Korunması: UNESCO Dünya

(1)

Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul 1

Bilimsel ve Kültürel Mirasın Korunması: UNESCO Dünya

Belleği Programı

Yaşar Tonta

Hacettepe University

Department of Information Management 06800, Ankara, Turkey

tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

(2)

Plan

• Bilimsel ve kültürel miras

• UNESCO Dünya Belleği Programı

• Dijital miras

• Sonuç

(3)

Bilimsel ve Kültürel Miras

• Kültür, yaptığımız her şey (entellektüel ve sanatsal eserler, performanslar, vs. )

• Zengin bir ortak bilimsel ve kültürel miras

• Savaşlar ve ihmal nedeniyle ortak mirasın azalması

• “Ulus-devletler” inşa etme sürecinin etkisi

• “Öteki”lerin yarattığı kültürel

zenginliklerin ihmal edilmesi

(4)

Oyun Kuramı ve Ortak Miras

• “Öteki”lerin kültürel mirasının yok

edilmesi “toplamı sıfır olan bir oyun”

değil

• Hatta her iki tarafın da kaybettiği bir oyun da değil

• Ortak mirasın yok edilmesiyle bütün

insanlık kaybediyor

(5)

Bosna-Hersek Ulusal Kütüphanesi

1,5 milyon kitap, 4000 nadir eser, 478 ciltli el yazması, 100 yıllık Bosna gazete dermesi zarar gördü.

Dermenin sadece %10’u kurtarılabildi.

(6)

“Bosnalı Sırp güçler tarafından düşman hedefi olarak seçildiği iddia edilen Saraybosna Ulusal ve Üniversite Kütüphanesinin Bosna-Hersek’te yaşamış olan Müslüman, Sırp, Hırvat, Yahudi ve diğer tüm milletlerin tarihini ve kültürel mirasını içermesi ironiktir. O bölgede yüzyıllarca var olan kültürel çoğulculuğun parçası olduğu için kendi kültürel mirasını yok etmek kültürel intihar anlamına gelmekte olup, aynı zamanda kültürün girift doğasını da açığa çıkarmaktadır.

Bu [kütüphanenin yok edilmesi], kültürün soyutlanmış bir varlık olmadığını, başka milletlerin kültürünü yok etmekle aynı zamanda kendi kültürümüzü de yok ettiğimizi, çünkü tüm kültürlerin iç içe geçtiğini ve birbirine bağımlı olduğunu gösteren örnek bir vakaydı.” Zgonjanin (2005, s. 136-137)

Kültürel Miras Kurumlarının Yok Edilmesi Suç

“Balkan Alzheimer’ı hastalığı” (De Bernières, 2008, s. 51).

(7)

İnsanlığın Ortak Mirası

• Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması (1972)

• Somut Olmayan (Intangible) Kültürel Mirasın Korunması (2003)

• Kültürel Anlatımların Çeşitliliğinin

Korunması ve Yüceltilmesi Konvansiyonu

(UNESCO, 2005)

(8)

UNESCO Dünya Belleği Programı

(9)

UNESCO Dünya Belleği Programı Türkiye

(10)

Modern Medya İkilemi

(11)

Yeni Yönelimler . . .

• "What is not online, does not exist!”

(Çevrimiçi değilse, yoktur!)

• "What is not mobile, does not exist !”

(Mobil değilse, yoktur!)

• Bilimsel ve kültürel miras için de

geçerli

(12)

Dijital Belgeler / Nesneler

• Sonradan olma dijital belgeler

– Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders notları, resimler, vs.

• Anadan doğma dijital belgeler

– Web, görselleştirme, benzetim ve senaryo

yazılımları, sanal topluluklar (Facebook,

Second Life), viki’ler, bloglar, vd.

(13)

Şimdinin Geleceği

• Anadan doğma dijital kültürel nesneleri dinamik ve akıllı

• Dinamik web sayfalarını gelecek kuşaklar için saklamak daha zor

• Daha sonra meydana gelebilecek

değişiklikleri ekleyebilmek için daha karmaşık koruma yöntemleri

gerektiriyor

• Anadan doğma dijital nesnelerin korunması kopyalamaya dayanıyor

(Lynch, 2002, European Commission s. 19).

(14)

Dijital Mirasın Korunması

• Dijital nesneler bilimsel, kültürel ve sanatsal mirasımızı temsil ediyor

• O nedenle dijital bilimsel ve kültürel miras için koruma daha da önemli

• Geleneksel “ihmal yoluyla koruma”: 50-100 yıl dayanan materyaller arşiv, kütüphane ve müzelerde

• Ama dijital belgelerin ömrü çok daha kısa:

25 yıl beklersek korumak için çok geç… Belki sadece %10’u kalacak.

Kaynak: Roy Rosenzweig, “Preservation through neglect”. http://www.historycooperative.org/phorum/read.php?14,373,388#msg-388

(15)

Çatalhöyük

(16)

Second Life Çatalhöyük Adası

(17)

BBY208

Kaynak: Micheal Mac An Airchinnigh, http://ec.europa.eu/information_society/policy/rfid/documents/c_mac_airchinnigh.pdf

Kültürel Nesnelerin İnternet’i

• Dijital sergiler

• Mobil telefonlar

• Nadir eserlerin

korunması ^{ar, vd.}

(18)

Geleneksel Koruma – Dijital Koruma

Kaynak: Preserving our digital heritage. NDIIPP, 2010.

(19)

UNESCO Dijital Mirası Koruma Sözleşmesi (2003)

• Ortak miras olarak dijital miras

• Kapsam

• Erişim

• Kaybolma tehdidi

• Eylem gereksinimi

• Dijital süreklilik

• Strateji ve politika geliştirme

• Saklanması gerekenleri seçme

• Dijital mirası koruma

• Kültürel mirası saklama

• Roller ve sorumluluklar

• Ortaklıklar ve işbirliği

• UNESCO’nun rolü

Kaynak: http://portal.unesco.org/ci/en/files/13367/10700115911Charter_en.pdf/Charter_en.pdf

(20)

AB Dijital Mirası Koruma Projeleri

(21)

Europeana: Think Culture

(22)

Avrupa Dijital Kütüphanesi: Europeana

• Üye ülkelerde kültürel materyallerin dijitalleştirilmesi

• Bu materyallere çevrimiçi erişim sağlanması

• Dijital koruma ile ilgili ulusal strateji ve planlar geliştirilmesi

Avrupa Konseyi tavsiye kararı, 24 Ağustos 2006

(23)

Sanal Dünyaları Koruma

(24)

Sadece Teknik Zorluklar Değil . . .

“. . . toplumsal, ekonomik, yasal ve örgütsel sorunlar daha kötü. Dijital

belgeler –yeni bir ortamda oldukları için – uzun sürede gelişen güven ve otantiklik, mülkiyet ve korumayı sekteye uğrattı.

Bunları yeniden kurmak ya da yenilerini icat etmek uzun ömürlü depolama

mekanizması geliştirmekten daha zor.”

Kaynak: Rosenzweig, 2011

(25)

“Dijital Mirasımızı Korumak”

1. Hizmet ağı: Büyüyen bir ulusal koruma ağı geliştir 2. Ulusal dijital derme: Ulusal dermenin çekirdeğini

oluşturacak ve kaybolma riski olan içeriği koruyacak bir içerik derleme planı geliştir

3. Teknik alt yapı: Ağa dayalı koruma için paylaşımlı bir teknik platform inşa et

4. Kamu politikası: Telif hakkı sorunlarına çözüm bulmak ve

hem koruma girişimlerini cesaretlendiren hem de koruma

kösteklerini eleyen bir yasal ve düzenleyici çevre yaratmak

için öneriler geliştir

(26)

CIDOC-CRM

(27)

Buz dağı

Kaynak: Gray (2009, s. xxviii)

(28)

Eylem Planı

• Alt yapı teknolojileri

• Dijital yayın teknolojileri

• Dijital kütüphane, arşiv ve müze teknolojileri

• Türetilmiş ve ham veriler için alt yapı ve ağ teknolojileri,

standartlar geliştirilmesi

(29)

Dijital Koruma Politikası Çerçevesi

• Seçim ölçütleri

• Üst veri

• Birlikte çalışabilirlik (interoperability)

• Mimari

• Tarihi değer

• Birden fazla kopya

(30)

“Gelecek, geçmiştir” – Jackson Jackson

• “Geçmişi kontrol eden geleceği de kontrol eder. Şimdiyi kontrol eden geçmişi de

kontrol eder.” (George Orwell, Nineteen Eighty- Four, 1949)

• Geçmişin dijital geleceğini garanti etmek, geleceği garanti etmektir

• Geleceği dijitalleştirmek için kamu sektörü, özel sektör ve kâr amacı gütmeyen

kurumlar tarafından yatırım yapılmalı

• Bu işe tüm paydaşlar el atmalı

(31)

Bilimsel ve Kültürel Mirasın Korunması: UNESCO Dünya

Belleği Programı

Yaşar Tonta

Hacettepe University

Department of Information Management 06800, Ankara, Turkey

tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Korunması: UNESCO Dünya

Bilimsel ve Kültürel Mirasın Korunması: UNESCO Dünya

Belleği Programı

Yaşar Tonta

Hacettepe University

Department of Information Management 06800, Ankara, Turkey

tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Plan

• Bilimsel ve kültürel miras

• UNESCO Dünya Belleği Programı

• Dijital miras

• Sonuç

Bilimsel ve Kültürel Miras

• Kültür, yaptığımız her şey (entellektüel ve sanatsal eserler, performanslar, vs. )

• Zengin bir ortak bilimsel ve kültürel miras

• Savaşlar ve ihmal nedeniyle ortak mirasın azalması

• “Ulus-devletler” inşa etme sürecinin etkisi

• “Öteki”lerin yarattığı kültürel

zenginliklerin ihmal edilmesi

Oyun Kuramı ve Ortak Miras

• “Öteki”lerin kültürel mirasının yok

edilmesi “toplamı sıfır olan bir oyun”

değil

• Hatta her iki tarafın da kaybettiği bir oyun da değil

• Ortak mirasın yok edilmesiyle bütün

insanlık kaybediyor

Bosna-Hersek Ulusal Kütüphanesi

1,5 milyon kitap, 4000 nadir eser, 478 ciltli el yazması, 100 yıllık Bosna gazete dermesi zarar gördü.

Dermenin sadece %10’u kurtarılabildi.

Kültürel Miras Kurumlarının Yok Edilmesi Suç

“Balkan Alzheimer’ı hastalığı” (De Bernières, 2008, s. 51).

İnsanlığın Ortak Mirası

• Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması (1972)

• Somut Olmayan (Intangible) Kültürel Mirasın Korunması (2003)

• Kültürel Anlatımların Çeşitliliğinin

Korunması ve Yüceltilmesi Konvansiyonu

(UNESCO, 2005)

UNESCO Dünya Belleği Programı

UNESCO Dünya Belleği Programı Türkiye

Modern Medya İkilemi

Yeni Yönelimler . . .

• "What is not online, does not exist!”

(Çevrimiçi değilse, yoktur!)

• "What is not mobile, does not exist !”

(Mobil değilse, yoktur!)

• Bilimsel ve kültürel miras için de

geçerli

Dijital Belgeler / Nesneler

• Sonradan olma dijital belgeler

– Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders notları, resimler, vs.

• Anadan doğma dijital belgeler

– Web, görselleştirme, benzetim ve senaryo

yazılımları, sanal topluluklar (Facebook,

Second Life), viki’ler, bloglar, vd.

Şimdinin Geleceği

• Anadan doğma dijital kültürel nesneleri dinamik ve akıllı

• Dinamik web sayfalarını gelecek kuşaklar için saklamak daha zor

• Daha sonra meydana gelebilecek

değişiklikleri ekleyebilmek için daha karmaşık koruma yöntemleri

gerektiriyor

• Anadan doğma dijital nesnelerin korunması kopyalamaya dayanıyor

(Lynch, 2002, European Commission s. 19).

Dijital Mirasın Korunması

• Dijital nesneler bilimsel, kültürel ve sanatsal mirasımızı temsil ediyor

• O nedenle dijital bilimsel ve kültürel miras için koruma daha da önemli

• Geleneksel “ihmal yoluyla koruma”: 50-100 yıl dayanan materyaller arşiv, kütüphane ve müzelerde

• Ama dijital belgelerin ömrü çok daha kısa:

25 yıl beklersek korumak için çok geç… Belki sadece %10’u kalacak.

Çatalhöyük

Second Life Çatalhöyük Adası

BBY208

Kültürel Nesnelerin İnternet’i

• Dijital sergiler

• Mobil telefonlar

• Nadir eserlerin

korunması ar, vd.

Geleneksel Koruma – Dijital Koruma

Kaynak: Preserving our digital heritage. NDIIPP, 2010.

UNESCO Dijital Mirası Koruma Sözleşmesi (2003)

korunması ^{ar, vd.}