1. Gİ Rİ Ş
1. 1. Tez Çalış ması nı n Amacı
Kent mobil yal arı; kentsel açı k al anl arda bul unan sürekli ve geçi ci kull anıcıları n, fi zi ksel ve sosyal gereksi ni mleri ni n karşılanması nda kull anılan kent sel t asarı m kapsamı nda titizli kl e el e alı nması gereken öğel erdir. Bu donatıları n fi ziksel özelli kl eri ve i şl evleri, kull anı cıl arı n kent sel açı k al anl arl a il gili me mnuni yet düzeyi ni doğr udan et kile mekt edir. Kent mobil yal arı içerisi nde el e alı nan bil gilendir me ve yönl endir me el e manl arı; kull anı cıların kent i çerisi ndeki konf orl arı nı sağl ayan, onl arı yönl endiren kentsel mekan i çerisi ndeki hareketlili kl eri ni düzenl eyen, bul undukl arı mekan ve i çerisi nde yer al an yapıl ar ile il gili bil gilenmeyi sağl ayan, donatılar ol arak kent sel peyzaj i çerisi nde öne mli bir yere sahi ptir. İletişi m il e il gili kent mobil yal arı, bil gilendirme f onksi yonuyl a ka musal al anl ardaki eğiti m i şl evl eri ni yeri ne getirerek, bireyl eri n kullandı kl arı mekan hakkı nda daha fazl a bil gi sahi bi ol mal arı nı sağl ayarak ve al gıla mal arı nı netleştirerek, kull andı kl arı mekanı daha fazla beni mse mel eri ni sağl a makt adır.
Tez çalış ması kapsa mı nda kentt e yaşayan bireyl eri n bil gi al ma ve yön bul ma gereksi nmel eri ni n karşılan ması na yöneli k ol arak, iletişi m il e il gili kent mobil yal arı nı n kent sel me kanl ardaki kull anı m bi çi mleri ni n kull anı cılar üzeri ndeki me mnuni yet düzeyl eri ort aya koyul makt adır. Bu çalışma nı n a macı, konu il e ilgili yür üt ül ecek sonraki çalış mal ara kaynak teşkil et mesi, kentsel me kanl arda il etişi me yöneli k donatıları n t asarı mı ve mekansal or gani zasyonuna yöneli k çözü ml e mel ere yar dı mcı ol ması, dol ayısı yl a kentsel açı k al anl arı n kalitesi ni n yükseltil mesi ve kull anı mını n arttırılması dır. Bu a maç doğrult usunda çalış ma sonucunda el de edil en bul gul ar değerl endirili p, kentsel açı k al anl arda il etişi m il e il gili kent mobil yal arı nı n kull anımı na ilişki n sor unl ar ve pot ansi yelleri n ort aya koyul ması hedefl en mekt edir.
1. 2. Hi pot ezl er
Tez çalış ması kapsa mı nda öngör ül en hi pot ezl er şu şekil de belirlenmiştir:
- İl etişi m il e il gili kent mobil yal arı nı n kent sel me kandaki or gani zasyonu ve yönl endir mesi kull anı cı me mnuni yeti ni et kile mekt edir.
- İl etişi m il e il gili kent mobil yal arı nı n t asarı mı ndaki al gıl anabilirli k, fi zi ksel kalit e ve çevr eye uyu m değişkenl eri kullanı cı me mnuni yeti ni et kile mekt edir.
- İl etişi m il e il gili kent mobil yal arı kent sel mekandaki ai di yet duygusunu et kil e mekt edir.
1. 3 Tez Çalış ması nı n Kaps a m ve Sı nı rl arı
İletişi m il e il gili kent donatıları nı n kent sel açı k al anl ardaki et ki değerlendir mesi ne ilişki n araştır manı n çalış ma al anı ol arak; kent i çerisi ndeki konu mu, i çerdi ği kent sel f onksi yonl arı n çeşitlili ği, kent i çerisi ndeki en öne mli ti caret aksl arı ndan birisi ni ol uşt urması ve et ki al anı içerisi nde öne mli kentsel ki mli k öğel eri ni barı ndır ması sebebi yl e Fati h İl çesi sı nırları içerisi nde bul unan Fevzipaşa Caddesi seçil miştir.
Fevzi paşa Caddesi’nde uygul anan al an çalışması na ilişki n fi zi ksel değerl endiril mel er, Fevzi paşa Caddesi ve etki al anı nı n büt ünü ve alanı n çalış ma ve değerl endir me al anı ol arak sı nırlanan bir böl ümü ol ma k üzere i ki farklı öl çekt e el e alı nmıştır. Çalışma al anı n büt ününe ilişki n fi zi ksel değerl endir me çalış ması kapsa mı nda al an, Fevzi paşa Caddesi’ni n t ü münü içerecek şekil de Unkapanı’ndan Edirnekapı Surları na kadar ol an aks, 500 metre yür ü me mesafesi baz alı narak et ki al anı il e birli kte sı nırlandırıl mıştır. Al ana ait fi zi ksel değerl endir meni n i ki nci aşa ması, ve sosyal değerlendir me aşa ması i çi n Fevzi paşa Caddesi; Surl ar dan, Yavuz Seli m Caddesi kesi şi mi ne uzanan aks il e sı nırl andırıl mıştır ( Şekil 1. 1. ). Tez çalış ması nı n bu aşa masında al ana ilişki n fi zi ksel değerl endir mel er cadde üzeri ndeki yapı adal arı nı kapsayacak şekil de i ncel enmiştir. Fevzi paşa Caddesi üzeri nde yür üt ül en sosyal değerl endir me çalış ması da aynı şekil de caddeni n surl ar il e Yavuzseli m Caddesi kesişi mi arası nda kal an böl ümü üzeri nde gerçekl eştiril miştir.
Şekil 1. 1: Çalış ma Al anını n Sı nırları
Tez çalış ması nı n il k böl ü münde, il etişi me yöneli k kent mobil yal arı konusuna kı saca giriş yapıl arak, a maçl ar ve hedefl er belirlendi kt en sonra; hi pot ezl er ort aya atıl mış; t ez çalış ması nı n sı nırları çi zil miş ve kapsa mı ndan bahsedil miş, son ol arak t ez çalışması nda uygul anan yönt e mden bahsedil miştir.
Çalış manı n i ki nci böl ümünde önceli kl e genel ol arak kent mobil yası kavra mı i ncel enerek konuya kı saca giriş yapıl mıştır. Kent mobil yası kavra mı i çerisi nde değerlendirilen ve t ez çalış ması nı n kapsa mı nı ol uşt uran il etişi m il e il gili kent mobil yal arı, bu böl ümde el e alı narak tanı mlan mış, kull anı m alanl arı ort aya koyul arak sı nıflandırıl mıştır. İletişi m il e il gili kent mobil yal arı na ilişki n t asarı m öl çütl eri, mekansal or gani zasyonu, t ari hi kor uma al anl arı ndaki kull anı mına ilişki n ör nekl er veril miş ve İst anbul’da il etişi m il e il gili kent mobil yal arı nı n kent sel mekanl ardaki kullanı mı böl üm kapsa mı nda i ncel enmiştir.
Üçüncü böl üm i se çalış ma al anı ol arak seçilen, İst anbul’un Tari hi Yarı mada sı nırları içerisi nde yer al makt a ol an Fevzi paşa Caddesi üzeri nde il etişi m il e il gili kent mobil yal arı nı n kull anı mını n ve bu donatılara ilişki n me mnuni yet düzeyl eri ni n ort aya koyul duğu, ve al ansal değerl endir mel eri n yapıldı ğı böl ümdür. Bu böl ümde önceli kl e al an çalış ması kapsa mı nda Fevzi paşa Caddesi il e il gili al ansal anali z ve değerl endir mel ere yer veril miştir ayrı ca yür üt ül en çalış ma kapsamı nda, cadde kent sel kiml i k öğel eri açısı ndan i ncel enerek, al anı n öne mi ort aya koyul muşt ur. Son ol arak al andaki il etişi m il e il gili kent mobil yal arı nı n kull anı mına ve kull anı cı me mnuni yet düzeyl eri nin belirlenmesi ne yöneli k fi zi ksel ve sosyal çalış mal ar yür üt ül müş, araştır ma sonucunda el de edil en bul gul ar değerl endiril miştir.
Dör düncü böl üm t ez çalış ması nı n değerl endir me ve sonuç böl ümünü ol uşt ur makt adır. Bu böl ümde Fevzi paşa Caddesi’nde yür üt ül en çalışma nı n sonucu ort aya koyul arak, iletişi m il e il gili kent mobil yal arı nı n kull anı mına ilişki n öneri ve değerl endir mel ere yer ar dı ndan genel tez sonucuna yer veril miştir.
1. 4. Tez Çalış ması nda Uygul anan Yönt e m
Tez çalış ması kapsa mı nda seçilen ör nek al anda, bil gilendir me ve yönl endir me el e manl arı na ilişki n değerl endir mel ere altlı k ol uşt uracak al ana dair çeşitli fizi ksel analiz çalış mal arı ve kent ki mli ği ve i majı na ilişkin değerl endir mel er yapılarak el de edil en bul gul ar konu kapsa mı nda yor uml an mıştır.
Fevzi paşa Caddesi’ndeki bil gilendir me ve yönl endir me donatıları nı n ci nsi ve nit eli kl eri t espit edilerek, al anı n il etişime yöneli k kent mobil yal arı açısı ndan mevcut dur umu ort aya çı karıl mıştır.
Sı nırları önceden belirlenen al anda, caddeni n kul lanı m yoğunl uğunu t espit et mek üzere haft a içi dor uk saatlerde,
ve haft a sonu cu mart esi ve pazar 1400‘te ol mak üzere 15’er daki kalı k süre ile kull anı cı yoğunl uğu göst eren 4 nokt ada yaya sayı mları gerçekl eştiril miştir. Yaya sayı mları sonucunda çı kan kull anım yoğunl uğuna göre, örnekl e m büyükl üğü ve anket çalış ması nı n za man dili minde yür üt üleceği belirlenmiş, bili msel rastlantısal ör nekl e m yönt e mi il e seçil en kull anı cılar il e belirlenen al anda anket çalışması t a ma ml an mıştır. Al an çalış ması nda uygul anan yönt e m ayrı ntılı bir şekil de 3. böl ümde açı kl anmakt adır.
Anket çalış ması nda el de edil en bul gul arı n değerlendiril mesi ve yor uml an ması sonucunda, kull anı cıları n il etişi me yöneli k kent mobil yal arı na ilişki n me mnuni yet derecel eri ort aya konul muş ve çalış manı n sonucunda giriş böl ümünde ort aya koyulan hi pot ezl er t est edil mekt edir.
2. İ LETİ Şİ M İ LE İ LGİ Lİ KENT MOBİ LYALARI NI N TANI MI VE KULLANI MI
Ke nt sel mekanl ar, kent ler de t opl u yaşa m s onucu, ort ak yada ki şisel gereksi n mel eri n karşılandı ğı, t opl umun sosyo-ekono mi k ve kült ürel yapısı na bağlı ol arak, za man i çerisi nde farklılı k göst eren mekanlar dır [ 1]. Kent sel mekanda yer al an öğel er, i nsan ve mekan arası nda duygusal bir büt ünl eş meni n kur ul abil mesi nde öneml i rol oyna makt adır [2].
Rapoport, i nsan-çevre ilişkil eri ni değerl endirirken; fi zi ksel çevre il e i nsanl arı n sürekli bi r et kileşi m i çerisi nde ol dukl arı nı ifade et miştir. İnsanl ar bul undukl arı çevreleri şekillendirirken, di ğer taraftan fizi ksel çevre i nsanl arı doğr udan ya da dol aylı ol arak et kile mekt edir [2].
Ke nt t asarı mcı sı, mekan i çerisi nde fi zi ksel düzenl e mel eri gerçekl eştirerek, kentli ni n yaşa m kalitesi ni et kile mekt edir. Bu bağl a mda kent sel t asarı m salt süs dekorasyonundan öt e, kenti n i majı na ilişki n çok öne mli bir görev üstlenmekt edir. Kevi n Lynch, 1974’t e i yi t asarlanmış bir kent sel mekanı n i nsanl arı “oyal ayı p, me mnun etti ği ni ” ortaya koy muşt ur [3].
Kent sel t asarı m, her za man bir yerl eşi min nasıl olması nı n i st endi ği ni t anıml ayarak, bu t anı m doğr ult usunda mekana bir t akı m düzenl e mel er getir mekt edir. Mi mari el e manl ar, kenti çevrel eyen sı nırları, işaretler, aynı za manda çevredeki yapılar mekansal çeki m ol uşt urarak kent sel mekanı et kile mekt edir. Hareketli kentsel el e manl ar, ul aşı m, bil gilen me ve yönl en me, güvenli k, konf or ve süsle me el e manl arı bir mekanı n nasıl kull anıl dı ğı nı tanı mla makt adır [ 4]. Ke nt sel t asarı m kapsamı nda el e alı nan bu öğel er, kent sel mekan i çerisi nde kull anı cı gereksi ni mleri n karşılanması nda öne mli rol oynama kt adırlar.
Kull anı cıları n kent sel me kandaki bil gilenme ve yönl enmeye ilişki n gereksi ni mleri ni n karşılanması na yöneli k kull anılan bu donatılar, çalış ma i çerisi nde il etişi me yöneli k kent mobil yal arı adı altı nda i ncel enmekt edir.
2. 1. Ke nt Mobil yal arı nı n Tanı mı ve Sı nıfl andı rıl ması
Kent mobil yal arı, her hangi bir peyzaj al anı nda yada kent sel mekanda, kull anı cıları n konf or, bil gi, ul aşı m kontrol ü, kor un ma, eğl enme, di nlen me gi bi çeşitli işlevl eri ne cevap ver mek üzere yerleştiril miş öğel erdir [5].
Kent mobil yal arı birer kull anı m nesnesi ol arak her şeyden önce kendi si ni var eden t e mel kull anı m i şl evi ni ni n yanı nda kull anı mı nı da özendirecek bil dirileri t aşı malı dır. Bu donatıl ar za man i çerisi nde t e mel kull anı m i şl evl eri ni n yanı sıra t opl u m i çerisi nde “bir anl a m akt ar ma”, “anl a mla maya konu ol ma”, “bil gi il et me”, “bir bil diri ni n t aşı yanı olma” gi bi iletişi msel işlevl eri de yükl enirler. Böyl eli kl e katıl dı ğı çevreni n peyzajı i çerisi nde i şl evsel, anl a msal, est eti k boyutl arda görevler yükl enerek çevre ki mli ği ni n öğel eri nden birisi ni ol uşt ururlar [6]. Kent mobil yal arı, kent sel mekanl ardaki farklı gereksi nmel eri ni karşıla mak üzere çeşitlenmekt edir. Yaya alanl arı ndaki kentli gereksini mleri il e bunl ara denk düşen ol anakl ar ve kent mobil yal arı aşağı daki gi bi sıral an makt adır (Tabl o 2. 1.) [7].
Tabl o 2. 1: Yaya al anl arındaki kentli gereksi ni mleri ve bunl ara denk düşen donatıl ar [7]: Be kl enti/ Amaç/ Akti viteler Donatı/ Olanakl ar
Yür ü mek, Ulaş mak Uygun yaya al anl arı
Di nl en mek Ot ur mak Bank, ot ur ma yer veya ele manl arı Vi tri n bak mak, alışveriş Yet erli ve kor unaklı alan
Çevreyi seyret mek Havuz, heykel, bi na, ağaç, çiçekli k, i nsan vb.
Rekreasyon, sosyal ve kült ürel eyl e mler Müzi k ve göst eri alanl arı, süs havuzl arı, anfi vb. ol anakl ar
Bi l gi al mak (si ne ma, ti yatro, bil gil en me ve t anıtı m harita ve pl anlar)
Panol ar ve l evhal ar, el ektroni k yer t ayi ni el e manl arı vb.
El ektroni k iletişi m (t el efon) Haberl eş me, telefon kabinl eri Peri yodi k t e mel gereksi ni mleri n
karşıl an ması (susuzl uk, tuval et i hti yaçl arı vb.)
Çeş me, büfe, meşrubat oto matl arı, WC
Çöp ve atı kl ardan kurt ulma k Çöp kut ul arı vb. Mot orl u taşıtlardan kor un muş ve
e mni yett e ol mak
Bari yer, par maklı k, postlar, babal ar Doğal ve yapay çevresel et kilerden
kor un muş ol mak (ses, t oz, duvar ve benzeri böl ücü el e manl ar, güneş vb.)
ar kad, göl geli k, doğal bitki duvarl arı/ per del eri
Ul aşı m ol anakl arı ndan yararlanmak durakl ar ve i niş-bi niş yerleri/al anl arı
Yukarı daki t abl oda, kentsel mekandaki kull anı cı i hti yaçl arı nı n karşılanması nda kull anıl an kent mobil yal arı listesine göre, bil gi al ma gereksi ni mleri ni karşılayan donatılar ol arak bil gilendir me ve yön t ayi n et me l evhal arı belirtilmi ştir. Bil gi ver meye yöneli k bu donatılar,
tez çalış ması kapsa mı nda bir büt ün ol arak il etişi me yöneli k kent mobi l yal arı adı altı nda i ncel en mekt edir.
2. 2. İl etişi m il e İl gili Kent Mo bi l yal arı nı n Tanı mı, Kull anı m Al anl arı ve Sı nıfl andı rıl ması Kent sel çevredeki bil gilen me, kenti al gıla ma, kavra ma, değerl endir me açısı ndan öne mli bir ol gudur. Kent sel mekanda yer al an çok sayı da i şaret, düzenl endi ği t akdir de mesajl ara dönüşerek anl a m kazanma kt adır [ 8] Bu mesajlar, kent i çerisi ndeki hareketlili ği düzenl eyen kent sel il etişi m si st e mini ol uşt ururlar. Kull anıcı nı n kentsel mekanl a girdi ği et kileşi mler, me kandan çeşitli bil gi alma ve yönl en me deneyi ml eri ni i çer mekt edir.
Twersky, i nsanl arı n et kileşi me girdi ği 4 mekan t anı mla makt adır. Bu mekanl ar, vücut mekanı, vücudun çevresi ndeki mekan, yön bul ma mekanı ve grafi kl er mekanı dır. Yön bul ma mekanı i nsanl arı çevrel eyen ve me kan i çerisi nde hareket i çerisi ndeyken keşfetti kleri, bu nedenl e yön bul ma esnası nda et kileşi me girilen mekan ol arak nit el enmekt edir. Yön bul ma mekanı, zi hi nsel ve şe mati ze edilebilen bir mekan ol arak belirtilirken, bu mekanı n kriti k öğel eri, referans nokt al arı, aksl ar, bağl antıl ar ve odak noktal arı ol arak belirl en miştir. Twersky, gr afi k me kanı nı i se, al gıla mayı arttırıcı araçl ar ol an harital ar, grafi kl er, di yagra ml ar gi bi dı şsal me kanl ar il e t anı mla maktadır. Gr afi k mekanı, mekanı t anıt mak üzere kendi mekanı nı kull anır ve et kili gr afi kl er vasıtası yl a akt arıl mak i st enen bil gi basitl eştiri p, şe mati ze edil erek, ansanl arı n al gıla mal arı na sunul makt adır. İ nsan hafızası nda bil gilenmeni n kalıcı kılı nması i çi n basitleştiril miş grafi k gösteri mlere i hti yaç duyul makt adır [9]
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı, al ana ilişkin bil gilenme ve yönl enme gereksi ni mleri ni n karşılanması nı sağl ayı p, kull anı cıları n kent mekanı i çerisi nde kendil eri ni güvende hi ssederek me kanı daha rahat deneyi mle mel eri ne fırsat verme kt edir. Kent sel mekanda bil gil endir me ve yönl endir me el e manl arı ol madı ğı dur uml arda, i nsanl ar mekan i çerisi nde nasıl hareket edecekl eri konusunda kararsı zlı k yaşayabil mekt edir [ 10]. Bu donatıl arı n eksi k kull anıl ması veya yeri nde kull anıl ma ması dur u munda kullanı cıl ar, yön şaşır ma ve kaybol ma gi bi deneyi mler yaşayabilir. Bunun sonucunda i se, kent sel mekanda hareket et meye ilişki n güvensi zli k, kor ku hi ssedilebil me duygusuyl a karşı karşı ya kal abil mekt edirler.
2. 2. 1. İl etişi m İl e İl gili Kent Mo bi l yal arı nı n Tanı mı
İletişi m il gili kent mobi l yal arı, günü müzde, kente yöneli k bil gileri doğru bir şekil de il et en araçl ar ol arak kent yaşamı nı kol ayl aştıran öne ml i öğel er arası nda yer al makt adır. Bil gil enme ve yönl enmeye ilişki n l evha ve t abel al ar, kenti i nsanl ar i çi n daha anl aşılabilir kıl maya, gerek
kenti n büt ünü, gerekse de bir böl ümü i çi n var ol an kaynakl ar hakkı ndaki dur umu ve ol gul arı i nsanl ara t anıt maya yarayan et kili araçl ardır [ 11]. Kent sel peyzajı n öneml i öğel eri ol arak t opl uma mesaj ver mek, kar maşı k çevrel erde i nsanl arı yönl endir mek i çi n kull anılırlar, aynı za manda s osyal referans öğesi ol arak hareket ederl er. Bu öğel eri n t emel a macı t opl u ma gerekli mesajları ver mektir. İl etişi me yöneli k kent mobil yal arı i nsanl arı bil gilendirir veya onl arı yönl endirerek, kentsel mekan i çerisi nde organi zasyonu sağl ar.
Pek çok ül ke, kent ki mlikl eri ne ve il etişi m il e il gili kent mobil yal arı na yöneli k di kkat ve il gi yi artır mak a macı yl a “bil gilendir me l evhal arı pl anl a ması ” yap makt adır. Bu kapsa mda bil gilendir me ve yönl endir me el e manl arı na ilişki n st andartlar belirleni p, sı nırlar çi zil mekt e; bu donatıları n kent me kanı i çerisi nde nasıl ve ne şekil de organi ze edil ecekl eri tanı mlan makt adır. Devl et kur u ml arı t arafı ndan yerleri belirlenen il etişi m donatıları, hal ka açı k al anl arı n, meydanl arı n ve bi nal arı n yerl eri ni göst er mekt e, konuşl andırıl dı kl arı yapıl ara ve al anl ara ilişki n büt ün f onksi yonl arı hal kı n anl ayabileceği en i yi şekil de anl at makt adır. İşaret levha ve t abel al arı nı n başka bir f onksi yonu da bi l gi ye ilişki n i çeri ği ve düşünceyi, st andart hal e getirerek doğr u bir şekil de sun makt adır [11].
Bil gilendir me l evhal arı nın içerdi ği bil giler aşağı daki gi bi grupl andırılabilir [11]: Bi r Alana Ait Bil giler
- Yol göst er me ve rehberli k bil gil eri:
Al anı n pl anı ve fizi ksel düzenl e mel ere ait bil gileri içerir. Ör nek: Harital ar, düzenl eme pl anl arı
- Yönl endir mel er:
Al andan gi dilebilecek nokt al arı ve yönl eri ni göst erir - İşaretl er:
Al anı n içi ndeki öne mli nokt al ara ait bil gileri içerir.
Ör nek: kasaba ve böl ge isi mleri, sokak adl arı, kapı numaral arı İşleti m Bil gileri
- Kontr ol
Güvenli k kontrol ve tesisat a yöneli k kull anı m t alimatl arı nı içerir. Ör nek: Uyarılar, yasakl amal ar, yönl endir mel er
- Açı kl a mal ar:
Kull anı m özelli kl eri ne ve nasıl kullanılacakl arı na ilişki n açı kl a mal ar Ör nek: Şekilli kullanı m tali matl arı
- İl anl ar:
Öne mli bir ol ay ya da geçi ci et ki nli k duyur ul arı dır. Ör nek: ilan ve mesaj panol arı, çatı ve duvar kapl amal arı Rekl a mlar:
Bi r malı n satışı veya bir et ki nli ğe katılı m i çi n i kna et meye yöneli k duyur ul ardır.
Ör nek: rekl a m panol arı, çatı ve duvar boya mal arı
İçerdi ği bil gi ni n ci nsi ne göre bil gilendir me donatıları çeşitli k göst erme kt edirler. İşaret levhal arı nda rastlanan bilgi sı nıflandır ması ise aşağı daki gi bi özetlenmekt edir [11]:
Kenti n geneli ndeki işaretler Kent e dair bil gi veren işaretler Yerl eşi m böl gel eri ne dair işaretler
Konutlar ve ev yerleşi m böl gel eri ne ilişki n bil giler Par k içi ndeki işaretler
Par kı n kontrol ü ve yönetimi ne ilişki n bil giler Tr afi k bil gileri
Ot o mobil ve t opl u taşı ma araçl arı nı yönl endiren ve bil gi veren işaretler Ti cari işaretler
Ti cari akti vitelere yönelik bil giler Ka mu bi nal arı
Ka muya ait bi na ve et ki nli k bil gilendir mel eri Ref erans öğel eri
Yukarı daki sı nıflandır mada kent i çerisi nde kul lanılan i şaret l evha çeşitleri ni n t ü mü yer al makt adır. Bu çalış ma kapsa mı nda, ti cari ol ma yan i şl evl ere yönelik, kent i çerisi ndeki bil gilendir meyi ve yönl endir meyi sağl ayı cı el e manl ar il etişi me yöneli k kent mobil yal arı adı altı nda i ncel enmekt edir.
2. 2. 2. İl etişi m İl e İl gili Kent Mo bi l yal arı nı n Sı nıfl andı rıl ması
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı; bil gilendir me el e manl arı, yönl endir me el e manl arı, kent harital arı ve yapı isi m l evhal arı ol arak dört grupt a incel enmekt edir.
2. 2. 2. 1.Bi l gil endi r me El e manl arı
Bi l gil endir me el e manl arı, kent sel mekan ve i çerisi nde bul unan öğel er hakkı nda kull anı cıl arı bil gil endir mek a macı yl a yer al an donatıl ar dır. Kull anı cıl arı n kent i çerisi nde yer al an ol ayl ar ve faali yetler hakkı nda bil gi ye sahi p ol mal arı amacı yl a yerl eştirilen il an ve bil gil endir me panol arı, kull anı cı nı n kentt e nel er ol up bitti ği ne dair i yi bir bil gilendir me sağl a makt adır [ 12]. Bi l gil endir me t abel al arı, bil gi veri ci, uyarı cı ( Şekil 2. 1) yada yasakl ayı cı el e manl ar ol arak, kent yaşa mı nı n düzenleyi ci, bil gi veri ci, eğitici ( Şekil 2. 3.) öğel erini t eşkil et mekt e, kull anı cıl arı n kent mekanı ndaki bil gil en meye yöneli k gereksi ni mleri ni karşıla makt adır.
Şekil 2. 1: Uyarı Nit eli kli Bir Bil gilendir me El e manı [13]
Bil gilendir me el e manl arı, sabit bir t asarı mla kent i çerisi ndeki sürekli bil gil endir me gereksi ni mleri ni sağl a ması nı n yanı nda, festi val gi bi çeşitli ol ay ve etki nli kl eri duyur mak üzere geçi ci ol arak tasarlanabilirler (Şekil 2. 2).
Şekil 2. 2: Bir Et ki nli ği Duyur mak İçi n Yerl eştirilmi ş Geçi ci Bil gilendir me Afişi [13]
Eğitici bil gilendir me ele manl arı, kull anı cıları bir mekanı n il gi çeki ci ve kendi ne has özelli kl eri hakkı nda i nsanl arı bil gilendir mek ve onl arı n il gisi ni çek mek i çi n üzere kull anılırlar. Al andaki kull anı cı ti pl eri, onl arı n nel ere il gi duydukl arı ve onl arı n bu mekanı hangi a maçl arla kull andı kl arı göz önüne alınarak hangi ti p bil gilendir me i şaretl eri n geliştirileceği ne karar verilir [14].
Balti mor e Sahili ndeki gezi nti yol unu kull anan i nsanl ar i çi n hazırl anan bil gil endir me el e manl arı; kull anı cıların çevresel konul ar hakkı nda bil gilenmel eri ni sağl a mak a macı yl a düzenl enmiştir. Bu el e manl ar, Balti more’u, kenti n gelişi mini ve li manı tanıtan, eğitici bir işleve sahi p el e manl ar olarak di kkat çeki ci renk, yazı ve ill üstrasyonl arla hazırlanmıştır ( Şekil 2. 3.) [15].
Ke nt sel açı k al anl ar da kull anı cıl arı za man ve hava sı caklı ğı konusunda bil gil endiren el e manl ar da bil gil endirme el e manl arı ol arak, i letişi m donatıl arı arası nda yer al makt adır ( Şekil 2. 4.). Saat kul el eri, ki mi za man bil gilendir me i şl evi ni n yanı sıra kent i çerisi ndeki do mi nant öğel eri ol uşt urarak, kull anı cılar açısı ndan bir referans nokt ası ol uşt ur makt a, bazen de kent ki mli ği açı sı ndan öne mli öğel er ol arak öne çı kmakt adırl ar (ör n: İz mir Saat Kul esi).
Şekil 2. 4: Saat Kul esi, Ca mbri dge [16]
Bi l gil endiri ci el e manl arı t asarl ar ken, bil gil en meni n akıl da kal abilirli ği ni sağl anabil mek i çi n tabel al arda kı sa, bili ndi k ve t ut arlı t eri mleri n kull anı mı na; ve t abel ada yer alan mesajı n, t eri m veya anl a m bakı mı ndan başka bir biri me çevir me i hti yacı ndan kaçı nıl ması na di kkat edil meli dir. Ayrı ca devaml ılı ğı n ve anl atı mdaki t ut arlılı ğı n sağl an ması açı sı ndan t ekrarl arı n kull anı mı öne m t aşı maktadır [17].
2. 2. 2. 2. Yönl endi r me El e manl arı
Yön bul ma, bireyi n mekanda hareket edebil me yet eneği ni ifade eder. Me kanda konf orl u hareket edebil me yet eneği, bireyi n mekanı nasıl gör düğü ve anl adı ğı il e ilişkili dir. Passi ni, yön bul manı n, her kamusal çevreni n pl anl anması nda her ana karar nokt ası nı n deva mlı grafi ksel işaretlerle belirlendi ği, sirkül asyon i çi ndeki karar nokt al arı serisi şekli nde harit al a ma ile dest ekl en mesi gerektiği ni belirt mekt edir [17].
Yönl endir me el e manl arı, kull anı cıları n kendil eri ni güvende hi sset mel eri ni sağl a mak ve nerede ol dukl arı nı bil mel eri i çi n di kkatleri ni çekecek şekil de belirli aralı klarla yerl eştiril mesi gerekl mekt edir. Bu ti p iletişi m donatıl arı, çeşitli öne mli yapıl arı ve di ğer il gi çeki ci nokt al arı göst er mek üzere kullanılırlar [14].
Yönl endir me el e manl arı üç genel a maç içi n kullanılırlar [12]: Yayal ara yönl endir me bilgisi sağl ar
Yaya akışları nı yönl endirir.
Di ğer yol kullanı cıları nı n yayal arı n varlı ğı na ilişkin bil gilendirir. Yönl endir me el e manl arını n çeşitleri şunl ardır [15]:
Yönl endirici İşaret Okl arı:
Yönl endirici işaret okl arı, gi dilecek yönü i şaret ederek göst er mek i çi n kul lanılan donatılardır. Çoğunl ukl a bir direk üzeri ne yerl eştiril mek, ya da duvar gi bi t aşı yı cı bir düzl e m üzeri ne sabitl en mek s ureti yl e kul lanıl makt adırl ar. Bu el ema nl ar, gi dil ecek ana nokt al arı belirt erek, bu nokt al ara gi dilecek yönü işaret eder (Şekil 2. 5).
Yönl endirici işaret okl arını n genel özelli kl eri şunlar dır:
Far klı varış nokt al arı na ait işaret okl arı bir arada grupl anabilir. İhti yaçl ar doğr ult usundan sonradan ekl enebil me özelli ği ne sahi ptir. Kesi n bir yönl enme sağl ar
Kull anı cıları n sezgisel olarak yönl enmel eri ni sağlar 360 derece gör ül ebil me açısı na sahi ptir.
Bi r yönl endir me aksı üzeri nde belirli aralı klarla yerleştirilen teyit edi ci işaret okl arı, aynı tasarı ma sahip ol malı dır.
Yönl endir me Tabel al arı:
Tek par çadan ol uşan yönl endir me t abel al arı; yönl endir me sağl anacak varı ş nokt al arı nı n yanl arı nda ok i şaretleri ile birli kt e liste şekli nde l evha üzeri nde göst eril di ği el e manl ar dır ( Şekil 2. 6.). Yönl endir me tabel al arı nı n genel özelli kl eri aşağı da veril miştir.
Daha büyük bir fizi ksel al an daha fazl a güzer gahı n ve se mbolleri n gösteri mine ol anak tanır.
Bil gi, başlı k boyut uyl a, gözün doğal gör üş açısı yl a gör ül ebilecek şekil de gör ünt ül enir.
Vandaliz mden daha az zarar gör ür
Ger çek za manlı bil gi yi bir arada t utabilir. Kol aylı kla yerleştirilebilir.
Yönl endirici Döşe mel er:
Yönl endirici döşe mel er, doğr udan kull anı cı nın hareket etti ği ze mi n üzeri nde, yer döşe mel eri nde doku, mal ze me, renk, kot farklılı kları ol uşt urul arak, kull anıcı ya sezgisel ol arak yönl endir me işlevi ni sağlayı cı bir yönl endir me uygul a ması dır.
Ze mi n döşe mel eri ile, met al çi viler, renkli döşe mel er veya boyayarak i şaretle mel er gi bi far klı yönt e mlerle yaya yol una doğr udan t espit edil erek, yayal arı n hedefleri ne ul aş mal arı sağl anabilir. Yönl endirici döşe mel eri n özelli kl eri şunl ardır:
Sezgisel olarak izlenir.
Hedef nokt al arı değil, güzergahl arı göst erir. Yayal arı n çoğu tarafı ndan kol aylı kla kullanılır. Yerl eştir mesi kol aydır.
Zarar ver mesi zordur.
Geçi ci olarak yerleştirilebilir.
Ze mi n döşe mel eri nde renk, doku, kot farkl arı yaratılarak, kent i çerisi ndeki hareketi düzenl eyi ci işaretler ve sı nırlayı cılarla donatılarak, kentsel mekanda yönl endir me i şl evi gerçekl eştir mekt edir (Şekil 2. 7).
Yönl endir me el e manl arı, kull anı cıları n çevreyi iyi yönde deneyi mle mesine ve bir nokt adan di ğer bir nokt aya kol ayca git mesi ne ol anak t anır. Başarılı bir yönl endir me uygul a ması kull anı cıları n mekana ilişki n, nereye nasıl gi dileceği ne dair sor ul arı nı kendil eri sor madan cevapl ayarak daha kull anışlı bir kent sel mekan ol uşt ur url ar [20].
2. 2. 2. 3. Kent Harit al arı
Kent harital arı, yön bul ma i şl evi nde kull anılan, kent sel mekan i çerisi ndeki güzer gahl arı, nereye nasıl gi dileceği ni belirten grafi k göst eri mler dir. İyi düzenl enmedi ği t akdirde, harit al ar yön göst er meden zi yade, kafa karışı klı ğı na neden ol abilir [ 17]. Giriş noktal arı na yerl eştirilen el e manl ar, kull anı cıl arı n bi r mekan hakkı ndaki bil gil eri ni, mer akl arı nı ve il gil eri ni arttır mak ve geliştir mek i çi n, bir mekanı n sı nırları i çerisi nde aks üzeri ne belirli mesafel erle yerl eştirilir. Harital ar sadece kull anıcıları yönl endiri p onl ara r ehberli k et me görevi ni üstlenmez, ayrı ca öne mli alanl ara il gileri ni çekerl er [18].
Kent haritaları nı n özelli kleri şunl ardır:
Yönl endir me donatıları içerisi nde en fazl a mikt arda bil gi yi içerir
Bil gilendir me tabel aları ve yönl endir me işaretleri ile bir araya getirilebilir. Di k yada düzl e m şekli nde yat ay kullanılabilir.
Şeffaf kor uma ile birlikte kullanılan kağıt haritalar, çabuk, kol ay ve ucuz bir şekil de el de edil ebilir.
Anaht ar varış nokt al arı ve öne mli yapılar, yönl endir meni n yardı mıyl a, grafik göst eri mler ol arak göst erilebilir,
Haritalar, yayal arı n bul undukl arı yerl ere göre konu ml andırılabilir [12]. İyi bir kent haritası şu şekil de ol malı dır [17]:
Zi yaretçi ni n dol aşı m güzer gahı içi ndeki anaht ar karar nokt al arı nı tanı mla malı dır. Basitleştiril meli ve anl aşılır ol malı dır.
Kar maşı k l ejantla mal ardan zi yade, asıl i hti yaç duyul an anaht ar eti ket ve se mbol bil gileri ni içer meli dir.
Haritalar ve yönl endirme i şaretleri, mü mkün ol duğu dur uml ar da t ut arlı bir yönl endir me i çi n kuzey i şaretleri nden yararlanarak bil gileri, zi yaret çi ni n perspektifi nden sun malı dır.
İl k ör nek ( pr ot oti p) üreti mleri yapıl malı ve yerleştiril meden önce model üreti mleri bakı mı ndan test edil melidir.
Şekil 2. 8: Meydanda Yer Alan Kent Harital arı- Kavagoe Kenti -Japonya [20]
Harit al arl a karşıl aştırıl dığı nda hava f ot oğrafl arı gi bi kar maşı k göst eri m tekni kl eri gerçekçi ol duğundan ve çok fazl a sayı da gereksi z bil gi i çerdi ği nden dol ayı çoğu a maç i çi n i yi bir harita değil dir. Amaç doğr ult usunda sadel eştiril miş ve şe mati k göst eri mler al gılanabilirli k açı sı ndan daha uygun ol duğu i çi n kent harital arı nı n al gılanabilirli ği ni n ve rahat kull anı mı nı n sağl an ması açısı ndan, sadece a maç doğr ult usunda gerekli bil gi yi sağl ayacak şekil de basitleştiril miş ve şe mati ze edil miş ol ması gerek mekt edir. Şekil 2. 8’de bir kentsel meydan i çerisi nde farklı öl çekl erde bil giler içeren 3 farklı kent haritası görül mekt edir.
2. 2. 2. 4.Yapı İsi m Levhal arı
Yapı i si m l evhal arı, yer al dı ğı yapı yı t anıtan ticari nit eli kli ol mayan bi l gilendir me a maçlı levhal ardır. yapı nı n i s mi yanı nda, Bi nanı n yapılış t ari hi, mi marı, gi bi kiml i k özelli kl eri ve, açılış saatleri gi bi bil gilendir mel er bu l evhal arı n üzeri nde yer al abilir. Okul, müze, hast ane gi bi ka mu kur ul uşl arı nın yanı nda geçirdi ği t arihsel ve kült ürel süreçl eri ile kentsel hafı za içerisi nde öne mli bir yeri ol an yapıl arı t anıtıcı l evhal ar da yapı isi m l evhası ol arak tanı mlanabilir.
Yapı i si m l evhal arı, algıl anabilir-okunabilir niteli kt e ol ması nı n yanı nda, t aşı yı cısı ol an yapı nı n ve i çerisi nde yer al dı ğı kent sel dokunun karakt eri yl e, oran, mal zeme, renk, bi çi m, vb. bi çi msel özelli kl eri açısından uyu m i çerisi nde olacak şekil de t asarlanmalı dır. Şekil 2. 9’ da
Barsel ona’ da Pi casso Müzesi’ni n girişi ndeki yapı isi m l evhası sade ve okunabilir bir t asarı ma sahi ptir. Levhanı n üzeri ndeki Pi casso yazı sı, sanatçı nı n kendi i mzası na atıfta bul un makt adır.
Şekil 2. 9: Pi casso Müzesi ni n Girişi nde Bul unan Yapı İsi m Levhası ( Barselona) [21] 2. 2. 3. İl etişi m İl e İl gili Kent Mo bi l yal arı nı n Kul l anı m Al anl arı
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı, bireyl eri n bil gi al ma ve yön bul ma gereksi ni mleri ni n ol duğu her yer de kull anıl makt adır. Bu donatılar, farklı kull anı m al anl arı nda çeşitlenen gereksi ni mleri ve düzenle me kriterleri göz önüne alı narak tasarl anmalı dır
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı nı n kullanı m alanl arı şunl ardır: Kent sel açı k alanl ar
- Cadde ve sokakl ar - Me ydanl ar
- Par kl ar, di nl enme al anl arı vb. Özel kullanı m al anl arı
- Ka mpus al anl arı - Teknopar kl ar
- Açı k hava müzel eri, sergile me al anl arı
Topl u Konut Düzenl e meleri
Müzel er, üni versite kampüsl eri, hayvanat bahçel eri ve eğl ence par kları gi bi kontroll ü çevrel erde il etişi m donatıları çoğunl ukl a bir siste m i çerisi nde bul unma kt adır [ 22]. Özel kull anı m al anl arı nda yer al an bu donatıl ar, sonradan değil, bu al anl arı n i hti yaçl arı na gör e çevreni n tasarı m süreci içerisi nde al anı n genel konsepti yl e bir büt ün ol arak tasarlanmalı dır.
Şekil 2. 10: St. Loui s Hayvanat Bahçesi ndeki Bil gilendir me El e manı [15]
Şekil 2. 10. da St. Loui s Hayvanat Bahçesi i çi n geliştirilen bil gilendir me el e manl arı, orada yaşayan hayvan t ürl eri hakkı nda bil gilenmeyi sağl ayarak, kull anı cıları eğitici bir i şl ev sun makt adır.
Eur odi sney’i n t asarı m progra mı i çerisi nde yer alan il etişi m mobil yal arı, yaya yönl endir me işaretleri, haritaları, bil gi veri ci ve hareketi yönl endirici işaretleri i çer mekt edir. Eur odi sney’ de bul unan bil gilendir me ve yönl endir me mobil yaları, kur umsal ki mli ği ne ait belirli bir renk pal eti ve se mboll er il e peki ştiril miştir. (Şekil 2. 10. , Şekil 2. 11. ) [15].
Şekil 2. 12: Haritalı Bil gilendir me Ünit esi - Eur odisney [15]
Eur odi sney’i n haritalı bil gilendir me ünit esi, Mickey Mouse kafası i konu ve bil gilendir meyi se mboli ze eden “i ” harfi ile birli kt e kull anıl mıştır. ( Şekil 2. 12) [15]
Mar yl and Üni versitesi ka mpüs al anı i çi n büt ünsel bir t asarı m si st e mi i çerisi nde geliştirilen sokak i si m l evhal arı, yönl endir me, bil gil endir me t abel al arı ve ka mpus harit al arı, üni versit e l ogosu il e birli kt e modern ve sade bir tasarı m il e ele alı nmıştır. (Şekil 2. 13. ) [15]
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı nı n t ari hi kor uma al anl arı nda, yeni düzenl e me al anl arı nda kull anı mları ndan f ar klı bir şekil de el e alı n ması gerek mekt edir. Tari hsel mekanl ar da kull anıl an kent mobil yal arı n t asarı m ve or gani zasyonu, al ana ait t ari hsel ve kült ürel referansl ar çerçevesi nde el e alı nması gereken bir konudur.
2. 3. İl etişi m il e İl gili Ke nt Mobil yal arı na İlişki n Tas arı m Öl çütl eri ve Me kans al Or gani zasyonu
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı kent sel açı k alanl arda kull anı cıları n kent i çerisi nde yer al an fonksi yonl arl a ol an ilişkileri ni düzenl eyi ci ve kent mekanı hakkı ndaki bil gi ye ul aş ması nı sağl ayı cı el e manl ar ol duğu i çi n, bu el e manl arı n tasarı m nit eli ği ve mekansal or gani zasyonu kent sel mekanı n kull anı m düzeyi ni ve me kan kalit esi ni doğr udan et kil e mekt edir. Bil gilendir me ve yönl endir me el a manl arı nı n t asarı mında göz önüne alı nması gereken öl çütl er ve mekansal or gani zasyonunun nasıl ol ması gerekti ği aşağı da açı kl an makt adır.
2. 3. 1. Sosyo- Kül t ürel Tasarı m Öl çütl eri
Me kan ki mli ği, mekanın özelli kl eri ne, bireyi n ki mli ği ni n kat kı da bul un ması dır. Bireyl eri n t opl uma kattı ğı anl a mlar ve değerl er mekana yansı makt adır. He men her çevresel özelli ği n kendi si ile ilişkili bir anla mı var dır. Mekansal anl a m, i nsanl arı o mekana bağl ayan bir bağ ol uşt ur makt adır [24].
Me kan ki mli ği bireyi n 3 özelli ği ile ilişkili dir:
Bi reyi n mekan ki mli ği, me kana ve kendisi ne atadı ğı öne mi et kile mekt edir. Me kan ki mli ği topl ul uk hissi ni attırır
Me kan ki mli ği, bireyl eri n mekanl a ilişkileri ni ve bağl arı nı et kileyen, mekan hi ssi ni n alt kümesi dir [24].
Kent ki mli ği ne dayanan, onun ayırıcı öğel eri nden birisi ol an ve dest ekleyen bir sist e mi n parçası ol arak, kent mobil yal arı nı n he m est eti k he m de görsel açı dan süreklili k göst er mesi zor unl udur. Bu süreklili k salt bir siste mi n parçası ol duğu i çi n değil, her kes t arafı ndan
anl aşılabilir ve kull anılabilir ol mayı gerektiren bir dil ol ma özelli ği t aşı ması ndan kaynakl anmakt adır. O hal de kent mobil yal arı i çin yükl endi kl eri işlevsel görevl eri n yanı sıra kent ki mli ği il e ilişkileri açısı ndan, kenti n anl a msal, si mgesel boyut unu ol uşt ur makt adır. Kent mobil yal arı nı n ol uşt urduğu si mgesel boyut çok yönl ü bir il etişi m ağı nı n varlı ğı ndan kaynakl anmakt adır [6].
Kent yapı sı ndaki kült ür, gel enek, nüf us et kileşi mleri ni n sayı ve kalitesi, kenti n al gısal özelli kl eri, t opl umun sosyal ve ekono mi k yapısı, bir se mbol ol uşt ur mak i çi n i çeri ksel t e meli ol uşt ur makt adır. Geç miş il e gel eceği n arası ndaki süreklili k i çerisi nde, kenti n t ari hi, sanatı nı n yaşa ması se mboli k ki mli kl endir meye bağlı dır [ 10]. Kent mekanı ndaki se mboll eri n al ansal büt ünl üğü sağl ayı cı bir özelli ği ol ması sebebiyl e bu donatıları n t asarlanması nda, mekan içerisi ndeki se mboli k değerl er göz önüne alı nmal ı dır. eğer yeni bir mekan t asarlanı yor, ya da me kana yeni bir ki mlik kazandırıl mak i st eniyorsa, donatılar veril mek i st enen ki mli k doğr ult usunda tasarlanmalı dır. ( Şekil 2. 14.)
Şekil 2. 14: Ki mli kl endirme Pr ogra mı Doğr ult usunda Hazırlanmış Bir Bilgil endir me El e manı [18]
Ke nt mobil yal arı, kent sel t asarı m öğesi ol arak bul undukl arı mekanı n ki mli ği il e bağdaş malı, onu dest ekl e meli, bir yanı il e kent yaşa mı nı kolayl aştırı p ona hi z met eder ken, di ğer yandan kent mekanı na est eti k değer kazandır malı dır. [8] Bir kentsel mekanda or gani ze ol an bu
el e manl ar, i nsanl arı bil gilendir mek, eğit mek, yönlendir mek ve eğl endir mek kadar bir mekana ki mli k ver mek içi n organize ol malı dır. [23]
2. 3. 2. Fi zi ksel Tasarı m Öl çütl eri
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı nı n, kull anı cı nın fi zi ksel, bedensel ilişkileri ne uygunl uğu, al gılanabilirli ği, okunabilirli ği, bu donatıları n kull anabilirli ği ne ilişki n öne mli öl çütlerdir. Kar maşı k bir çevrede, al gıla ma doğr udan, a maç doğr ult usunda ve seçi ci ol malı dır. Kent sel me kanda çok fazl a sayıda uyarı cı yer al dı ğı, çok f azl a ve gereksi z bilgi bul unduğu i çi ni iletişi m donatıları nı n amacı kent sel mekandaki bu uyarı cıları sadel eştiri p, netleştirerek kull anı cı ya akt ar mak ol malı dır. [23] (Şekil 2. 15)
Şekil 2. 15: Kent sel Bil gilendir mede Kar maşa [19]
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı nı n t asarı mında el e alı nması gereken öl çütl er, Tabl o 2. 2.’de veril mekt edir.
Tabl o 2. 2. Fi zi ksel Tasarı m Öl çütl eri
Fi zi ksel Tasarı m Ölçütleri
Al gıl ayı cı (İnsan) Al gıl anan ( Nes ne)
Tabl o 2. 2.’de fi zi ksel t asarı m öl çütleri, al gılayı cı ve al gılanan ol mak üzere i ki farklı açı dan değerl endiril miştir. İnsan gereksi ni mleri ni karşılaması, de mokrati k ol ması ve anl a mlı ol ması, al gılayı cı açısı ndan göz önüne alı nması gereken öl çütlerdir. Al gıl anan nesneye ilişki n öl çütl er ise nesneni n gör ünt üsü ve konu muna ilişki n ol mak üzere i ki ana başlı k altı nda el e alı nmakt adır.
2. 3. 2. 1. Al gıl ayı cı ya İlişki n Ölçütl er
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı nı n, kent sel mekandaki düzenl e mesi nde kull anı cı ya ilişki n el e alı nması gereken öl çütler aşağı da veril mekt edir:
İnsan Gereksi ni mleri ni Karşıla ması:
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı, kull anı cıları n bil gilenmeye ve yönl enme ye ilişki n i hti yaç ve bekl entileri ni n en i yi şekil de karşılanabil mesi a macı yl a kentsel mekanda yer bul makt adır. Bu donatıları n t asarlanması nda, yerl eş meni n karakt eri, ve kull anı cı ti pl eri göz önüne alı nı p, al andaki i hti yaçl ar t espit edilerek kull anı cı gereksi ni mleri ni karşılayacak bir çözü m üretil meli dir.
De mokr ati k Ol ması:
Ka musal mekanl arı n de mokrati k ol ması ol gusu, her kes t arafı ndan kull anılabilir ol ması anl a mı nı t aşı makt adır. Bu bağl a mda kent mekanları bu al anı sürekli ve geçi ci ol arak kull anan büt ün kull anı cılara eşit derecede hi z met verecek şekil de t asarlanmalı dır. Genç, yaşlı her
İnsan Gereksi ni mleri ni Karşıla ması De mokrati k Ol ması Anl a mlı Ol ması [25] Görünt ü Ko nu m Şekil/ Ze mi n ( Kontrast Et ki) Renk Boyut Mal ze me Gr afi k et ki Tekrar Gör üş açısı na uygunl uk Tekrar
yaşt aki kull anı cı nı n yanı sıra çeşitli fizi ksel engell ere sahi p, hareket kı sıtlılı ğı ol an kull anı cıları n veya çeşitli şekillerde öğrenme zorlukl arı çeken kull anı cıların da kent mekanı na ilişki n gereksi ni mleri nin karşılanması gerekli dir [ 26]. Kent mekanı nı n t asarlan ması nda büt ünsel ol arak di kkat edil mesi gereken bu ol gu, il etişi me yöneli k kent mobil yal arı nı n tasarlanması nda ve mekansal organi zasyonunda da aynı şekil de göz önüne alı nmalı dır.
Bi l gil endir me ve yönl endir me el e manl arı nı t asarlanır ken, renk kör ü ya da çeşitli der ecel er de gör me bozukl uğuna sahi p kull anı cıları n ol duğu göz önüne alı narak l evhal arı n üzeri ndeki işaret ve se mboll eri n rahat al gılanabilir boyutl arda ve netli kt e ol ması na, renk körl eri ni n göre meyeceği renkl eri n bir arada uygul anmaması na di kkat edil melidir. Fi zi ksel engelli kull anı cıları n kent mekanı ndaki yönl enme gereksi ni mleri ni karşılanmasında far klı mal ze me ve doku kull anı mları etkili ol abil mekt edir. Bunun yanı nda yer döşe mel eri nde uygul anacak doku, kot farklılı kl arı ve sı nırlayı cılar gör me engelli kull anı cıları n kent i çerisi nde daha r ahat hareket et mel eri ni ve kendil eri ni daha güvende hi sset mel eri ni sağl ayacaktır. Gör me engelli kull anı cıları n kent i çerisi ndeki bil gilenme i hti yaçl arı nı n karşılanabil mesi a macı yl a ayrı ca me kan i çerisi ne çeşitli sesli bil gil endir me sist e ml eri yerl eştiril ebilir.
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı nı n mekansal düzenl e mesi nde, yaya kal dırı mları nda kent mobil yası şeritleri i çerisi nde fi zi ksel engelli kull anı cıları n hareket kabili yetleri ni engell e meyecek şekil de düzenl en meli dir. Meydan, par k gi bi hareketi n çok yönl ü ol duğu al anl arda i se bil gilendir me ve yönl endir me ele manl arı nı n rasgel e değil, bir sist e mati k içerisi nde yerl eştiril mesi, bu el e manl arı n rahat t aki p edil ebil mesi ni n yanında, fi zi ksel engelli kull anı cılara önünde kazaya sebebi yet verecek engeller ol uşt ur ması nın önüne de büyük öl çüde geçil miş ol acaktır.
Tekerl ekli sandal ye kullanan i nsanl arı n net gör üş konil eri, ayakt a duran bir i nsanı n gör üş koni si nden daha alt sevi yede ol makt adır. Tekerl ekli sandal yeye bağlı kull anı cıl arı n gör üş açıları ndan daha yükseğe yerl eştiril miş el e manl ardan yakı n mesafede yararlanabil mesi pek mü mkün ol a ma makt adır. İl etişi me yöneli k kent mobil yal arı nı t asarlarken fi zi ksel engelli kull anı cılar tarafı ndan okunabilirli kl eri ve erişilebilirli kl eri sağl anmalı dır. (Şekil 2. 16.)
Şekil 2. 16. Fi zi ksel Engelli Kull anı cıları n Kull anımı na Yöneli k bir Kent Haritası [13]
Di ğer t araftan kent i çerisi nde hareket hali ndeki yayal arı n hı zı ile bi si kl et ve araba kull ananl arı n hı zl arı nı n f ar klı ol ması na bağlı ol arak kentsel öğel eri al gıla ma düzeyl eri farklılı k göst er mekt edir. Kent i çerisi ndeki hareket hı zı na bağlı ol arak, bil gil endir me ve yönl endir me l evhal arı nda yer al an bil gileri al gıla ma kaybı ol uş makt adır. İletişi me yöneli k kent mobil yal arı nda yer al an bi si kl et kull anı cıl arı il e mot orl u t aşıt sür ücül eri ni de il gil endiren mesajlar, bu kull anı cıların kol ayca al gılayabilecekleri ve okuyabil ecekl eri düzeyde kı sa ve net bir şekil de veril meli dir.
Anl a mlı Ol ması:
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı nı n kent mekanı i çerisi nde yerl eştiril me a macı na uygun ol arak yer al ması, kull anı cı gereksi ni mleri ni en i yi şekil de karşılarken, yer al dı ğı dokuyl a ol uml u bir et kileşi m i çerisi nde ol ması, bu donatıları bul undukl arı mekan i çerisi nde anl a mlı kıl acaktır.
Me kana yöneli k bil gilendir me ve yönl endir meye ilişki n değerl endir mel er yapılı p, gereksi n mel er t espit edildi kt en s onra, bil gil endirme ve yönl endir me l evhal arı nı t asarl ar ken, donatıları n bul undukl arı mekanl a ilişkisi ni n ve kent dokusuna uyumunun sağl an ması gerek mekt edir. Bunun yanı nda bu donatıları n kentsel hafı zayı canl andırıcı kent ki mli ği ne ilişki n i çereceği se mbolik anl a mlar sayesi nde kull anı cıları n zi hni nde mekan il e bağl antısı kur ul abil mekt edir.
2. 3. 2. 2. Al gıl anan Nesneye İlişki n Görünt ü Ölçütleri
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı nı t asarlarken, al gılanabilirli ği n ve kent dokusuyl a uyu munun en i yi şekilde sağl anabil mesi i çi n değerl endir meye alı nması gereken nesneye ilişki n gör ünt ü öl çütler şunl ardır:
Şekil- Ze mi n İlişkisi ve Renk Et kisi:
Nüf usun yakl aşı k %9. 3’ü (çoğunl ukl a yeşil ile kır mızı yı birbiri ne karıştır maya bağlı) renk kör ü ol duğu ve %8’i de renkl eri n birbiri ne karış ma sı kı ntısı yaşadı kl arı ndan dol ayı t abel al arı n kol ay okunabil mesi i çi n şekil-ze mi n ilişkisi nde kontrastı n sağl anması renk kull anı mı ndan daha et kili ol makt adır [27].
Al gıl anabilirli ği n arttırılması a macı yl a yapıl an çalış mal arda sarı ya da beyaz ar ka pl an üzeri ne üzeri ne si yah veya koyu ma vi yazıl arı n ( ya da t am t ersi ol acak şekil de), rahat al gılanabilen bir kontrast sağl adı ğı ort aya konul muşt ur [ 27]. Ayrı ca aynı bil gil endir me levhası nı n üzeri nde fazl a sayı da renk kullanımı al gıla mada karışı klı ğa sebep ol makt adır [17].
Şekil 2. 17: Al gılana mayan Bir Yapı İs mi [19]
Şekil 2. 17’ de şekil-zemi n ilişkisi ne di kkat edil medi ği dur uml arda al gılanabilirli ği n ne derecede azal abil di ği görül mekt edir. Li neer duvar dokusunun üzeri ne yerleştiril miş li neer yazı ve göl gesi nden öt ürü, yapı nı n i s mi net bir bi çi mde okuna ma makt adır. Bil gil endir me el e manl arı tasarlanırken kontrast ve şekil-ze mi n ilişkisi ne öne m veril meli dir.
Boyut Et ki si:
Nesneye yöneli k bir fizi ksel değerl endir me öl çüt ü ol arak boyut et kisi, burada özelli kl e iletişi me yöneli k kent mobil yal arı nı n al gılanabil me düzeyi yl e doğr u orantılı ol arak yazı boyut u il e ilişkili dir. Bi r t abel anı n okunabilirli ği ve netli ği doğr udan kullanıl an yazı ti pi ve boyut una bağlı dır. Bil gilendir me ve yönl endir me t abel al arı nı n et ki nli ği, yazı stili, font u, büyükl üğü, harfler ve keli mel er arası ndaki aralığı n mesafesi yl e doğr udan ilişkili dir. Ayrı ca
büyük ve küçük harfl eri n ko mbi nasyonundan ol uşan bir düzenl e me sadece büyük ya da sadece küçük harf düzenle mel eri nden daha et kili ol makt adır [20].
Fr ui n, yayal ar i çi n okunaklı yön i şaretleri ni n 5. 08c m.’li k harf büyükl üğüne ve buna ek ol arak her 7. 6 met reli k bir gör üş mesafesi i çi n 2. 54c m.’li k harf yüksekli ği ne sahi p ol ması nı öner mekt edir. Buna göre bir bil gilendir me t abel ası 30. 5m.’den okunabil mesi i çi n, yazı yüksekli ği 10c m. yüksekli ği nde ol malı dır. Tabl o 2. 3.’te bil gilendir me t abelaları na ilişki n daha net öl çütler veril mekt edir [17].
Tabl o 2. 3. Bil gil endir me t abel al arı i çi n gör üş mesafel eri ve mi ni mu m harf yüksekli kl eri. Her gör üş mesafesi içi n minimu m öl çül er veril miştir [17].
Meti n Ci nsi 0, 3- 1, 2 met re arası 1, 2- 1, 8 met re arası 9 met re 18 met re
Başl ı kl ar 2 c m. >72 pt. 2. 5 c m. >96 pt. 10 c m. 348 pt. 15 c m. >567 pt. Yazı Başlı kl arı 1. 3 c m. >48 pt. 2 c m. >72 pt. 8 c m. 288 pt. 13 c m. > 480 pt. Gövde Met ni 0. 6 c m. >24 pt. 1. 3 c m. >48 pt. 6 c m. 192 pt. 10 c m. >384 pt. Ana Başlı kl ar 0. 5 c m. >18 pt. 0. 6 c m. >24 pt.
Bi r t abel anı n büyükl üğü ve yazı ti pi boyut u ve yazı nı n okun ma mesafesi i nsanı n gör me kapasitesi yl e doğr udan ilişkili dir. Her hangi bir gör me kusur u ol mayan bir i nsan i çi n yukarı daki t abl oda verilen değerl er yet erli ol makl a birli kt e özelli kl e 55 yaşı n üst ündeki i nsanl arı n çok azı nı n kusursuz bir gör me derecesi ne sahi p ol duğu düşünül düğünde yazı boyut unun okunabilirli ğini n mü mkün ol duğu mi kt arda büyük t ut mak daha büyük or anda nüf usun bil gilendir me t abel al arı ndan en i yi şekil de faydal anabil mel eri ne olanak sağl ayacaktır [27].
Yazı ti pi büyükl üğünün yanı sıra, yazı ti pi ni n eni ni n boyuna oranı nı n 0. 6 il e 1 arası nda ol ması, harf kalı nlı ğı nı n da yazı büyükl üğünün 1/ 5’i ile 1/ 10’ u arası nda ol ması okunabilirli ği açısı ndan en uygun boyutları ver mekt edir. İ ki harf arası ndaki boşl uk, harf yüksekli ği ni n en az 1/ 16’sı, en fazl a 1/ 10’u kadar ol malı; kelimel er ve satırlar orasında net boşl ukl ar bırakıl malı dır. Gör me bozukl uğu ol an veya yazıları hı zlı bir şekil de okuyan i nsanl arda, harfl eri n ve keli mel eri n bi r biri ne çok yakı n ol ması, yazıl ar bir biri ne karış ması na sebep ol makt adır [27].
Mal ze me Et ki si:
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı na ilişki n t asarım kararları nda, önceli kl e mekanı n karakt eri göz önüne alı narak, ne t ür ( moder n ya da gel eneksel) mal ze mel eri n kullanılacağı çevresel uyu mun sağl anması açısı ndan öne m t aşı makt adır. Bil gilendir me donatıları yeni düzenl e me al anl arı nda, al anı n kull anı m a macı na ve konsepti ne uygun ol arak, daha moder n mal ze mel erl e tasarlanırken; t ari hi yerleş me al anl arı nda, yöreye özgü mal ze mel eri n yoru ml an ması yl a, kent ki mli ği ni n kor un ması na, aynı za manda kent sel hafı zanı n canlı t ut ul ması na kat kı da bul unul abilir.
Ayrı ca, genel ol arak bil gilendir me ve yönl endir me t abel al arı nda, yağ mur, rüzgar gi bi çevresel et kileri n ol uşt urduğu aşın madan ve vandaliz mden en az et kilenecek şekilde kaliteli ve est eti k mal ze mel eri n seçil mesi, uzun ö mürl ü ol ması açısı ndan öne m t aşı makt adır. bunun yanı nda tabel al arı n kol ay okunabil mesi i çi n yansıtıcı ol mayan mal ze mel eri n kull anıl ması gerek mekt edir [26].
Gr afi k Et ki:
Bil gilendir me l evhal arı nda, bazı kol ay hatırlanan grafi kl er kull anıl dı ğı nda kull anı cıları n al ana ilişki n kı sa döne m hafızası na kat kı da bul unulma kt adır [ 17]. Gr afi k göst eri mler, özelli kl e oku ma yaz ma bil meyen kull anı cılar ve bul unduğu ül keni n dili ni bil meyen t uristler i çi n kol aylı kl ar sağl a makt adır ( Şekil 2. 12). Dünyada bi nl erce st andartlaş mış pi kt ogra m, küresel bir il etişi m dili ol uşt ur makt adır. Gr afi k t asarı mcıl ar, bil gilendir me l evhal arı na ilişki n tasarı mları nda, deva mlılı ğı ve mekansal uyumu sağl a mak üzere bu st andartl aş mış göst eri mleri n dışı nda yeni pi kt ogra mlar üret mekt edirler. [47]
Bi l gil endiri ci l evhal ar daha f azl a ki şi t arafı ndan daha kol ay anl aşıl abilmesi i çi n mü mkün ol duğu yerlerde, grafi k göst eri mler, açı kl ayı cı yazılar ile birli kt e kullanıl malı dır [28].
Tekr ar Et ki si:
İletişi m donatıları nda t asarı mını n ve kur gunun t ekrarı, aynı mekan i çerisinde yer al an farklı bil gilendir me ve yönl endir me el e manl arı arası ndaki anl a msal büt ünl üğün ve öğel er aral arı ndaki ilişki ni n kurul ması nı sağl a makt adır. İl etişi m donatıları nda tasarı m süreklili ği sağl anarak, bu donatıların mekan i çerisi nde daha kol ay al gılanabilerek t aki p edil mesi, aynı za manda kent sel mekan i çerisi ndeki görsel bütünl üğün, ve çevresel uyu mun yakal an ması mü mkün ol abil mekt edir.
2. 3. 2. 2. Al gıl anan Nesneye İlişki n Konu m Öl çütleri
Kent sel mekanda bil gilendir me gereksi nmel eri ne ilişki n fi zi ksel konf or un sağl anabil mesi i çi n bu donatıları n mekan i çerisi nde kol ay al gılanabil mesi ve t aki p edil ebilir ol ması öne m taşı makt adır. Bil gilendir me ve yönl endir me el e manl arı nı n kull anı cını n gör üş açı sı na uygunl uğu, kentsel mekanda süreklili ği ni n sağl anması, al gılanabilirlik açısı ndan öne mli konu m öl çütleri ni ol uşt urma kt adır.
Nesneni n, Al gılayı cı Görüş Açı sı na Uygunl uğu:
Gör üş açısı, i nsanl arı n, bir t abel ayı maksi mu m okuyabil eceği açı ol arak değerl endiril mekt edir [29]. İl etişi me yöneli k kent mobil yal arı na ilişki n mekansal düzenl eme yapılırken, bu donatıları n kull anı cıların gör üş konil eri i çerisi nde yer al mal arı, al gılanabilirli kl eri ve okunabilirli kl eri ni sağl ama k açı sı ndan öne m t aşıma kt adır.
Şekil 2. 19: Nor mal Gör üş Koni si [5]
Şekil 2. 20: Gör üş Böl geleri [5]
Bi r i nsanı n gör üş açısı di keyde yakl aşı k 30 derece, yat ayda i se yakl aşı k 60 derecedir ( Şekil 2. 19). Ort al a ma bi r yetişki ni n göz sevi yesi ayakt a 1525, ot urarak i se 1125 mm’ di r ( Şekil 2. 20) gör üş konil eri ve göz sevi yel eri yaya t abel al arını n yerl eştiriliş ve yönl en mesi nde di kkat e alı nması gereken öl çütler olarak değerl endiril melidir [10].
Şekil 2. 21 Dış Mekanl arda Al ansal Al gıla ma Hissi [5]
Di key yüzeyl eri n al ansal al gılanması, en rahat nesne di key uzunl uğunun ½ ve 1/ 3 mesafesi nde ol makt adır. Or an ¼’ ün altı na düşt üğünde i se l evha yüzeyi büt ün ol arak al gılana ma makt adır (Şekil 2. 21) [5].
İnsan vücudunun fi zi ksel oranl arı ve hareket karakt eristi kl eri, al gılanması istenen nesneni n konu muna ilişki n öne mli belirleyi ciler ol arak il etişi me yöneli k kent mobilyal arı nı t asarl arken göz önünde bul undur ul ması gerekmekt edir.
İletişi me Yöneli k Kent Mobil yal arı nı n Kent sel Me kandaki Tekrarı:
Bi l gil en me t abel al arı nı n me kan i çerisi nde sür eklili k göst erecek şekil de konu ml an ması, al an içerisi nde bu el e manl arı n kull anı cılar t arafı ndan rahat al gılanabil mesini ve bil gil enmede tekrarl ar il e daha kol ay akıl da kal ması nı sağl ayarak i yi bir bil gilen me deneyi mi sağl a makt adır. Yönl endirici el e manl arı nı n da başlangı ç nokt al arı ndan varış nokt al arı na kadar
kull anı cıları n yön bul ma deneyi mi esnası nda süreklili k göst er mesi, doğr u yönde hareket etti kl eri ni teyit ederek, kendil eri ni mekan i çerisi nde güvende hi sset mel eri ne sağl a makt adır. 2. 3. 3. İl etişi m il e İl gili Ke nt Mobil yal arı nı n Mekansal Organi zasyonu
Bil gilendir me ve yönl endir me el e manl arı, kentsel mekandaki belirli kull anı cı gereksi nmel eri ile belirli f onksi yonl arı, kull anı m al anl arı nı ve güzer gahl arı birl eştiri ci r ol oynarl ar. Bu donatıları n or gani zasyonu bu anl a mda çok öneml i dir. Bank, kafe, di nlen me al anl arı, geçi ş al anl arı gi bi nokt al ar bir me kan i çerisi ndeki yer alan küçük mekanl arı ol uşt ur makt adırl ar. Bu al anl ara yerl eştirilen el ema nl ar, ayrı ayrı yerl eştiril mel eri nden daha büyük et ki ol uşt urarak kull anı cıları n rahat bir şekil de vakit geçirebilecekl eri konf orl u ve sosyal bir mekan ol uşt ur ul ması na yar dı mcı ol url ar [14].
Şekil 2. 22: Yönl endir me Tabel al arı nı n Gr upl anması [19]
Şekil 2. 23: Yönl endir me Tabel al arı nı n Düzenl enmesi [19]
Bil gilendir me ve yönl endir me t abel al arı nı n, grupl anarak bir arada ve düzen i çerisi nde yerl eştiril mesi, kentsel mekandaki kar maşayı önl eyi p, daha rahat al gılanması nı sağl a makt adır
( Şekil 2. 16 ve Şekil 2. 17.). İl etişi me yöneli k kent mobil yal arı pl anlı ve et kili bir şekil de or gani ze edil di ği nde, kull anılan donatıları n sayı sı, kull anıl dı ğı yerl er, bakı m ücretleri, kar maşa ve görsel kirlilik azalır. Yönl endir me ele manl arı nı n i yi bir şekil de or gani ze edil mesi yaya ağı ndaki karar noktal arı na yerleştir mekl e mümkündür.
Yaya ağı ndaki karar noktal arı şunl ardır [12]:
Kull anı cıları n yaya dol aşı mına katıl dı kl arı, ul aşım değişi m yerl eri, durakl ar, araba par kl arı ve anaht ar kent içi geçişl er gi bi muht e mel yaya başl angı ç nokt al arı
Muht e mel varış nokt aları, zi yaret yapıl dı kt an sonra gezi nti başl angı ç nokt aları nı ol uşt uracaktır. örnek ol arak, t urist çeki m nokt al arı, ka musal donatılar ve satış alanl arı Açı k alanl ar ve ana bağl antılar gi bi rotadaki belirsizli ği n ol uşt uğu yerler
Uzun r ot alarda yayal ar doğr u yönü seçi p seç medi kl eri konusunda belirsizli k yaşayabilirler ve yönl endir me el e manl arı nı n varış nokt ası na kadar ol an al an i çerisi nde belirli aralı kl arla yerleştirilerek rot anı n doğr ul anması gerekir.
İyi bir yönl endir me or gani zasyonu, yayal arı n gezme k i st eyebileceği t üm ana varış nokt al arı nı içer meli dir. Bir varış nokt ası, yönl endir me ele manı il e göst eril di ği nde, gi dilecek yere varılı ncaya kadar t üm karar ver me noktaları na aynı yönl endir me el e manı ndan yerl eştiril meli dir. Yönl endir me donatıları nı n i şaret edeceği varış nokt al arı seçilirken, t opl u mun bu varış nokt aları hakkı ndaki karar verme aşa ması na katıl ması öne m t aşı makt adır. Yönl endir me el e manl arı yayal arı n bekl entileri ni cevapl ayacak şekil de yerleştiril meli dir. Bu yerl eştir me nokt al arı, yaya r ot al arı nı n çeşitlili ği ve esnekli ği göz önüne alı narak nor mal yaya kori dor undan dışarı ya taşabilir [12].
İletişi me yöneli k kent mobil yal arı nı n t asarlanma süreci ve or gani zasyonu bir sist e mati k içerisi nde el e alı n malı dır. İl etişi m donatıl arı nı n mekansal or gani zasyonunda uygul anacak adı mlar aşağı da belirtil mekt edir [14].
2. 3. 3. 1. Amaçl arı n Tes piti
İletişi m donatıları nı n hangi a maçl ar ve hedefl er i çi n kur ul mak i st enil di ği nin belirleni p, hangi fonksi yonl ara ve ki mlere hi z met edeceği ni n, ne tip bil gil er il etil eceği ne karar veril meli dir. 2. 3. 3. 2. Mevcut Duru mun Tes piti
Me vcut donatıları n i yi çalışı p çalış madı ğı nı n; eğer i yi çalış mıyorsa geliştiril mesi i çi n mevcut dur u mun t espit edil mesi ger ekli dir. Al anda yeni uygul anacak il etişi m donatıl arı nı n mevcut
el e manl arı n üzeri nden kur ul ması veya zengi nl eştiril mesi, kull anı cıları n bil gil endir me siste mi ne daha kol ay alışması nı sağl ayacaktır.
Me vcut dur umun t espiti içi n aşağı daki adı mlar izlenebilir: St andartları ve tasarı m rehberleri ni n gözden geçirme k Değerlendir me çalış mal arı yapmak
Donatıları n ti pleri ni, fiziksel dur umları nı ve yerleştiriliş şekilleri ni tespit etme k
Yeni bil gilendir me donatıları nı n or gani zasyonuna yöneli k i hti yaçl arı t espit et mek i çi n, me vcut donatıl ara ilişki n ol ay ve kaza kayıtl arı nı incel e mek
Me kana ilişki n bil gi yi sağl ayacak personel ile görüş mek
2. 3. 3. 3. Kull anı cı Ti pl eri ni n ve Karar Ver me Yönt e mleri ni n Beli rl en mesi
Al andaki zi yaret çiler, t uristler, orada yaşayanl ar ve çalışanl ar, ailel er, genç ve yaşlı i nsanl ar, tekerlekli sandal ye kull ananl ar, bisi kl etliler, al anı sı klı kl a veya seyrek kul lananl ar gi bi farklı kull anı cı ti pl eri ni n bul unduğu yerl erde gezerek, kull anı cıları n mekandaki hareketlili kl eri ne ilişki n karar ver me yönte ml eri ni, al ana nasıl girdi kl eri ni ve nasıl dol aştıkl arı nı anl a mak i çi n gözl e mler yapıl malı dır.
Kull anı cılarla mekan, i çerisi ndeki donatılar veya yerl eri ni bul makt a zorl uk çekti ği özelli kl er hakkı nda konuşarak onl ara mekanı n büt ünsel i majı hakkı nda, al anı kull anırken karşıl aşabil ecekl eri zorl ukl ar hakkı nda sor ul ar sorul malı dır.
Al ana ilişki n görevliler ile onl arı n di kkatleri ni çeken, kull anı cılar veya et ki nli kl er, bakı m, güvenli k veya di ğer konul ara ilişki n çatış maları, vandali z m gi bi alandaki yi nel enen pr obl e ml er veya s or ul ara ilişki n, sponsor pr ogr am veya f aali yetl eri ve personeli n bil gil en me i hti yaçl arı nı i çeren; al anda bil gilenme ve il etişime yöneli k kent mobil yal arı nı n kull anı mı na yöneli k pr obl e mler hakkı nda bil gi alı nmalı dır. Bu çalış ma sonucunda elde edil en t espitl er paft a üzeri nde göst eril meli dir.
2. 3. 3. 4. Yerl eş me ni n Tari hi ve Kül t ürel Yönl erini n Tanı ml an ması
Kull anı cılarda al ana ilişki n mekan hi ssi ol uş masına kat kı da bul unabilecek, yaşadı kl arı yer il e gur ur duy mal arı nı sağl ayacak, al an hakkı nda bilgil en meyi t eşvi k edecek, al anı n i çerisi ndeki veya çevresi ndeki t ari hsel ve kült ürel özelli kl eri t anı mlanı p, bil gilendirme donatıları nı n n-or gani zasyonunda yerleşme ni n bu özelli kl eri göz önüne alı nmalı dır.
2. 3. 3. 5. Büt ünsel Bi r Bilgil endi r me Si ste mi ni Organi ze Et me k İçi n Tasarı m Re hberl eri Ol uşt ur mak
El de edil en ve or gani ze edil en bil gi, yazıl arak ve pl an hali ne getiril erek büt ünl eştiril meli dir. El de edil en bu bil gil er, bil gil endir me si st e mini n a maçl arı nı, al anı n geçi ci ve s ürekli kull anı cıları nı ve ifade edil en bil gi ni n tarzı nı içerme kt edir.
2. 3. 3. 6. Büt ünsel Bi r Si ste m Ol uşt ur mak İçi n Master Pl an Gelişti r me k
Yukarı daki aşa mal ar t ama ml andı kt an s onr a, bir mast er pl an hazırl ayacak sağlı klı bir bil gi ye sahi p ol un makt adır. Sonraki aşa mal ar i çi n il etişi m donatıları nı n t asarl an ması ve or gani zasyonu konusunda bir grafi k t asarı mcı veya danı ş man il e çalışıl malıdır.
Hazırlanacak ol an pl an, yasakl ayı cı veya açı kl ayı cı bil gilenme, yönl endir me ve t anı mla ma a maçl arı nı i çeren il etişim donatıları nı i çer melidir. Aynı za manda i htiyaç duyul an donatı ti pl eri, yazılar ve se mbol ler ile t asarlanmalı, geliştirilen yazılı bil giler ve t asarı m r ehberl eri ni kull anarak, bil gilendir me i hti yaçl arı, çeşitli iletişi m donatıları gr upl arı ol uşt uracak şekil de düzenl enmeli ve özelleştiril meli dir. Yeni il etişi m donatıları i çi n yazı ve se mboll er geliştiril meli, gerekli ise mevcut donatılar i çin bil gilendir me ve yönlendir me mesajları yeni den el den geçiril melidir.
2. 3. 3. 7. Al anda Kull anı l acak Ye ni İl etişi m Donatıl arı nı n Et ki si ni Test Edi p, De neyl eri n ve Değerl endi r meni n Yapıl ması
İletişi m donatıları nı n organi zasyonu yapıl dı kt an sonra, yeni geliştirilen si st e m il e il gili kull anı cı deneyi ml eri öğrenil erek, bil gil endir me donatıl arı nda i şl enen me sajl arı n nasıl ifade edil di ği, t asarlandı ğı ve yerl eştiril di ği t est edilmeli dir. Amaçl ar, hedefler ve geliştirilen tasarı m r ehberl eri ne bakılarak il etişi m donatılarını n et ki nli ği değerl endirili p, kull anı cıl ardan gel en yanıtlara göre, mesajları n nasıl ifade edil di ği, t asarlandı ğı ve nereye yerl eştiril di ği ne deney gerçekl eştiril meli dir.
2. 4. İl etişi m il e İl gili Kent Mo bi l yal arı nı n Tari hi Kor u ma Al anl arı nda Kull anı mı
Tari hi çevrel erde, anıtsal nit eli kli yapılar ve si vil mi marlı k ör nekl eri gi bi bil gil endir me ve yönl endir me el e manl arına referans verecek çok sayı da öğe bul un makt adır. Tari hi kent me kanl arı na ilişki n t ari hi ve kült ürel biri ki min i nsanl ara akt arılması bil gil endir me el e manl arı nı n vasıtası yl a mü mkün ol makt adır (Şekil 2. 24., Şekil 2. 25.).
