ÖĞRETİM İLKE VE

(1)

ÖĞRETİM İLKE VE

YÖNTEMLERİ

(2)

ÜST DÜZEY DÜŞÜNME

BECERİLERİ VE ÖĞRETİMİ

(3)

İçindekiler



Düşünme nedir?



Üst düzey düşünme nedir?



Üst Düzey Düşünme Becerililerinin Öğretimi ve Öğretmen



Eleştirel düşünme ve öğretimi

Yansıtıcı düşünme ve öğretimi

Yaratıcı düşünme ve öğretimi

Analitik düşünme ve öğretimi

Sistemli düşünme

Derinlemesine düşünme

Tümdengelim ve tüme varım düşünme

(4)

 Gündelik dilde kullanılan düşünme ile bir

konu üzerinde sistematik ve bilimsel bir

şekilde düşünmeyi ifade eden refleksif

düşünme birbirinden farklıdır.

(5)

 Düşünmek, düşünce ve bilgiye ihtiyaç

duyar; kültürel, tarihsel, siyasi bir

ortamdan beslenir.

(6)

 Pazardan ne alsam?” diye düşünen bir

kişinin düşünmesi ile “insan dünyası ile

doğal dünyayı aynı bilimsel ilke ve

yöntemlerle mi açıklamalıyız?” sorusuna

cevap arayan bir kişinin düşünme

faaliyeti arasında nitelik açısından fark

vardır. Düşünme faaliyetinin bir ucunda

gündelik düşünme diğer ucunda da felsefi

düşünme yer alır.

(7)

Düşünme sistematik ya da rastlantısal olarak düşünce (fikir) üretimi ile sonuçlanan zihinsel bir süreçtir.

Düşünme sırasında insan beyninin değişik bölgelerinde meydana gelen değişikliklerin aygıtlar yardımıyla gözlenmesine ve beynin anatomik yapısının ayrıntıları ile bilinmesine karşın, düşünmenin fizyolojik bir süreç olarak ayrıntılı betimlemesini yapmak henüz mümkün olmamıştır.

Düşünme Nedir ?

(8)

Psikolojik açıdan düşünme daha çok algı ve (zekayla) ilişkilendirilmektedir.

Düşünme problem çözme ve karar verme bağlamında ele alınmaktadır.

Düşünme her türden akıl yürütmenin yanı sıra, sezme veya düş kurma şeklinde de şeklinde de incelenebilir.

Düşünme Nedir ?

(9)

 Düşünme aracılığıyla insan hem meydana

gelen her şeyin etkisini fark eder, hem de

bazı kontrollü alıştırmaları ve anlamlı

zihinsel aktiviteleri sadece düşünme ile

gerçekleştirebilir.

(10)

Düşünme

 Geniş olarak bakıldığında ise “düşünme,

bilişsel olan ama davranıştan kaynaklanan,

aklın veya bilişsel sistemin içinden çıkan,

bilişsel sistem içerisinde bilgiye dayalı

işlemlerin bütününü ya da bütünün bazı

değişkenlerini içeren bir süreçtir. Yani

düşünme çözüme doğru yönlendirilmiş bir

davranış ya da bir problemin çözümüyle

sonuçlanan, davranışın sonucudur

(11)

Düşünme eylemi ile ilişkili kavramlar

Bir konu üzerinde akıl yürütme, zihni yorma, fikir

üretmek, muhakeme etmek, tefekkür etmek; tahmin

etmek, akıldan geçirmek; hatırlamak, hatıra getirmek,

hayal etmek, hayalinde canlandırmak; efkarlanmak,

kederlenmek, tasalanmak, üzülmek, dertlenmek; bir

şeye karşı ilgili olmak, titiz davranmak; görüş sahibi

olmak; değerlendirmek, incelemek, bütün ayrıntıları

hesaplamak; farz etmek, öyle saymak, aklına getirmek

gibi kavramların düşünme eylemi içerisinde oldukları

söylenebilir.

(12)

Düşünme Yöntemlerine İlişkin görüşler:

• Mantıklı düşünme-mantıksız düşünme.

• Somut düşünme-soyut düşünme.

• Tümdengelimsel düşünme-tümevarımsal düşünme.

• Bilinçli düşünme-bilinçsiz düşünme.

• Gerçekçi düşünme-gerçekdışı düşünme-gerçeküstü düşünme.

• Mutlakçı düşünme-bulanık (İng. fuzzy) düşünme.

• Dikey (sistematik ya da programlı) düşünme-yanal

(rastlantısal) düşünme.

(13)

Üst düzey düşünme nedir ?

Üst düzey düşünme sadece bilgiyi olduğu gibi

kullanma değil, bilgiyi, analiz etme, işleme, yeniden düzenleme ve kullanma;

-bir amacı gerçekleştirmek veya karmaşık durumlara çözümler bulabilmek için belleğinde sakladığı eski

bilgileri ile yeni edindiği bilgileri birleştirme ve yeniden organize etme

-bilgileri, olguları ve verileri ile düşüncelerini

birleştirerek anlamlandırma, sentezleyip, genelleyerek yeni düşünceler ve anlamlar oluşturma

süreçlerini içeren uğraşlar toplamıdır.

.

(14)

Üst düzey düşünme nedir?

Resnick’e (1987) göre üst düzey düşünme,



gidiş yolunun değişken olması nedeniyle kurallı olmayan;



çoklu çözümlere götüren;



zaman zaman birbirleriyle zıt ölçütlerin kullanılmasını gerektiren;



bireyin düşünme sürecinin oto kontrolüyle ilgilenen;



düzensizliğin içinde bile düzen oluşturup anlam çıkarmaya yönlendiren

karmaşık zihinsel süreçlerdir.

.

(15)

Neden gereklidir?

• bireyin etkin problem çözme ve karar verme süreçlerini sağlıklı ve doğru biçimde

gerçekleştirebilmesi,

• Bilim-teknolojinin geliştirilmesi; doğruluğunun veya uygunluğunun saptanmasında ihtiyaç duyulacağı

için,

• Bireyin hayata hazırlanmasını ve gelecekte bilinçli- etkin bir vatandaş olmasını sağlamak için üst düzey becerilere gereksinim vardır.

ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BECERİLERİ

(16)

 Eleştirel düşünme ve öğretimi

(17)

 Eleştirel düşünme, insanların karmaşık ve sürekli değişen bir çevreye daha iyi uyum sağlayabilmeleri ve yaşam kalitesini artırma gibi yaşamın her anında yeri olan önemli bir özelliktir.

 Eleştirel düşünme, “sorunların özüne inen, farklı açılardan irdeleyen, anlamaya çalışan, gerekirse karşı çıkabilen bir düşünme biçimi”dir.

 Eleştirel düşünme, amaca yönelmiş, akla dayalı, amaçlı ve anlamlı bir düşünmedir, karar verme, olasılıkları hesaplama, çıkarsamaları formüle etme ve sorun çözmeyi içeren kapsamlı bir süreçtir

(18)

Eleştirel Düşünme ve Öğretimi

Eleştirel düşünme kanıt ve nedenlere dayalı olarak bir belirli bir durumu anlama sürecidir.

Eleştirel düşünme kendi düşüncelerini gözlemleyebilme ve bunları anlamlandırabilme …

Eleştirel düşünme özel bir düşünme alanına ya da biçimine ilişkin kusursuz düşünceyi ortaya çıkaran disiplinli ve öz denetimli düşünmedir.

Eleştirel düşünme düşünme biçiminizi iyileştirmeyi düşündüğünüz sırada düşündüklerinizi düşünme sanatıdır.

.

(19)

 Eleştirel düşüncenin 8 ögesi vardır:

^{Paul ve}

Elder (2006, s. 3–5) Akt: Kurt ve Kürüm(2010).

 1) Düşünmenin amacı: Neyi başarmak istiyorum?

 2) Konuya ilişkin soru: Hangi soruyu sormalıyım?, Hangi soruya yanıt arıyorum?

 3) Bilgi: O sonuca varmak için hangi bilgiyi kullanıyorum? Hangi bilgiye gereksinimim var?

 4) Yorumlama / Çıkarım: Bu sonuca nasıl vardım?, Bilgiyi yorumlayacağım başka bir yol var mı?

(20)

 Eleştirel düşüncenin 8 ögesi vardır: [

^{Paul ve}

Elder (2006, s. 3–5) Akt: Kurt ve Kürüm(2010).]

 5) Kavramlar: Buradaki temel görüş nedir? Bu fikri hangi kavram / kavramlarla açıklayabilirim?

 6) Varsayımlar: Neyi, varmış gibi kabul ediyorum? Hangi varsayımlar beni bu sonuca götürdü?

 7) İmalar / Anlamlar / Sonuçlar: Eğer başkaları söylediklerimi kabul edecek olursa ne gibi sonuçlar doğurur?

 8) Bakış açıları: Neyi ima ediyorum? Nasıl bakıyorum?

(21)

Eleştirel Düşünme ve Öğretimi

Paul ve arkadaşları (1990) eleştirel düşünme stratejilerini üç temel yapıda gruplandırmışlardır.

Duyuşsal Stratejiler, bireyde bağımsız düşünebilme gücünü ortaya çıkarma;

Bilişsel Stratejiler- Makro Yetenekler, düşünmeyi gerektiren farklı temel becerileri örgütleme;

Bilişsel Stratejiler –Mikro Beceriler ise, bütünü göz ardı etmeden bütünü

oluşturan parçaları belirleme ve ifadeyi bütün içinde anlamlandırma becerilerini içermektedir.

.

(22)

Eleştirel Düşünme ve Öğretimi

Ennis'e Göre (1962) eleştirel düşünme şu özellikleri içermektedir.

1. Tez / sorunun açık ifadesini arama 2. Nedenleri arama

3. İyi bilgilendirilmeye çalışma

4. Güvenilir kaynakları kullanma / belirtme 5. Durumu bütünüyle göz önüne alma

6. Ana noktaya bağlı kalmaya çalışma 7. Asıl ya da temel sorunu akılda tutma

(23)

Eleştirel Düşünme ve Öğretimi

Ennis'e Göre (1962) eleştirel düşünme şu özellikleri içermektedir.

8. Seçenekler arama 9. Açık fikirli olma

A. Başkalarının görüşlerini dikkate alma

B. Karar verirken kabul edilmeyen dayanak noktalarını da kullanma C. Kanıt ve nedenlerin yeterli olmadığı durumlarda kararı erteleme

10. Kanıt ve nedenlerin yeterli olduğu durumlarda duruş sergileme veya duruş değiştirme:

11. Konunun izin verdiği ölçüde kesinlik arama

12. Karmaşık bir bütünün parçalarını düzenli bir biçimde ele alma

13. Diğer insanların duygularına, bilgi ve kültür düzeylerine duyarlı olma

(24)

Yararlanılan Kaynaklar:

1. Yelken, T., Y. (Ed.) (2016). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 4. Baskı.

Ankara: Anı Yayıncılık.

2. Duman, B. (Ed.) (2015). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 4. Baskı.

Ankara: Anı Yayıncılık.

3. Erden, M. ve Akman, Y. (2004), Gelişim ve Öğrenme, 13.baskı, Ankara: Arkadaş Yayınevi

4. Ülgen, G. (1997), Eğitim Psikolojisi, 3.baskı, Alkım Yayınevi İstanbul 5. Nuray Senemoğlu, Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Kuramdan

Uygulamaya, Gazi Kitabevi, 12. Baskı, Ankara 2005, ss. 265- 343.

6. Cüceloğlu, Doğan. (2006). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.

7. Gökhan BAŞ1 Ömer BEYHAN (2017). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41,137-162.

24

(25)

Yararlanılan Kaynaklar:

 Taşdelen, V. (2012) Düşünme eğitimi ve iyi hayat kavramı, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim,146.

 Başerer, D. (2017). Bir düşünme türü olarak mantıksal düşünme.

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi,5(41), 433-442.

 Kurt,A., A., Kürüm, D. (2010). Medya okuryazarlığı ve eleştirel düşünme arasındaki ilişki: kavramsal bir bakış. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (2), 20-34).

 Karadağ, M. (2010). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Yansıtıcı Düşünme Düzeylerinin İncelenmesi (Şanlıurfa İli Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.

 Gedik, H., Akhan, N. E., Kılıçoğlu, G. (2014) Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Yansıtıcı Düşünme Eğilimleri. Mediterranean Journal of Humanities. IV/2,113-130.

 ÖZERBAŞ, M.A. (2011). Yaratıcı Düşünme Öğrenme Ortamının Akademik Başarı ve Bilgilerin Kalıcılığa Etkisi. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi

Dergisi,31(3), 675-705.

25