Merkezi Sinir Sistemi-1
Öğretim Görevlisi
Dr. Mert OCAK
Sinir sistemi iç ve dış çevrede yer alan kimyasal ve mekanik değişimlerle üretilen tüm bilgileri algılayan, analiz eden, birleştiren ve ileten, bununla birlikte vücudun birçok fonksiyonunu, özellikle motor, visseral, endokrin ve mental aktivitelerini direkt ve indirekt olarak organize ve koordine eden sistemdir.
Sinir sistemini oluşturan bütün yapılar ektoderm’den köken alır. Embriyonal hayatta kardiyovasküler sistemden hemen sonra fonksiyona başlar. Sinir
sistemi anatomik olarak iki ana bölüm olarak incelenir; merkezi sinir sistemi (MSS) ve periferik sinir sistemi (PSS). MSS tubus neuralis’ten, PSS ise crista neuralis’ten gelişir.
Intrauterin 25. günde oluşumunu tamamlayan tubus neuralis’in lümeninden beyin ventrikülleri, aquaductus mesencephali (cerebri, Sylvii) ve canalis centralis oluşur. Intrauterin 4. haftanın sonunda tubus neuralis’in pars cranialis
denilen üst ucunda primer beyin vezikülleri denilen üç adet kese oluşur. Bu keseler önden arkaya doğru prosencephalon, mesencephalon ve rhombencephalon
olarak isimlendirlir. Tubus neuralis’in pars spinalis denilen alt ucundan ise medulla spinalis ve spinal sinirler gelişir.
Primer beyin veziküllerinden encephalon gelişir. Prosencephalon’dan
telencephalon ve diencephalon, mesencephalon’dan aynı isimli beyin sapı bölümü, rhombencephalon’dan ise medulla oblongata (bulbus) ve
metencephalon (pons+cerebellum) gelişir.
Diencephalon’un alt bölümleri, thalamus, hypothalamus, epithalamus ve subthalamus’tur. Ayrıca epifiz bezi, n. opticus’lar ve gözün retina tabakası da diencephalon’dan gelişir. Telencephalon’dan (cerebrum) hemispherium cerebri’ler (beyin yarımküreleri) oluşur. Hemispherium cerebri içindeki
bölümler cortex cerebri, substantia alba(beyaz cevher), paras basalis
telencephali (olfaktor sistem ve limbik sistem) ve nuclei basales’tir. Bulbus olfactorius telencephalon tarafından oluşturulur.
Merkezi sinir sistemi beyin (encephalon) ve omurilikten (medulla spinalis) oluşur. Merkezi sinir sistemini oluşturan yapılar dıştan içe doğru dura mater,
arachnoidea mater ve pia mater denilen üç zarla sarılmıştır. Periferik sinir sistemi ise 31 çift spinal sinir ve 12 çift kraniyal sinir ile bunların ganglionlarından oluşur. Sinir sisteminin bir başka bölümü olan otonom sinir sistemi hem merkezi hem de periferik sinir sistemi içinde dağılmış bir şekilde fonksiyon görür.
Hypothalamus tarafından kontrol edilen otonom sinir sistemi genellikle antagonist olarak çalışan simpatik sinir sistemi ve parasimpatik sinir sistemi
tarafından oluşturulur. Simpatik sinir sistemi genellikle vücut alarm durumundayken çalışırken parasimpatik sinir sistemi genellikle vücut dinlenme halindeyken aktiftir.
Otonom sinir sisteminin özofagustan itibaren sindirim kanalaının sonuna kadar olan kısmı ile ilgili olan bölümüne enterik sinir sistemi denilir.
Fonksiyonlarına göre nöron tipleri
Nöronlar taşıdıkları duyuların tiplerine göre afferent nöronlar, efferent nöronlar ve internöronlar olmak üzere üçe ayrılırlar.
• Efferent nöronlar: Bu nöronlar merkezden perifere doğru iletim yaparlar. İskelet kaslarına gidenlere somatik motor nöron, organlara, bezlere ve damarlara otonom uyarıyı götürenlere visseral motor nöron denilir. Somatik motor nöronlar medulla spinalis’in cornu anterius’unda bulunurlar.
• Duyu (afferent) nöronlar: Bu nöronlar periferden merkeze doğru iletim yaparlar.
Derideki reseptörler tarafından alınan somatik duyular (ağrı, ısı, basınç, dokunma) ile kas iğcikleri, golgi tendon organı ve eklem kapsülünden alınan proprioseptif
duyuyu taşıyanlara somatik duyu nöronları, organlar, damarlar ve bez yapıdaki reseptörler tarafından alınan duyuları taşıyanlara visseral duyu nöronları denilir.
Görme, işitme, tat ve koku gibi özel duyuları taşıyanlara ise özel duyu nöronları denilir.
• Ara nöronlar (internöronlar): Sinir sistemi içindeki nöronları çok büyük bir kısmı bu tiptir. Bu nöronlar uyarının gideceği nöronun duyarlılığını artırırlar (eksite ederler) veya azaltırlar (inhibe ederler). Aksonları uzun olan internöronlara golgi tip I nöronlar, aksonları kısa olanlara ise golgi tip II nöronlar denilir. En iyi bilinen internöron,
medulla spinalis’in lamina VII’sinde bulunan ve cornu anterius’taki alfa (alt) motor nöronları inhibe eden Renschaw hücresidir.
GENEL tüm spinal sinirler +
5,7,9,10 (GSA)
Somatik yapılardan ağrı, ısı, dokunma, basınç duyuları ve proprioseptif duyuların alınması
AFFERENT
tüm spinal sinirler +
7,9,10 (GVA)
İç organlardan, damarlardan ve bezlerden duyu alınması
ÖZEL 2,8
(ÖSA)
Görme, işitme ve denge duyuları 1,7,9,10
(ÖVA)
Koku ve tat duyularının alınması
GENEL tüm spinal sinirler +
3,4,6,12 (GSE)
Çizgili kaslara motor innervasyon
EFFERENT
tüm spinal sinirler +
3,7,9,10 (GVE)
Parasempatik innervasyon (damarların ve organların düz kasları ve bezlerine gider)
ÖZEL YOK!!! 5,7,9,10,11
(ÖVE)
Yutak kavislerinden gelişen çizgili kasların (mimik, çiğneme,
yumuşak damak, larinks ve farinks) uyarılması
