Prof. Dr. Yunus K‹SHALI KOCAEL‹ ÜN‹VERS‹TES‹
‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi Ö¤retim Üyesi
Tekdüzen Hesap Plan›na Göre Haz›rlanm›fl ve
Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Gözden Geçirilmifl
fi‹RKETLER MUHASEBES‹
Tıpkı Onbeflinci Bask›
I
Yay›n No : 2763 E¤itim Dizisi : 144
12. Bask› - A¤ustos 2010 - ‹STANBUL 13. Bask› - Ekim 2011 - ‹STANBUL 14. Bask› - Ekim 2012 - ‹STANBUL
14. Bask›dan (Tıpkı 15. Bası) Eylül 2014 - ‹STANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 786 - 1
Dizgi : Beta Bas›m A.fi.
Bask› - Cilt : Pasifik Ofset (Sertifika No: 12027) Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3/1
Baha ‹fl Merkezi A Blok Kat: 2 Haramidere/‹stanbul Tel.: (0212) 412 17 77
Kapak Tasar›m : Beta Yay›nlar›
Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi. (Sertifika No: 16136) Narl›bahçe Sokak Damga Binas› No: 11
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
Copyright©Bu kitab›n Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, fak- simile, scanner (taray›c›) ile veya baflka herhangi bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
II
Anne ve Babam›n Aziz Hat›ralar›na ...
III
IV
Ondördüncü Bask›n›n Önsözü
Bu bask› onüçüncü bask›da gözden kaçan hata ve eksiklerin düzeltilmesi ile haz›rlanm›flt›r. Kapsam›ndaki bilgiler nedeniyle onüçüncü ve onuncu bask›- lar›n önsözlerine de yer verilmifltir.
Ondördüncü bask›n›n yay›mlanmas›nda eme¤i geçen tüm Beta personeline baflta say›n Seyhan Satar olmak üzere teflekkür ederim.
Tüm kullan›c›lara yararl› olmas› dile¤iyle
V
Onüçüncü Bask›n›n Önsözü
Elinizde bulunan bu onüçüncü bask›da, eski bask›larda kullan›lan Türk Ti- caret Kanunu maddelerinin tümü gözden geçirilmifl, tamam›na yak›n› de¤ifltiri- lerek yeni halleriyle ve yeni yasa madde numaralar› belirtilerek yer verilmifltir.
Yürürlü¤e girifl tarihi 1.7.2012 olarak belirlendi¤i için bu dersi alan ö¤rencileri- miz mezun olduklar›nda yeni kanun maddeleri yürürlükte olacakt›r. Dolay›s›yla yeni düzenlemeleri ö¤renmek de ö¤rencinin yarar›nad›r.
Dersin anlat›m›nda kullan›lmak üzere haz›rlam›fl oldu¤um sunumlar› da gözden geçirip yeni TTK maddelerine yer verece¤im. Bu sunumlara Google Grup üzerinden eriflilmekte idi. Google ve yan hizmetlerine yap›lan baz› k›s›tlamalar nedeniyle bu sunumlara eriflmekte zorluklar olufltu¤u için ek olarak “Yahoo Su- num Grubu” da kurulmufltur. Birçok ö¤retim üyesi ve görevlisi meslektafl›m bu hizmetlerden yararlanmaktad›r.
Kiflisel duyurular›m› www.yunuskishali.com adresli kiflisel web sayfamdan yapmaktay›m. Ö¤renci ve ö¤retim eleman› okurlar›m›n afla¤›da belirtti¤im e-mail adresleri üzerinden bana ulaflmalar› her zaman mümkündür.
Bu bask› önsözünde sadece yukar›da anlatmaya çal›flt›¤›m de¤iflikliklere de¤inilmifltir. Onuncu bask›n›n önsözünde yer alan ifadeler güncelli¤ini korudu-
¤u için bu bask›da da yer almaktad›r.
Tüm kullan›c›lara yararl› olmas› dile¤iyle
Prof. Dr. Yunus K‹SHALI
‹stanbul, 1 Ekim 2011
www.yunuskishali.com <http://www.yunuskishali.com>
ykishali@kocaeli.edu.tr yunuskishali@yahoo.com ykishali@gmail.com VI
Onuncu Bask›n›n Önsözü
Kitab›n sekizinci bask›s› 30 y›l› aflk›n bir süreden beri toplumu etkileyen enflasyonun h›z kesmesi üzerine Türk paras›ndan alt› s›f›r at›lmas› uygulamas›- n›n hemen arkas›ndan haz›rlanm›flt›. Muhasebecilerin belki daha fazla etkilen- di¤i paradaki s›f›r fazlal›¤›, ders kitaplar›nda ve ders anlat›mlar›nda da s›k›nt›l›
olmaya devam ediyordu. 2005 y›l› bafl›nda yeni TL’nin tedavüle ç›kmas› üzerine kitaptaki tüm rakamlar, alt› s›f›r at›lm›fl olarak yeni TL’ye göre düzenlenmiflti.
Yüksek enflasyonlu y›llardan önce muhasebe kay›tlar› yap›l›rken tutarlar kurufl- lu olarak kullan›l›rd›, kurufl bulunmazsa tutar “,–” iflareti ile sonland›r›l›rd›. An- cak günümüzde kay›tlar bilgisayarla yap›ld›¤›ndan “,–” iflareti ifle yaramaz hale gelmifltir. Dokuzuncu bask›da kullan›lan bu iflaretten, onuncu bask›da tama- men vazgeçilmifl, kurufl hanesinde bir de¤er yoksa tutar “,00” ile sonland›r›lm›fl- t›r.
Türkiye’de s›k s›k yaflanan vergi düzenlemeleri bu kitab›n dokuzuncu bas- k›s›nda da yine karfl›m›za ç›km›flt›r. 21.6.2006 tarihinde Resmi Gazete’de yay›m- lanan Kurumlar Vergisi Kanunu ile vergi oran› % 20’ye düflürülmüfltür. Doku- zuncu bask› bu uygulamadan önce haz›rland›¤› için, özellikle sermaye flirketle- rinin kâr da¤›t›m› konular› güncelli¤ini kaybetmiflti. Bu onuncu bask›da kurum- lar vergisi oranlar› güncellefltirilmifl, özellikle geçici vergi uygulamalar› sermaye flirketlerinin tüm kâr da¤›t›m› örneklerinde kullan›lm›flt›r.
Onuncu bask›, yeni Türk Ticaret Kanunu tasar›s›n›n yasalaflmas› öncesin- de bas›ma haz›rlanm›flt›r. Bu tasar›da ticaret flirketleri ile ilgili önemli de¤ifliklik- ler beklenmektedir. Kitap yay›nland›¤›nda güncel bilgilerin ö¤rencilere ulaflmas›
için 2007-2008 ö¤retim y›l›n›n ikinci yar›s›nda uygulad›¤›m yöntem devam etti- rilecektir. Buna göre; bu dersi iflleyen ö¤retim elemanlar›m›z afla¤›daki mail ad- reslerime baflvurduklar› taktirde, onlara tüm kitap için haz›rlanm›fl ders sunum- lar› internet üzerinden ulaflt›r›lacakt›r.
Bugüne kadar bu kitab›n haz›rlanmas›nda eme¤i geçen herkese ve varl›k- lar›yla bana destek olan eflim Hülya, çocuklar›m Emre ve Gözde’ye, ayr›ca bafl- ta Say›n Seyhan Satar olmak üzere Beta Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi. yöneticileri ve çal›flanlar›na teflekkür ederim.
VII Önsöz
Kitapla ilgili görüfl ve öneriler ile ö¤retim elemanlar›m›z›n sunu isteklerinin en h›zl› biçimde bana ulaflabilmesi için afla¤›ya e-mail ve web sayfas› adresleri de konulmufltur.
Yararl› olmas› dile¤iyle...
Prof. Dr. Yunus K‹SHALI
‹STANBUL 1.A¤ustos.2008
www.yunuskishali.com ykishali@kou.edu.tr yunuskishali@yahoo.com yunus.kishali@isbank.net.tr VIII
‹Ç‹NDEK‹LER
ONDÖRDÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ ...V ONÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ ...VI ONUNCU BASKIYA ÖNSÖZ ...VII KISALTMALAR ...XV
1. fi‹RKETLER HAKKINDA GENEL AÇIKLAMALAR ...1
1.1 fiirketlerin S›n›fland›r›lmas›...1
1.1.1 Adi fiirket ...2
1.2 Ticaret fiirketleri ...2
1.2.1 fiah›s fiirketlerinin Özellikleri...3
1.2.2 Sermaye fiirketlerinin Özellikleri ...3
1.3 fiirketler Muhasebesi...3
2. KOLLEKT‹F fi‹RKETLER ...4
2.1 Kollektif fiirketler Hakk›nda Genel Aç›klamalar ...4
2.2 Kollektif fiirketin Kurulufl ‹fllemleri ...5
2.2.1 Kurulufl ‹fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi ...7
2.2.1.1 Sermaye Olarak Para Konulmas›...8
2.2.1.2 Sermaye Olarak Para ve Paradan Baflka Varl›klar›n Konulmas›...10
2.2.1.3 Sermaye Taahhüdünün K›smen Yerine Getirilmesi ...13
2.2.1.4 Sermaye Olarak ‹flletme Konulmas›...16
2.3 Kollektif fiirketlerde Sermaye De¤iflikliklerinin Muhasebelefltirilmesi ...19
2.3.1 Sermaye Art›r›lmas› ...19
2.3.1.1 Mevcut Ortaklar›n Sermayelerini Art›rmalar›...20
2.3.1.2 Ortaklar›n fiirketteki Kâr Paylar›n› Çekmeyip Sermayeye Eklemeleri ...21
2.3.1.3 fiirkete Yeni Ortak Al›nmas› ...23
2.3.1.4 Di¤er Bir fiirketle Birleflme ...25 IX
‹çindekiler
2.3.2 Sermaye Azalt›lmas›...25
2.3.2.1 fiirket Ortaklar›n›n Sermaye Paylar›n›n Azalt›lmas› ...26
2.3.2.2 Zarar›n Tasfiyesi ‹çin Sermaye Pay›n›n Azalt›lmas› ...27
2.3.2.3 Ç›kan, Ç›kar›lan veya Ölen Orta¤›n Pay› Kadar Sermaye Azalt›lmas› ...27
2.4 Kollektif fiirketlerde Kâr ve Zarar Da¤›t›m›...31
2.4.1 Kâr Da¤›t›m› ve Muhasebelefltirilmesi ...31
2.4.2 Kâr›n Ortaklara Sermaye Paylar›yla Orant›l› Olarak Da¤›t›lmas› ...32
2.4.3 Kâr›n Ortaklara Eflit Da¤›t›m› ...33
2.4.4 Ortaklar›n Sermaye Paylar›na Faiz Ayr›larak Kâr›n Da¤›t›m› ....33
2.4.5 Ortaklardan Birine veya Birkaç›na Prim Hesapland›ktan Sonra Kâr›n Sermaye Paylar›na Göre Da¤›t›m› ...35
2.4.6 Sadece Eme¤ini Sermaye Olarak Koyan Orta¤a Kâr Pay› Ayr›ld›ktan Sonra Da¤›t›m...37
2.4.7 Kâr›n Sermaye Paylar›na Eklenmesi ...38
2.4.8 Zarar Da¤›t›m› ve Muhasebelefltirilmesi ...41
2.4.9 Ortaklar›n Zarar Paylar›n› fiirkete Ödemeleri ...41
2.4.10 Sermaye Paylar›n›n Azalt›lmas› ...42
2.5 Kollektif fiirketlerde Tasfiye ‹fllemleri ve Muhasebelefltirilmesi ...44
3. KOMAND‹T fi‹RKETLER ...61
3.1 Komandit fiirketler Hakk›nda Genel Bilgiler ...61
3.2 Komandit fiirketlerin Kuruluflu ...62
3.2.1 Kurulufl ‹fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi ...63
3.2.2 Komandit fiirketlerde Sermaye De¤iflikliklerinin Muhasebelefltirilmesi ...69
3.2.2.1 Sermaye Art›r›lmas›...69
3.2.2.2 Sermaye Azalt›lmas› ...71
3.3 Komandit fiirketlerde Kâr Zarar Da¤›t›m› ve Tasfiye ‹fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi ...71
3.3.1 Genel Aç›klamalar ...71
3.3.2 Kâr Da¤›t›m› ve Muhasebelefltirilmesi ...72
3.3.3 Zarar Da¤›t›m› ve Muhasebelefltirilmesi...74
3.3.4 Komandit fiirketlerde Tasfiye ‹fllemleri ve Muhasebelefltirilmesi ...77
X ‹çindekiler
4. ANON‹M fi‹RKETLER ...89
4.1 Anonim fiirketler Hakk›nda Genel Aç›klamalar ...89
4.1.1 Anonim fiirketlerin Kuruluflu ‹le ‹lgili ‹fllemler ...90
4.1.1.1 Ana Sözleflmenin Haz›rlanmas› ...91
4.1.1.2 Gümrük ve Ticaret Bakanl›¤›’ndan ‹zin Al›nmas›...91
4.1.1.3 fiirketin Tescil ve ‹lân›...92
4.1.2 Kuruluflu Tamamlayan ‹fllemler ...93
4.1.3 Anonim fiirketin Organlar› ...94
4.1.3.1 Anonim fiirketlerde Yönetim Kurulu ...94
4.1.3.2 Anonim fiirketlerde Denetleme ...95
4.1.3.3 Anonim fiirketlerde Genel Kurul ...95
4.2 Anonim fiirketin Kurulufl Kay›tlar› ...96
4.2.1 Sermayenin Tamam›n› fiarts›z Taahhüt Etme fieklinde Kurulufl ..97
4.2.2 Paylar›n Halka Arz Yoluyla Kurulufl ...100
4.3 Sermaye Art›r›lmas›...105
4.3.1 Yeni Hisse Senetleri Ç›kararak Sermaye Art›r›lmas› ...106
4.3.2 De¤er Art›fl Fonunun Sermayeye Eklenmesi...111
4.3.3. Hisse Senedi ‹hraç Primleri...112
4.4 Sermaye Azalt›lmas› ...112
4.4.1 Sermaye Azaltma Nedenleri ...113
4.4.2 Sermaye Azaltma ‹fllemleri ...113
4.4.3 Sermaye Azalt›lmas› ile ‹lgili Muhasebe Kay›tlar› ...114
4.5 Anonim fiirketlerde Tahvil (Borçlanma Senetleri) Ç›kar›lmas› ...115
4.5.1 Tahvillerin Özellikleri ...116
4.5.2 Tahvilde fiekil fiartlar› ...116
4.5.3 Tahvil Türleri ...117
4.5.4 Tahvil Ç›karma Esaslar›...117
4.5.5 Tahvil Ç›karma ‹fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi ...118
4.5.6 Tahvil Faizlerinin Ödenmesiyle ‹lgili Muhasebe Kay›tlar› ...120
4.5.7 Tahvillerin ‹tfas›...122
4.6 Anonim fiirketlerde Kâr Da¤›t›m› ve Muhasebelefltirilmesi ...123
4.7 Anonim fiirketlerde Zarar ...147
4.8 Anonim fiirketlerin Tasfiyesi ...148
4.8.1 Tasfiye ‹fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi ...150
4.8.2 Tasfiyenin ‹flasla Sonuçlanmas› ...163 XI
‹çindekiler
5. L‹M‹TED fi‹RKETLER ...164
5.1 Limited fiirketler Hakk›nda Genel Aç›klamalar ...164
5.2 Limited fiirketlerin Kuruluflu...165
5.2.1 Limited fiirketlerde Kurulufl ‹fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi...167
5.3 Limited fiirketlerde Sermaye De¤iflikli¤i ve Muhasebelefltirilmesi ...169
5.3.1 Limited fiirketlerde Sermaye Art›r›lmas› ...169
5.3.2 Limited fiirketlerde Sermaye Azalt›lmas› ...171
5.4 Limited fiirketlerde Kâr Da¤›t›m› ...171
5.4.1 Limited fiirketlerde Kâr Da¤›t›m›n›n Muhasebelefltirilmesi ...171
5.5 Limited fiirketlerde Zarar Durumu ...177
5.6 Limited fiirketlerde Tasfiye ‹fllemleri ve Muhasebelefltirilmesi ...178
6. SERMAYES‹ PAYLARA BÖLÜNMÜfi KOMAND‹T fi‹RKETLER ...186
6.1 Genel Aç›klamalar ...186
6.2 Sermayesi Paylara Bölünmüfl Komandit fiirketlerin Kuruluflu ...186
6.2.1 Kurulufl ‹fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi ...187
6.3 Sermayesi Paylara Bölünmüfl Komandit fiirketlerde Sermaye De¤ifliklikleri ve Muhasebelefltirilmesi...193
6.3.1 Sermaye Art›r›lmas› ...193
6.3.2 Sermaye Azalt›lmas›. ...196
6.4 Sermayesi Paylara Bölünmüfl Komandit fiirketlerde Kâr Zarar Da¤›t›m› ve Muhasebelefltirilmesi...196
6.4.1 Kâr Da¤›t›m› ve Muhasebelefltirilmesi ...196
6.4.2 Zarar Da¤›t›m› ve Muhasebelefltirilmesi ...203
6.5 Tasfiye ‹fllemleri ve Muhasebelefltirilmesi...204
7. fi‹RKET B‹RLEfiMELER‹ ...207
7.1 Birleflme fiekilleri ...207
7.2 Birleflmenin fiartlar› ...207
7.3 fiah›s fiirketlerinde Birleflme ...209
7.4 Sermaye fiirketlerinde Birleflme ...212
7.5 fiirketlerde Bölünme ...215
7.6 fiirketlerde Tür De¤ifltirme ...216
7.7 Sermaye fiirketlerinde ‹nternet Sitesi Açma Zorunlulu¤u ...217
XII ‹çindekiler
EKLER
Kâr Da¤›t›m Tablolar› ...219
Kollektif fiirket Ana Sözleflme Örnekleri ...222
Komandit fiirket Ana Sözleflme Örnekleri ...228
Anonim fiirket Ana Sözleflme Örnekleri ...233
Limited fiirket Ana Sözleflme Örnekleri ...252
fiirket Kurulufl Bildirim Formu ve Taahhütname ...262
Tekdüzen Hesap Çerçevesi ...263
Tekdüzen Hesap Plan›...266
ARAfiTIRMA KONULARI ...283
SORULAR ...284
D‹Z‹N ...289
YARARLANILAN KAYNAKLAR ...291 XIII
‹çindekiler
XIV
KISALTMALAR
Afi : Anonim fiirket BK : Borçlar Kanunu bkz : bak›n›z
D‹E : Devlet ‹statistik Enstitüsü DPT : Devlet Planlama Teflkilat›
GVK : Gelir Vergisi Kanunu KDV : Katma De¤er Vergisi
KK : Kamu Kesimi
KHK : Kanun Hükmünde Kararname K.te : Komandite
K.ter : Komanditer
krfl : kurufl
KVK : Kurumlar Vergisi Kanunu
m. : madde
MDV : Maddi Duran Varl›klar
s : sayfa
SPK : Sermaye Piyasas› Kanunu TC : Türkiye Cumhuriyeti TL : Türk Liras›
TTK : Türk Ticaret Kanunu TÜ‹K : Türkiye ‹statistik Kurumu vb : ve benzerleri
VUK : Vergi Usul Kanunu
XV
KISALTMALAR
Afi : Anonim fiirket BK : Borçlar Kanunu bkz : bak›n›z
D‹E : Devlet ‹statistik Enstitüsü DPT : Devlet Planlama Teflkilat›
GVK : Gelir Vergisi Kanunu KDV : Katma De¤er Vergisi
KK : Kamu Kesimi
KHK : Kanun Hükmünde Kararname K.te : Komandite
K.ter : Komanditer
krfl : kurufl
KVK : Kurumlar Vergisi Kanunu
m. : madde
MDV : Maddi Duran Varl›klar
s : sayfa
SPK : Sermaye Piyasas› Kanunu TC : Türkiye Cumhuriyeti TL : Türk Liras›
TTK : Türk Ticaret Kanunu TÜ‹K : Türkiye ‹statistik Kurumu vb : ve benzerleri
VUK : Vergi Usul Kanunu
XV
