Girifl
Türkiye’nin amfibileri ve reptilleri hakk›nda son y›llara kadar yap›lan çal›flmalar› bir liste halinde veren Baran (1)’›n yay›n›ndan da anlafl›laca¤› gibi gerek yerli gerekse yabanc› araflt›r›c›lar daha çok yurdumuzun çeflitli yerlerin- den toplanan örnekleri ya tek tek türler halinde veya bir- birleri ile karfl›laflt›rmak sureti ile de¤erlendirmifllerdir.
Son zamanlarda ise herpetofaunay› ortaya ç›karmaya yö- nelik çal›flmalar (2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10) büyük önem kazanm›flt›r. Do¤al zenginlikleri ve elde¤memifl yaban ha- yat› ile adeta bir do¤a cenneti olan Refladiye Yar›madas›, 1990 y›l›nda özel çevre koruma bölgesi kapsam›na al›n- m›flt›r. Ayr›ca Demirsoy (11)’da da belirtildi¤i gibi yar›ma- da, Akdeniz faunas›n›n yurdumuza girifl yapt›¤› geçifl böl- gesi üzerinde yer almaktad›r. Buna dayanarak bu çal›flma, Anadolu’nun en güneybat›s›nda yer alan Akdeniz ile Ege bölgesinin kesiflti¤i ve zooco¤rafik aç›dan önem tafl›yan bu
yar›madan›n amfibi faunas›n› tespit etmek ve bu türlerin yar›madadaki yay›l›fllar› ile imkanlar ölçüsünde ekolojik ve biyolojik özelliklerinin belirlenmesi amac› ile yap›lm›flt›r.
Ayr›ca elde edilen de¤erler literatür bilgisi ile karfl›laflt›r›- larak mevcut taksonomik durumlar›na aç›kl›k getirilmeye çal›fl›lm›flt›r.
Materyal ve Metot
Çal›flmada kullan›lan materyal ZDEU (Zooloji Anabilim Dal›, Ege Üniversitesi, Bornova-‹zmir/Türkiye) koleksiyo- nunda muhafaza edilmekte olup, 127 adet örnekten iba- rettir. Örneklerin büyük bir k›sm›, araziden çeflitli mev- simlerde yap›lan araflt›rma gezilerinde taraf›m›zdan top- lanm›flt›r.
Rana ridibunda örnekleri ço¤unlukla kepçe ile, üreme zaman› suya giren Bufo bufo, Bufo viridis ve Hyla arborea
Refladiye (Datça) Yar›madas›’n›n Anura Türleri Hakk›nda Morfolojik Bir Araflt›rma (Anura: Bufonidae, Hylidae, Ranidae)*
Cemal Varol TOK
Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Zooloji Anabilim Dal›, 35100, Bornova, ‹zmir-TÜRK‹YE
Gelifl Tarihi: 18.02.1997
Özet: Bu çal›flmada, herpetofaunas› flimdiye kadar ayr›nt›l› bir flekilde araflt›r›lmam›fl Refladiye (Datça) Yar›madas›’n›n amfibi faunas›
tan›t›lm›flt›r. Çal›flmada Urodela ordosunda hiç bir türe rastlanmazken, Anura ordosuna dahil 3 familyadan 4 tür tespit edilmifltir. Bu- fo bufo 2, Bufo viridis 5, Hyla arborea 3, Rana ridibunda 6 lokaliteden toplanarak, Refladiye Yar›madas›’n›n anura faunas› ortaya ç›- kar›lm›flt›r. Toplam 125 ergin, 2 juvenil örnek morfolojik olarak incelenmifltir. Ayr›ca gözlenebilen baz› ekolojik ve biyolojik özellik- lere de de¤inilmifltir.
Anahtar Sözcükler: Anura, Refladiye (Datça) Yar›madas›, Morfoloji, Ekoloji.
A Morphological Investigation on the Anuran species of the Refladiye (Datça) Peninsula (Anura: Bufonidae, Hylidae, Ranidae)
Abstract: In this survey the amphibian fauna of Refladiye (Datça) Peninsula, which has not been studied in detail so far, is given. No urodelan species has been encountered during the present work; but the presence of four different species belonging to three anu- ran families is established. Bufo bufo, Bufo viridis, Hyla arborea and Rana ridibunda specimens were collected from two, five, three and six different localities respectively, establishing the status of the peninsula’s anura fauna. A total of 125 adult and two juveni- le specimens were studied morphologically. Some observations on the ecological and biological characteristics of the anurans are al- so given.
Key Words: Anura, Refladiye (Datça) Peninsula, Morphology, Ecology
örnekleri ise gece fener yard›m› ile elle toplanm›flt›r. renk ve desen özellikleri hayvanlar canl› iken tespit edilmifl, ay- r›ca canl› örneklerden elde edilen renkli slaytlardan yarar- lan›lm›flt›r.
Çeflitli zamanlarda araziden getirilen bitki örneklerinin teflhisinde Bölümümüz Botanik Anabilim dal›ndaki konu- nun uzmanlar›ndan ve çeflitli kaynaklardan (12, 13) ya- rarlan›lm›flt›r.
Araziden toplanan örnekler, renk-desen tespiti yap›l- d›ktan ve a¤z› kapal› bir kapta eter ile bay›lt›ld›ktan sonra uygun tespit s›v›s› (3 cc. %40’l›k formaldehit, 97 cc.%70’lik etil alkol) fl›r›nga ile vücut bofllu¤una enjekte edilmifltir. Daha sonra %70’lik etil alkole al›narak sürekli korunmalar› sa¤lanm›flt›r.
Arazide çal›fl›rken not edilen su ve hava temperatürle- ri, yükseklik, pH, oksijen yüzdesi ve tuzluluk oran› gibi çe- flitli parametreler ile vegetasyon gibi ekolojik faktörlerden faydalan›larak türlerin biyolojik ve ekolojik özellikleri ince- lenmifltir. Yükseklik, temperatür ve pH arazide, oksijen yüzdesi ile tuzluluk oranlar› araziden su örnekleri getirile- rek laboratuvarda ölçülmüfltür. Çözünmüfl oksijen Wink- ler yöntemi (14) ile, tuzluluk klorinite cinsinden Mhor- Knudsen yöntemi (14) ile, temperatür 0.1°C duyarl› ter- mometre ile pH de¤eri ise pHeb-pH (Hanna Ins.) ile ölçül- müfltür. Türlerin tan›m›nda kullan›lan biometrik de¤erleri elde etmek için yap›lan ölçümlerde 0.05 mm.’lik hassasi- yete sahip kadranl› kumpas kullan›lm›flt›r.
Vücut ölçüm ve oranlar› ile pholidosis özelliklerinin karfl›laflt›r›lmas› Mayr (15)’dan al›nan farkl›l›k katsay›s›
formülü ile yap›lm›flt›r CD=(M1-M2)/(SD1+SD2) Yap›lan karfl›laflt›rmada CD de¤eri 1.28 ve daha fazla oldu¤unda gruplar aras›nda alttür seviyesinde de¤erlendirilen karak- terler bak›m›ndan farkl›l›k oldu¤u kabul edilmektedir.
Tablolarda, örnek say›lar› az olan türlerde sadece öl- çümler, difli ve erkek örneklerinin say›lar› az oldu¤unda veya seksüel dimorfizm bulunmayan türlerde toplu halde, her iki cinsiyetten de yeterli say›da bulundu¤unda ayr› ay- r› ve toplu halde istatistiksel veriler verilmifltir.
Yar›madada türlerin topland›¤› mahalleler Tok (16)’da verilmifltir. Türlerin materyal listeleri verilirken izlenen s›- ra flu flekildedir: Koleksiyon numaras›, örne¤in say› ve cin- siyeti, topland›¤› yer, toplama tarihi ve taraf›m›zdan top- lanan örnekler hariç, toplayan›n ismi fleklindedir.
Dört tür bulunmas› nedeni ile türlere ait taksonomik aç›klamalar sözkonusu tür bafll›klar› alt›nda verilmifltir.
Kurba¤a vücudunda al›nan ölçümler (17, 18, 19) afla-
¤›da belirtilmifltir:
Vücut uzunlu¤u: Rostrum ucundan kloak merkezine kadar.
Bafl uzunlu¤u: Rostrum ucundan occipital deli¤e ka- dar.
Bafl geniflli¤i: Üstten bak›ld›¤›nda bafl›n en genifl yeri.
Göz-Rostrum ucu aras› (Rostrum uzunlu¤u): Gözün ön kenar›ndan rostrum ucuna kadar.
Rostrum geniflli¤i: Gözlerin ön kenar›ndaki siyah bu- run çizgilerinin iç kenarlar› aras›.
Burun delikleri aras›: ‹ki burun deli¤i aras› en yak›n mesafe.
Göz uzunlu¤u: Gözün en genifl yatay uzunlu¤u Göz kapa¤› geniflli¤i: Üst göz kapa¤›n›n en genifl yeri Göz kapaklar› aras› mesafe: Üst göz kapaklar›n›n iç kenarlar› aras›ndaki en k›sa mesafe
Göz-Burun deli¤i aras›: Gözün ön kenar›ndan burun deli¤ine kadar.
Kulak zar› çap›: Kulak zar›n›n en büyük uzunlu¤u.
Kulak zar›-Göz aras›: Göz ile kulak zar›n›n birbirine en yak›n oldu¤u mesafe.
A¤›z yar›¤›-Kulak zar› alt kenar›: A¤›z yar›¤› ile kulak zar› alt kenar›n›n birbirine en yak›n oldu¤u mesafe.
Parotoid uzunlu¤u: Parotoidin en büyük uzunlu¤u.
Parotoidler aras› mesafe: ‹ki parotoidin iç kenarlar›
aras›ndaki en k›sa mesafe.
Femur uzunlu¤u: Kloak merkezinden femur kemi¤inin distal ucuna kadar.
Tibia uzunlu¤u: Diz ekleminin alt›ndan tarsus’a kadar ki Bald›r uzunlu¤u.
Tarsus uzunlu¤u: Bald›r›n distal ucundan metatarsal tüberkülün proksimaline kadar.
Arka ayak uzunlu¤u: Matetarsal tüberkülün proksima- linden dördüncü parma¤›n ucunda kadar.
Arka ayak I. parmak uzunlu¤u: Metatarsal tüberkülün iç taraf›n›n distal kaidesinden birici parma¤›n ucuna kadar olan mesafe.
Metatarsal tüberkül uzunlu¤u: Metatarsal tüberkülün proksimal kaidesinden distal ucuna kadar.
Ön ayak uzunlu¤u: Ön ayak nas›r›n›n proksimalinden üçüncü parma¤›n ucuna kadar.
Ön ayak I. parmak uzunlu¤u: Metatarsal tüberkülün distal ucundan birinci parma¤›n ucuna kadar.
Ön ayak I. parmak kal›nl›¤›: Birinci parma¤›n ön aya¤a birleflti¤i k›sm›n kal›nl›¤›.
Kulak zar› arka kenar›-Rostrum ucu aras›: Kulak zar›- n›n posteriorundan rostrum ucuna kadar.
Alt çene arka ç›k›nt›s› (alt çene bitim)-Rostrum ucu aras›: Alt çenenin arka ç›k›nt›s›ndan rostrum ucuna kadar.
A¤›z aç›kl›¤› arka ucu (a¤›z yar. bitimi)-Üst dudak çen- ti¤i (üst dudak yar.) (=premaxillar eklem) aras›: Bafl ya- n›nda a¤›z aç›kl›¤›n›n arka ucundan üst dudak çenti¤ine kadar.
Diz ortas›-Tibiotarsal eklem ortas›: Dizin merkezi k›s- m› ile tibiotarsal eklemin merkezi aras›.
Tibian›n proksimali-Topuk ucu aras›: Tibian›n proksi- mal ucu ile topuk ucu aras›.
Femur+Tibia uzunlu¤u: Kloak merkezinden tibiotarsal eklem ucuna kadar.
Bulgular
Familya: BUFONIDAE
Bufo bufo (LINNAEUS, 1758)
Materyal: N:3 1 . ZDEU 60/1991 1 Kovan- l›k-Marmaris/MU⁄LA 31.03.1991; ZDEU 78/1991 1 Kovakl›k-Marmaris/MU⁄LA 19.05.1991; ZDEU 6/1992
, 1 Datça/MU⁄LA 28.02.1992.
Morfolojik Karakterler: Vücut uzunlu¤u bak›m›ndan oldukça iri örneklerdir. Parotoidlerin ön uçlar› birbirine daha yak›n, arka uçlar› ise birbirinden uzakt›r. ‹ncelenen örneklerden hermafrodit örnek (bidder organ›ndan farkl›
olarak ovaryum olgun yumurta tafl›makta ayn› zamanda geliflmifl testisler mevcut) hariç si¤illerin uç k›s›mlar› sivri ve çok say›dad›r. ‹ki iri difli örnekte, si¤illerden vertebral sahadakiler ile ekstremitelere yak›n ve üzerlerinde bulu- nanlar ço¤unlukla vücut yanlar›ndakilere nazaran daha iri- dir. ‹ri si¤iller vücut yanlar›na do¤ru azalmakta ve boylar›
küçülmektedir. Daha küçük sivri si¤iller ise özellikle vücu- dun üst yar›m›nda, yanlarda ve ekstremitelerin üzerinde s›kça bulunmaktad›r. Küçük boydaki difli örnekte ise si¤il- ler daha çok say›dad›r. Ayr›ca bu örnek parotoidlerin ge- risinden bafllay›p vücut ortalar›na kadar devam eden tek
s›ra iri si¤illere de sahiptir. Ventral tarafta di¤er iri difli ör- neklerinde sivri ve ucu koyu renkli si¤iller bafl alt›ndan bafllay›p ön bacaklar›n birez gerisine kadar devam etmek- tedir. Ventral taraf›n geri kalan k›sm› ço¤unlukla granül- lüyken, küçük örnekte bu k›sm›n hemen hemen tamam›
sivri uçlu si¤illerle kapl›d›r. Hermafrodit örnekte ise si¤il- ler oldukça az say›da ve uçlar› küttür.
Vücut ölçüm ve oranlar›: Örneklere ait vücut ölçüm- leri ile ilgili de¤erler Tablo 1’de verilmifltir. Difli örnekler- de, vücut uzunlu¤unun bafl uzunlu¤una oran› 3.83-4.01 aras›nda, vücut uzunlu¤unun femur uzunlu¤una oran›
2.44-2.78 aras›nda, vücut uzunlu¤unun parotoid uzunlu-
¤una oran› ise 3.82-5.02 aras›nda de¤iflmektedir.
Renk ve Desen: S›rt›n zemin rengi aç›k veya koyu kahverengi si¤iller ise daha koyu renktedir. Özellikle Ko- vanl›k’tan yakalanan iki iri örnekte vertebral sahan›n iki taraf›nda aç›k grimsi bant çok belirgindir. Alt taraf sar›m- s› pembe renkte ve özellikle hermafrodit örnekte kar›n ta- rafta kahverengimsi lekeler mevcuttur.
Biyolojik ve Ekolojik gözlemler: fiubat sonunda Datça merkezinde s›¤ ve az vegetasyonlu birikinti suda yakala- nan örneklerden birinin difli, di¤erinin ise hem testis hem de ovaryum bulundurmas› nedeni ile hermafradit oldu¤u tesbit edilmifltir. Birbirlerine sar›lm›fl olarak bulunan ör- neklerin topland›¤› suyun s›cakl›¤› 10°C, pH 7.8 olarak öl- çülmüfltür. Suyun çevresinde s›kl›kla Juncus heldreichi- anus, Inula viscosa, Phragmites australis ve Eucalyptus sp.
gibi bitkilere rastlanm›flt›r. Ayr›ca ayn› suda Bufo viridis, Hyla arborea ve Rana ridibunda gibi amfibi örnekleriyle suyun civar›nda de¤iflik tarihlerde toplanm›fl Ophisops ele- gans ve Lacerta trilineata gibi reptil örneklerine rastlan- m›flt›r. Kovanl›k yöresinden Mart ve May›s aylar›nda top- lanan örnekler oldukça iridir. Bu örnekler denize aç›lan bir derenin denize yaklafl›k elli metre uzakl›ktaki kenar k›s›m- lar›ndan gece toplanm›fllard›r. Toplama zamanlar›ndaki hava s›cakl›¤› Mart ay›nda 12°C, May›s ay›nda 17°C dir.
Ayn› yerden çeflitli tarihlerde Rana ridibunda, Hyla arbo- rea ve Bufo viridis genci gibi amfibi örnekleriyle Ma- uremys caspica gibi reptil örne¤ine rastlanm›flt›r. Bu dere- nin içinde ve kenarlar›nda s›kl›kla Nymphaea alba, Inula heterolepis, I. viscosa, Mentha pulegium, Phragmites australis, Typha domingensis, Agrostis sp. ile Polypogon sp. gibi Gramineae üyeleri ve Liquidambar orientalis gibi bitki örneklerine rastlanm›flt›r.
Taksonomik De¤erlendirme: Bugüne kadar türün Türkiye’den üç alttürü bildirilmifltir. Bodenhiemer (20)
Kuzeybat› Anadolu, Ege bölgesi ve Karadeniz’den topla- nan örnekleri Akdeniz ülkeleri hariç Avrupa ve Asya’n›n ›l›- man bölgelerinde da¤›l›fl gösteren nominat alttürden al- m›flt›r. Eiselt (21) Trabzon’dan elde edilen örne¤i Kafkas- lar’dan toplanan örnekleri Akdeniz ülkeleri hariç Avrupa ve Asya’n›n ›l›man bölgelerinde da¤›l›fl gösteren nominat ülttürden alm›flt›r. Eiselt (21) Trabzon’dan elde edilen ör- ne¤i Kafkaslar’da da¤›l›fl gösteren B.b.verrucosissimus alttürü olarak kabul edilmifltir. Frankfurt Zooloji Müzesin- de Rize’den elde edilen bir örnek Kuzeybat› Afrika ve Ak- deniz bölgesinde yay›ld›¤› kabul edilen B.b.spinosus alttü- rü olarak tayin edilmifltir. Clark-Clark (22) Hopa ve Bal›- kesir yak›nlar›ndaki Mustafakemalpafla’dan buldu¤u iki örne¤i B.b.spinosus olarak alm›flt›r. Y›lmaz (8) Trak- ya’dan elde edilen örneklerin B.b.spinosus olarak al›nabi- lece¤ini bildirmifltir. Ayn› araflt›rmac› daha önceden Hem- mer-Böhme (23)’de de¤inildi¤i gibi yafla, cinsiyete ve mevsime ba¤l› olarak büyük ölçüde de¤ifliklik gösteren si-
¤illilik durumunu ihtiyatla karfl›lam›fl ve Trakya ile Balkan-
lardaki alttür durumunun kar›fl›k oldu¤unu bildirmifltir.
Wettstein (24) Ege adalar›ndan Andros’da bulunan bir ör- ne¤in B.b.spinosus olarak alm›flt›r. Bu çal›flmada elde edi- len sonuçlar Y›lmaz (8)’›n sonuçlar›yla uyum içindedir.
Özellikle vücut uzunlu¤unun büyük de¤erlerde olmas› ne- deniyle örnekler spinosus alttürüne benzemektedir. Böl- gedeki durumun aç›kl›¤a kavuflturulmas› için daha bol ma- teryal üzerinde yap›lacak morfolojik çal›flmalar yan›nda di-
¤er araflt›r›c›lar›n (8, 23, 25) da bildirdi¤i gibi de¤iflik tak- sonomik yöntemlerden de yararlanmak gerekmektedir.
Bufo viridis LAURENTI, 1768
Materyal: N: 28 8 ZDEU I00/1990 1 Datça/MU⁄LA 31.08.1990 Leg. U. Peker; ZDEU 27/1991 3 Datça/MU⁄LA 14.02.1991; ZDEU 2/1992 7 , 2 Datça/MU⁄LA 28.02.1992, ZDEU
3/1993 13 4 Karg›-Datça/MU⁄LA
30.01.1993; ZDEU 5/1993 6 Çabucak-Marma- ris/MU⁄LA 06.03.1993 leg. U. Kaya-M. Tosuno¤lu.
Yakaland›¤› Tarih 31.3.1991 19.5.1991 28.2.1992 28.2.1992
Demirbafl No. 60/1991 78/1991 6/1992 6/1992
Örnek no-Cinsiyeti 1 - 1 - 1 - 2 -
Vücut uzunlu¤u 130.60 125.00 89.20 65.65
Bafl uzunlu¤u 32.55 32.15 21.50 17.15
Bafl geniflli¤i 45.15 45.30 28.65 23.15
Göz-rostrum ucu aras› 15.15 14.65 8.15 7.20
Rostrum geniflli¤i 15.25 13.30 8.40 7.70
Burun delikleri aras› mesafe 7.50 7.25 5.30 4.85
Göz kapa¤› genifl 9.40 9.20 6.10 5.80
Göz uzunlu¤u 9.70 9.15 6.95 5.45
Göz kapaklar› aras› mesafe 11.95 11.15 7.25 5.75
Göz-burun deli¤i aras› mesafe 8.65 7.90 5.00 5.00
Parotoid uzunlu¤u 29.70 24.90 16.20 17.20
Parotoidler aras› mesafe 30.50 31.90 19.25 15.80
Femur uzunlu¤u 46.80 48.40 35.50 23.60
Tibia uzunlu¤u 44.50 41.60 34.45 22.50
Tarsus uzunlu¤u 29.80 27.95 23.70 15.55
Arka ayak uzunlu¤u 47.55 52.05 41.60 27.05
Arka ayak I. parmak uzunlu¤u 10.00 9.45 7.55 5.60
Metatarsal tüberkül uzunlu¤u 7.90 6.95 5.30 4.05
Ön ayak uzunlu¤u 34.70 34.25 19.95 17.50
Ön ayak 1. parmak uzunlu¤u 14.60 14.15 8.70 6.75
Ön ayak 1. parmak kal›nl›¤› 7.55 7.50 5.80 3.05
Alt çene bitimi-rostrum ucu
aras› 36.40 35.30 - 18.15
A¤›z yar. bitimi-üst dudak
yar.aras› 30.35 27.45 19.00 14.50
Femur+Tibia uz. 87.60 86.50 67.65 41.25
Tablo 1. Bufo bufo örneklerinde vücut ölçümleri (mm. olarak verilmifltir).
Morfolojik Karakterler: Derileri özellikle üreme mev- siminde çok si¤illidir. Bu dönemde diflilerde s›rtta ve vü- cut yanlar›na do¤ru daha yo¤un olarak bulunan k›rm›z›m- s› si¤iller mevcuttur. Erkeklerde ise s›rt›n vertebral bölge- sindeki si¤iller yo¤un ve belirgindir. Çenelerinde ve vomer üzerinde difl bulunmaz. Arka aya¤›n dördüncü parma¤›n›n alt›ndaki eklem tüberkülleri 34 örnekte (%94.44) tek s›- ral›, iki örnekte ise çift s›ral›d›r. Arka ayak, daima femur ve tibia’dan uzundur. Göz kapaklar› aras› mesafe burun delikleri aras› mesafeden daha uzundur. Rostrum geniflli-
¤i, burun delikleri aras› mesafenin yaklafl›k 1.7 kat›d›r.
Ventral taraf burufluk ve granüllü olup baz› örneklerde le- kelidir. Üreme zam›n›nda erkeklerde ilk üç parma¤›n iç k›- s›mlar›nda siyah›ms› si¤iller mevcuttur.
Vücut ölçüm ve oranlar›: Vücut ölçüm ve oranlar›na ait de¤erler Tablo 2’de verilmifltir.
Renk ve Desen: ‹ncelenen örneklerde s›rt›n zemin rengi, grimsi yeflilden yeflilimsi kahverengiye kadar de¤ifl- mektedir. Bu zemin rengi üzerinde aç›k veya koyu yeflil le- keler mevcuttur. Bu lekeler, diflilerde zemin renginden belirgin olarak ayr›labilmekte ve özellikle üreme mevsi- minde s›rtta vücut yanlar›na do¤ru daha yo¤un olarak bu- lunan k›rm›z›ms› renkte si¤iller görülmektedir. Erkekler- de ise bu s›rt lekelerinin rengi zemin rengine daha yak›n- d›r. S›rttaki lekelerin bulunma durumlar›na göre örnek- ler dört esas grupta toplanabilir. Bu desen tipleri (Levha 1, 2) ve populasyonda bulunma ornalar› fiekil 1’de veril- mifltir. Bu esas desen tiplerinin yan›nda sekiz örnekte (%22.22) rastlanan C desen tipi içinde al›nan fakat leke- leri birbirinden daha ayr›k bulunan C1 desen tipi (Levha 2), ayr›ca üç örnekte (%8.22) görülen ve B desen tipi içinde al›nan, s›rtta birleflmemifl lekelerden oluflan ve ver- tebral sahada bir flerit meydana getiren B1 desen tipine (Levha 2) de rastlanm›flt›r. Baflta burun ucu ile göz hiza- s›na kadar olan k›s›mda genellikle 2 veya 3 tane rengi ze- minden daha koyu olan leke mevcuttur.
Vücudun ön k›s›m›nda si¤iller genellikle daha küçük, vücudun gerisinde ve yanlar›ndakiler ise daha iridir. Vent- ralde bafl alt› daha beyaz›ms› gövde, ekstremite alt› ve vü- cudun yan k›s›mlar› kirli beyaz renktedir. Bu zemin üze- rinde nokta veya biraz daha iri koyu lekeler mevcuttur.
Söz konusu lekelerin düzeni (Levha 3) ve populasyonda bulunma oranlar› fiekil 2’de verilmifltir. Ekstremiteler üzerinde zeminden daha koyu renkteki lekelerden bir k›s- m› yuvarla¤›ms› bir k›sm› da bant fleklindedir.
Tablo 2. Bufo viridis örneklerinde vücut ölçümleri (mm. olarak ver- ilmifltir).
+ Min.
N Max. M SD SE
60.40
Vücut uzunlu¤u 36 90.60 72.04 7.903 1.336
17.80
Bafl uzunlu¤u 36 24.50 20.77 1.979 0.334
20.15
Bafl gen. 36 30.80 24.79 2.709 0.458
6.50
Rostrum gen. 36 11.10 8.24 0.878 0.148
4.15
Burun del. aras› 35 6.00 4.87 0.480 0.082
4.80
Göz Kapa¤› gen. 36 7.85 6.25 0.818 0.138
6.25
Göz uzunlu¤u 36 9.25 7.42 0.724 0.122
5.40
Göz kap. aras› 36 8.70 6.48 0.633 0.107
4.05
Göz-Burun del. 36 6.25 5.04 0.604 0.102
2.30
Kulak zar› uz. 36 4.70 3.42 0.607 0.103
1.90
Kulak zar› Göz aras› 36 3.75 2.58 0.356 0.060
A¤›z yar.-Kulak 2.70
zar› alt kenar› 36 5.85 3.91 0.738 0.125
Kulak zar› 16.85
Rostrum ucu ara. 36 23.35 19.78 1.643 0.278
Alt çene bitimi- 12.70
Rostrum ucu ara. 35 25.75 20.65 2.343 0.402
A¤›z bitimi-üst 15.00
dudak yar.aras› 36 20.90 17.41 1.503 0.254
10.45
Parotoid uz. 36 19.45 14.65 2.012 0.340
8.70
Parotoidler ara. 36 14.25 11.07 1.594 0.270
22.10
Femur uz. 36 34.65 27.73 2.934 0.496
15.85
Tibia uz. 36 33.80 26.70 3.659 0.618
13.10
Tarsus uz. 36 25.55 17.38 2.474 0.418
26.50
Arka ayak uz. 36 38.80 32.42 3.036 0.513
2.75
Arka ayak I. parmak uz. 36 7.45 5.52 0.879 0.149 15.00
Ön ayak uz. 36 21.75 18.01 1.820 0.308
6.30
Ön ayak 1. 36 9.70 8.08 0.820 0.139
parmak uzunlu¤u
Biyolojik ve ekolojik gözlemler: Çal›flmada incelenen örnekler Ocak ay›ndan A¤ustos ay›na kadar de¤iflik tarih- lerde deniz seviyesinde yakalanm›flt›r. Türün ‹zmir civa- r›nda üreme mevsimi bafllang›c› olarak Ocak ay› ortalar›
bildirilmifltir (27). Trakya’da ise türe su içinde Mart ay›
ortalar›nda rastlanm›flt›r (8). Datça civar›nda örneklere su içinde fiubat ay› sonunda rastlanm›flt›r. Karg› civar›nda ör- nekler, Ocak ay› sonunda akflam saatlerinde ya¤murlu bir havada el feneri yard›m›yla ve karadan toplanm›flt›r. Ör- neklerin bulundu¤u ortamdaJuncus heldreichianus, Sar- copoterium spinosum, Coridothymus capitatus, Inula vis- cosa, Eucalyptus sp. gibi bitki örnekleri ve de¤iflik tarih- lerde yakalanm›fl Ophisops elegans, Lacerta oertzeni, La- certa trilineata ve Mauremys caspica gibi reptil örnekleri- ne rastlanm›flt›r. Ayr›ca Palamutbükü’de A¤ustos ay›nda akflam saatlerinde yeni sulanm›fl bir bahçede, kovanl›k’ta da ayn› ayda önceki tür’de bahsedilen dere yak›n›nda birer genç örne¤e rastlanm›flt›r. Örneklerin topland›¤› Çubucak civar›ndaki bitki ve hayvan toplulu¤u bir sonraki tür’de ta- n›t›lacakt›r. Türün bulundu¤u ortamlara ait di¤er ekolojik bilgiler Tablo 5’de verilmifltir.
Taksonomik De¤erlendirme: Türün Türkiye’deki alt- tür durumu henüz tam olarak ayd›nlanmam›flt›r. Baz›
araflt›rmac›lara (17, 21, 28) göre Bat› Asya, Türkiye ve Avrupa’daBufo viridis viridis alttürü yaflamaktad›r. Flindt- Hemmer (28)’e göre ise adana bölgesinde B. v. arabicus alttürü yaflar. Son y›llarda bu duruma aç›kl›k getirmek amac›yla çeflitli çal›flmalar yap›m›flt›r. Y›lmaz (8) Trakya Bufo viridis populasyonunun nominat alttüre dahil edilebi- lece¤i, Trakya ve ‹ran (29) populasyonlar› karfl›laflt›r›ld›-
Tablo 2. Devam›
+ Min.
N Max. M SD SE
3.80
Ön ayak 1. parmak kal›nl›¤› 36 6.05 4.64 0.600 0.101 2.90
Metatarsal tüb. uzunlu¤u 36 5.20 3.86 0.569 0.096 18.35
Tibia’n›n proksimali-topuk ucu 36 29.35 23.13 3.111 0.526 43.75
Femur+Tibia uzunlu¤u 36 66.00 52.75 6.096 1.031 2.941
Vücut uz/Bafl uz. 36 3.790 3.468 0.171 0.029
1.905
Vücuz uz./Femur uz. 36 2.966 2.581 0.186 0.031
Vücut uzunlu¤u 4.411
Parotoid uzunlu¤u 36 5.804 4.943 0.322 0.054
2.406
Vücuz uz/Tibia uz 36 3.502 2.679 0.191 0.032
Paratoid uz./Üst 1.672
göz kapa¤› uz 36 2.683 1.974 0.200 0.034
Üst göz kap. gen./ 0.711
Göz kapaklar› ara. 36 1.154 0.970 0.102 0.017
Burun del. göz aras›/ 0.890
Burun del. aras› 35 1.253 1.042 0.090 0.015
1.069
Bafl ge/Bafl uz. 36 1.283 1.193 0.048 0.008
0.972
Femur uz/Tibia uz. 36 1.181 1.030 0.043 0.007
Tibia uzunlu¤u /‹ç 5.023
metatarsal tüb. uz. 36 8.514 7.052 0.730 0.123
1. Parmak uz./‹ç 0.625
matetarsal tüb. uz. 36 1.957 1.448 0.238 0.040
Ön ayak 1. par. uz/ 1.359
Ön ayak 1. par.gen. 36 2.092 1.757 0.188 0.032
A 7 (% 19, 44)
B 12 (% 33, 33)
C 15 , 1
(% 44, 44)
D 1 (% 2,78) fiekil 1. a,b,c,d. Bufo viridis’de s›rt desen tipleri ve materyalde bulunma oranlar›.
Levha 1. Bufo viridis populasyonunda s›rt desen tipleri.
Levha 2. Bufo viridis populasyonunda s›rt desen tipleri.
Levha 3. Bufo viridis populasyonunda ven- tral taraf desen durumu.
¤›nda ise iki populasyon aras›nda önemli taksonomik fark- lar bulunmad›¤›n› belirtmifltir. Ayr›ca Trakya populasyo- nunda da B. v. arabicus alttürü için karakteristik say›lan s›rt desen tiplerine rastlanm›flt›r. Y›lmaz (25) taraf›ndan Kuzey Anadolu populasyonunun taksonomik karakterleri- nin, Trakya populasyonuna benzedi¤i ve renk-desen bak›- m›ndan büyük varyasyon oldu¤u belirtilmifltir. Y›lmaz- U¤urtafl (26) taraf›ndan Kuzey Anadolu populasyonunun taksonomik karakterlerinin, Trakya populasyonuna ben- zedi¤i ve renk-desen bak›m›ndan büyük varyasyon oldu¤u belirtilmifltir. Y›lmaz-U¤urtafl (26) taraf›ndan Kuzey Ana- dolu ve Trakya populasyonlar› karfl›laflt›rmal› olarak de-
¤erlendirilmifltir. Bu çal›flmadaki bulgular Rusya, Roman- ya ve ‹ran’a ait de¤erlerle karfl›laflt›r›lm›flt›r. Taksonomik olarak önemli bir farkl›l›k tespit edilememifl, fakat popu- lasyonlar aras›nda tibia uzunlu¤unun güneye do¤ru artt›-
¤› belirtilmifltir. Kete (31) taraf›ndan yap›lan ‹zmir ve Adana bölgesi B.viridis populasyonlar› üzerindeki karfl›lafl- t›rmal› çal›flma, yukar›daki görüflü destekler niteliktedir.
Adana populasyonunda tibia uzunlu¤u daha büyük bulun- mufltur. Ayr›ca rostrum fleklinin kuzeyden güneye do¤ru sivrileflti¤i ve Adana populasyonunda Ön ayak I. parmak kal›nl›¤›n›n daha fazla oldu¤u bulunmufltur. Ayn› çal›flma- da Trakya’dan güneye do¤ru uzanan genifl sahan›n B. v.
arabicus alttürüne geçifl bölgesi olarak kabul edilebilece¤i belirtilmifltir. Tosuno¤lu (32)’nun ‹zmir ve Adana B. viri- dis populasyonlar› üzerindeki morfolojik ve serolojik arafl- t›rmas›nda morfometrik karakterler aç›s›ndan özellikle ti- bia uzunluklar› bak›m›ndan fark bulunmam›fl, rostrum ‹z- mir örneklerinde daha uzun buna karfl›l›k Adana örnekle-
rinde vücut uzunlu¤u ve ön ayak I. parmak kal›nl›¤› daha büyük bulunmufltur. Ayr›ca iki populasyon aras›nda baz›
serolojik farkl›l›klar tespit edilebilmifltir. fiimdiki çal›flma- da elde edilen morfometrik de¤erler, öncek çal›flmalarda elde edilen de¤erlerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda ‹zmir, Trakya ve Kuzey Anadolu B. viridis populasyonlar›na benzerlik gös- termesine ra¤men ön ayak I. parmak kal›nl›¤› daha büyük de¤erde bulunmufltur. Ayr›ca Datça populasyonunda da B.
v. arabicus alttürüne benzer s›rt desenli örneklere s›kça rastlanm›flt›r. Halihaz›rdaki bilgilere göre yar›madada da-
¤›l›fl gösteren populasyonun B. v. viridis alttürü olarak al›nmas› daha uygundur.
Familya: HYLIDAE
Hyla arborea (LINNAEUS, 1758)
Materyal: N: 23 , 14 . ZDEU 4/1991 20 , 10 Çubucak-Marmaris/MU⁄LA 07.02.1991;
ZDEU 48/1991 1 3 Çubucak-Marmaris/MU⁄LA 16.02.1991; ZDEU 61/991 1 Kovanl›k-Marma- ris/MU⁄LA 31.03.1991; ZDEU 3/1992 2 Dat- ça/MU⁄LA 28.02.1992
Morfolojik Karakterler: Parmaklar›n uç k›s›mlar› ve kaygan zeminlere tutunmaya yarayacak flekilde yass›lafl- m›flt›r. Erkeklerde, çene alt›nda nispeten koyu renkli bir ses kesesi vard›r. deri vücudun üst taraflar›nda düz, vent- ralde granüllüdür. Göz bebe¤i yatay ve ovaldir. Bafl genifl- li¤i, uzunlu¤undan fazlad›r. ‹ri iç metatarsal tüberkül, bü- tün örneklerde mevcuttur. Arka ayak boyu genellikle (%89.19) femur ve tibia’dan biraz daha k›sad›r. Göz
A Lekesiz 7 , 2 (% 25)
B Az Lekesiz 10 , 5
(% 41,67)
C Çok Lekeli 11 , 1 (% 33,33) fiekil 2. a,b,c.Bufo viridisde ventral taraf desen tipleri ve materyalde bulunma oranlar›.
uzunlu¤u üst göz kapa¤› geniflli¤inden, göz kapa¤› genifl- li¤i de burun delikleri aras› mesafeden daha büyüktür.
Vücut ölçüm ve Oranlar›: türün subspesifik ay›r›m- da önemli bulunan femur uzunlu¤unun, tibia uzunlu¤una
oran› 0.962-1.057 aras›nda de¤iflmekte, ortalamas›
0.997 olup, femur ile tibia uzunluklar› yaklafl›k olarak bir- birine eflittir. Vücut ölçüm ve oranlar›na iliflkin standart biometrik de¤erler ile cinsiyet gruplar› aras›nda hesapla- nan CD de¤erleri Tablo 3’de verilmifltir.
Tablo 3. Hyla arborea populasyonunda baz› biometrik de¤erler ile cinsiyet gruplar› aras›nda hesaplanan CD de¤erleri (K›saltmalar Tablo 2’de aç›klanm›flt›r).
+
Min. Min. Min.
N Max. M SD SE N Max. M SD SE CD N Max. M SD SE
35.40 37.30 35.40
Vücut uz. 23 44.80 39.35 2.370 0.505 14 43.90 40.78 1.913 0.531 0.33 37 44.80 39.89 2.291 0.382
11.00 11.65 11.00
Bafl uz. 23 13.90 12.04 0.668 0.142 14 13.45 12.38 0.547 0.152 0.28 37 13.90 12.17 0.639 0.107
4.85 5.10 4.85
Rostrum uz. 23 6.50 5.49 0.404 0.086 14 6.45 5.66 0.366 0.102 0.22 37 6.50 5.55 0.395 0.666
5.15 5.15 5.15
Rostrum gen. 23 6.25 5.67 0.288 0.061 14 6.50 5.78 0.430 0.119 0.15 37 6.50 5.71 0.346 0.058
2.60 2.80 2.60
Burun del. aras› 23 3.65 3.04 0.253 0.053 14 3.60 3.06 0.242 0.065 0.04 37 3.65 3.05 0.246 0.040
2.35 2.50 2.35
Göz Kapa¤› gen. 23 3.50 3.15 0.346 0.074 14 3.80 3.23 0.311 0.086 0.12 37 3.80 3.18 0.331 0.055
3.65 3.80 3.65
Göz uzunlu¤u 23 4.65 4.14 0.287 0.061 14 4.85 4.35 0.278 0.077 0.37 37 4.85 4.22 0.299 0.050
3.10 3.40 3.10
Göz kap. aras› 23 4.50 3.65 0.337 0.072 14 4.25 3.73 0.242 0.067 0.14 37 4.50 3.68 0.304 0.051
2.80 2.80 2.80
Göz-Burun del. 23 3.60 3.32 0.197 0.042 14 3.70 3.41 0.245 0.068 0.20 37 3.70 3.36 0.218 0.036
1.65 1.85 1.65
Kulak zar› uz. 21 2.30 1.99 0.185 0.041 14 2.50 2.08 0.193 0.054 0.24 35 2.50 2.03 0.190 0.033
Kulak zar›-Göz 1.05 1.15 1.05
aras› 22 1.75 1.34 0.173 0.038 14 1.50 1.34 0.113 0.031 0.00 36 1.75 1.34 0.151 0.026
A¤›z yar.-Kulak 1.25 1.10 1.10
zar› alt kenar› 22 1.80 1.55 0.179 0.039 14 1.85 1.47 0.210 0.058 0.21 36 1.85 1.52 0.193 0.033
Kulak zar› - 10.25 11.05 10.25
Rostrum ucu 23 13.35 11.44 0.682 0.145 14 12.85 11.89 0.500 0.139 0.38 37 13.35 11.61 0.651 0.109
Alt çene bitimi - 11.05 11.60 11.05
Rostrum uc 23 13.40 11.87 0.540 0.115 14 13.85 12.54 0.614 0.170 0.58 37 13.85 12.13 0.649 0.108
11.90 12.30 11.90
Bafl gen. 23 14.80 13.07 0.788 0.168 14 14.80 13.36 0.731 0.203 0.19 37 14.80 13.18 0.770 0.128
A¤›z bitimi - Üst 9.10 9.00 14.70
dudak yar›¤› 23 11.70 9.88 0.534 0.114 14 11.30 10.45 0.647 0.179 0.48 37 19.40 16.72 1.141 0.190
16.45 17.30 16.45
Femur uz. 23 20.75 18.04 1.008 0.215 14 20.70 18.71 1.084 0.301 0.32 37 20.75 18.29 1.074 0.179
16.50 16.60 16.50
Tibia uz. 23 19.65 18.03 0.783 0.167 14 21.10 18.91 1.285 0.356 0.43 37 21.10 18.36 1.076 0.179
9.05 9.75 9.05
Tarsus uz 23 11.55 10.14 0.645 0.138 14 11.80 10.39 0.578 0.160 0.20 37 11.80 10.24 0.625 0.104
15.30 15.50 15.30
Arka ayak uz. 22 20.20 17.13 1.163 0.254 14 19.45 17.94 1.229 0.341 0.34 36 20.20 17.44 1.239 0.209
Arka ayak 3.40 3.70 3.40
1.parmak uzunlu¤u 22 5.00 4.04 0.404 0.088 14 4.65 4.14 0.358 0.099 0.13 36 5.00 4.08 0.385 0.065
1.10 1.45 1.10
Tüberkül uz. 23 2.10 1.61 0.187 0.040 14 1.90 1.65 0.175 0.049 0.11 37 2.10 1.63 0.181 0.030
10.40 10.70 10.40
Ön ayak uz. 23 13.55 11.48 0.661 0.141 13 12.80 11.60 0.700 0.202 0.09 36 13.55 11.53 0.668 0.113
Diz ortas›-Tibio 15.25 16.05 15.25
tarsal ortas› 23 18.50 16.95 0.848 0.181 14 19.75 17.91 1.059 0.294 0.50 37 19.75 17.32 1.031 0.172
Tibian›n proksimali- 14.70 15.75 14.70
Renk ve Desen: S›rt taraf ço¤unlukla yeflilin çeflitli tonlar›ndad›r. Baz› örneklerde gri ve kahverenginin çeflit- li tonlar›na da rastlanm›flt›r. Burun deliklerinden bafllayan gözün arkas›nda geniflleyerek kas›¤a kadar devam eden siyah›ms› veya koyu kahverengi flerit, ço¤unlukla 27 ör- nekte (%72.97) genifl bir kas›k ç›k›nt›s› yaparak arka ba- caklar›n kaide k›s›mlar›na yak›n sonlan›r. Dokuz örnekte (%24.32) bu ç›k›nt› çok dar oluflmakta, bir örnekte ise kas›k ç›k›nt›s› mevcut de¤ildir. Yanal fleridin üst s›n›r› ge- nellikle kirli beyaz veya sar›ms›d›r. S›rt tarafta 16 örnek- te (%43.24) az veya çok say›da küçük siyah›ms› nokta ya- da leke mevcuttur. Vücudun ve ekstremitelerin alt taraf›
sar›ms› veya kirli beyazd›r. Özellikle erkeklerde, çene al- t›ndaki ses kesesinin üstü gri ve kahverenginin çeflitli ton- lar›ndad›r.
Biyolojik ve Ekolojik gözlemler: Türün üreme mevsi- minin ‹zmir civar›nda y›llara göre fiubat bafllar›nda veya ortalar›nda (27), Trakya civar›nda ise Mart ortalar›na do¤ru bafllad›¤› (8) bildirilmifltir. Örneklere su içinde ilk defa Çubucak civar›nda fiubat bafllar›nda rastlanm›flt›r.
Araziden geterilen örneklerin laboratuvarda ayn› tarihler- de yumurta b›rakt›klar› gözlenmifltir. Ampleksus s›ras›nda bulunduklar› suyun s›cakl›¤› 12°C, akflam saatlerinde ha-
va s›cakl›¤› 14°C’dir. Örneklerin rastland›¤› sulara ait di-
¤er ekolojik parametreler Tablo 5’de verilmifltir. Örnekle- re ö¤len saatlerinde az, akflam saatlerinde ise sudaki bit- kilerin üstlerinde veya dip k›s›mlar›nda çokça rastlanm›fl- t›r. Örneklerin rastland›¤› sular›n çevresinde görülen hay- vanlardan daha önce Bufo bufo konusunda bahsedilmifltir.
Örneklere Çubucak bölgesinde ise Rana ridibunda, Bufo viridis, Mauremys caspica, Ophisops elegans, Lacerta trili- neata, L. oertzeni gibi amfibi ve reptil örnekleriyle birlik- te rastlanm›flt›r. Örneklerin tümü dezin seviyesinde, fazla derin olmayan ve genellikle yaz›n kuruyan dere ve birikin- ti sularda toplanm›flt›r. Çubucak civar›nda örneklere gün- düz saatlerinde daha çok Rubus sp. (Bö¤ürtlen) civar›nda s›kça rastlanm›flt›r. Önceden B. bufo konusunda bahsedi- len türün bulundu¤u ortamlarda rastlanan bitki örnekleri- ne ilave olakarak Çubucak bölgesinde Myrtus communis, juncus acutus, Vitex agnus-castus, Conyza canadensis’e s›kça rastlanm›flt›r.
Taksonomik De¤erlendirme: Türün bu zamana ka- dar Türkiye’de üç alttürü bulunabilece¤i bildirilmifltir.
Bunlardan Türkiye’nin bat› ve kuzey k›s›mlar›nda da¤›l›fl gösterdi¤i kabul edilen (33) Hyla arborea arborea, esas olarak kuzeyli bir form olup, Orta ve k›smen Güney Avru-
Tablo 3. Devam›
+
Min. Min. Min.
N Max. M SD SE N Max. M SD SE CD N Max. M SD SE
31.60 33.00 31.60
Fermur+Tibia uz. 23 37.45 34.45 1.550 0.330 14 40.60 36.15 2.349 0.651 0.44 37 40.60 35.10 2.040 0.340
2.076 2.043 2.043
Vücuz uz./Tibia uz. 23 2.288 2.182 0.068 0.015 14 2.337 2.161 0.097 0.027 0.12 37 2.337 2.174 0.080 0.013
2.068 2.059 2.059
Vücut uz./Femur uz. 23 2.293 2.182 0.065 0.014 14 2.383 2.182 0.085 0.024 0.00 37 2.383 2.182 0.072 0.012
Vücut uz./Arka 8.627 8.780 8.627
ayak 1. parmak uz 22 11.243 9.827 0.672 0.147 14 11.432 9.894 0.763 0.212 0.04 36 11.423 9.853 0.699 0.118
Vücut uz. / Femur 1.073 1.074 1.073
+ Tibia uz 23 1.234 1.142 0.041 0.009 14 1.250 1.130 0.050 0.014 0.11 37 1.250 1.138 0.044 0.007
Vücut uz./Bas 3.074 3.142 3.074
uzunlu¤u 23 3.433 3.269 0.103 0.022 14 3.496 3.295 0.093 0.026 0.15 37 3.496 3.279 0.099 0.017
Vücut uz. / Bas 2.773 2.895 2.773
geniflli¤i 23 3.161 3.012 0.095 0.020 14 3.229 3.055 0.108 0.030 0.25 37 3.229 3.029 0.101 0.017
Femur uz./Tibia 0.962 0.966 0.962
uzunlu¤u 23 1.056 1.000 0.026 0.006 14 1.057 0.991 0.022 0.006 0.21 37 1.057 0.997 0.025 0.004
Arka ayak I. par. 2.114 2.177 2.116
uz./Tüberkül uz. 22 3.035 2.477 0.229 0.050 14 2.839 2.516 0.180 0.050 0.10 36 3.035 2.493 0.210 0.036
Bafl uz./ Kulak 4.783 5.296 4.783
zar› çap› 21 7.286 6.092 0.576 0.129 14 6.676 6.001 0.475 0.132 0.09 35 7.286 6.056 0.533 0.091
Burun del. aras›/ 1.174 1.318 1.174
Kulak zar› çap› 21 1.849 1.536 0.157 0.035 14 1.625 1.482 0.100 0.028 0.23 35 1.849 1.514 0.139 0.024
pa üzerinden Kafkas ve Urallar’a kadar uzanmaktad›r (28). Türkiye’nin güney ve do¤u bölgelerinde ise H. a. sa- vignyi alttürünün bulundu¤u bildirilmifltir (33). Bu alttür esas olarak güneyli bir form olup, ‹srail, Suriye, ‹ran ve Transkafkasya bölgelerinde da¤›l›fl göstermektedir (17).
Ayr›ca Türkiye’nin bat› k›s›mlar›nda H. a. kretensis alttü- rünün bulunabilece¤i bildirilmifltir (24). Bu alttürün da¤›- l›fl sahas›, Girit, Rodos, Ege adalar› ve Bat› Anadolu olarak bildirilmifltir (28). Zalo¤lu (34), Türkiye’nin dört de¤iflik bölgesinden toplanan örnekleri incelemifltir. Wettstein (24) taraf›ndan kretensis ›rk› için karakteristik oldu¤u ka- bul edilen, erkeklerde gular bölgenin granüllü olmas› ve arka bacaklar›n nominat ›rka göre daha uzun olmas› gibi karakterlerin, incelenen örneklerde konstant olmamas›
nedeni ile Marmara ve flimdiki çal›flma alan›na yak›n bulu- nan Marmaris’i de içine alan tüm Ege bölgesini nominat
›rk olarak kabul etmifltir. Ayr›ca ayn› araflt›rmac› Do¤u Akdeniz bölgesinde yaflayan populasyonlar› savignyi alttü- rü olarak alm›flt›r. Daha sonra Clark-Clark (22) Do¤u Karadeniz’den inceledi¤i örnekleri nominat alttür, Do¤u Akdeniz ve Güneydo¤u Anadolu’dan inceledi¤i örnekleri savingy alttürü olarak alm›flt›r. Y›lmaz (8, 25) Trakya ve Kuzey Anadolu populasyonlar›n› nominat alttür olarak ka- bul etmifltir. fiimdiki çal›flmada elde edilen bulgular gerek renk ve desen özellikleri bak›m›ndan gerekse vücut ölçüm ve oranlar› bak›m›ndan baz› küçük farkl›l›klara ra¤men daha önceki araflt›rmac›lar›n (8, 34) Türkiye’nin bat› böl- gelerinden elde ettikleri bulgulara benzerlik göstermekte- dir. Bu sebeple yar›madada da¤›l›fl gösteren populasyonu H. a. arborea alttürü olarak almak daha uygundur.
Familya: Ranidae
Rana ridibunda PALLAS, 1771
Materyal: N: 31 , 17 , 2 juvenil (Total boyu 40 mm.’den küçükler) ZDEU 21/1990 5 , 2 Çu- bucak-Marmaris/MU⁄LA 26.05.1990; ZDEU 52/1990 2
Datça/MU⁄LA 15.07.1990; ZDEU 64/1990 1 Karg›-Datça/MU⁄LA 16.08.1990; ZDEU 102/1990 1 Karg›-Datça/MU⁄LA 01.09.1990; ZDEU 1/1991 8 , 1 juv. Çabucak-Marmaris/MU⁄LA 05.02.1991 ZDEU 7/1991 3 , 3 Kovanl›k-Marmaris/MU⁄LA 08.03.1991; ZDEU 29/1991 5 , 5 , 1 juv. Dat- ça/MU⁄LA 15.02.1991; ZDEU 50/1991 3 , 4 Çabucak-Marmaris/MU⁄LA 17.02.1991; ZDEU 56/1991 1 Karg›-Datça/MU⁄LA 30.03.1991; ZDEU 63/1991 3 , 1 Kovanl›k-Marmaris/MU⁄LA 31.03.1991;
76/1991 1 Bördübet Marmaris/MU⁄LA 18.05.1991
gin örneklerde vomer diflleri, iç burun deliklerini geriye do¤ru biraz geçer veya hemen hemen ayn› hizadad›r. Di- flileri genel olarak erkeklerinden daha iridir. ‹ncelenen ör- neklerde, bafl geniflli¤i genel olarak bafl uzunlu¤unun 1.05 kat›d›r. Rostrum geniflli¤i burun delikleri aras› mesafenin 1.7 kat›d›r. Dorsolateral katlanma bütün örneklerde mev- cuttur. Bu katlanmalar 27 örnekte (%56.25) çok belir- gin, 21 örnekte (%43.75) az belirgindir. Arka bacak öne uzat›ld›¤›nda tibiotarsal eklem 21 örnekte (%43.75) bu- run deli¤i hizas›nda veya biraz geçmekte, 14 örnekte (%29.17) rostrum ucu hizas›na, 11 örnekte (%22.92) göz-burundeli¤i aras› hizas›na ve 2 örnekte (%4.17) ise göz hizas›na kadar gelmektedir. Arka aya¤›n dördüncü parma¤›n›n kaidesindeki metatarsal tüberkül bütün ör- neklerde mevcuttur. Deri bütün örneklerde hafif pürtük- lüdür. Erkek örneklerin hepsinde üreme mevsiminde olu- flan bafl parmak nas›r› ve d›fl ses keseleri mevcuttur.
Vücut Ölçüm Oranlar›: Vücut ölçüm ve oranlar›na ilifl- kin standart biometrik de¤erler ile cinsiyet gruplar› ara- s›nda hesaplanan CD de¤erleri Tablo 4’de verilmifltir.
Renk ve Desen: S›rt taraf›n zemin rengi yeflilimsi gri, yeflil veya kahverenginin çeflitli tonlar›ndad›r. Bu zemin üzerinde flekil ve büyüklükleri çok de¤iflen daha koyu kah- verengi veya yeflil renkli lekeler mevcuttur. Bütün örnek- lerde bulunan s›rt yanlar›ndaki dorsolateral katlanmalar, sar›ms› kahverengi veya bak›r rengindedir. S›rttaki lekele- rin bulunma durumlar›na göre örnekler dört gruba ayr›- labilir. Söz konusu lekelenme tipleri (Levha 4) ve mater- yalde bulunma oranlar› fiekil 3’de verilmifltir.
S›rt ortas›nda aç›k renkli vertebral flerit, dört örnekte (%8.33) mevcut olup, di¤er örneklerde bulunmamakta- d›r.
Ventarlin kirli beyaz renkteki zemini üzerinde küçük nokta veya birleflmifl halde bulunan koyu lekeler mevcut- tur. Sözkonusu leke tipleri (Levha 5) ve bunlar›n örnek- lerde bulunma oranlar› fiekil 4’de verilmifltir.
Kulak zar› ve erkeklerdeki ses kesesi siyah›ms› veya kahverengidir. Ayr›ca örnekler rostrum ucundan bafllay›p, genellikle ön ekstremitlerin kaidesine kadar devam eden aç›k sar› veya kirli beyaz renkteki temporal fleridin bulu- nufluna göre üç grupta incelenebilir, fiekil 5’deki oranlar- dan da anlafl›laca¤› gibi örneklerin ço¤unda özellikle de küçük boydaki örneklerde bu flerit çok belirgindir.
Biyolojik ve Ekolojik gözlemler: Çal›flmada de¤erlen- dirilen örneklere ço¤unlukla deniz seviyesinde az veya çok
