I g ı ç Ahmet T arih köşesi:

T a r i h k ö ş e s i :

»»M» r ^ — ^ y j - ı. it f \ y j V j a ^ j ^ c T L Vı

'«-i'lj» • w - i * u\ı l\t 4 Jj»—t» - Nİ\ i > k ^V^aij, r --İh -rl t r i ı \î\tM:

Dalgıç A h m e t P a ş a n ı n tamir ettiği v e b i n a e m i n l l ğ i n i yaptığı

Silivri kSprUsU m a h a s e b e d e f t e r i n i n birinci s a y f a s ı

nf*

yı.Vrâs . -ui\\ı fcd

1 , - l . t r -L.-^Vvî

7 T Ö C

M i m a r D a

Z a r i f

Arkitektin 1938 senesinin 12 nci sayısında Hassa mimarları başlıklı y a z ı m d a Hassa mimarlığı teşkilâtı ile T o p k a p ı Sarayı müzesi arşivinde buldu-ğ u m kayıdiara göre on yedisi başm'imar olan yetmiş beş Hassa mimarını ve yaptıkları işleri alfabe sırasile neşretmiş, bunlar m e y a n ı n d a 1014 senesinde Siliv-ride tamir ettiği köprü ile Dalgıç A h m e d i n de ismi-ni vermiştim.

Bu yazımla da bu değerli sanatkâr h a k k ı n d a d a h a etraflı m a l û m a t vererek kendi elinden çıkan bir kapıyı, mimarlığı ile b e r a b e r sedefçilikteki yük-sek kudretini T ü r k sanat tarihi müntesiplerine arze-diyorum.

I g ı ç A h m e t

-Murat III. t ü r b e s i n i n k a p ı s ı s o l Ust k ı s m ı n d a k i t a b e a l t ı n d a Dalgıç A h m e t ve o r t a d a k a p ı h a l k a s ı y e r i n d e ismail i m z a s ı vardır. m e d olduğu bilinmiyecek, bu sanatkârın mimarlık-tan başka sedefkârlıkta olan yüksek kudreti sanat tarihimizde meçhul kalacak ve türbeyi inşa e d e n mimarın d a Dalgıç A h m e d olduğu neticesine v a r a -mıyacak idik. Dalgıç A h m e d bir imza ile T ü r k sanat tarihine iki şey kazandırmış oluyor :

I Sedefkârlığı,

II — M u r a d III. Türbesini inşa ettiğini.

M u r a d III. Türbesinin inşa tarihi henüz m a l û m değildir.

M u r a d III. Hicrî 1003 senesinde v e f a t etmiştir. Camii olan padişahlar hayatlarında kendi türbelerini camileri civarında inşa ettirirlerdi. M u r a d III. ün ca-mii olmadığı için türbesinin hayatında yapılmadığı, v e f a t ı n d a n sonra inşa olunduğu anlaşılmaktadır. ( 1 )

(1) Naima cild 1. S. 57 İbrahim Müteferrika tab'ı, Sultan Murad'm cenazesi için şöyle yazar: Vüzera ve erkânı devlet cenaze ile Ayasofya civarında ihzar ettikleri mezara gelüb defnettiler ve ol zamanı kıyamet nişanda padişahı cihanpenanahın biraderleri olan on dokuz nefer şehzadei bigünah k e mendi cansitan ile şüheda zümresine ilhak ve pederleri m e r

-Hicrî 1007 senesine k a d a r hassa başmimarlığı D a v u d ' u n uhdesinde idi ( 2 ) . Dalgıç A h m e d i n devri 1007 den sonra başlamaktadır. T ü r b e y i D a v u d u n , kapıyı da Dalgıç A h m e d ' i ı ı yapmış olduğu düşünü-lebilirse de, kapı üzerinde vazıh bir imza bulunmadı Dalgıç A h m e d ' i n k a p ı ile b e r a b e r türbeyi d e inşa ettiği kanaatini veıdirebilir. Yahut da D a v u d ' u n Has-sa başmimarlığı z a m a n ı n d a maiyetinde HasHas-sa mimarı olan Dalgıç A h m e d türbeyi pek âlâ inşa edebilir. Aksi isbat olunamadığı takdirde türbenin inşasını Dalgıç A h m e d e mal etmek lâzımdır.

Dalgıç A h m e d ' i n Murad III. ün türbesinden sonra oğlu Eğri fatihi M e h m e d III. ün türbesini d e inşaya başladığı anlaşılmaktadır. Esasen bu iki tür-benin inşa tarzı Sinan ekolünde ve birbirinin eşidir. Bu da Dalgıç A h m e d ' i n Murad III. türbesinin mimarı olduğuna delil olarak alınabilir.

M e h m e d III. ün türbesinin inşasına müteallik Sultan A h m e d I. in h ü k m ü n ü aynen buraya almak sanatkârın faaliyet ve eserleri b a k ı m ı n d a n faydalı olacaktır.

Kitabe k ı s m ı n d a b u l u n a n i m z a , T a b i i bUytiklUkte o k u n u ş u : A m e l i D a ' g ı ç A h m e t Aga.

«Galata Kadısına h ü k ü m ki Hassa mimarlarım başı olan iftehar.ül-emacid vel.ekârim A h m e d d a m e m e c d ü h u süddei saadetime m e k t u b göııderüb hâlâ binası f e r m a n olunan m e r h u m ve m a ğ f u r l e b a b a m h ü d a v e n d i g â r t a b e serahünün türbei şerifeleri mü-himmatiçün m e r m e r lâzım olmağın M a r m a r a adasın-d a n getürmeğe rencber gemileri gönadasın-derilmiştir. Mer-merleri varan gemilere tahmil eylemekte reaya ve forsa ve sair iş üzerinde olanlar m u a v e n e t eylemeleri babında emri şerifim verilmek içün arzetmeğin bü-y ü r d ü m ki hükmü şerifim vusul b u l d u k d a zikrolunan gemileri eğlemeyüb a n d a olan mermerleri muacelen gemilere tahmil ettirmekte reaya ve forsa ve sair iş üzerinde olanlara m u a v e n e t ettirüb avk ve tehir ettirmeye bu husus gayet umuru m ü h i m m e d e n d i r ana göre m u k a y y e d olub i k d a m v e i h t i m a m d a dakika fevt eylemeyesin a m m a bu b a h a n e ile f u k a r a d a n bir h u m a h e m r a h olup ertesi alessabah cümlesin müfti efendi namazın kılub pederi cennetmekânları ayağı ucunda defno-lundular.

S e d e f l e r Ü z e r i n d e t e s b i t e d i l e b i l e n matıkûk t e z y i n a t

akçe ve bir h a b b e alınmak ihtimali olmaya. Fi 7 Re-biülahır 1013» ( 3 ) .

Bu h ü k ü m d e n anlaşılacağı üzere y u k a r ı d a b a h -settğimiz gibi M e h m e d III. ün türbesi d e padişah v e f a t ettikten bir sene sonra inşa olunmaya başlan-mıştır.

Dalgıç A h m e t t e n tarihlerimiz gayet kısa b a h -sederler. Bu hususta Selânikî tarihinde Sinan'ın tale-besi diye. kaydolunur. Yaptığı işlere dair m a l û m a t yoktur. Nitekim A h m e t Refik m e r k u m d a Alimler ve Sanatkârlar v e T ü r k mimarları adlı eserlerinde Dalgıç A h m e t t e n çok muhtasar bahseder. Yenicamideki m e . saisini anlatır başka eserlerini sayamaz. A h m e t Re-fik'e göre Dalgıç A h m e d i n hassa başmimarlığı hicri

1 0 0 7 - 1 0 1 2 seneleri arasıdır. Halbuki yine kendisi-nin neşrettiği ve yukarıya aynen alman h ü k m d e 1013 senesinde d e başmimar olduğu görülmektedir.

Süreyya b e y m e r h u m Sicilli O s m a n î ' d e A h m e t paşa Dalkılıç diye bu sanatkârın tercerçıei halini şöyle verir :

[Çavuşluktan yetişib Su Nazırı v e mimarı ol. muştur. 1007 d e Erzurum b a d e h u Şam, H a l e b ve Silistire Beğlerbeğiliklerinde b u l u n d u . Kalender oğlu şakisi Bursa üzerine y ü r ü d ü k t e h a r b e gönderildi.

1016 şevvalinde Manyas gölü harbini zayi e d ü b ken-disi mecruh olmuş ve bir kaç gün sonra vefat etmiş-tir.] ( 4 ) .

Dalkılıç ve dalgıç vasıfları üzerinde de d u r m a k lâzımdır. M a l û m olduğu veçhile eski askerî teşkilâtta Dalkılıç f e d a î d e m e k idi. Dalgıç d a bu m a n a y ı ve-rebilir. Mimar A h m e d ' i n sonra Beylerbeyi olması v e sefere gönderilmesi kendisinin evvelce o r d u y a intı.

(3) Ahrned Refik Hicrî oııbirinci asırda İstanbul hayatı. S: 26 No. 54.

(4) Sicilli Osmanı Cild I, S: 207.

sabına bir delildir. Binaenaleyh Dalgıç vasfını bu-günkü m a n a y a a l m a m a k icabeder.

Dalgıç A h m e d mimarlıktan sonra devlet ricali sırasına girmiş ve Beğlerbeğiliklerde bulunmuş, h a r b e iştirâk etmiştir. Ö l ü m tarihi î 0 1 6 olarak gösterilmek-tedir.

Süreyya ve A h m e t Refik merhumların tetkik-leri ve bizim bulduklarımız karşılaştırılırsa şu netice-ye varabiliriz:

I — Dalgıç A h m e t 1 0 0 7 - 1 0 1 3 hicri senelerin-de başmimardır.

II — Paşalığı, yani devlet ricali sırasına girişi 1013 den sonradır.

III ı— Vefatı 1016 senesindedir.

Dalgıç A h m e t Devlet ricali sayıldığı sırada da mimarî işlerle uğraşmış, bina eminliği yapmıştır. Mu-hasebe defterinin birinci sahifesini neşrettiğim Silivri köprüsünü kendisi tamir etmiştir.

Bu defter şöyle b a ş l a m a k t a d ı r : [Muhasebei va-ridat ve masarifatı tamiri binayı cisri Silivri an yedi A h m e t paşa ser mimaranı hassai sabık emini binayı m e z b u r . . . ] ( 5 ) .

Dalgıç A h m e t imzasını koyduğu kapı sayesinde bize kendi sanat kudreti h a k k ı n d a yeni bir m a l û m a t verirken diğer bir sanatkârı d a h a tanıtmaktadır. O d a kapının m a d e n î aksamını, halka, kuşak, reze ve rozasları y a p a n (ismail) djr.

Şimdiye k a d a r g ö r d ü ğ ü m ü z ve bilhassa tetkik ettiğimiz bu sahada hiç bir imzaya tesadüf e d e m e -miştik. İlk defa olarak bu tezyinatın imzalısını da Dalgıç A h m e d ' i n imzası bulunan Murat III. ün türbe kapısında bulduk, T ü r k tezyinî sanatının bu kısmı ile şimdiye k a d a r kimse meşgul olmamıştır. Yalnız Celâl Esad T ü r k sanatı adlı eserinde, demircilik ve

R o z a s , bu r o z a s d a n k a p ı n ı n h e r k a n a d ı n d a d ö r d U y u n a n d a d ö r d ü a ş a ğ ı d a o l m a k Üzere s e k i z a d e t v a r d ı r .

1

W * M

Dalgıç A h m e t imzalı kitabe kısmı

mecilik diye bu kısımdan kısaca [pencere p a r m a k -lıkları, sebil v e şadırvan parmak-lıkları, kapı kilidi ve rezelerile, menteşeler, kapı halkaları gibi aksamı mi-m a r i y e d e kullanılan demi-mir ve d ö k mi-m e işlerinde b ü y ü k bir sanat m ü ş a h e d e olunmaktadır. Bunların d a d e v -rin uslubile değiştiğini görürüz.] diyerek b a h s e d e r .

Eski kapılardaki m a d e n î tezyinata dair bir ar-kadaşımız kıymetli bîr etüd hazırlamaktadır. İsmail

K u ş a k tezyinatı

imzalı motif ile yine aynı sanatkârın diğer parçalarını ben o r a d a n aldım. Bu mesainin T o p k a p ı Sarayına ait olan kısmı bitmiş, cami ve iürbelerdekiler d e epi ile. rilemiştir. Y a k ı n d a sanat alemine arzedilecek olan bu çalışma T ü r k sanatkârlarının bu sahada ibda ettikleri emsalsiz motifleri m e y d a n a koyacaktır.