, dükkân veya asiyab(değirmen) gibi gayr-i menkullerden elde ettikleri kira bedelleridir. Bu kira bedelleri de

“icar-ı senevisi” şeklinde gösterilmektedir.

Tam sıralı olmasa da genel olarak tarla, bağ, çayır, bahçe ve bostan belirtildikten sonra hayvanlar belirtilmektedir. Hayvanların cinsleri ve adetleri yazılmakta, ayrıca temettüata katkısı varsa hangi hayvanın tanesinin ne kadar gelir getirdiğini de tespit edebilme imkanına sahibiz. İncelediğimiz defterde sağmal koyun ve keçi, kısır koyun ve keçi, sağmal inek, hınzır, arı kovanı gelir getiren hayvanlardır. Öküz, merkeb, kısır inek, bargir, buzağı, dana, katır gibi hayvanların gelire yansımadığını görmekteyiz.

Temettü defterlerinin yazımında yetimlere ait akar ve nakdin ne şekilde kaydedileceği de ayrıca gösterilmiş bulunmaktadır. Bunlar defterlerde yer alacak, fakat nakdin neması gelir olarak kaydedilip bundan vergi alınmayacaktı³³.

Hiçbir malı mülkü olmayan ve herhangi bir geliri olmayanlar için “şunun bunun iânesiyle geçinmektedir”, “komşu iânesiyle geçinmektedir” gibi notlar konulmuştur³⁴.

Son olarak temettü defterlerinden edinebileceğimiz bir diğer bilgi de hânelerin ödedikleri vergi miktarlarıdır. 1840-1841 (1256) sayımlarında sadece vergi-yi mahsûsa yer verilirken 1844-1845 sayımlarında vergi-yi mahsûsa yanında öşür de verilmiştir³⁵. Hâne reisinin ismine dik bir şekilde ilk olarak üstte şahsın hangi mesleğin erbabı olduğu, bir altına vergi-yi mahsûsa yazılmaktadır. Bu vergi defterde “sene-i sabıkada bir senede vermiş olduğu”

(19)

ifadesiyle gösterilmektedir. Ancak vergi-yi mahsûsa ile kazançlar arasında oran yoktur.

Kazancı az olan daha çok, kazancı çok olan daha az vergi ödeyebilmiştir.³⁶ Vergilerin ikincisi öşürlerdir. “Âşar olarak sene-i sabıkada vermiş olduğu” başlığı altında üretilen tarım ürününün önce kilesi, sonra kıymeti yazılmış sonra da bütün ürünlerden alınan öşürlerin toplamı alta kuruş olarak yazılmıştır. Bu sayede üretilen her ürünü ayrı ayrı görebilmekte ve o sene ne kadar ürün kaldırıldığını tespit edebilmekteyiz.

1.2- KESRİYE KAZASI’NDA KÖYLERİN HÂNE SAYILARI VE TEMETTÜÂT DAĞILIMI

Temettü kayıtlarında genel olarak hâneler numaralandırılır. Her köyde numaralar 1’den başlamıştır. Aşağıdaki tabloda her köyde tespit edilmiş toplam hâne sayısı ve temettüât verilmiştir.

NO KÖY ADI

HÂNE SAYISI

TEMETTÜÂT (KURUŞ/PARA)

1 BİLAÇE 55 69.702

2 ÇERİŞNİÇE 75 45.455

3 ELHİVE 170 161.700

4 BABŞOR 104 151.069,5

5 BİŞANİ 103 163.064,30

6 GABREŞ 27 45.267

7 ORNOVENİ 76 74.021,5

8 ÇERNOLİŞTE 77 39.552,5

9 KONMELAN 77 90.451

10 OSTANİÇE 81 105.595,5

11 TERSİYE 53 68.774

12 TORİYE 27 22.865

13 POZDİVİŞTE 67 75.953,5

14 VEBNEL 83 107.202,5

15 İSMERDEŞ 155 224.128,5

16 BESVİNE 35 35.150,5

17 BREZNİÇE 62 80.244

18 VEBRENİK 44 61.612

19 TIRNOVA 38 42.795

20 OŞTİME 49 52.608,10

21 JELVE 81 88.034

22 DOLA 43 62.380,5

23 JERVENİ 66 36.383

24 OROVNİK ÇİFTLİĞİ 35 20.459,5

25 PREKOPAN 102 90.135

(20)

(TABLO – 2: 11428: numaralı temettüat Defterine göre Kesriye Kazası’nın hâne sayıları ve toplam temettüâtı)

Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere 41 köyde 3.516 hâne ve 2 milyon 949 bin 755 kuruş, 30 para toplam temettü hesaplanmaktadır. Köy başına 71.945 kuruş ortalama temettü düşmektedir. 17 köy bu ortalamanın üzerindedir.

Hâne bölümünde yazan rakamlar köy içerisindeki hânelerin toplam rakamlarıdır. Bazı köyler içerisinde hem kendi reayalarından oluşan hâneler hem de başka köylerin reayalarının ilgili köyde arazilerinin bulunması dolayısıyla o köylerin temettüâtına etki ettiğini görmekteyiz. Bundan dolayı da bir köy içerisinde farklı köy reayalarının arazileri de gösterilmektedir. Bu köylere bakacak olursak; Ornoveni Köyü’nde toplamda 76 hâne mevcut gözükmektedir. Bunlardan 55 hâne doğrudan Ornoveni reayasının arazilerinin temettüâtı, 11 hâne Pozdivişte Köyü reayasının Ornoveni’deki arazilerinin temettüâtı, 10 hâne ise Çernolişte reayasının Ornoveni Köyü içerisindeki arazilerinin temettüâtının mevcududur.

Çernolişte Köyüne baktığımızda toplamda 67 hâne bulunduğu görülmektedir. Fakat bu toplam içerisinde de Köyler farklı Köy reayalarının arazileri mevcuttur. 23 hâne doğrudan Çernolişte Köyü reayasının temettüatını, 41 hâne Pozdivişte reayasının temettüatını, 3 hâne de Gabreş reayasının temettüâtını bünyesinde bulundurmaktadır.

Tırnova Köyüne baktığımızda toplamda 38 hâne göze çarpmaktadır. Bu yekünün 29 hânesi doğrudan Tırnova reayasının arazilerinin temettüâtı, 5 hânesi Oştime reayasının Tırnova’daki arazilerinin temettüâtı, 4 hânesi de Besvine reayasının Tırnova’daki arazilerinin temettüâtından oluşmaktadır.

26 BOVİŞTE 57 47.323

27 LOŞNİÇE 105 96.211

28 KOSTORAÇ 118 95.375,5

29 LANGA-YI KEBİR 59 52.244

30 İSLİVENİ 127 44.332,5

31 ZOBANİŞTE 60 58.597,10

32 MARKOVENİ 81 25.634,30

33 SİMASİ ÇİFTLİĞİ 15 13.850

34 DOPYAN 41 35.191,5

35 MAKRENİ 183 88.537,5

36 APOSKİPO 203 97.004

37 ŞİŞTİVE 74 90.580

38 SİTUMA 219 61.396

39 LANGA-YI SAGİR 76 31.222

40 KARBİNİ 107 37.846,5

41 İZORLİÇE 206 59.807

(21)

Jelve Köyü’nde 81 hâne mevcut olup bunun 75’i doğrudan Jelve reayasının arazilerinin temettüâtına, 6’sı ise Pirsuderi Köyü reayasının Jelve’deki arazilerinin temettüâtına aittir.

Jerveni Köyü’nde toplamda 66 hâne gözükmektedir. Bunların 46’sı doğrudan Jerveni reayasının köy içindeki arazilerinin temettüâtı, 9’u Babşor Köyü reayasının Jerveni içerisindeki arazilerinin temettüaâtı, 11’i de Pozdivişte reayasının Jerveni içerisindeli arazilerinin temettüâtıdır.

Orovnik Çiftliği’nin Nefs-i Kesriyeli Hasan Bey’in kerimesinin olduğu defterde ifade edilmektedir. Fakat içerisinde yaşayan 25 hâne gayr-i müslimdir. 25 hânenin 1’i Görice Kazası Sivel Köyü reayasına ait olup müslüman bir ailenin temettüâtını ihtiva etmektedir. 1’i ise Horpeşte Kazası, Minkolay Köyü reayasından olup müslüman bir ailenin Orovnik Çiftliği’ndeki arazi temettüâtını içermektedir. Premedi Kazası, Jadkan Köyü’ne mensup gayr- i müslim bir hânenin de Orovnik Çiftliği’nde arazi geliri yâni temettüâtı mevcuttur. Görice Kazası sekinelerinden bir müslüman hânenin de Orovnik Çiftliği’nde arazi temettüâtı olduğunu görmekteyiz. Pirsepe Kazası, Langa Köyü reayasından 6 gayr-i müslim hânenin Orovnik Çiftliği’nde arazi temettüâtı mevcuttur.

Loşniçe Köyü’ne baktığımızda toplamda 100 hâne mevcuttur. Bu hânelerin tamamı gayr-i müslimdir. 95 hâne doğrudan Loşniçe reayasıdır. 5 hâne de Boğçeko Köyü reayasının Loşniçe sınırları içerisindeki arazileri ve temettüâtıdır.

Markoveni Köyü toplamda 81 hâneden oluşmaktadır. Bu hânelerin tamamı gayr-i müslimdir. 24 hânelik kısım doğrudan Markoveni Köyü reayasının arazilerinin temettüâtından oluşmaktadır. 16 hânelik kısım Nasliç Kazası’na bağlı Boçerkova Köyü reayasının Markoveni’deki arazi ve temettüâtını içermektedir. 4 hânelik kısım yine Nasliç’e bağlı Askaropere(?) Köyü reayasının Markoveni sınırı içerisindeki arazi ve temettüâtıdır. 7 hâne Simasi Çiftliği reayasının Markoveni dahilindeki arazi ve temettüâtıdır. 14 hânelik kısım Nasliç Kazası’na bağlı Pisyak Köyü reayasının Markoveni sınırları içerisindeki arazi ve temettüâtını içermektedir. Yine Nasliç’e bağlı Vinya Köyü reayasının 2 hânelik bir kısmının Markoveni Köyü sınırları içerisinde arazi ve temettüâtı mevcuttur. 9 hânelik bir kısımda da yine Nasliçe bağlı Çarhopeşte reayasının Markoveni sınırları içerisinde arazi ve temettüâtı mevcuttur. 5 hânede de Horpeşte reayasının Markoveni sınırları içerisinde arazi ve temettüâtı gözükmektedir.

Makreni Köyü’nde toplamda 183 hâne mevcuttur. Bu hânelerin 35’i doğrudan Makreni reayasına aittir. 148’i ise Elhive reayasının Makreni sınırları içerisinde arazi ve temettüâtı olanlardan oluşmaktadır.

(22)

Aposkipo Köyü’nde toplamda 203 hâne gözükmektedir. Bunların 90’ı doğrudan Aposkipo reayasına aittir. 105’i Nefs-i Kesriye ahalisinin Aposkipo sınırları içerisindeki arazi ve temettüâtı, 8’i ise Jobanişte reayasının Aposkipo sınırları içerisindeki arazi ve temettüâtıdır. Hânelerin tamamı gayr-i müslimdir.

Situma Köyü’nde toplamda 219 hâne gözükmektedir. Bunların 50 tanesi doğrudan Situma Köyü reayasıdır. 94’ü Nefs-i Kesriye reayasının Situma Köyü sınırları içerisindeki arazi ve temettüâttır. 17 hânelik kısım Şiştive Köyü reayasının Situma sınırları içerisindeki arazi ve temettüâtıdır. 17 hânelik bir diğer kısım da Bambişo(?) Köyü reayasının Situma sınırları içerisindeki arazi ve temettüâtını göstermektedir. 41 hânelik kısım da Aposkipo Köyü reayasının Situma Köyü sınırları içerisindeki arazilerini ve temettüâtını bize göstermektedir.

Hânelerin tamamı da gayr-i müslimdir.

Langa-yı Sagir Köyü’nde 76 köy bulunmaktadır. Bunların 34’ü doğrudan Langa-yı Sagir Köyü reayasına ait arazi ve temettüâttır. 3 hâne Teholişte reayasının, 18 hâne Şiştive reayasının, 9 hâne Situma reayasının, 5 hâne Babşor reayasının, 7 hâne Aposkipo reayasının Langa-yı Sagir sınırları içerisindeki arazi ve temettüâtını göstermektedir.

Karbini Köyü’nde toplamda 107 hâne gözükmektedir. Bunların 21’i doğrudan Karbini reayasının arazi ve temettüâtı, 39’u Gorniçi Köyü reayasının Karbini’deki arazi ve temettüâtı, 47’si ise Mavrova reayasının Karbini Köyü sınırları içerisindeki arazi ve temettüâtıdır.

İzorliçe Köyü içerisinde toplamda 206 hâne gösterilmektedir. Bunların 33’ü doğrudan İzorliçe Köyü reayasının arazi ve temettüâtıdır. 108’i Nefs-i Kesriye reayasının, 48’i Horpeşte reayasının, 6’sı Liciştir(?) reayası, 11 hâne Mavrova reayasının İzorliçe Köyü sınırları içerisindeki arazileri ve temettüâtı göstermektedir.

Bazı köylerde yapılan ortaklaşa tarımdan dolayı ortak olan kişilerin hissesi “şerik hissesi” adıyla temettüâttan düşülmüştür. Bişani Köyü’nün toplam temettüâtı 163.422,5 kuruşken, 1.357 kuruş 30 paralık tutar şerik hissesi olarak tarım gelirinden düşülmüştür.

Dolayısıyla Bişani Köyü’nün toplam temettüâtı 162.064 kuruş 30 paraya düşmüştür.

Brezniçe Köyü gelirleri hesaplandığında 80.304 kuruşluk toplam temettüât ortaya çıkmaktadır. 1 hânede 60 kuruş şerik hissesi olarak temettüâttan tenzil edilmiştir. Dolayısıyla Brezniçe Köyü’nün temettüâtı 80.244 kuruşa düşmüştür.

Oştime Köyü’nde toplam temettüât 52.630 kuruş 10 para tutarındadır. 1 hâneden 22 kuruş şerik hissesi olarak tarım gelirinden düşülmüştür. Dolayısıyla temettüât 52.608 kuruş 30 para olmuştur.

Orovnik Çiftlği temettüâtından 17 hâneden 3992,5 kuruş şerik hissesi düşülmüştür.

Dolayısıyla 24.452 kuruş olan toplam temettüât 20,459,5 kuruşa düşmüştür.

(23)

Prekopan Köyü’nde 2 hâneden toplamda 159,5 kuruş tutarında değirmen hissesi şerik hissesi olarak temettüâttan düşülmüştür. Dolayısıyla 90.135 kuruş olan temettüât tutarı 89.975,5 kuruşa düşmüştür.

Langa-yı Kebir Köyü’nde 7 hâneden toplamda 2.091 kuruş şerik hissesi olarak temettüâttan düşülmüştür. Dolayısıyla 54.335 kuruş olan temettüât miktarı 52.244 kuruşa düşmüştür.

İsliveni Köyü temettüâtı toplamı 47.252,5 kuruştur. Fakat 7 hâneden toplamda 2.920 kuruş şerik hissesi temettüâttan düşülmüştür. Dolayısıyla İsliveni Köyü temettüâtı toplamı 44.332,5 kuruş olmuştur.

Jobanişte Köyü toplam temettüâtı 60.682,5 kuruştur. Fakat 10 hâneden toplamda 2.084 kuruş 30 para tutarında şerik hissesi temettüâttan tenzil edilmiştir. Dolayısıyla Jobanişte Köyü toplam temettüâtı 58.597 kuruş 10 para olmuştur.

Markoveni Köyü’nün toplam temettüât tutarı 28.024 kuruş 10 paradır. Fakat 7 hâneden 2.389,5 kuruş tutarında para şerik hissesi olarak düşülmüştür. Dolayısıyla Markoveni Köyü toplam temettüâtı 25.634 kuruş 30 para olmuştur.

Simasi Çiftliği’nde toplam temettüât 18.185 kuruşken, 4 hâneden toplamda 4335 kuruş şerik hissesi olarak düşüldüğü için Çiftlik’in toplam temettüâtı 13.850 kuruş olmuştur.

Situma Köyü’nde toplam temettüât 66.652,5 kuruşken, 3 hâneden 5.256,5 kuruş şerik hissesi düşülmesiyle Köy temettüât toplamı 61.396 kuruşa düşmüştür. Langa-yı Sagir Köyü’nün toplam temettüâtı 37.559,5 kuruştur. Fakat köyde 13 hâneden toplamda 6.337,5 kuruş şerik hissesi temettüâttan tenzil edilmiştir. Bu tenzille beraber köy temettüâtı toplamı 31.222 kuruş olmuştur. Karbini Köyü temettüât toplamı 40.875 kuruşken, 2 hâneden toplamda 3.028,5 kuruş şerik hissesi düşülmesiyle köy toplam temettüâtı 37.846,5 kuruş olmuştur.

1.3- KİRA VE HİSSE GELİRİ ELDE EDEN KÖYLER

Bilaçe Köyü’nde 2 hâne 1’er kıta asiyabdan kira geliri sağlamıştır. Bu 2 kıta asiyabın 1 kıtası 290 kuruş, 1 kıtası 100 kuruş gelir getirmiş olup, toplamda 390 kuruş kira geliri elde edilmiştir.

Elhive Köyü’nde 4 hâne 1’er kıta asiyab kirası elde etmişlerdir. Ayrıca 4 hâne de 1’er kıta asiyabın nısf hissesinin kirasını elde etmişlerdir. Yani toplamda 8 hâne asiyabdan kira geliri elde etmiştir. 1’er kıta asiyab kirası elde eden 4 hânenin toplam geliri 592 kuruş, 1’er kıta asiyabın nısf hissesinin kirasını elde eden 4 tanenin geliri 480 kuruş olmak üzere toplamda 8 hânenin yıllık kira geliri 1092 kuruştur. 1 hâne 4 dönüm tarlasını kiraya vermis ve bu kiraya

(24)

verme işleminden 24 kuruş gelir elde etmiştir.

Bişani Köyü’nde 7 hâne asiyab kira geliri elde etmiştir. Bu kira gelirleri hânelerin hisselerine göre değişiklik göstermektedir. Bütün hânelerin kira elde ettikleri asiyab 1’er kıta olarak verilmişken, hânelerin hisseleri değişiklik göstermiştir. 2 hâne 5’te 1 hissenin kirasını elde etmiş ve 150’şer kuruştan toplamda 300 kuruş kira geliri elde edilmiştir. 1 hâne 7’de 1 hisseden 250 kuruş, 2 hâne 10’da 1 hisseden toplamda 165 kuruş kira elde etmiştir. 1 hâne 100 kuruş, 1 hâne 65 kuruş kira elde etmiştir. 2 hâne de 15’te 1 oranında hissenin kirasını elde etmiş ve toplamda 100 kuruş kira geliri almışlardır. 15’te 1 hisse kirası alanların tanesi 50 kuruş kira geliri elde etmiştir. Toplamda 815 kuruş yıllık kira geliri elde edilmiştir.

Gabreş Köyü’nde 1 hâneye ait olan 1 kıta asiyab kaydedilmiştir. Bu asiyabdan elde edilen kira geliri 260 kuruştur. Ornoveni Köyü’nde 1 hâne 13 dönüm tarlasını kiraya vermis ve 272 kuruş gelir elde etmiştir. Çernolişte Köyü’nde 1 hâneye ait olan 1 kıta asiyab tespit edilmiştir. Bu asiyab 500 kuruş kira geliri sağlamıştır.

Konmelan Köyü’nde Değirmen genelde semen (8’de 1) hisse olarak belirtilmiş olsa da genelde kıta ve hisselerin belirtilmesinde belirsizlik vardır. Ama rakamsal benzerliklerden yola çıkarak belli yorumlar yapılabilmektedir. 1 kıta olarak belirtilip 1 kıtanın semen hissesinin kira gelirini alan hâne sayısı 13’tür. Bu 13 semen(8’de 1) hissenin toplam geliri ise 354 kuruştur. 1 hâne 1 kıta asiyabın Rub hissesinin(4’te 1) kirasını almıştır. Bu rub hissenin kira gelir miktarı 52 kuruştur. 1 hânede de 1 kıta değirmen kirası geliri elde eden hâne vardır.

Bu 1 kıta asiyabın kira geliri 300 kuruştur. Bütün bunları topladığımızda değirmen hisselerinden köyün elde ettiği gelir 706 kuruştur. Ostaniçe Köyü’nde 1 kıta asiyabdan kaydedilmiş olup, bu asiyabdan 780 kuruş gelir elde edilmiştir.

Tersiye Köyü’nde 3 hâne 1’er kıta asiyab kira geliri kaydedilmiştir. 2 hânede asiyabdan alınan kiranın hisse miktarı belirtilmektedir. 2 hâne de 1 kıtanın nısf hissesinin kirasını elde etmiştir. Bu hisseler 50’şer kuruş olmak üzere toplamda 100 kuruştur. Hisse belirtilmeyen hânede direk kıtadan alınan kira belirtilmiştir. Bu hissenin miktarı da 150 kuruştur. Toplamda 3 hânenin kira geliri 250 kuruştur. 2 kişinin de mesleklerin yazıldığı kısımda asiyab hissesi elde ettiği belirtilmiştir. Ama bu asiyabın kıtası veya hisse miktarı belirtilmemekte, sadece para miktarı yazmaktadır. Bu para miktarı ise biri 25,5 diğeri ise 25 kuruş olmak üzere toplamda 50,5 kuruştur. Bu köyde asiyablardan elde edilen kira geliri toplam olarak 300,5 kuruştur.

Toriye Köyü’nde 9 hânenin asiyab hissesi kaydedilmiştir. Bu hânelerden birinin asiyab hissesi hariç 8 hânenin asiyab miktarı doğrudan hisse olarak geçmekte hisse veya kıta miktarı verilmemektedir. Bu miktarları verilmeyen değirmenlerin hisse gelirleri hepsinde 25

(25)

kuruştur. Dolayısıyla bu 8 hânenin asiyab hisselerinden elde ettikleri gelir toplamı 200 kuruştur. 1 hânede ise 1 kıta olarak belirtilen asiyabın kira geliri 100 kuruştur. Dolayısıyla bu köyde asiyab hisse kira gelirlerinden toplamda 300 kuruş gelir elde edilmiştir. Brezniçe Köyü’nde 1 hâneye ait olan 1 kıta asiyab tespit edilmiştir. Bu asiyabdan 2.000 kuruş gelir elde etmiştir.

Tırnova Köyü’nde 4 kişinin asiyab hissesinden kira geliri mevcuttur. Hisenin miktarı belirtilmemiştir. Sadece para karşılığı belirtilmiştir. O da 75 kuruştur. Dolayısıyla 4 kişinin asiyab hisse gelirleri toplamı 300 kuruştur.

Jelve Köyü’nde 8 hânenin asiyab hisse geliri vardır. Bunlardan 5’i semen hisse sahibidir. Bu semen hisselerin toplam geliri 170 kuruştur. 2’si sülüs hisse sahibidir. Bu sülüs hisselerin toplam geliri 80 kuruştur. 1 hânenin de doğrudan 1 kıta değirmen kira geliri vardır.

Bu kira gelirinin miktarı 1.000 kuruştur. Toplamda 1.250 kuruş asiyab hissesi elde edilmiştir.

Dola Köyü’nde 1 hâne 1 kıta handan senelik 1.000 kuruş kira geliri elde etmiştir. 3 hânede toplam 160 kuruşluk asiyab hisse geliri tespit edilmiştir. Hissenin miktarı belirtilmemiş, sadece para karşılığı belirtilmiştir. Bu hisselerin 3 hâneye dağılımı 30, 30 ve 100 kuruş şeklinde olmuştur. Jerveni Köyü’nde 2 hânede 1’er kıta asiyab kira geliri mevcut olmuştur. Bu kira gelirleri 260’ar kuruş olarak kaydedilmiştir. Dolayısıyla 2 hâne toplamda 520 kuruş gelir elde etmiştir.

Orovnik Çiftliği’nde Kiraya verilmiş tarlalar mevcuttur. Toplam olarak 18 hâne 729 dönüm tarlasını kiraya vermiş ve 13.469,5 kuruş gelir elde etmiştir. Tarla yanında kiraya verilmiş çayır ve bağ olduğu da görülmektedir. 7 hâne toplamda 23,5 dönüm çayır kiraya vermiş ve 370 kuruş gelir elde etmiştir. 2 hâne toplamda 1 dönüm bağ kiraya vermiş ve 28 kuruş gelir elde etmiştir. Toplamda 13.867,5 kuruş kira geliri elde edilmiştir.

Prekopan Köyü’nde toplamda 5 hânede 809,5 kuruşluk asiyab kira geliri vardır.

Bunlardan 4’ü 1’er kıta olarak belirtilmiştir. Bu 4 hâneden biri asiyabın nısf hissesinden gelir elde etmiştir. Geriye kalan 3 hânenin asiyablarında bir hisse belirtilmemiştir. 3 kıta asiyabın toplam kira geliri 620,5 kuruştur. 1 kıta asiyabın nısf hissesinin kira geliri 130 kuruştur. Ayrıca bir hânede de 59 kuruşluk değirmen geliri mevcuttur. Bu değirmenin miktarı veya hisse bilgisi verilmemiştir. Bovişte Köyü’nde 2 hâne 1’er kıta asiyabın nısf hissesinde gelir elde etmiştir.

2 hâneninde geliri 174’er kuruş olup, toplam yıllık kira gelirleri 348 kuruştur.

Langa-yı Kebir Köyü’nde 10 hâne 1’er kıtadan 10 kıta asiyab geliri elde etmiştir. 2 hânede 1 kıta olarak gösterilen asiyabın rub hissesinden 80’er kuruş kira geliri elde edilmiştir.

Yani 2 hânenin rub hisselerden elde ettiği kira geliri 160 kuruştur. Geriye kalan 8 hâne 1’er kıta asiyabın kira gelirini elde etmişlerdir. 8 hânenin herbiri 255’er kuruş gelir elde etmiş olup,

(26)

toplamda 2.040 kuruş gelir elde etmişlerdir. Toplamda bu köyde elde edilen yıllık kira geliri 2.055 kuruştur.

İsliveni Köyü’nde 3 hânede 120 dönüm kiraya verilmiş tarla kaydedilmiştir. Bu tarlaların kira geliri 1.865,5 kuruştur. 2 hânede 2 dönüm kiraya verilmiş çayır tespit edilmiştir.

Bu kiraya verilmiş çayırların toplam geliri 60 kuruştur. Herbir dönüm 30’ar kuruş kira geliri getirmiştir. 1 hânenin 1 kıta asiyab kirası elde ettiği de görülmektedir. Bu asiyabın kira geliri 234 kuruştur. Bu Köyün toplam kira geliri 2.159,5 kuruştur. 10 hâne Emlak-ı Hümayun arazisi ziraatinden toplamda 231 kuruş 8 paralık hisse elde etmiştir. 6 kişi 1.755 kuruş 10 paralık şirket hissesi elde etmiştir. Arazi hisse geliri olarak 19 hâne 1.790 kuruş 14 paralık gelir elde etmiştir. Tımar hasılatından senelik maaş olarak 2 hâne toplamda 1.502 kuruş gelir elde etmiştir. Jobanişte Köyü’nde 1 hâne 20 dönüm tarlasını kiraya vermis, 249 kuruş kira geliri elde etmiştir. Ayrıca 9 hâneden toplamda 152,5 kuruş hisse geliri elde edildiği görülmektedir.

Markoveni Köyü’nde 3 hâne toplamda 280 dönüm tarlasını kiraya vermis, karşılığında 1.850 kuruş kira geliri elde etmiştir. 8 hânenin 781 kuruş 10 para değerinde arazi ziraatindan şerik hissesi vardır. Pisyak Köyü’nün 3 hâne reayasının Markoveni Köyü’ndeki arazilerden 225 kuruş şerik hisseleri vardır. Toplamda 11 hâne 1.787,5 kuruş tutarında hisse geliri elde etmiştir. Simasi Çiftliği’nde 12 hâneden gelen arazi hissesi geliri mevcuttur. Toplam gelir 4.385 kuruştur. Dopyan Köyü’nde 2 hâne toplamda 43 dönüm tarlasını kiraya vermis, karşılığında 197,5 kuruş kira geliri elde etmiştir.

Makreni Köyü’nde 2 hânenin 2’şer kıta handan kira geliri elde ettikleri görülmektedir.

Bu 4 kıta handan elde edilen kira geliri ise toplamda 650 kuruştur. 1 hânede 2 kıta 150 kuruş kira getirirken, diğer hânede 2 kıta 500 kuruş kira geliri getirmiştir. 2 hâne 1’er kıta asiyabdan toplamda 1.600 kuruş kira geliri almışlardır. Herbir kıta 800 kuruş kira geliri getirmiştir. 4 hânede 1’er kıta asiyabın nısf hisseleri kira geliri olarak alınmıştır. Bu hisselerin toplamı 757 kuruştur. 1 hâne ayrıca 4 taş asiyabın kira gelirini elde etmiştir. Bu gelirin miktarı 1.250 kuruştur. Bu köyde elde edilen toplam kira geliri 4.257 kuruştur.

Aposkipo Köyü’nde 2 hânede 2 kıta asiyabın nısf hissesinden toplamda 184 kuruş kira geliri alınmıştır. Hânelerden biri 100 kuruş, diğeri 84 kuruş kira geliri elde etmiştir. 1 hânede de 1 kıta asiyabdan rub hisse geliri elde edilmiştir. Gelir miktarı 42 kuruştur.

Şiştive Köyü’nde 3 hânede 1’er kıta olmak üzere 3 kıta asiyab kira geliri kaydedilmiştir. 3 kıta asiyabın toplam kira geliri 1.000 kuruştur. Situma Köyü’nde 4 hânede 1’er kıta olmak üzere 4 kıta asiyab kira geliri kaydedilmiştir. Kira gelirlerinin toplamı 951,5 kuruştur. Bunun yanında 10 hânede 5.250 kuruş 10 para miktarında şerik hisse geliri kaydedilmiştir.

(27)

Langa-yı Sagir Köyü’nde 2 hânede 1’er kıta asiyab hisse kira geliri olduğu görülmektedir. Biri 224, diğeri 312 kuruş kira geliri getiren 2 kıta asiyabın toplam kira geliri 536 kuruştur. Ayrıca 21 hânede 6.418,5 kuruşluk şerik hissesi elde edilmiştir. Karbini Köyü’nde 3 hâneden 1.620 kuruş arazi tarımından şerik hissesi elde ettiği tespit edilmiştir.

İzorliçe Köyü’nde 1 hânede 1 kıta asiyab 650 kuruş kira geliri getirmiştir. 2 hânede 620 dönüm ve 2.937,5 kuruş değerinde kiraya verilmiş tarla kayıtlara geçmiştir.

1.4- KESRİYE KAZASINDA İCRA EDİLEN MESLEKLER VE GELİRLERİ

Kesriye Kazası tarım ve hayvancılık yanında çok çeşitli mesleklerin icra edildiği bir yerleşim yeridir. Bu meslekler, imalat, hizmet, zanaat, kamu görevi gibi çeşitli alanlardan oluşmaktadır. Kaza sınırlarında icra edilen mesleklerin gelirleri de hem icra edilen mesleğin türüne hem de gelirleri köyden köye ve hâneden hâneye değişiklik göstermiştir. Mesela, dülgerlikten bir hâne yıllık 500 kurul gelir sağlıyorsa, başka bir hânede 600 lira sağlayabilmektedir. Aşağıdaki meslekler alanlarına göre sıralanacak ve bu mesleklerden elde edilen gelirler verilecektir.

1.4.1- İmalât / Zanaât Alanında İcra Edilen Meslekler

Kesriye Kazası’nda imalât alanında çok çeşitli meslekler olduğu görülmektedir. Bu meslekler el işçiliğine dayanan ve yetenek gerektiren meslekler kategorisinde değerlendirilebilir. Aşağıdaki tabloda imalât / zanaât alanında çalışan kişiler, meslekleri ve mesleklerden elde edilen yıllık kazanç verilmiştir.

NO KÖY ADI

DÜLGER BIÇKICI TERZİ DEMİRCİ KUYUMCU SEMERCİ

KİŞİ ADEDİ

TOP.

GELİR KİŞİ ADEDİ

TOP.

GELİR

KİŞİ ADEDİ

TOP.

GELİR

1 BİLAÇE 4 1.900 2 700 - - - - - - - -

2 ÇERİŞNİÇE - - 7 2.750 2 700 - - - - - -

3 ELHİVE 46 26.820 - - 7 2.900 - - - - 2 650

4 BABŞOR 27 13.550 58 30.924 - - - - - - - -

5 BİŞANİ 68 19.850 38 19.850 - - - - - - - -

6 GABREŞ 29 18.000 - - - - - - - - - -

7 ORNOVENİ 50 29.155 - - 5 2.750 - - - - - -

8 ÇERNOLİŞTE 16 10.400 - - - - - - - - - -

9 KONMELAN 42 24.100 12 4300 1 300 - - - - - -

10 OSTANİÇE 14 7.000 57 24.650 1 300 - - - - - -