ÖĞRENCİ VE ÖĞRETİM ELEMANLARININ

FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİN EĞİTİMİ BİLİM DALI

ÖĞRENCİ VE ÖĞRETİM ELEMANLARININ GÖRÜŞLERİNE GÖRE İLAHİYAT LİSANS

PROGRAMININ AMAÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Hazırlayan Ahmet YİĞİT

Danışman

Prof. Dr. Süleyman AKYÜREK

Yüksek Lisans Tezi

Ocak 2016

KAYSERİ

T.C.

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİN EĞİTİMİ BİLİM DALI

ÖĞRENCİ VE ÖĞRETİM ELEMANLARININ GÖRÜŞLERİNE GÖRE İLAHİYAT LİSANS

PROGRAMININ AMAÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Hazırlayan Ahmet YİĞİT

Danışman

Prof. Dr. Süleyman AKYÜREK

Yüksek Lisans Tezi

Ocak 2016

KAYSERİ

BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK

Bu çalışmadaki tüm bilgilerin, akademik ve etik kurallara uygun bir şekilde elde edildiğini beyan ederim. Aynı zamanda bu kural ve davranışların gerektirdiği gibi, bu çalışmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığımı ve referans gösterdiğimi belirtirim.

Ahmet YİĞİT

YÖNERGEYE UYGUNLUK ONAYI

“Öğrenci ve Öğretim Elemanlarının Görüşlerine Göre İlahiyat Lisans Programının Amaçlarının Değerlendirilmesi” adlı Yüksek Lisans tezi, Erciyes Üniversitesi Lisansüstü Tez Önerisi ve Tez Yazma Yönergesi’ne uygun olarak hazırlanmıştır.

Tezi Hazırlayan Danışman

Ahmet YİĞİT Prof. Dr. Süleyman AKYÜREK

Felsefe ve Din Bilimleri ABD Başkanı

Prof. Dr. Abdulvahap TAŞTAN

Prof,

Dr,

AKYÜREK

yiĞir

ve

13l 01l 2016

(Tez Savunı-ııa Sınav Tarihi Yazılacak)

.ıÜ-ııi:

Danışman

üy.

üy.

: Prof. Dr. Süleyman

eKYÜRPr

: Prof" Dr. M. _Şevki AYDIN

: Prof. Dr. Nurullah ALTAŞ

ONAY:

Bu teziıı kabulü Enstitü yönetim kurulunun

ile onaylanmlştır" ^{../ 3,.}

l .ç.{.l Z0/.[. taih v e . . .a .{.. . . . sayılı kararı

1,j;i/J,lg

4

,. '€i'". ,i!:,

ÖNSÖZ

Bilimsel ve teknolojik gelişmeler eğitimdeki gelişmeleri de etkilemektedir. Söz konusu gelişmeler eğitim programlarına da yansımaktadır. Devletler dünyadaki bir gelişme ya da değişimden geri kalmamak için eğitim programlarını güncellemektedirler.

Eğitim programları eğitimin niteliğini etkileyen önemli bir unsurdur. Eğitim programının farklı ögeleri bulunmaktadır. Bunlar amaç(hedef), içerik, eğitim durumları, sınama (ölçme-değerlendirme)dır. Bu ögelerin en başta geleni ve diğer ögeleri etkileyen ögenin amaçlar (hedefler) olduğu bilinmektedir. Türkiye’de Cumhuriyet’in kuruluşundan bu zamana kadar mevcut olan yüksek din öğretimi kurumlarının da öğretim programları ve bu programların amaçları vardır. Farklı isimlerde ve birçok mesleğe eleman yetiştiren bu kurumların programları çeşitli değişikliklere uğramıştır.

Yüksek din öğretimi kurumlarından olan İlahiyat Fakültelerinin öğretim programları yıllar içinde bazı değişikliklere uğramıştır. Bu değişikliklerden biri 2009 yılında hazırlanan ve uygulamaya konan İlahiyat Lisans Programı’dır. Sözü edilen programın yazılı olarak herhangi bir amacı bulunmamaktadır. Ancak yazılı olmasa bile öğretim programlarının amaçlarının olduğu varsayımıyla, araştırmada İlahiyat Fakültesi öğretim elemanlarına ve öğrencilerine bu programın amaçlarının neler olduğunu, varsa bu amaçların öğretim programının diğer ögeleriyle ilişkisini sorarak incelemeyi problem ve amaç edindik.

Öğrenci ve Öğretim elemanlarının görüşlerine göre İlahiyat Lisans Programının amaçlarını değerlendirmeyi amaçlayan bu araştırma üç bölümden müteşekkildir:

Araştırmanın birinci bölümünde araştırma kapsamında ele alınan problem durumu, araştırmanın amacı ve önemi, araştırmanın denenceleri, sayıltıları, sınırlılıkları ve yöntemi ortaya konmuştur.

Araştırmanın ikinci bölümünde öğretim elemanı ve öğrencilerden elde edilen bulgulara ve bulguların değerlendirilmesine yer verilmiştir. Bu kapsamda öğretim elemanları ve öğrencilere yönelik kişisel veriler ortaya konarak incelenmiştir. Ayrıca, İlahiyat Lisans Programının amaçlarının ne olduğu, bu amaçların ne kadar gerçekleştiği, gerçekleşmeyenlerin niçin gerçekleşmediği, bu amaçların gerçekleşmesi için neler yapılması gerektiği ve İlahiyat Lisans programının olması gereken amaçlarının ne olduğuna dair bulgular betimlenip değerlendirilmiştir. Bu bölümde bunlara ek olarak İlahiyat Lisans programındaki derslerle, derslerde kullanılan yöntemlerle, derslerde kullanılan araç-gereç ve materyallerle, ölçme-değerlendirmeyle, programın süresiyle,

öğretim elemanı ve öğrencilerin özellikleriyle ve İlahiyat Fakültesinin akademik yapılanmasıyla amaçların ilişkisine yönelik bulgular incelenip değerlendirilmiştir.

Araştırmanın üçüncü bölümünde elde edilen veriler ve değerlendirmelerin ışığında araştırmanın sonuçlarına, bu sonuçların gösterdiği yönde ilgili kurum ve kişilere yönelik önerilere yer verilmiştir.

Malum olduğu üzere lisansüstü eğitim ve tez hazırlama meşakkatli bir süreçtir.

Lisansüstü eğitimimde ve tezi hazırlamamda bana her türlü rehberliği yapan, zaman zaman kırılan motivasyonumu canlandıran, katkı sağlayıcı ve yapıcı eleştiriler getiren, bu tezde büyük emeği olan saygı değer Hocam ve danışmanım Sn. Prof. Dr. Süleyman AKYÜREK’e teşekkür ederim. Yetişmemde büyük emekleri olan ve teze yaptığı eleştiriler ile katkı sağlayan, aynı zamanda danışman Hocam’ın da Hocası olan, muhterem Hocam Sn. Prof. Dr. Muhammet Şevki AYDIN’a teşekkürlerimi sunarım.

Teze yaptığı olumlu katkılarından ve tezi hazırlamamda beni sürekli teşvik etmesinden, lisansüstü eğitimimdeki yol göstericiliğinden dolayı kıymetli Hocam Sn. Doç. Dr.

Mehmet KORKMAZ’a teşekkür etmek isterim. Teze yaptığı katkılarından dolayı Hocam Sn. Prof. Dr. Nurullah ALTAŞ’a teşekkür ederim. Değerli dostluğunu esirgemeyen, tezi hazırlama sürecinde her zaman desteğini gördüğüm ve tezin bazı kısımlarının geliştirilmesinde katkısı olan Hocam Yrd. Doç. Dr. Cemil OSMANOĞLU’na, tezin bazı kısımlarını okuyup değerlendiren Hocam Yrd. Doç. Dr.

M. Esat ALTINTAŞ’a, verilerin analiz edilmesi sürecinde yararlanılan SPSS programının kullanılmasında yardımcı olan Arş. Gör. Emre TOPRAK’a, tezi dil açısından inceleyen Arş. Gör. H. İslam SAK’a teşekkürü bir borç bilirim. Anketlerin uygulanması esnasında yardımcı olan ilgili fakültelerdeki öğretim elemanları ve öğrencilere de ayrıca teşekkür ederim. Bugünlere gelmemde büyük emekleri olan kıymetli anne ve babama; tezi hazırlamamda beni cesaretlendiren, ev ortamını çalışmam için rahat ve huzurlu hale getiren sevgili eşime minnettarım. Tezime katkılarından dolayı ayrıca Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu’na ve bu kurumdaki Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı’na teşekkür ederim.

Ahmet YİĞİT Aralık 2016, Kayseri

ÖĞRENCİ VE ÖĞRETİM ELEMANLARININ GÖRÜŞLERİNE GÖRE İLAHİYAT LİSANS PROGRAMININ AMAÇLARININ

DEĞERLENDİRİLMESİ Ahmet YİĞİT

Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ocak 2016

Danışman: Prof. Dr. Süleyman AKYÜREK

ÖZET

Bu araştırmanın amacı öğrenci ve öğretim elemanlarının görüşlerine göre İlahiyat Lisans Programının amaçlarının ne olduğunu, bu amaçların gerçekleşme durumunu, amaçlar ile programın diğer ögelerinin ilişkisini ortaya koymaktır.

Araştırma, üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde problemin açıklandığı ve araştırmayla ilgili metodik bilgilerin olduğu giriş kısmına yer verilmektedir. İkinci bölümünün ilk başlığında öğretim elemanları ve öğrencilere yönelik kişisel verilere değinilmektedir. İkinci bölümün ikinci başlığında İlahiyat Lisans Programının amaçlarının ne olduğuna, bu amaçların gerçekleşme durumuna, amaçlar ile programın diğer ögelerinin ilişkisine dair bulgular betimlenip değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümünde araştırmanın sonuçlarına ve önerilerine yer verilmektedir.

Tarama modelinin kullanıldığı araştırmada, anket tekniği ile üç farklı üniversiteden 437 öğrenci ve 78 öğretim elemanından veriler elde edilmiştir. Bu elde edilen veriler SPSS (Sosyal Bilimler İçin İstatistik Programı) 21.0 programıyla analiz edilmiştir. Analiz edilen verilerden; İlahiyat Lisans Programının amaçlarının din görevlisi, İmam-Hatip Lisesi meslek dersi öğretmeni, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeni ile ilahiyat akademisyeni yetiştirme olduğu ve bu amaçların gerçekleşmesinde eksikliklerin olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca, bu eksikliklerin programdaki derslerden, derslerdeki bilgilerden, kullanılan bazı yöntem ve materyallerden, yapılan ölçme-değerlendirmeden, programın süresinden, öğretim elemanı ve öğrenci özelliklerinden, İlahiyat Fakültesinin akademik yapılanmasından kaynaklandığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Program Değerlendirme, Programın Amaçları, İlahiyat Lisans Programı, İlahiyat Fakültesi Öğretim Elemanları, İlahiyat Fakültesi Öğrencileri

EVALUATION OF THE OBJECTIVES OF THE FACULTY OF THEOLOGY UNDERGRADUATE CURRICULUM ACCORDING TO THE OPINIONS OF

STUDENTS AND TEACHING STAFF Ahmet YİĞİT

Erciyes University, The Institute of Social Sciences Master Thesis, January 2016

Supervisor: Prof. Dr. Süleyman AKYUREK

ABSTRACT

The aim of this study is, according to the opinions of students and teaching staff, to determine what the objectives of The Faculty of Theology Undergraduate Curriculum are, the case of achievement of those objectives, relationship between those objectives and other curriculum elements.

This study consists of three chapters. In the first chapter, the problem is described and methodological information about the research is explained as an introduction. In the first title of the second chapter it is addressed to personal data for teaching staff and students. In the second title of the second chapter, the findings about the objectives of The Faculty of Theology Undergraduate Curriculum, the cases of achievement of those objectives, relationships between those objectives and other curriculum elements are explained and evaluated. In the third chapter, the results and proposals of the study are given.

Survey model is used in this study and data are collected from 437 students and 78 teaching staff from three different universities via questionnaire technique. These obtained data are analyzed by SPSS (Statistical Package for The Social Sciences) 21.0 program. From the analyzed data, it is observed that The Faculty of Theology Undergraduate Curriculum aims to bring up religious staff, Imam-Hatip High School vocational teachers, Religious Culture and Ethics Course teachers and the scholars of The Faculty of Theology. It is also understood that there are deficiencies in the achievement of those objectives. Furthermore, it is concluded that those deficiencies have been derived from courses in the curriculum, knowledge in the courses, used some methods and materials, measurement-evaluation, the period of curriculum, features of the students and the teaching staff, academic structure of The Faculty of Theology.

Keywords: Curriculum Evaluation, the Objectives of Curriculum, The Faculty of Theology Undergraduate Curriculum, Teaching Staff of The Faculty of Theology, Students of The Faculty of Theology

İÇİNDEKİLER

ÖĞRENCİ VE ÖĞRETİM ELEMANLARININ GÖRÜŞLERİNE GÖRE İLAHİYAT LİSANS PROGRAMININ AMAÇLARININ

DEĞERLENDİRİLMESİ

BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK ... i

YÖNERGEYE UYGUNLUK ONAYI ... ii

KABUL VE ONAY ... iii

ÖNSÖZ ... iv

ÖZET... vi

ABSTRACT ... vii

İÇİNDEKİLER ... viii

TABLOLAR LİSTESİ ... xi

KISALTMALAR ... xx

1. BÖLÜM GİRİŞ 1.1. Problem ... 1

1.2. Amaç ve Önem... 14

1.3. Sayıltılar ... 16

1.4. Denenceler ... 16

1.5. Sınırlılıklar ... 17

1.6. İlgili Araştırmalar ... 17

1.7. Tanımlar ... 20

1.8. Yöntem ... 21

1.8.1. Evren Ve Örneklem ... 21

1.8.2. Verilerin Toplanması, Analizi Ve Değerlendirilmesi ... 22

2. BÖLÜM

BULGULAR VE YORUMLAR

2.1. Kişisel Bilgilere Dair Bulgular ... 25

2.1.1. Araştırmaya Katılan Öğretim Elemanlarının Kişisel Bilgilerine Dair Bulgular ... 25

2.1.1.1. Cinsiyetleri... 25

2.1.1.2. Görev Yaptıkları Üniversiteler ... 26

2.1.1.3. Unvanları ... 26

2.1.1.4. Kıdemleri ... 27

2.1.1.5. Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu ... 28

2.1.1.6. Bölümleri ve Ana Bilim Dalları ... 29

2.1.1.6.1. Bölümleri ... 29

2.1.1.6.2. Ana Bilim Dalları ... 30

2.1.2. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Kişisel Bilgilerine Dair Bulgular ... 32

2.1.2.1. Cinsiyetleri... 32

2.1.2.2. Öğrenim Gördükleri Üniversiteler ... 33

2.1.2.3. Öğretim Türleri ... 33

2.2. İlahiyat Lisans Programının Amaçlarına Dair Bulgular ... 34

2.2.1. İlahiyat Lisans Programının Amaçlarının Neler Olduğuna Dair Bulgular ... 34

2.2.2. İlahiyat Lisans Programının Amaçlarının Ne Kadar Gerçekleştiğine Dair Bulgular ... 65

2.2.3. İlahiyat Lisans Programının Amaçlarının Niçin Gerçekleşmediğine Dair Bulgular ... 103

2.2.4. İlahiyat Lisans Programının Amaçlarının Daha Nitelikli Gerçekleşmesi İçin Neler Yapılması Gerektiğine Dair Bulgular... 136

2.2.5. İlahiyat Lisans Programının Olması Gereken Amaçlarına Dair Bulgular ... 162

2.2.6. İlahiyat Lisans Programının Amaçları İle Programda Yer Alan Derslerin

İlişkisine Dair Bulgular ... 172

2.2.7. İlahiyat Lisans Programının Amaçları İle Derslerde Kullanılan Yöntemlerin İlişkisine Dair Bulgular ... 222

2.2.8. İlahiyat Lisans Programının Amaçları İle Derslerde Kullanılan Materyallerin İlişkisine Dair Bulgular ... 232

2.2.9. İlahiyat Lisans Programının Amaçları İle Derslerde Uygulanan Ölçme- Değerlendirmenin İlişkisine Dair Bulgular ... 243

2.2.10. İlahiyat Lisans Programının Amaçları İle Programının Süresinin İlişkisine Dair Bulgular ... 261

2.2.11. İlahiyat Fakültesi Öğretim Elemanlarının (Alan) Bilgi Düzeylerinin İlahiyat Lisans Programının Amaçları İle İlişkisine Dair Bulgular ... 267

2.2.12. İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Lisans Öncesi Eğitimlerinin İlahiyat Lisans Programının Amaçları İle İlişkisine Dair Bulgular ... 275

3. BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER 3.1. Sonuçlar ... 288

3.2. Öneriler ... 298

KAYNAKÇA ... 301

EKLER ... 311

ÖZGEÇMİŞ ... 318

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo A. Türkiye’deki Yüksek Din Öğretimi Kurumları ... 10

Tablo 1. Niteliksel Veriler İçin Anlamlar Ve Kısaltmaları ... 24

Tablo 2. Öğretim Elemanlarının Cinsiyetleri ... 25

Tablo 3. Öğretim Elemanlarının Görev Yaptıkları Üniversiteler ... 26

Tablo 4. Öğretim Elemanlarının Unvanları ... 26

Tablo 5. Öğretim Elemanlarının Kıdemleri ... 27

Tablo 6. Öğretim Elemanlarının Kıdemleri ile Görev Yaptıkları Üniversitelerin Karşılaştırılması ... 28

Tablo 7. Öğretim Elemanlarının Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu ... 29

Tablo 8. Öğretim Elemanlarının Akademik Bölümleri ... 30

Tablo 9. Öğretim Elemanlarının Akademik Ana Bilim Dalları ... 31

Tablo 10. Öğrencilerin Cinsiyetleri ... 32

Tablo 11. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversiteler ... 33

Tablo 12. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Öğretim Türleri ... 33

Tablo 13. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Öğretim Türleri ile Öğrenim Gördükleri Üniversitelerin Karşılaştırılması ... 34

Tablo 14. Öğrencilerin ve Öğretim Elemanlarının Din Görevlisi Yetiştirmeyi Amaç Olarak Görme Durumu... 35

Tablo 15. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre Din Görevlisi Yetiştirmeyi Amaç Olarak Görme Durumu... 37

Tablo 16. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü Değişkenlerine Göre Din Görevlisi Yetiştirmeyi Amaç Olarak Görme Durumu... 40

Tablo 17. Öğrencilerin ve Öğretim Elemanlarının İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersi Öğretmeni Yetiştirmeyi Amaç Olarak Görme Durumu ... 41

Tablo 18. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersi Öğretmeni Yetiştirmeyi Amaç Olarak Görme Durumu ... 43

Tablo 19. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü Değişkenlerine Göre İHL Meslek Dersi Öğretmeni Yetiştirmeyi Amaç Olarak Görme Durumu... 46 Tablo 20. Öğrencilerin ve Öğretim Elemanlarının Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi

Öğretmeni Yetiştirmeyi Amaç Olarak Görme Durumu ... 48 Tablo 21. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm,

Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu

Değişkenlerine Göre Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmeni Yetiştirmeyi Amaç Olarak Görme Durumu ... 50 Tablo 22. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü

Değişkenlerine Göre DKAB Öğretmeni Yetiştirmeyi Amaç Olarak Görme Durumu... 53 Tablo 23. Öğrencilerin ve Öğretim Elemanlarının İlahiyat Akademisyeni Yetiştirmeyi

Amaç Olarak Görme Durumu ... 55 Tablo 24. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm,

Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre İlahiyat Akademisyeni Yetiştirmeyi Amaç Olarak Görme Durumu ... 57 Tablo 25. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü

Değişkenlerine Göre İlahiyat Akademisyeni Yetiştirmeyi Amaç Olarak Görme Durumu ... 60 Tablo 26. Öğrenci ve Öğretim Elemanlarına Göre Din Görevlisi Yetiştirme Amacının

Gerçekleşme Durumu ... 66 Tablo 27. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm,

Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre Din Görevlisi Yetiştirme Amacının Gerçekleşme Durumu... 68 Tablo 28. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü

Değişkenlerine Göre Din Görevlisi Yetiştirme Amacının Gerçekleşme Durumu... 72 Tablo 29. Öğrenci ve Öğretim Elemanlarına Göre İHL Meslek Dersi Öğretmeni

Yetiştirme Amacının Gerçekleşme Durumu ... 75

Tablo 30. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre İHL Meslek Dersi Öğretmeni Yetiştirme Amacının Gerçekleşme Durumu ... 77 Tablo 31. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü

Değişkenlerine Göre İHL Meslek Dersi Öğretmeni Yetiştirme Amacının Gerçekleşme Durumu ... 81 Tablo 32. Öğrenci ve Öğretim Elemanlarına Göre DKAB Dersi Öğretmeni Yetiştirme

Amacının Gerçekleşme Durumu ... 84 Tablo 33. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm,

Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre DKAB Dersi Öğretmeni Yetiştirme Amacının

Gerçekleşme Durumu ... 86 Tablo 34. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü

Değişkenlerine Göre DKAB Dersi Öğretmeni Yetiştirme Amacının

Gerçekleşme Durumu ... 90 Tablo 35. Öğrenci ve Öğretim Elemanlarına Göre İlahiyat Akademisyeni Yetiştirme

Amacının Gerçekleşme Durumu ... 93 Tablo 36. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm,

Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre İlahiyat Akademisyeni Yetiştirme Amacının

Gerçekleşme Durumu ... 94 Tablo 37. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü

Değişkenlerine Göre İlahiyat Akademisyeni Yetiştirme Amacının

Gerçekleşme Durumu ... 98 Tablo 38. Amaçların Niçin Gerçekleşmediğine Dair Öğretim Elemanlarının Görüşleri104 Tablo 39. Öğretim Elemanlarının Amaçların Gerçekleşmeme Nedeni Olarak

Programla İlgili Görüşleri ... 105 Tablo 40. Öğretim Elemanlarının Amaçların Gerçekleşememe Nedeni Olarak

Öğrencilerle İlgili Görüşleri ... 108 Tablo 41. Öğretim Elemanlarının Amaçların Gerçekleşememe Nedeni Olarak Öğretim Elemanları İle İlgili Görüşleri ... 111

Tablo 42. Öğretim Elemanlarının Amaçların Gerçekleşememe Nedeni Olarak Eğitim Sistemi ve Eğitim Felsefesi İle İlgili Görüşleri ... 113 Tablo 43. Amaçların Niçin Gerçekleşmediğine Dair Öğrencilerin Görüşleri ... 114 Tablo 44. Öğrencilerin Amaçların Gerçekleşmeme Nedeni Olarak Öğretim

Programıyla İlgili Görüşleri ... 116 Tablo 45. Öğrencilerin Amaçların Gerçekleşmeme Nedeni Olarak Öğretim Elemanları İle İlgili Görüşleri ... 123 Tablo 46. Öğrencilerin Amaçların Gerçekleşmeme Nedeni Olarak Eğitim Sistemi-

Eğitim Felsefesi İlgili Görüşleri ... 127 Tablo 47. Öğrencilerin Amaçların Gerçekleşmeme Nedeni Olarak Öğrencilerle İle

İlgili Görüşleri ... 132 Tablo 48. Amaçların Gerçekleşmesi İçin Neler Yapılması Gerektiğine Dair Öğretim

Elemanlarının Görüşleri ... 137 Tablo 49. Öğretim Elemanlarının Amaçların Gerçekleşmesi İçin Öğretim Programında

Neler Yapılabilir İle İlgili Görüşleri... 138 Tablo 50. Öğretim Elemanlarının Amaçların Gerçekleşmesi İçin Öğretim Elemanı

Durumunda Neler Yapılabilir İle İlgili Görüşleri ... 140 Tablo 51. Öğretim Elemanlarının Amaçların Gerçekleşmesi İçin Öğrenciye Yönelik

Neler Yapılabilir İle İlgili Görüşleri... 141 Tablo 52. Öğretim Elemanlarının Amaçların Gerçekleşmesi İçin Bilgi Anlayışına Dair Neler Yapılabilir İle İlgili Görüşleri... 142 Tablo 53. Öğretim Elemanlarının Amaçların Gerçekleşmesi İçin Akademik

Yapılanmada Neler Yapılabilir İle İlgili Görüşleri ... 143 Tablo 54. Amaçların Gerçekleşmesi İçin Neler Yapılması Gerektiğine Dair

Öğrencilerin Görüşleri... 144 Tablo 55. Amaçların Gerçekleşmesi İçin Öğretim Programında Neler Yapılabilir İle

İlgili Öğrenci Görüşleri ... 145 Tablo 56. Amaçların Gerçekleşmesi İçin Öğretim Elemanlarına Dair Neler Yapılabilir İle İlgili Öğrenci Görüşleri ... 152 Tablo 57. Öğrencilerin Amaçların Gerçekleşmesi İçin Eğitim Sistemi-Eğitim

Felsefesinde Neler Yapılabilir İle İlgili Görüşleri... 157 Tablo 58. Öğrencilerin Amaçların Gerçekleşmesi İçin Öğrenci Durumunda Neler

Yapılabilir İle İlgili Görüşleri ... 160

Tablo 59. Öğretim Elemanları ve Öğrencilerin İlahiyat Lisans Programının Olması Gereken Amaçlarına İlişkin Görüşleri ... 163 Tablo 60. İlahiyat Lisans Programındaki Dersler ve Dönemlere Göre Dağılımları ... 173 Tablo 61. Öğrenci ve Öğretim Elemanlarına Göre İlahiyat Lisans Programındaki

Derslerin Amaçlara Hizmet Etme Durumu ... 174 Tablo 62. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm,

Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre İlahiyat Lisans Programındaki Derslerin Amaçlara Hizmet Etme Durumu ... 176 Tablo 63. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü

Değişkenlerine Göre İlahiyat Lisans Programındaki Derslerin Amaçlara Hizmet Etme Durumu ... 179 Tablo 64. Öğrenci ve Öğretim Elemanlarına Göre İlahiyat Lisans Programındaki

Seçmeli Derslerin Amaçlara Hizmet Etme Durumu ... 181 Tablo 65. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm,

Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre İlahiyat Lisans Programındaki Seçmeli Derslerin Amaçlara Hizmet Etme Durumu ... 182 Tablo 66. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü

Değişkenlerine Göre İlahiyat Lisans Programındaki Seçmeli Derslerin Amaçlara Hizmet Etme Durumu ... 185 Tablo 67. Öğretim Elemanlarının Derslerde Konuları ve Bilgileri Öğrencilerin Görev

Alacağı Mesleklerle İlişkilendirerek İşlemesine Dair Öğrenci ve Öğretim Elemanı Görüşleri ... 187 Tablo 68. Öğretim Elemanlarının Derslerde Konuları ve Bilgileri Öğrencilerin Görev

Alacağı Mesleklerle İlişkilendirerek İşlemesine Dair Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre Görüşleri189 Tablo 69. Öğretim Elemanlarının Derslerde Konuları ve Bilgileri Öğrencilerin Görev

Alacağı Mesleklerle İlişkilendirerek İşlemesine Dair Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü Değişkenlerine Göre Görüşleri ... 193

Tablo 70. Öğrenci ve Öğretim Elemanlarına Göre İlahiyat Lisans Programındaki Derslerde Yoğun Olarak Tarihi Bilgi Nakledilme Durumu ... 194 Tablo 71. Öğretim Elemanlarının Derslerde Yoğun Olarak Tarihi Bilgi Nakletmesine

İlişkin Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre Görüşleri... 196 Tablo 72. İlahiyat Lisans Programındaki Derslerde Yoğun Olarak Tarihi Bilgi

Nakledilmesine Dair Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite,

Cinsiyetleri ve Öğretim Türü Değişkenlerine Göre Görüşleri ... 199 Tablo 73. İlahiyat Lisans Programındaki Derslerde Konuların ve Bilgilerin Günümüz

Müslümanlarının Kullanabileceği Biçimde İşlenmesine Dair Öğrenci ve Öğretim Elemanı Görüşleri ... 201 Tablo 74. Derslerde Konuları ve Bilgileri Günümüz Müslümanlarının Kullanabileceği

Biçimde İşlediklerine Dair Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları

Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre Görüşleri... 203 Tablo 75. İlahiyat Lisans Programındaki Derslerde Konuların ve Bilgilerin Günümüz

Müslümanlarının Kullanabileceği Şekilde İşlenmesine Dair Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü

Değişkenlerine Göre Görüşleri... 206 Tablo 76. Öğretim Elemanları ve Öğrenci Görüşlerine Göre Amaçlara Hizmet

Etmeyen Dersler/Konular ... 210 Tablo 77. Öğretim Elemanları ve Öğrenci Görüşlerine Göre Amaçlara Hizmet Edecek Dersler/Konular ... 216 Tablo 78. Öğrenci ve Öğretim Elemanlarına Göre Derslerde Yöntemlerin Kullanılma

Sıklığı Durumu ... 223 Tablo 79. Derslerde Kullanılan Yöntemlerin Amaçlara Hizmet Etmesine İlişkin

Öğrenci ve Öğretim Elemanı Görüşleri ... 226 Tablo 80. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm,

Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu

Değişkenlerine Göre Derslerde Kullanılan Yöntemlerin Amaçlara Hizmet Etme Durumu ... 227

Tablo 81. Öğretim Elemanlarının Derslerde Kullandıkları Yöntemlerin Amaçlara Hizmet Etmesine Dair Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite,

Cinsiyetleri ve Öğretim Türü Değişkenlerine Göre Görüşleri ... 230 Tablo 82. Öğrenci ve Öğretim Elemanlarına Göre Derslerde Araç-Gereç ve

Materyallerin Kullanılma Sıklığı ... 232 Tablo 83. Öğretim Elemanlarının Derslerde Kullandığı Materyallerin Amaçlara

Hizmet Etmesine Dair Öğrenci ve Öğretim Elemanlarının Görüşleri ... 236 Tablo 84. Öğretim Elemanlarının Derslerde Kullandıkları Materyallerin Amaçlara

Hizmet Etmesine İlişkin Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu

Değişkenlerine Göre Görüşleri... 238 Tablo 85. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü

Değişkenlerine Göre Derslerde Kullanılan Materyallerin Amaçlara Hizmet Etme Durumu ... 241 Tablo 86. Öğrenci ve Öğretim Elemanlarına Göre Derslerde Sınav Türlerinin

Kullanılma Sıklığı ... 243 Tablo 87. Öğretim Elemanlarının Uyguladıkları Sınav Türlerinin Amaçlara Hizmet

Etmesine Dair Öğrenci ve Öğretim Elemanlarının Görüşleri ... 246 Tablo 88. Öğretim Elemanlarının Kullandıkları Sınav Türlerinin Amaçlara Hizmet

Etmesine Dair Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre Görüşleri ... 247 Tablo 89. Öğretim Elemanlarının Kullandıkları Sınav Türlerinin Amaçlara Hizmet

Etmesine Dair Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü Değişkenlerine Göre Görüşleri ... 250 Tablo 90. Öğrenci ve Öğretim Elemanlarına Göre Sınavlarda Yöneltilen Soru

Tarzlarının Kullanılma Sıklığı ... 252 Tablo 91. Değerlendirme Yapılırken Öğrencilerin Derse Katılımlarının

Değerlendirmeye Dahil Edilmesine Dair Öğrenci ve Öğretim Elemanları Görüşleri ... 254

Tablo 92. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre Değerlendirme Yapılırken Öğrencilerin Derse

Katılımlarının Değerlendirmeye Dahil Edilme Durumu ... 256 Tablo 93. Öğretim Elemanlarının Derse Katılımlarını Değerlendirmeye Dahil

Etmesine Dair Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü Değişkenlerine Göre Görüşleri ... 259 Tablo 94. İlahiyat Lisans Programının Süresinin (1+4 Yıl) Amaçlara Hizmet Etmesine Dair Öğrenci ve Öğretim Elemanlarının Görüşleri ... 261 Tablo 95. İlahiyat Lisans Programının Süresinin (1+4 Yıl) Amaçlara Hizmet Etmesine

Dair Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre Görüşleri... 263 Tablo 96. İlahiyat Lisans Programının Süresinin (1+4 Yıl) Amaçlara Hizmet Etmesine Dair Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü Değişkenlerine Göre Görüşleri ... 266 Tablo 97. Öğretim Elemanlarının (Alan)Bilgi Düzeylerinin Amaçları Gerçekleştirmek İçin Uygunluğuna Dair Öğrenci ve Öğretim Elemanları Görüşleri ... 268 Tablo 98. İlahiyat Fakültesi Öğretim Elemanlarının (Alan)Bilgi Düzeylerinin

Amaçları Gerçekleştirmek İçin Uygunluğuna Dair Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre Görüşleri270 Tablo 99. İlahiyat Fakültesi Öğretim Elemanlarının (Alan)Bilgi Düzeylerinin

Amaçları Gerçekleştirmek İçin Uygunluğuna Dair Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü Değişkenlerine Göre Görüşleri ... 273 Tablo 100. Öğrencilerin Lisede Aldıkları Din Eğitiminin Amaçlara Hizmet Etmek İçin

Uygun Alt Yapı Oluşturmasına Dair Öğrenci ve Öğretim Elemanlarının Görüşleri ... 275 Tablo 101. Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm,

Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre Öğrencilerin Lisede Aldıkları Din Eğitiminin

Amaçlara Hizmet Etmek İçin Uygun Alt Yapı Oluşturma Durumu ... 277

Tablo 102. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Üniversite, Cinsiyetleri ve Öğretim Türü Değişkenlerine Göre Öğrencilerin Lisede Aldıkları Din Eğitiminin

Amaçlara Hizmet Etmek İçin Uygun Alt Yapı Oluşturma Durumu ... 280 Tablo 103. İlahiyat Fakültesinin Akademik Yapılanmasının Amaçlara Hizmet Etmesine Dair Öğretim Elemanı Görüşleri ... 283 Tablo 104. İlahiyat Fakültesinin Akademik Yapılanmasının Amaçlara Hizmet Etmesine

Dair Öğretim Elemanlarının Çalıştıkları Üniversite, Görev Yaptıkları Bölüm, Unvan, Mesleki Kıdem, Mezun Oldukları Yükseköğretim Kurumu Değişkenlerine Göre Görüşleri... 284

KISALTMALAR

BKZ : Bakınız DG : Din Görevlisi

DKAB : Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi

DKABÖ : Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmeni ERÜ : Erciyes Üniversitesi

FDB : Felsefe ve Din Bilimleri

İDKAB : İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi İF : İlahiyat Fakültesi

İHL : İmam-Hatip Lisesi

İHLMDÖ : İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersi Öğretmenliği İTS : İslam Tarihi ve Sanatları

MÜ : Marmara Üniversitesi

RTEÜ : Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi TİB : Temel İslam Bilimleri

YİE : Yüksek İslam Enstitüsü YÖK : Yüksek Öğretim Kurulu

1. BÖLÜM GİRİŞ

1.1. Problem

Eğitim programları belli ögelerden oluşmaktadır. Bu ögelerin “7N” “2K” diye kodlanan soruların cevapları ile ilişkili olduğu görülmektedir. “7N”nin açılımı “Niçin, Ne, Nasıl, Ne İle, Ne Kadar, Ne Zaman, Nerede Öğretelim?” ve “2K”nın açılımı “Kim Öğretim Yapsın?, Kime Öğretim Yapılsın?” şeklindedir. Bu soruların karşılığı olarak şu unsurlar sayılabilir: “Amaç, İçerik, Yöntem, Araç-Gereç, Ölçme-Değerlendirme, Süre ve Mekan” ve “Öğretmen ve Öğrenci”. Yüksek din öğretimi kurumlarının eğitim programlarında da yukardaki ögelerin mevcut olduğu bilinmektedir. Cumhuriyetin başlangıcından bu zamana kadar yüksek din öğretimi kurumlarının programlarının ögeleri ile ilgili, özellikle amaç ögesine dair bilgileri aşağıda ortaya koymaya çalışalım.

Türkiye’de Cumhuriyet döneminin ilk yüksek din öğretimi kurumu olan İstanbul Darülfünun İlahiyat Fakültesi Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun 4. maddesindeki “Maarif Vekaleti, yüksek diniyyat mütehassısları yetiştirmek üzere Darulfünun’da bir İlahiyat Fakültesi tesis edecektir…” hükmün gereği olarak 1924’te kurulmuştur (Ayhan, 2004, s.65; Öcal, 2011, s. 370; Parmaksızoğlu, 1966, s. 24-25).

Amacı yüksek din mütehassısı yetiştirmek olan Darülfünun İlahiyat Fakültesi’nin öğretim süresi üç yıl olarak belirlenmiştir. Bu üç yılın ilk yılı öğrencinin genel bilgisini tamamlayıcı derslerden, diğer iki yılı ise ihtisas derslerinden oluşturulmuştu (T.C. İstanbul Darülfünunu Talebe Rehberi (1926-1927), 1926’dan aktaran Akın, 2011, s. 155). İstanbul Darülfünun İlahiyat Fakültesi’nin programında İslami ilimlerle ilgili derslerin az olduğu ve programın din alimi yetiştirecek seviyede düzenlenmesi gerektiği şeklinde, bu programa eleştiriler getirilmiştir (Ev, 2012, s. 216).

Bu Fakültenin programındaki bazı derslerin (pedagojik formasyon ve felsefe dersleri gibi) Edebiyat Fakültesi ile birlikte okutulduğu, programda yıllara göre bazı değişiklikler olmakla birlikte genelde farklılık olmadığı belirtilmiştir (Aydın, 2005, s.73-74).

Darülfünun İlahiyat Fakültesi’nin kurulduğu 1924’te bu kurumun öğrenci kaynağını, kapatılan Medresetü’l-İrşad ile Daru’l-Hilafeti’l-‘Aliye Medresesinin yüksek kısımları ile Medresetü’l-Mütehassısîn/Medrese-i Süleymaniye denilen ihtisas şubelerindeki 400’den fazla öğrenci oluşturmuştur (Akseki, 1951’den aktaran Öcal, 2011, s. 374). Sonraki yıllarda İlahiyat Fakültesi’ne lise ve yüksek mektep mezunu olan öğrenciler alınmıştır. Ancak İmam-Hatip Mektepleri lise seviyesinde değil ortaokul derecesinde öğretim yaptıkları için, bu mekteplerden mezun olanlar doğrudan fakülteye alınmıyor, lise veya lise denginde bir okul bitirdikten sonra alınıyorlardı (Öcal, 2011, s.

375-376; Akın, 2011, s.156; Ayhan, 2004, s. 68).

Öğrenci kaynağı lise ve dengi okullar olan Darülfünun İlahiyat Fakültesi’nin amacının bugünkü ifadeyle din uzmanları yetiştirmek olduğunu söyleyebiliriz. Bu amaç doğrultusunda bu fakültenin öğretim süresinin ve derslerinin buna bağlı olarak düzenlendiğini söylemek mümkündür. Darülfünun İlahiyat Fakültesi’nin öğrenci kaynağı, 1924’te kapatılan medreselerin öğrencileri ve mezunlarıdır. Ancak sonraki yıllarda bu fakülteye lise ve dengi okul mezunlarının alınmıştır. Böylece bu fakültenin din uzmanı yetiştirme amacını gerçekleştirmek için ilk yıllardaki alınan öğrencilerin, sonraki yıllarda alınan öğrencilere göre alt yapılarının daha uygun olduğu söylenebilir.

Darülfünun İlahiyat Fakültesi ilköğretim ikinci kademeye ve ortaöğretime öğretmen yetiştiren okul olarak sayılmasına rağmen, buradan mezun olanlar öğretmen olarak atan(a)mamışlardır (Aydın, 2005, s. 75). Buna göre, Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun 4.maddesinde geçmemesine rağmen fakültenin öğretmen yetiştirmek gibi yazılı olmayan bir amacının daha olduğu iddia edilebilir. Bu yüksek din öğretimi kurumu dokuz yıl öğretim faaliyetini yürütmüştür.

İçinde İlahiyat Fakültesini de barındıran İstanbul Darülfünun’u 1933’te Üniversiteye çevrilmiştir. Ancak yeni kurulan bu kurumda İlahiyat Fakültesi’ne yer verilmemiştir (Öcal, 2011, s. 384; Aydın, 2005, s. 76). Darülfünun İlahiyat Fakültesi, öğrencilerin ilgisizliğine ve sayısının her yıl giderek azalmasına sebep olmuş, bunlar söz konusu fakültenin kapatılma gerekçesi olarak öne sürülmüştür (Öcal, 2011, s. 384- 387; Ayhan, 2004, s. 71-72). Yeni açılan Üniversite bünyesinde Edebiyat Fakültesi’nin Şarkiyat Enstitüsü’ne bağlı İslam Tetkikleri Enstitüsü kurulmuş, ancak bu kurum öğrenci almamıştır (Aydın, 2005, s. 76; Ayhan, 2004, s. 74; Öcal, 2011, s. 384). 1933- 1949 yılları arasında ise herhangi bir yüksek din öğretimi programı bulunmamaktadır.

Yüksek Din Eğitimi açısından uzun bir fetret döneminden sonra, 1949 yılında açılan Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin amaçları için a) Türkiye’nin aydın “din adamı” ihtiyacının karşılanması ve b) “din meselelerinin sağlam ve ilmi esaslara göre incelenmesi” ifadesi kullanılmıştır (Aydın, 2005, s.124; Parmaksızoğlu, 1966, s. 27-29).

Ankara İlahiyat Fakültesi açılmadan önce TBMM’de yapılan tartışmalarda, kurulacak fakültenin İslam İlahiyat Fakültesi olması gerektiği ya da olacağı ifade edilmiştir (Ayhan, 2004, s. 238; Öcal, 2011, s. 390). Ancak Ankara Üniversite senatosunun İlahiyat Fakültesi’nin garptakilerine benzer bir İlahiyat Fakültesi olacağını açıklaması (Ayhan, 2004, s. 239; Öcal, 2011, s. 391) , yeni kurulan bu yüksek din öğretimi kurumunun eğitim felsefesinin, dolayısıyla amaçlarının, dönemin siyasi ve bürokratik idarecileri arasında bir gerilim oluşturduğunu göstermektedir. Amaçlarının durumu bu şekilde olan Ankara İlahiyat Fakültesi’nin programından, programdaki derslerden ve programın süresinden de bahsetmek gerekmektedir.

Ankara İlahiyat Fakültesi’nin öğretim programının süresi dört yıldı (Öcal, 2011, s. 392). Söz konusu programın ders ağırlıkları için “İslami bilgilerin esas, sosyolojik bilgilerin yardımcı” olacağı belirtilmiştir. Program 1953 yılına kadar uygulanmış ancak bu ilk programda söz konusu niteliklerin de yeterince bulunmadığının açıkça görüldüğü ifade edilmiş, 1953-1954 öğretim yılından itibaren yeni program uygulanmaya başlanmıştır (Ev, 2003, s. 53-54; Aydın, 2005, s. 124-128). 1953-1954 yılından itibaren uygulamaya konulan programdaki derslerin ağırlıkları; % 56,88 alan bilgisi, % 20,18 genel kültür dersleri, % 7,33 ise pedagoji, din psikolojisi ve din sosyolojisi dersleri şeklindedir (Ev, 2003, s. 54). 1968 yılında yürürlüğe giren diğer bir programda da benzer oranlar verilmekle beraber, önceki programdan farklı olarak üçüncü ve dördüncü sınıflarına birer seçmeli ders konulmuştur (Ev, 2003, s. 54). Ankara İlahiyat Fakültesi’nin programında 1972-1973 öğretim yılında uygulanmak üzere bazı değişiklikler yapılmıştır. Programın süresi beş yıla çıkarılmış, programa pedagojik formasyon dersleri konulmuştur. Buna ilaveten bu programda Tefsir-Hadis bölümü ile Kelam-İslam Felsefesi bölümü şeklinde son iki yılda ihtisaslaşmaya gidilmiştir (Aydın, 2005, s.130-135; Ev, 2003, s. 56). Bu program 1982’ye kadar uygulanmıştır.

Ankara İlahiyat Fakültesi’nin sadece programının yetersizliğinden değil, öğretim elemanlarının sayıca ve nitelikçe yetersizliğinden de bahsedilmiştir (Aydın, 2005, s.

126). Bu fakültenin hocalarının genelde Ankara Üniversitesi Dil-Tarih Coğrafya Fakültesindeki hocalardan oluştuğu belirtilmiştir (Öcal, 2011, s. 394). Ankara İlahiyat

Fakültesi öğretim elemanı ihtiyacını, kendi bünyesinden yetiştirdiği öğretim elemanlarıyla ancak yirmi yılda giderebilmiştir (Güngör, 2009, s. 176).

Öğretim elemanları açısından yetersiz olan Ankara İlahiyat Fakültesi’ne lise ve dengi okullardan mezun olan öğrenciler alınmıştır. İmam-Hatip Okulları 1951 de açıldığı için henüz mezun vermemişlerdi, fakat bu okullar mezunlarını verdikten sonra, hatta İmam-Hatip Okulları 1974 yılından sonra liseye dönüştürülmüş olduğu halde Ankara İlahiyat Fakültesi söz konusu okullardan/liselerden öğrenci al(a)mamıştır.

Öğrenci kaynağını lise ve dengi okul mezunlarının oluşturduğu Ankara İlahiyat Fakültesi’nin amaçlarının aydın din adamı ve din ilimlerinde araştırma yapmak olarak belirlenmiştir. Bu fakültenin öğretim süresinin ve 1972-1982 yılları arasında uygulanan programındaki bölümlenmenin yukardaki amaçlarına hizmet ettiği yorumunu yapabiliriz. Ancak bu fakültenin programlarındaki alan dersleri oranlarının yaklaşık % 57, genel kültür derslerinin %20 olması, öğretim elemanlarının nicelik olarak yetersiz olması, öğrenci kaynağının din eğitimi alt yapısı düşük seviyedeki lise mezunlarından oluşması, bütün bu durumların bu fakülte açısından olumsuzluklar barındırdığını ifade edebiliriz. Söz konusu fakülteden mezun olan öğrenciler aşağıdaki kurumlarda ve mesleklerde istihdam edilmiştir: Diyanet İşleri Başkanlığında din görevlisi, Milli Eğitim Bakanlığın’a bağlı okullarda din dersi öğretmeni, İmam-Hatip Okullarında/Liselerinde meslek dersi öğretmeni, ayrıca İlahiyat Fakültesi’nde akademik personel. Fakat bu fakülteden mezun olan öğrencilerin –yetersiz program ve öğretim elemanı sayısından dolayı- yukardaki mesleklere yeterli seviyede hazır olmadığı eleştirileri getirilmiştir (Aydın, 2005, s. 126-131; Öcal, 2011, s. 401-404). Bu ifadelerden, her ne kadar kuruluş amaçlarında olmasa da Ankara İlahiyat Fakültesi’nin din dersi öğretmeni yetiştirdiği anlaşılmaktadır. Buna göre yüksek din öğretimi kurumlarının amaçlarının süreç içinde değişebileceğini göstermektedir, denebilir.

Ankara İlahiyat Fakültesi’nden sonra açılan diğer bir yüksek din öğretimi kurumu ise Yüksek İslam Enstitüsü’dür. 1959 yılında ilki İstanbul’da Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak açılan (diğerleri; Konya YİE(1962), Kayseri YİE(1965), İzmir YİE(1966), Erzurum YİE(1969), Bursa YİE(1975), Samsun YİE(1976), Yozgat YİE(1979))Yüksek İslam Enstitüleri 1982’ye kadar olan yüksek din öğretimi kurumlarından biridir. Yüksek İslam Enstitüsü programının amaçlarının: a) İmam- Hatip okulları, İlk Öğretmen Okulları, orta ve dengi okullar için din eğitimi öğretmeni yetiştirmek, b) Diyanet İşleri teşkilatının çeşitli kademelerinde görev yapacak din

görevlileri yetiştirmek, c) İlmi araştırmalar yapmak şeklinde olduğu ifade edilmiştir (Resmi Gazete, 1972). Yüksek İslam Enstitülerinin açılması durumu, 1924 yılında ilk İlahiyat Fakültesinin açılması esnasında dile getirilen, “meslek adamı yetiştirmek için ikinci bir fakülte” gerektiği fikrinin hayata geçirilmesi şeklinde yorumlanmıştır (Ev, 2012, s. 216).

Amaçları yukarda bahsedilen bu kurumun programı ve süresine de değinmek gerekmektedir. Bu kurumun öğretim süresi dört yıl olan programı, 1959 yılında deneme mahiyetinde oluşturulmasına rağmen, 13 yıl süreyle uygulanmıştır. Yüksek İslam Enstitüsü’nün programındaki ders ağırlıkları, alan dersleri % 57,93, genel kültür dersleri

% 24,28, öğretmenlik dersleri sayılabilecek dini pedagoji, dini psikoloji ve hitabet derslerinin oranı ise % 4,67 şeklinde verilmiştir (Ev, 2003, s. 59). Bu programda yer alan derslerin çeşit olarak çokluğu ve bir kısmının konularının birbirinin benzeri olması nedeniyle öğrenciyi araştırmaya, incelemeye yöneltmekten ziyade ezberciliğe ve sadece verilen dersleri tekrar etme yoluna ittiği; aslında alan itibariyle birbirine çok yakın olan din adamlığı ve öğretmenliğinin fiiliyatta birbirinden ayrı formasyonu gerektirdiği, mevcut programın bu iki formasyonu kazandırmaktan uzak olduğu ve bu durumun modern ilmi zihniyete aykırı olduğu gibi eleştiriler dile getirilmiştir (İslâmî İlimler Akademileri, 1968’den aktaran, Ev, 2003, s. 59). Söz konusu programda tarihi derslerin ağırlıklı ve ders sayısının oldukça fazla olduğu belirtilmiştir (Koçkuzu, 1988, s. 72-73).

Bir amacı da din dersi öğretmeni yetiştirme olan Yüksek İslam Enstitüsü’nde pedagojik formasyon derslerine ancak 1972-73 programlarında yer verilmiştir. 1972 yılından itibaren uygulanan programın ders ağrılıklarının bir önceki programla benzerlik arz ettiği, ancak alan bilgisi derslerinin ve oranının birkaç puan düştüğü, pedagojik formasyon derslerinin ise yaklaşık olarak % 13 olduğu belirtilmiştir (Ev, 2003, s. 60;

Aydın, 2005, s. 150-151). Sözü konusu programın son iki yılı ihtisaslaşmaya yönelik bölünmüş, bu değişiklik 1979-80 öğretim yılında uygulanmaya başlanmıştır. Bu ihtisas bölümleri, Tefsir-Hadis, Fıkıh-Kelam ve İslam Dini Esasları bölümlerinden oluşmuştur (Aydın, 2005, s.148-156).

Ankara İlahiyat Fakültesi’nin açılmasından henüz on yıl geçtikten sonra açılan Yüksek İslam Enstitüsü’nde de öğretim elemanlarının nicelik olarak yetersiz olduğu sorunun varlığından söz edebiliriz. Çünkü Ankara İlahiyat Fakültesi bu sorununu çözmüş değilken yeni yüksek din öğretimi kurumlarının açılması bu sorunu daha da

artırmıştır. Yüksek İslam Enstitülerine Milli Eğitim Bakanlığı’nın öğretmen ve asistan atama noktasında eksik kaldığı iddia edilmiştir (Ayhan, 2004, s. 157-162).

Öğretim elemanlarının sayıları ve nitelikleri sorunlu olan Yüksek İslam Enstitülerinin öğrenci kaynağını İmam-Hatip Okullarından mezun olan öğrenciler oluşturmaktadır. 1957-1958 öğretim yılında ilk mezunlarını veren İmam-Hatip Okullarından mezun olan öğrencilerin gidebilecekleri bir yükseköğretim kurumu yoktu.

Bundan bir yıl sonra bu mezun öğrencilerin öğretim hayatlarına devam etmeleri için Yüksek İslam Enstitüsü açılmıştı. Bu yeni yüksek din öğretimi kurumu sadece İmam- Hatip’ten mezun olanları öğrenci olarak kabul ediyordu. Her bir enstitü kendisi özel sınav yapmak suretiyle öğrenci seçip, alıyordu (Aydın, 2005, s. 162). Bu kurumlardan mezun olan öğrenciler Ankara İlahiyat Fakültesi’nden mezun olan öğrencilerle aynı mesleklerde görev alıyor ve aynı kurumlarda istihdam ediliyorlardı.

İmam-Hatip Okulu/Lisesinden mezun olanların öğretim gördüğü Yüksek İslam Enstitüsü programlarının belirtilen amaçlardan bekleneni karşılamadığı belirtilmiş, rastgele bir çok dersin sıralanmasından oluşturulan bu çok amaçlı programın, bütün amaçlarını gerçekleştirmek için uygun olmadığı gibi eleştiriler dile getirilmiştir (Aydın, 2005, s. 150). Bütün bunlardan, Yüksek İslam Enstitülerinin amaçlarının istihdama yönelik olduğunu, ancak program ve ihtisaslaşma yönünden bu amaçlara yönelik düzenlenmediğini, öğrencinin bu amaçlara hizmet edebilecek daha uygun alt yapıdaki kurumlardan seçildiğini^*, öğretim elemanlarının ise nicelik olarak amaçlara uygun durumda olmadıklarını çıkarabiliriz.

Yüksek İslam Enstitüsünden başka diğer bir yüksek din öğretimi kurumu olan ve 1971-72 öğretim yılında öğretime başlayan Erzurum Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesinin kuruluş amacı; “Fakülte, hatasız Türkçe ile hatasız yazı yazabilme olgunluğuna erişmiş öğrenciler yetiştirmek amacındadır. Araştırmacı ve öğretim elemanı olarak üniversitelerde, uzman olarak arşivlerde, öğretmen olarak orta dereceli okullarda, memleketimizi kalkındırmada manevi cephe ordusunu teşkil etmek üzere Diyanet İşleri Başkanlığı teşkilatında istihdam edilecek elemanlar yetiştirmeyi amaçlamıştır” şeklinde açıklanmıştır (Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Bülteni, 1983’den aktaran Öcal, 2011, s. 425).

* İmam-Hatip Okulu/Lisesi mezunları diğer lise ve dengi okullardan mezunlara göre din eğitimi açısından daha donanımlı oldukları varsayımıyla böyle yorum yapılmıştır.

Amaçlarının akademisyen, öğretmen, arşiv uzmanı ve din görevlisi yetiştirmek olduğunu, bu amaçların da istihdama yönelik olduğunu söyleyebileceğimiz İslami İlimler Fakültesinin öğretim süresi 5 yıldır. Bu fakültenin programının 1) Tefsir-Hadis, 2) Kelam ve İslam Felsefesi, 3) Fıkıh ve İslam Hukuku, 4) İslam Dil ve Edebiyatı Bölümleri olarak dört bölüme ayrıldığı, ilk iki yılı ortak derslerden oluştuğu sonraki üç yılın ise ihtisaslaşmaya yönelik olduğu belirtilmiştir (Öcal, 2011, s. 426; Aydın, 2005, s.

164). Fakültenin ders çeşidinin çok ve üstelik kültür dersleri yoğunluklu bir program hazırlandığı, yukardaki bölümler arasında kredi/saat olarak dengenin kurulmadığı gibi eleştiriler dile getirilmiştir (Öcal, 2011, s. 426). Diğer taraftan fakültenin öğrencileri Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden pedagojik formasyon dersleri ve sertifikası almışlardır (Aydın, 2005, s. 165). Fakültenin, program ve bölümlenme bakımından Yüksek İslam Enstitü program ve bölümlerine benzediği söylenebilir (Ev, 2003, s. 61-65, 258). Fakültenin programları birkaç defa değiştirilmiş, aynı programla başlayıp aynı programla bitiren öğrenci mezun etmediği ifade edilmiştir (Aydın, 2005, s.164-170). 1977-1978 yılından itibaren programdaki bölümlenmeler ortadan kaldırılmıştır.

Program ve bölümlenme açısından sürekli değişikliğe gidilen fakültede sayıca yetersiz öğretim elemanı sorunu kendisinden önce kurulan diğer iki yüksek din öğretimi kurumuna benzemektedir. Fakültenin açılmasından lağv edildiği 1982 yılına kadar hala bazı derslerin hocasının olmadığı belirtilmiştir (Aydın, 2005, s. 170).

İslami İlimler Fakültesi öğrencilerini lise mezunlarından ve % 40 kontenjanla meslek okullarından almıştır.Bu fakültenin, Türkiye’deki bütün üniversite ve fakülteler içinde İmam-Hatip Okulu mezunlarını öğrenci olarak kabul eden ilk fakülte olduğu ifade edilmiştir (Öcal, 2011, s. 425). Söz konusu fakültenin mezunlarının istihdam alanı olarak Ankara İlahiyat Fakültesi ve Yüksek İslam Enstitüsü mezunları ile aynı meslek ve kurumlarda görev alabildiklerini ifade edebiliriz.

Yüksek İslam Enstitüleri için yaptığımız, amaçların; program, bölümlenme ve öğretim elemanı durumlarıyla uyuşmadığı yorumunu İslami İlimler Fakültesi için de yapabiliriz. Bu olmuszulukların aksine, bu fakültenin amaçlarını gerçekleştirmek için daha uygun alt yapıya sahip öğrencileri kabul ettiğini belirtebiliriz.

1982 yılına gelindiğinde yukarıdaki farklı isimlerdeki yüksek din öğretimi kurumları tek isim altında İlahiyat Fakültelerine dönüştürülmüştür. Erzurum ve Yozgat Yüksek İslam Enstitüleri kapatılmış, Erzurum Atatürk Üniversitesi İslami İlimler

Fakültesi ise aynı üniversitede İlahiyat Fakültesine dönüştürülmüş, diğer illerdeki Yüksek İslam Enstitüleri ise bulundukları illerdeki üniversitelere İlahiyat Fakültesine dönüştürülerek bağlanmıştır. Bu İlahiyat Fakültelerinin amaçları açıkça herhangi bir kanun maddesi ya da yönetmelikte belirtilmemiştir. Amaçlarının belirlenmemesinin nedeninin geçmişte kanun ve belgelerde belirtilen amaçların yeterli olduğunun düşünülmüş olduğu söylenebilir(Aydın, 2005, s. 199). Biz de bu görüşü kabul ederek İlahiyat Fakültelerinin amaçlarının 1982 öncesi yüksek din öğretimi kurumlarının amaçlarıyla aynı olduğunu söyleyebiliriz.

Amaçları resmi olarak net olmayan İlahiyat Fakültesi’nin programının süresi ilk yıl hazırlık olmak üzere (1+4) beş yıldı (Aydın, 2005, s. 193). Hazırlıktan sonraki dört (8 yarıyıl) yıla yayılmış bir şekilde pedagojik formasyon dersleri konulmuştur (Öcal, 2011, s. 435-437). Bu programda ders ağırlıklarının; alan bilgisi derslerinin % 53,25, genel kültür derslerinin % 26,95, meslek bilgisi derslerinin de % 12,03 oranında olduğu ifade edilmiştir (Ev, 2003, s. 67). Programa yönelik, derslerin sayısının çok ve çeşitli olduğu, yukardaki oranlamada genel kültür derslerinin çok, alan bilgisi derslerinin oranının az olduğu, derslerin dönemlere göre rastgele yığılmasından oluşan bir program olduğu şeklinde eleştiriler dile getirilmiştir (Aydın, 2005, s.203-222). Söz konusu programın uygulandığı yıllarda İlahiyat Fakültelerinde bölümlenme şu şekildedir: 1) Tefsir ve Hadis Bölümü, 2) Felsefe ve Kelam Bölümü, 3) İslam Medeniyeti ve Din Bilimleri Bölümü (Aydın, 2005, s. 194-195). Fakat bu bölümlenme akademik ihtisaslaşma alanlarını belirlemek için yapılmış, programa yansımamıştır.

1993-1994 yıllarında yeni bir program uygulanmaya başlanmış, önceki programa göre ders yükünün hafifletildiği, üçüncü dönemden itibaren seçmeli derslerin konulduğu ifade edilmiştir. Bu yeni programın eski programa göre ders ağırlıklarından alan bilgisinin birkaç puan artırıldığı, öğretmenlik meslek bilgisinin yaklaşık % 10 olduğu, bu oranın öğretmen yetiştiren kurum olarak % 25’ten aşağı olduğu belirtilmiştir (Ev, 2003, s. 68; Aydın, 2005, s. 203-222). 1991-1992 yılında itibaren İlahiyat Fakültelerinde yine programa yansımayan bölümlenme biçimi uygulanmıştır. Bu bölümlenme şu şekildedir: 1) Temel İslam Bilimleri Bölümü, 2) Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, 3) İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü (Aydın, 2005, s. 195-19).

İlahiyat Fakültelerinin öğretim elemanlarının sayısının 1982 öncesi yüksek din öğretimi kurumlarındakine benzediği söylenebilir. Çünkü 1982-1987 arası sekiz olan İlahiyat Fakültesi sayısı 1987-1997 arası yirmi üç olmuştur. Bu artışın doğal olmadığı,

dolayısıyla öğretim elemanlarının sayıca yetersiz olmasına neden olduğu ifade edilmiştir (Aydın, 2005, s. 223-226).

İlahiyat Fakülteleri öğrencilerini Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezince (ÖSYM) yapılan merkezi sınavlarla, genel lise ve meslek lisesi mezunlarından almıştır.

Bu öğrencilerin % 75’nin İmam-Hatip Lisesi mezunu olduğu ifade edilmiştir (Aydın, 2005, s. 226-227). Öğrencilerin istihdam alanlarının 1982 yılı öncesindeki kurum ve mesleklerle farklılık arz etmediğini söyleyebiliriz.

Öğrenci kaynağının büyük çoğunluğu İmam-Hatip Lisesi mezunlarından oluşan, İlahiyat Fakültesinin amaçlarının 1982 öncesi yüksek din öğretimi kurumlarıyla aynı olduğunu yukarıda ifade etmiştik. Bu fakültenin amaçlarıyla programının, bölümlenmesinin, öğretim elemanı durumunun uyuşmadığını, ancak öğrencilerin din eğitimi alt yapısının amaçlara daha uyumlu olabilecek kurumlardan alındığını yukarıdaki bilgilerden rahatlıkla çıkarabiliriz.

1997-98 öğretim yılında İlahiyat Fakültelerindeki tek program anlayışından vazgeçilerek İlahiyat Lisans ve İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği bölümü programları şeklinde iki program uygulanmıştır. İlahiyat programından pedagojik formasyon dersleri ve hazırlık sınıfı kaldırılmış, öğretim süresi dört yıl olarak belirlenmiştir. Bu program ilk defa program geliştirme ilkelerine göre hazırlanmış, hazırlanan programda programın unsurlarına ayrıntılı şekilde yer verilmiştir (Aydın, 2005, s. 253). İlahiyat Fakültesi’nin yeni hazırlanan bu programının amacının “Kur’an’ı referans alan, kültürel mirası değerlendirebilen, yaşanan hayatı yorumlayabilen ve problemlere çözüm üretebilen ilahiyatçılar yetiştirme” olduğu ifade edilmiştir (İlahiyat Fakülteleri Öğretmen Yetiştirme ve Lisans Programları, 1998’den aktaran Aydın, 2005, s. 255). Bu amaçların istihdama yönelik olmadığı daha çok uzak amaca yönelik nitelikler olduğunu söyleyebiliriz.

1997-1998 yılından itibaren yapılan değişikle amaçları çoklu ve genel olan İlahiyat Fakülteleri öğrencilerini sadece İmam-Hatip Liselerinden almıştır. Fakülteden mezun olan öğrenciler din görevlisi olabiliyorken, öğretmen olabilmek için Ankara İlahiyat Fakültesi bünyesinde açılan Tezsiz Yüksek Lisans programıyla pedagojik formasyon eğitimi alabilmiştir. Öğrenci sayıları ve kontenjanları her yıl azalmıştır.

Öğrenci sayısı her yıl azalan İlahiyat Fakültesinin amaçlarının istihdama yönelik olmadığını, bu durumun programa da yansıdığını söyleyebiliriz. İstihdam alanlarına

yönelik olmayan program derslerin dönemlere göre dağıtılarak bir nevi ders çizelgesi şeklinde oluşturulmuştur. Bu durum 2009 yılına kadar devam etmiştir.

2009 yılından itibaren yeni İlahiyat Fakülteleri açılmış bugün (2015) itibariyle sayıları doksana yaklaşmıştır. Bu durumda, 66 İlahiyat Fakültesi, 19 İslâmî İlimler Fakültesi, 2 Dinbilimleri Fakültesi, 1 İslâm ve Dinbilimleri Fakültesi, 1 Uluslararası İslâm ve Dinbilimleri Fakültesi, 1 İlahiyat Bilimleri Fakültesi bulunmaktadır. Bu kurumlar ve bulundukları üniversite aşağıdaki tabloda yer almaktadır (Türkiye'deki İlahiyat ve Dengi Fakülteler, 2015).

Tablo A. Türkiye’deki Yüksek Din Öğretimi Kurumları

Yüksek Din Öğretimi Kurumu Bulunduğu İl

1 Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Bolu 2 Adıyaman Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Adıyaman 3 Afyon Kocatepe Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Afyon 4 Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Ağrı 5 Akdeniz Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Antalya 6 Aksaray Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Aksaray

7 Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Amasya

8 Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Ankara

9 Ardahan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Ardahan

10 Artvin Çoruh Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Artvin 11 Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Erzurum 12 Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Balıkesir 13 Bartın Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Bartın 14 Batman Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Batman 15 Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Bayburt 16 Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Bilecik 17 Bitlis Eren Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Bitlis 18 Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Bingöl

19 Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yozgat

20 Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Zonguldak 21 Celal Bayar Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Manisa 22 Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Sivas 23 Çanakkale 18 Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Çanakkale

24 Çukurova İlahiyat Fakültesi Adana

25 Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Diyarbakır 26 Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İzmir

27 Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Düzce

28 Dumlupınar Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütahya 29 Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kayseri 30 Erzincan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Erzincan 31 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Eskişehir 32 Fatih Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İstanbul 33 Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi İstanbul

34 Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Elazığ

35 Gazi Üniversitesi Polatlı İlahiyat Fakültesi Ankara/Polatlı 36 Gaziantep Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Gaziantep 37 Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tokat 38 Giresun Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Giresun 39 Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Gümüşhane 40 Hakkari Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hakkari 41 Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Şanlıurfa 42 Hoca Ahmet Yesevi Türk-Kazak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kazakistan

43 Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Çorum

44 Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Iğdır

45 İnönü Üniversitesi Darende İlahiyat Fakültesi Malatya 46 İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İstanbul 47 29 Mayıs Üniversitesi Uluslararası İslam ve Din Bilimleri

Fakültesi İstanbul

48 Sabahattin Zaim Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi İstanbul 49 İstanbul Şehir Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi İstanbul 50 İzmir Üniversitesi Uluslararası İslâm ve Din Bilimleri Fakültesi İzmir 51 İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi İzmir

52 Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kars

53 Kahraman Maraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kahraman Maraş 54 Karabük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Karabük 55 Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Trabzon 56 Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Karaman 57 Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kastamonu 58 Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi Din Bilimleri Fakültesi

İlahiyat Bölümü Lefkoşa/KKTC

59 Kırıkkale Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Kırıkkale 60 Kırklareli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kırklareli 61 Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kilis 62 Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kocaeli 63 Mardin Artuklu Üniversitesi İlahiyat Bilimleri Fakültesi Mardin 64 Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İstanbul 65 Mehmet Akif Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Burdur 66 Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Muğla 67 Mustafa Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültes Antakya 68 Muş Alparslan Üniversitesi İslamî İlimler Fakültesi Muş 69 Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tekirdağ 70 Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Konya 71 Nevşehir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Nevşehir 72 Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Samsun

73 Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Ordu

74 Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Osmaniye 75 Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Denizli 76 Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Rize 77 Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Sakarya 78 Selçuk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Konya