TÜRK KÜLTÜR TARİHİNDE DENİZLİ VE KENTLEŞME
SORUNLARI SEMPOZYUMU
22-23 ARALIK 2008
BİLDİRİLER
Editörler: · Turgut TOK Yusuf KILIÇ Fikri GÜL FerhatAÖIRMAN
Oğuzhan
KARABURGU
1
Denizli Belediyesi Kültür Yayınlan Yayınno: 11
Editör Turgut Tok Yusuf Kılıç
Fikri Gül Ferhat Ağırman Oğuzhan Karaburgu Genel Yayın Koordinatörü
Hüdaverdi Otaklı ·
Yayın Koordinatörü SamiGüngör
Erdal Işık
Sayfa Düzeni ve Kapak Tasanını
Yeni Merhaba Yayıncılık Baskı ve Cilt Yeni Merhaba Yayıncılık
1. Baskı Ağustos 2011
Denizli©
ISBN: 978-975-01977-9-6
© Bu eserin her hakkı saklıdır.
MÜFTÜ AHMET
İZZET ÇALGÜNER'İN KİTAPLARI Süleyman SOLMAZ1ÖZET
Yazma eserler milletimizin bize armağan ettiği kültürel bir mirastır. Bu . eserlerin birçoğu kütüphanelerde toplanmıştır. Bir kısmı da henüz özel kişilerdedir.
Bir kısmı ise henüz bulunamamıştır. Ele geçen eserlerin bazıları incelenmiş ve bilim aleminin hizmetine sunulmuştur.
Kurtuluş Savaşı ve öncesinde toplum hayatımızda müftlük makamının
ve müftülerin önemli bir yeri olmuştur. Bu gün de böyledir. Çal müftüsü İzzet ÇALGÜNER de bunlardan biridir. Küçümsenmeyecek bir kütüphaneye sahip
olduğunu düşündüğümüz Müftü Efendi 'nin bazı kitapları elimize ulaşmıştır. Bu eserlerin bir an önce incelenip .gün işığına çıkarılması elzemdir.
MÜFTÜ AHMET İZZET ÇALGÜNER'İN KİTAPLARI
Kurtuluş Savaşı esnasında pek çok isimsiz kahraman, milletimizin
uyanmasında çok önemli görevler üstlenmişlerdir. Bunların hemen daha sonraki zamanlarda devlet tarafından hatırlanmış olup maaş, madalya gibi beratlarla ödüllendirilmişlerdir. İstiklal Savaşı'nın çifte madalyalı kahramanlarından biri de Çal Müftüsü Ahmet İzzet Çalgüner'dir. Çalgüner, bu unvanı elbette ziyadesiyle hak etmiştir. Kuva-yı Milliyecilere karşı yürütülen kampanyaları her-taraf ederek
1 Yard. Doç. Dr., Pamukkale Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
Öğretim Üyesi ·
259
onların kahraman olduklarını halka kabul ettiren bir müftü elbette bunu ziyadesiyle hak etmiş demektir. Böyle bir insan nasıl yetişmiştir, neler okumuştur. Bu çalışma
bu soruların bir kısmını cevaplayacak niteliktedir. Müftü Ahmet İzzet Çalgüner' e · ait kitapların birçoğu bu gün Denizli İmam Hatip Lisesi Kütüphanesi'ndedir. Bu
kitapların bir kısmı elyazması eserler olup çok büyük bir kıymete sahiptir. Bir
kısmı da eski harflerle basılınış matbu eserlerdir. Kitapları tanıtmadan önce bu
yayında kullanılan bazı terimlerin kısa açıklamalarını verelim:
Ahar
Cilt Çoban
DemirbaşNu
Der-kenar
Ferağ kaydı Haşiye
: Eskiden kağıtlara, dayanıklılık kazanması için, yumurta akı sürülürmüş. Bu işleme aharlamak deniyor. Bu tür kağıtlara da
aharlı kağıt ismi alem olmuş.
: Kitabın dış kapağı
: Redif (Eski kitaplarda bir yapraktan diğerine geçerken, o
yaprağın ilk kelimesi bir önceki sayfanın altına yazılırdı.
Böylece sayfa takibi yapılırdı).
: Denizli İmam Hatip Lisesi Kütüphanesi'ndeki numarayı anlatır.
: Kitabın yazı boyutunun dışına taşan yazılan anlatır.
: Kitabın bitirilme tarihini belirtir.
: Ek anlamına gelen bu kelime bazı eserlere sonradan yapılan
ilaveleri anlatmaktadır.
İstinsah : Kopyalama
Mıklep : Cilt kenarında bulunan ve okunan sayfaya konan cilt kapağının
ucuna verilen isimdir.
Müellif :Kitabı te'lif eden, yazar.
Müstensih : İstinsah eden, bir eseri yazarak çoğaltan kişiye verilen isimdir.
Müzehhep : Tezhip edilmiş, süslenmiş , Nesih : Eskiden kullanılan bir yazı çeşidi
Redif : Sayfa altlarında bir sonraki sayfanın hangi kelimeyle Rika
Surh/Sürh Str
başladığının gösterilmesidir. Buna çoban da denmektedir.
: Eskiden kullanılan bir yazı çeşidi
: Kırmızı
: Satır
Şemse : Cilt üzerinde kabartma veya içe baskı şeklinde süsleme.
Şiraze : Ciltler tutturulan iplik, kalınan yerin bulunmasına yarar.
Talik : Eskiden kullanılan bir yazı çeşididir.
Temellük Kaydı: Kitaba sahip olan kişinin sahip olduğu tarihi belirten kayıt.
Temmet: Kitabın bittiğini anlatan ifade, bazen eski harflerden mim ile gösterilir.
Vakıf Kaydı : Kitabın herhangi bir kişi tarafından bir yere vakfedilmesini yani
bağışlanmasını anlatan kayıt ve tarih.
Zahriye : Kitabın başındaki boş sayfa.
1- Çok Bölümlü Bir Kitap
20. 5x13. 5, 13. 5x 6 15 ve 17 str Redif veya çoban var.
Tfuih-i Hoca-zade Rahmetullahı Aleyh 1134 tarihli
Kitabın baş sayfası yok. Bu yüzden adını da te_spit edemedik. Birinci bölümde Arapça tefsir var. Son bölümde ise Türkçe, harekeli 6 varaklık ilmihal bölümü yer
almaktadır. Yer yer der kenar şeklinde açıklamalar var. Madde başları surh ile
yazılmış (2 numaralı fotoğraf)
2) Haza KitabÜ. Minhacü'l- Abidin Melik ( Baş taraftan eksik bir kitap)
Arapça Nasihat kitabı
Cilt mıklepli, orijinali deri iken sonradan üzerine mukavva üzerine bez
kaplanmış bir kapak yapılmış.
21x15. 5, 16 x 9. 5, 15 str (3 numaralı fotoğraf)
3- 1195 temmet tarihli ön kapak ve bazı sayfalar kopuk Arapça, muhtemelen bir
fıkıh kitabı.
Min yed-i Hasan bin Hasan bin Abdül-abdü'z-Za'ifü'l- müstemi li-Şeyh Şehabüddin e's-Sivasi
Vakıf kaydı var: Sebilullahi li Fatıma binti Aişe
17x23, 9xl 6 21 satır yer yer 23 de oluyor.
Bazı sayfalarda der-kenarlar var (61?-umaralı fotoğraf)
4) Haza Kitabü Tasvir( at) ,
1 b de Aişe Vakfı yazılı, sonu eksik bir kitap Cilt tamir görmüş, mıklepli, redifli
20. 5 x 16. 5, 15 x 8, 17 str olarak başlamış ancak kitabın sonlanna doğru satır altı notlar ve der-kenarlar girmiş, bu vesile ile satır sayısı karışmıştır ( 7 numaralı fotoğraf).
1-FMlmi Kıraat (Arapça) · 16x 21 / 9, 5 x15
261
1 7 str, talik
İlk sayfa 2b de Besmele ile başlıyor. Kitabın bütün sayfaları çerçeveli 1179 temmet tarihini taşıyor.
1/a Kitabın son sayfasında başka bir eser daha var 131. varak (13 la 138 a) Arapça kıraat kitabı (38 varak)
Yazar: Mustafa İbni Abdurrahman El Münemni
Cilt: üst kapak üst üste yapıştırılmış kağıtlardan oluşuyor. 1178 2-Nüzhetü'l-mecaıis (Arapça-Fıkıh)
236 varak, 15x21/11,5x 16, 5
25. sayfa dfilıil 25 satır diğer sayfalarda 19, 21, 15 gibi değişen satırlar var.
Yazı belli bir sayfadan sonra değişiyor. Sanki birkaç kitap bir araya ciltlenmiş gibi. Cilt yıpranmış. Sayfa kopuklukları var. Eksik bir kitap.
3-Sadrü'ş-şeri'a: (Arapça-Fıkıh) Kayıt no.: 2468
Baş taraftan eksik bir kitap. Teınmet tarihi 974 (1564) Son sayfada bir mühür var Mühürde Sahib elfakir Mahmud bin Ali yazılı. ·
17x23.5 10x17 17str. Yazıkırmatalik, tahminen350varak
Kitabın sonunda: Esseyyid Ali Efendi 'ye yazılmış bir mektup var. Elfakir Ali El Medüvvül-Menafi
4-Kadı Beyzavi Haşiyesi: (Arapça- Tefsir) Kayıt nu: 2464
İlk
sayfada 23,diğer
sayfalarda bazen 30bazen"31satır
var.Kırma ta'lık 17. 5x 26. 5 11. 5x 21~yok332 varak 6-İınadiyü'l-İslam (Türkçe)
Fıkıh/ İlmihal
16.5X24 11.5Xl7.5 16str1287tarihli Urganlı-zade Muhammed (Mehmed) İbni Ahmed
7-İsimsiz (Fıkıh)
Arapça bir kitap, cilt şemseli 15 x 21, 10 x 14, 21 str, 271 varak Der-kenarlar var. Yazı muhtelif.
8-Kitabü Tuhfe-i Vehbi
(Tıpkı basım) 1341
9- Risaletün fi'l-fıloh (Arapça) 15. 5 x 23" 15. 5 x 9 21 str,
Kitabın çeşitli yerlerinde mühürler var, fakat silinmiş.
10-İsimsiz bir kitap(Arapça)
Değişik d.ini konularda yazılmış bir eser olduğunu söyleyebiliriz.
Konu değiştiğiJ!de veya bölüm bittiğinde bir sayfa boş bırakılmış.
15. 5 x 22 yazı boyutu değişiyor.
1177 ve 1210 (vakıf) tarihleri var.
Sonunda Türkçe bir şiir var:
Nefsün altı hali vardır şehvetinde kel-humar
Açlığı maymuna benzer ü tokluğu ayu ....
Benzer aslana gadab halinde kalmaz iktidar Benzer ol ma' sfuna gamla sırmalı ahu gibi Kaçan bulsa sürfin Firavuna benzer didiler Yetdi ol güzel ol halis deyen yahu gibi
Ağardı cümle hep kara gelüp ağını yok çare Tediirik üzere olmazsan liyakat bulunur nara Lisandur ölmesi kalbün kasavetden adfil itmez Gel insaf eyle ey Seyyid teve_ccüh eyle hoş kara 11-Şerh-i Merah-ı Abdürrahim (Akaid) 20x14, 16x8,
130 varak, 17 str. ,
kağıt aharlı, yazı kırma talik, sayfaların bazılarında der-kenarlar var.
Ketebe el fakir el Muhammed bin Cemali Gaferallahü ve'l-valideyye ...
Fi Kasaba-i Konçe Necerda (? )
' .
Tarih: Sene selase ve aşar ve mie ve elf (1113)
·263
Hacı Himmet oğlu Mehmed Dai'nin vakfıdır.
12- E 's-sıhah (Arapça- Hadis) 31x22.5, 23x18, 23 str.
Her sayfada der-kenar var.
Cilt şemseli deri,
Aharlı kağıt,
Yazı nesih (der kenarlar kırına talik)
Madde başları koyu yazılmış, kitabın ön kapağında (zahriyesinde) Mazhar-ı mir-ı İsmail abd. 258 yazılı birkaç mühür var.
Safer ayının 12. Pazar günü tamamlandı (ferağ kaydı)
Sene 730 Essamed Hüseyin b. Muhammed bin Ahmed 14) Nisabü'l-İhtisab (Tefsir)
Hasan ibni Hasan E's-Sülleri 22 x15. 5, 15 x7, 21 str
Karton cilt, mıklebli, redif veya çoban var.
Aharlı kağıt, yazı yer yer değişiyor bazen nesih bazen talik, bazen de başka
kalemden çıkmış görünümü veriyor.
1176 temmet ( Sitte ve seb'a mi'e eli)
\
15) Başı ve Sonu Olmayan Bir Sözlük (Arapça_. Türkçe) El-ah: fetha ile karındaş
El-Ahteri
Mustafa b. Ahteri Şemseddin El-Karahisan Yer yer sahh kayıtları var
26. 5 x 19, 18 xlO, 25 str
Madde başları surhla, bazı sayfalarda der-kenarlar yer almış.
Adi karton cilt (sonradan sırtına bez geçirilmiş.
Sonu eksik
17) Haza Kitabü Fıkh-ı Ekberli İmamü'l-A'zam
Kitabın baş sayfası yırtılmış, İlk sayfalarda yazı nesih, diğer sayfalarda yer yer
değişken yazılar var.
Sonu eksik olduğundan tarih ve müellif tespit edilemedi.
22 x 12. 5, 16. 5 x9~ 13str. Kağıt aharlı 120 varak 18) Haza Kitabü Molla Cami (Arapça / Dilbilgisi)
İlk sayfada yazı farklı, ikinci sayfadan itibaren yazılar çerçeve içerisinde, madde başları surhla çizilmiş. Der kenarlar var.
Temmetü'l-kitab be avnillahi el Melikü'l-Vehhab
Mah-ı msf-ı Safer yevmi'l-hums
Medine-i Ayntab Medrese-i Zül-Kadriyye
Sfilıib ve maliki .bhmed bin Himmet bin Kör Veli Tarih sene 1088
Bunu yazdım yadigar olsun diyü Okuyanlar dua kılsun diyü 21. 5 x 15, 15 x6. 5, 19 str,
Aharlı kağıt, yazı karışık el yazısı
19) Haza Kitabü Menakıb-ı Şerif (Tarih-Menkıbe)
Müellif: Belli değil
Müstensih: Belli değil
Temellük kaydı Ramazan Esiri adlı bir kişiye ait 20. 5 x 16. 5, 16. 5 x 12. 5
Satır sayısı muhtelif, yazı da değişken
Cilt meşin, mıklepli, redif var.
Temmet kaydı var (Arapça)
Kitabın sonunda Türkçe olarak Der Beyan-ı Silsile-i Meşayih-i Emir Sultan Aleyhi'r-rahmeti ve'r-Rıdvan başlığı ile silsile yer almaktadır.
Sonuç
Müftü Bey'in kitaplığında bulunan el yazması eserleri tanıtmış
bulunuyoruz. Bu kitapların birçoğu hatta hepsi bakıma muhtaçtır. Denizli'de bu
işten anlayan eleman da yoktur. Kitapların şu andaki konumu, saklanma şartları
hiç de iç açıcı değildir. Bu kitaplar en kısa zamanda olduğu yerden alınıp uygun yere nakledilmelidir. Daha önceden yapılan uygulama gibi bu eserler de Konya Bölge Yazmalar Kütüphanesi'ne veya Ankara Milli Kütüphane'ye gönderilebilir.
265
