Hakas Türkçesinde İşaret Zamirleri (Rdpwlwu местоимениелер)

(1)

Prof.Dr. Gülsüm KİLLİ YILMAZ

TL1060 Hakas Türkçesi II Ders Notu: 12. Ders “Hakas Türkçesinde Niteleme, ”, Ankara Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Ankara, 2021.

Hakas

Türkçesinde

İşaret

Zamirleri

(Rdpwlwu

местоимениелер)

İşaret zamirleri bir şeyi, bir şeyin niteliğini, sayıyı ya da eylemi işaret ederek gösterirler: Ge nfo ghfqpsyfa gdpwr\ Nwuw rwpwkthyw gwk,byxtv\ Jk rybuf vbyb ybvtc\

Пу işaret zamiri konuşana yakın nesneyi işaret ederken, nwuw konuşana uzzak olan nesneyi, ол ise konuşanın görmediği, konuşan ile aynı ortamda bulunmayan nesneyi işaret eder:

Ge rybuf ([jklfos rybuf). Nwuw rybuf (cnjklfos rybuf).

Jk rybuf (,b,kbjntrflfos rybuf). Jk “o” hem işaret hem de kişi zamiridir: Jk rybuf [soshxf “O kitap okuyor”.

Jk rybufys [fqlfa fkofpsa? “O kitabı nereden aldın?”

Hakas gramerlerinde işaret zamiri olarak ele alınan ve bir adı niteleyen zamirler Türkiye Türkçesi gramer çalışmalarında işaret sıfatı olarak ele alınmaktadır: ge ffk\ jk rmy| nwuw [spszf[ vb. İşaret zamirleri isimleştiklerinde çeşitli durum eklerini ve bazı iyelik eklerini alabilmektetir. Ancak durum eki aldıkları çoğu durumda kök hecede pek çok ses değişikliği ortaya çıkar. Örneğin пу işaret zamirinin 3. Tekli kişi iyelik eki almış biçimi мынзы, ол işaret zamirinin 3. teklik kişi iyelik eki almış biçimi анзы’dır. Bu biçimler üzerine çeşitli durum ekleri getitlebilir: vsypsysa| vsypsyf| vsypsy\ vsypsylf| vsypsyfa vb.

İşaret zamirlerinin durum kategorisinde çekimi şu şekildedir:

1. Flfkos п. ge nwuw jk

2. Nfhnskos g. vsysa nwuwywa fysa

3. Gbhwkuw g. geof nwutt foff

4. Rdhwvuw g. vsys nwuwyw fys

5. Jhsyos g. vsylf nwuwlt fylf

(2)

7. Spskos g. gepfh| vsylfh nwuwpth| nwuwpsypth fysapfh\fylfh

8. Gmlwhuw g. vsysyfa nwuwyta fyyfa|fysyfa

9. Nbaytcnwhwc g. vsyzf nwuwzt fyzf

10. Csknfokso g. vsyyfafh nwuwytath fyyfafh

Çokluk biçiminde işaret zamirlerinin çekimi:

1. Flfkos п. gekfh nwuwkth jkfh

2. Nfhnskos g. gekfhysa nwuwkthywa jkfhysa

3. Gbhwkuw g. gekfhof nwuwkthut jkfhof

4. Rdhwvuw g. gekfhys nwuwkthyw jkfhys

5. Jhsyos g. gekfhlf nwuwkthlt jkfhlf

6. Csosyos g. gekfhlfa nwuwkthlta jkfhlfa

7. Spskos g. gekfhpfh nwuwkthpth jkfhpfh

8. Gmlwhuw g. gekfhyfa nwuwkthyta jkfhyfa

9. Nbaytcnwhwc g. gekfhzf nwuwkthzt jkfhzf

10. Csknfokso g. gekfhlfafh nwuwkthltath jkfhlfafh

İşaret zamirleri 3. teklik kişi iyelik biçiminde kullanıldığında benzer nesnelerin içinden birini işaret eder: vsyps vbywa [fhsylfpsv| fyps fysa fzfps\

İşaret zamirleri [+DAĞ] eki ile kullanıldığında niteleme işaret zamirine dönüşür: vsylfo| fylfo| nwultu\

Vsylfo gfks[nso ceo rdh,ttv\

Vsylfo| fylfo| nwultu zamirleri de çokluk ve durum ekleri alabilirler:

Gwh cfy

1. Flfkos п. fylfo vsylfo nwultu

2. Nfhnskos g. fylfoysa vsylfoysa nwultuywa

3. Gbhwkuw g. fylfof vsylfof nwultut

4. Rdhwvuw g. fylfoys vsylfoys nwultuyw

5. Jhsyos g. fylfolf vsylfolf nwultult

(3)

7. Spskos g. fylfopfh vsylfopfh nwultupth

8. Gmlwhuw g. fylfoyfa vsylfoyfa nwultuyta

9. Nbaytcnwhwc g. fylfozf vsylfozf nwultuzt

10. Csknfokso g. fylfolfafh vsylfolfafh nwultultath

Rdg cfy

1. Flfkos п. fylfokfh vsylfokfh nwultukth

2. Nfhnskos g. fylfokfhysa vsylfokfhysa nwultukthywa

3. Gbhwkuw g. fylfokfhof vsylfokfhof nwultukthut

4. Rdhwvuw g. fylfokfhys vsylfokfhys nwultukthyw

5. Jhsyos g. fylfokfhlf vsylfokfhlf nwultukthlt

6. Csosyos g. fylfokfhlfa vsylfokfhlfa nwultukthlta

7. Spskos g. fylfokfhpfh vsylfokfhpfh nwultukthpth

8. Gmlwhuw g. fylfokfhyfa vsylfokfhyfa nwultukthyta

9. Nbaytcnwhwc

g.

fylfokfhzf vsylfokfhzf nwultukthzt

10. Csknfokso

g.

fylfokfhlfafh vsylfokfhlfafh nwultukthltath

İşaret zamirlerinin [+ÇA] eki almış biçimlerinde de kök değişime uğramıştır: vsyzf “bunca”, fyzf “o kadar”| nwuzt “şu kadar, şunca”.

Ybyzt gbhptath| fyzf fkfh,sc “Ne kadar verirseniz o kadar alacağız”.

Kaynaklar:

Korkmaz Z. (2002) Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi, Ankara: TDK