• Sonuç bulunamadı

Yeni Tip Koronavirüs ün Türk E itim Politikalar Uygulamalar na Etkisi: Milli E itim Bakanl n n ve Yüksekö retim Kurulunun Yeni Düzenlemeleri

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Yeni Tip Koronavirüs ün Türk E itim Politikalar Uygulamalar na Etkisi: Milli E itim Bakanl n n ve Yüksekö retim Kurulunun Yeni Düzenlemeleri"

Copied!
10
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Yeni Tip Koronavirüs’ün Türk E¤itim Politikalar›

Uygulamalar›na Etkisi: Milli E¤itim Bakanl›¤›n›n ve Yüksekö¤retim Kurulunun Yeni Düzenlemeleri

The Impact of the New Coronavirus on the Turkish Education Policy Practices:

New Regulations of the Ministry of National Education and the Council of Higher Education

Ebru Eren

Yeditepe Üniversitesi, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararas› ‹liflkiler (Frans›zca) Bölümü, ‹stanbul İD

Bulafl›c› hastal›klar, insanl›k tarihi boyunca toplumsal yaflam›n flekillen- mesinde önemli bir rol oynam›flt›r. Günümüzde ise yeni tip bir Korona- virüs’ün yol açt›¤› ve Covid-19 olarak adland›r›lan bulafl›c› bir hastal›k or- taya ç›km›flt›r. Çin Halk Cumhuriyeti’nin Vuhan kentinde bafl gösteren bu salg›n, Aral›k 2019 itibari ile tüm dünyaya h›zl›ca yay›lm›flt›r. Bu ko- nuda önlemler alan devletler ise yeni tip Koronavirüs’ün zorunlu k›ld›¤›

yeni toplumsal düzene uygun olarak e¤itim, sa¤l›k, kültür, ulaflt›rma gibi çeflitli alanlarda politikalar belirlemektedir. E¤itim sisteminin bu düzen- den etkilenen alanlar›n bafl›nda oldu¤u düflünülürse, e¤itim politikalar›- n›n etkili bir sosyal devlet politikas› olarak belirlenmesinin ve uygulanma- s›n›n önemli oldu¤u tart›fl›lmazd›r. Söz konusu çal›flma, yeni tip Korona- virüs’ün Türk e¤itim politikalar›na etkisini incelemektedir. Mart 2020’de Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n Türkiye’de ilk Covid-19 vakas›n›n tespit edildi¤ini aç›klamas› ile Milli E¤itim Bakanl›¤› ve Yüksekö¤retim Kurulu ivedilikle yeni düzenlemelere gitmifltir. Söylem çözümlemesine baflvurularak, yeni tip Koronavirüs’ün zorunlu k›ld›¤› bu düzenlemelere iliflkin e¤itim söy- lemleri üzerinde durulacakt›r.

Anahtar sözcükler:Covid-19, e¤itim politikas›, Milli E¤itim Bakanl›¤›, söylem çözümlemesi, Yüksekö¤retim Kurulu.

Infectious diseases have played an important role in social life throughout human history. Recently, an infectious disease caused by a new Coronavirus which is called Covid-19 has emerged. Cropping up in Wuhan, China, this disease has been spreading rapidly all over the world since December 2019. To comply with the new social order, states have been taking measures necessitated by the new Coronavirus and determin- ing policies in various fields such as education, health, culture and trans- portation. Considering that education is one of the most heavily-hit fields, it is indisputably vital that proper education policies are deter- mined and implemented as part of an effective social state policy. This study examines the effect of the new Coronavirus on Turkish education- al policies. Immediately after the Turkish Ministry of Health announced that the first case of Covid-19 was confirmed in Turkey in March 2020, the Ministry of Education (MoNE) and the Council of Higher Education (CoHE) have introduced some new regulations. By applying discourse analysis, the education discourses regarding these regulations required by the new Coronavirus will be discussed.

Keywords:Council of Higher Education, Covid-19, discourse analysis, education policy, Ministry of National Education.

Özet Abstract

E

E

¤itim, devlet ile toplum aras›nda bir nevi köprü gö- revi görmektedir (Wiborg, 2000, s. 238). Her devlet, kendi ideolojisini e¤itim politikalar› arac›l›¤› ile ken- di toplumuna aktarmay› hedeflemektedir (Sönmez, 2011, s.

56). “‹deolojik bir ayg›t” olarak nitelendirilen bu politikalar, bir devletin egemenli¤ini sürdürecek flekilde belirlenmektedir (Althusser, 2010, s. 23). “E¤itim politikalar›” kavram›, belirli bir e¤itim sistemi içinde, zaman›nda ö¤renilmifl olan toplum-

sal kal›plar ile bireyleri yetifltirmek, istenilen zihinsel ve kül- türel özellikler ile bireylerin donanmas›n› sa¤lamak ve ülkede kabul görmüfl olan e¤itim anlay›fl›na göre toplumu flekillen- dirmek amac› ile baflvurulan tüm siyasi ilkeleri, siyasi kararla- r› ve siyasi ad›mlar› içermektedir (Eren, 2018, s. 226).

E¤itim ile siyaset aras›nda kaç›n›lmaz bir ba¤lant› vard›r.

Belirli bir ideolojiye göre belirlenen e¤itim sistemi, toplumun devaml›l›¤›n› sa¤layan siyasi bir araçt›r (Tural ve Karakütük,

‹letiflim / Correspondence:

Dr. Ö¤retim Üyesi Ebru Eren Yeditepe Üniversitesi, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve

Yüksekö¤retim Dergisi / Journal of Higher Education (Turkey), 10(2), 153–162. © 2020 Deomed Gelifl tarihi / Received: Nisan / April 8, 2020; Kabul tarihi / Accepted: Nisan / April 29, 2020

Bu makalenin at›f künyesi / Please cite this article as: Eren, E. (2020). Yeni Tip Koronavirüs'ün Türk e¤itim politikalar›

uygulamalar›na etkisi: Milli E¤itim Bakanl›¤›n›n ve Yüksekö¤retim Kurulunun yeni düzenlemeleri. Yüksekö¤retim Dergisi, 10(2), 153–162. doi:10.2399/yod.20.716645

(2)

1991, s. 19). E¤itim sistemine nitelik kazand›racak olan e¤itim politikalar›n›n do¤ru bir flekilde belirlenmesi ve uygulanmas›, devletin kalk›nmas›nda önemli bir basamak olarak de¤erlendi- rilmektedir. Bu politikalar “siyasi söylem” niteli¤inde olup (Charaudeau, 2002, s. 1), içinde bulundu¤u zamansal ve mekân- sal de¤iflime uyum sa¤layabildi¤i sürece etkili bir sosyal devlet politikas› olarak kabul edilmektedir. Dolay›s›yla, devletin e¤i- tim politikalar› ça¤›n ve toplumsal yaflam›n ihtiyaçlar› do¤rul- tusunda belirlenmelidir. Her daim güncel ve geçerli bir sosyal devlet politikas› olmal›d›r.

Kufl gribi (2005), domuz gribi (2009), Ebola (2014) ve Zika (2016) gibi çeflitli bulafl›c› hastal›klar toplumsal yaflam›n ihtiyaç- lar›n›n belirlenmesinde önemli bir rol oynam›flt›r (National Ge- ographic- History, 2020). Öyle ki bu hastal›klar, e¤itim baflta ol- mak üzere ifl piyasas›, ulaflt›rma, kültür gibi toplumsal yaflama dokunan her alan› do¤rudan etkilemifltir. Son zamanlarda, top- lumsal yaflamda ayn› etkiyi yaratan yeni bir bulafl›c› hastal›k or- taya ç›km›flt›r (Dünya Sa¤l›k Örgütü [DSÖ], 2020). Yeni tip bir Koronavirüs’ün yol açt›¤› ve “Covid-19” olarak adland›r›lan bu hastal›k, Çin Halk Cumhuriyeti’nin Vuhan kentinde bafl göster- mifltir ve Aral›k 2019 itibari ile tüm dünyaya h›zl›ca yay›lm›flt›r (Johns Hopkins University, 2020). 11 Mart 2020 tarihinde DSÖ, Covid-19’u “pandemi” (tüm dünya genelinde salg›n) ola- rak ilan etmifltir.

Yeni tip Koronavirüs’ün tüm dünyada yay›lma h›z› dikkate al›nd›¤›nda, hastal›¤›n enfekte olmufl bireylerde normal bir grip gibi seyretmesine ra¤men yafll› (60 yafl ve üstü), kronik bir has- tal›¤› veya ba¤›fl›kl›k sistemi zay›f olan bireylerde risk grubunda olduklar› için ölüme yol açabildi¤i görülmüfltür (Çin Hastal›k Kontrol ve Korunma Merkezi, 2020). Bu yeni tip Koronavi- rüs’e maruz kalmamak, bir baflka deyiflle, Covid-19’un art›k da- ha fazla yay›lmas›n› önlemek için en etkili yöntemlerden birisi

“sosyal izolasyon” (self-isolation) olarak belirtilmifltir. Bireylerin toplumsal yaflamdan uzaklaflt›r›l›p kendilerini ev ortam›nda ko- rumalar›, dolay›s›yla sosyal izolasyon hedeflenmifltir (Ashour, Elkhatib, Rahman ve Elshabrawy, 2020, s. 8).

Bu hedefler do¤rultusunda acil önlemler almaya bafllayan devletler ise yeni tip Koronavirüs’ün zorunlu k›ld›¤› yeni top- lumsal düzene uygun olarak e¤itim, sa¤l›k, kültür, ulaflt›rma gi- bi çeflitli alanlarda sosyal politikalar ile dönüflüme devam etmek- tedir. Aral›k 2019 tarihinden günümüze yani Mart 2020’ye (tah- minlere göre ise Nisan 2021’e kadar) (‹ngiliz Kamu Sa¤l›¤› Bri- mi, 2020), virüsün tüm dünyaya yay›larak etkisi alt›na ald›¤› dev- letler sosyal politika ba¤lam›nda yeni düzenlemelere gitmekte, yeni modeller gelifltirmektedir. Öyle ise siyaset ve biyolojik ya- flam aras›nda bir ba¤lant› vard›r. Biyolojik süreçlere ba¤l› olarak devletler ça¤›n ve toplumsal yaflam›n ihtiyaçlar›na odaklanmak- tad›r; “biyopolitik” bir dönüflüme gitmektedir (Foucault, 2004).

E¤itim sistemleri de bu düzenden etkilendi¤ine göre e¤itim politikalar›n›n etkili bir sosyal devlet politikas› olarak uygulan- mas› önemlidir. Bu çal›flma, yeni tip Koronavirüs’ün Türk e¤i- tim politikalar›na etkisini incelemektedir. Virüsün e¤itim poli- tikalar›na etkisi hangi düzenlemelerde görülmüfltür? Sa¤l›k Ba- kan›, 10 Mart 2020 tarihinde TBMM Sa¤l›k, Aile, Çal›flma ve Sosyal ‹fller Komisyonunda salg›n ile ilgili yapt›¤› sunumdan sonra 11 Mart 2020 tarihinde ülkede ilk Covid-19 vakas›n›n tespit edildi¤ini aç›klam›flt›r (Sa¤l›k Bakanl›¤›, 2020b, 11 Mart, TS‹ 00:30). Bu aç›klaman›n ard›ndan, 12 Mart 2020 tarihinde Milli E¤itim Bakanl›¤› (MEB), 13 Mart 2020 tarihinde ise Yük- sekö¤retim Kurulu (YÖK) taraf›ndan yap›lan aç›klamalarda Covid-19 hakk›nda bilgilendirme notlar› ve önlemler paylafl›l- m›flt›r. Yeni tip Koronavirüs’ün tüm dünyaya zorunlu k›ld›¤›

e¤itim politikalar› uygulamalar›ndaki yeni düzenlemeler ince- lenecektir.

Dünyada Yeni Tip Koronavirüs ve E¤itim Politikalar› Uygulamalar›nda Yeni Düzenlemeler

Dünya Sa¤l›k Örgütü verilerine göre, 20 Nisan 2020 tari- hi TS‹ 11:45 itibari ile yeni tip Koronavirüs tüm dünyada 2.246.291 tespit edilmifl vakaya ve 152.707 ölüme yol açm›flt›r (DSÖ, 2020) (TTTfiekil 1).

Haritada görüldü¤ü üzere, yeni tip Koronavirüs’ten en çok etkilenen devletlerin bafl›nda Amerika Birleflik Devletleri (695.353 tespit edilmifl vaka), ‹spanya (191.726 tespit edilmifl vaka), ‹talya (175.925 tespit edilmifl vaka), Almanya (139.897 tespit edilmifl vaka), Birleflik Krall›k (114.221 tespit edilmifl va- ka), Fransa (110.721 tespit edilmifl vaka), Çin (84.223 tespit edilmifl vaka), Türkiye (82.329 tespit edilmifl vaka), ‹ran (82.211 tespit edilmifl vaka), Rusya (42.853 tespit edilmifl vaka), Belçika (37.183 tespit edilmifl vaka) ve Brezilya (33.682 tespit edilmifl vaka) gelmektedir (DSÖ, 2020, 20 Nisan, TS‹ 11:45). Tüm dünya geneli Koronavirüs ile mücadele etmekte, bu virüsten kaynakl› olarak vaka ve ölüm say›s› her geçen gün artmaktad›r.

Yukar›da belirtilen devletler d›fl›nda kalan devletlerde tespit edilmifl olan vaka say›s› 30.000’in alt›nda seyretmektedir.

Yeni tip Koronavirüs önlemleri kapsam›nda öncelikli olarak e¤itim politikalar› uygulamalar›nda yeni düzenlemelere gidilmifl- tir. Covid-19’un tüm dünya genelinde yay›lmas›n› önlemek ad›na, 191 devlet, çeflitli e¤itim kurumlarda okuyan 1.575.270.054 ö¤- renci için e¤itime ara vermifltir. Bu 191 devletin 187’si tüm dev- let genelinde e¤itime ara vermifltir. Geriye kalan 4 devlet (Ame- rika Birleflik Devletleri, Kanada, Grönland, Rusya ve Avustralya) ise sadece bölgesel olarak e¤itim kurumlar›nda bir süreli¤ine e¤i- timi durdurmufltur (Birleflmifl Milletler E¤itim Bilim ve Kültür Örgütü [UNESCO], 2020a, 20 Nisan, TS‹ 12:00). Dolay›s›yla,

(3)

yeni tip Koronavirüs’ten kaynakl› olarak tüm dünya genelinde e¤itime ara verildi¤ini söylemek mümkündür.

TTTfiekil 2’deki haritada görüldü¤ü üzere, 191 devletten sa- dece 4 devlet e¤itime sadece bölgesel olarak ara vermifltir. Oy- sa yeni tip Koronavirüs’ün en çok etkiledi¤i Amerika Birleflik Devletleri’nde, tüm devlet genelinde de¤il sadece Kaliforniya, Florida, Georgia, Indiana, Kentucky, Massachusetts, New York, New Jersey, Pennsylvania, Tennessee, Texas, Virginia ve Washington eyaletlerinde bölgesel olarak e¤itime ara verilmifl- tir. Amerika Birleflik Devletleri ile ayn› do¤rultuda, bu virüsün en çok etkiledi¤i devletlerin onuncusu olan Rusya ve on üçün- cüsü olan Avusturya sadece bölgesel olarak e¤itim kurumlar›n- da bir süreli¤ine e¤itimi durdurmufltur. Ancak yeni tip Korona- virüs’ün s›ras› ile en çok etkiledi¤i ‹spanya, ‹talya, Almanya, Bir- leflik Krall›k, Fransa, Çin, Türkiye, ‹ran, Belçika ve Brezilya gi- bi devletlerin, e¤itim politikalar›nda daha kat› önlemler almas›- n›n sonucunda tüm devlet genelinde e¤itime ara verildi¤i görül- mektedir (UNESCO, 2020a). Her devlet, e¤itim politikalar›

uygulamalar›nda yeni düzenlemeler getirmifltir.

Covid-19 adl› bu salg›ndan korunmak için sosyal izolasyonu hayata geçirmek gerekti¤ini hat›rlatmakta yarar vard›r. Sosyal devlet politikalar›, ça¤›n ve toplumsal yaflam›n ihtiyaçlar›n› göz önünde bulundurmal›d›r. Bu nedenler ile e¤itim politikalar›

tüm dünya genelinde gözden geçirilmifl, Yeni tip Koronavi- rüs’ün zorunlu k›ld›¤› bu yeni toplumsal düzende acil önlemler al›nm›flt›r. Öncelikle okullar devlet genelinde ya da bölgesel olarak bir süreli¤ine kapat›l›r iken e¤itim sistemleri “uzaktan e¤itimi” (belli bir süre içinde yo¤unlaflt›r›lm›fl e¤itim) destekle- yecek flekilde düzenlenmifltir. Elektronik e¤itim a¤lar›nda, in- ternet sitelerinde, televizyon kanalar›nda e¤itim programlar› bu kapsamda devreye girmeye bafllam›flt›r. Uzaktan e¤itim ça¤›n›n temelleri böylece at›lm›flt›r.

Örne¤in, yeni tip Koronavirüs’ün en çok etkiledi¤i ‹talya’da

“La scuola continua - Supports education and learning of school stu- dents” ve “Nuovo Coronavirus”, bu virüsün ortaya ç›karak etkile- di¤i Çin’de “National cloud-platform for educational resources and public service”, Fransa’da “Ma classe à la maison”, Kore’de “Edu- cational Broadcasting System”, Japonya’da “MEXT” ve “Future Classroom” ve Lübnan’da “MEHE” adl› elektronik e¤itim a¤› ile uzaktan e¤itime geçilmifltir. Di¤er taraftan, ‹ran’da Milli E¤i- tim Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanan bir televizyon program› ve Kuveyt’te “MOE” adl› bir internet sitesi ile uzaktan e¤itim des- teklenmifltir (UNESCO, 2020b). Dünyada farkl› örnekler bu- lunmaktad›r. Türkiye’de de e¤itim politikalar› uygulamalar›nda yeni düzenlemelere gidilmifltir. Bu çal›flmada, söylem çözümle- mesi yöntemine baflvurarak bu toplumsal dönüflümü inceleme- nin önemi budur.

TTTfiekil 1.Yeni tip Koronavirüs’ün dünyadaki konumu (Kaynak: DSÖ, 2020, 20 Nisan).

(4)

Türk E¤itim Politikalar› Uygulamalar›nda Yeni Düzenlemeleri ‹nceleme Yöntemi Olarak “Söylem Çözümlemesi”

Latince “discursus” kökünden gelen ve kapsam› her geçen gün geniflleyen “söylem” kavram›, “söz”, “anlat›”, “anlat›m bi- çimi”, “sözce”, “tümce”, “dil”, “slogan”, “görüfl” ve “ö¤reti” an- lamlar›na gelmektedir (Günay, 2013, s. 18). “Söylem çözümle- mesi” ya da “söylem analizi”, siyaset bilimi, e¤itim bilimi, sos- yoloji, dilbilim gibi birçok sosyal bilimler temel alan›n› ilgilen- diren ve daha çok nitel olan bir araflt›rma yöntemidir. Bu arafl- t›rma yönteminde baflvurulan iki temel yaklafl›m betimleme ve de¤erlendirmedir. Söylem çözümlemesine dayal› bir bilimsel araflt›rma, (sözlü veya yaz›l› bir) söylemin belirli bir ba¤lam›n özelliklerine göre betimlenmesine ve de¤erlendirilmesine da- yanmaktad›r (Maingueneau, 1991). Çünkü söylemin çözümlen- mesi, ancak içinde bulundu¤un ba¤lam›n özelliklerinin çözüm- lenmesi ile mümkündür (Charaudeau ve Maingueneau, 2002).

Söz konusu çal›flman›n sorunsal› olan e¤itim politikalar›, bir devletin toplumsal-kültürel, ekonomik ve siyasi durumunun bir yans›mas› oldu¤u için söylem niteli¤indedir (Eren, 2018, s.

226). Yeni tip Koronavirüs’ün yay›lmas›n›n ard›ndan tüm dev- letler e¤itim politikalar›n› etkili bir sosyal devlet politikas› ola- rak uygulamak için yeni toplumsal düzenlemeler getirmifltir. Bu konuda, e¤itim kurumlar›nda bir süreli¤ine e¤itime ara veril- mesine iliflkin söylemler öne ç›kmaktad›r. Bu kurumlar, toplu- mun her s›n›f›ndan ö¤renciye ve ö¤retmene hizmet etti¤i için e¤itime ara verilmesi bulafl›c› hastal›klar›n yay›lmas›n›n azalma- s›nda çok önemli bir role sahiptir. Bununla birlikte, ö¤rencileri e¤itimden al›koymamak ve e¤itimin süreklili¤ini sa¤lamak için toplumsal önlemlerin al›nmas› gerekmektedir (Amerika Birleflik Devletleri Hastal›k Kontrol ve Korunma Merkezleri, 2020).

Bu noktada, devletlerin e¤itim politikalar› ile ilgili söylem- lerinde UNESCO’nun yeni tip Koronavirüs karfl›s›nda ald›¤›

önlemlerin dikkate al›nmas› gerekmektedir. Her ne kadar e¤i- tim kurumlar› belli bir süre için kapat›lm›fl olsa da bu durum toplumsal ve iktisadi sorunlar yaratabilmektedir. Bu ara, toplu- mun her s›n›f›n› etkilemek ile birlikte maddi güçlükler yaflayan ailenin çocuklar›n› daha çok etkilemektedir. E¤itim-ö¤retim dönemine bir anda ara vermifl olmak, uzaktan e¤itimde planla- ma ve uygulama eksikli¤i, ö¤renci ve velilerde gidiflata dair bil- gi eksikli¤i, uzaktan e¤itime eriflimde olanaks›zl›k, ücretlerin

TTTfiekil 2.Yeni tip Koronavirüs’ten kaynakl› olarak dünyada e¤itime ara veren devletler (Kaynak: UNESCO, 2020a, 20 Nisan).

Covid-19 kaynakl› olarak dünyada e¤itime ara veren devletler

Bölgesel Ülke genelinde

(5)

ödenmemesi gibi sorunlar do¤urabilmektedir. Bu sorunlar, her devletin, uzaktan e¤itim için gerekli olan kendi altyap›s›n› sa¤- lamas› durumunda çözülecektir (UNESCO, 2020b).

Dolay›s›yla, ba¤›nt›sal modele baflvurulan bu çal›flmada, ye- ni tip Koronavirüs ve e¤itim politikalar› aras›nda olan neden- sonuç iliflkisinin ortaya ç›kar›lmas› için iki kavram ayn› sorunsal ba¤lam›nda ele al›nm›flt›r. E¤itim politikalar› toplumun de- vaml›l›¤›n› sa¤layan siyasi bir araç oldu¤u için bu virüsün yay›l- mas› ile bafllayan dönemin ihtiyaçlar› do¤rultusunda e¤itim po- litikalar›n›n sosyal devlet politikas› olarak belirlenmesi ve uygu- lanmas› art›k kaç›n›lmaz olmufltur. Söz konusu çal›flmada ne- densel ve karfl›laflt›rma model(in)e baflvurulmufl, dünyada yeni dönemde e¤itim politikalar›nda uygulamaya koyulan düzenle- meler ve UNESCO’nun ald›¤› önlemler ile temellendirilmifl- tir. Amaç, MEB ve YÖK’ün Türk e¤itim politikalar›nda ivedi- likle uygulamaya koydu¤u yeni düzenlemeleri söylem çözüm- lemesi ile incelemektir: Türkiye’de biyopolitik sürece ba¤l›

olan bu politika uygulamalar›, sosyal devlet politikalar› ile ne ölçüde örtüflmektedir?

Milli E¤itim Bakanl›¤›n›n E¤itim Politikalar›

Uygulamalar›nda Yeni Düzenlemeler

Türkiye’de ilk Covid-19 vakas›n›n tespitinin aç›klanmas›n›n ard›ndan 12 Mart 2020 tarihinde Cumhurbaflkanl›¤› bünyesin- de yap›lan bir toplant›da çeflitli alanlarda yeni tip Koronavirüs’e karfl› al›nacak olan önlemler görüflülmüfltür. Cumhurbaflkanl›¤›

Sözcüsü arac›l›¤› ile toplumsal yaflamdaki bu dönüflüm kamuo- yu ile paylafl›lm›flt›r. MEB’in e¤itim politikalar› kapsam›nda ive- dilikle uygulamaya koydu¤u yeni düzenlemeler flu flekilde ifade edilmifltir:

“Öncelikle ilk, orta ve lise düzeyindeki okullar 16 Mart ta- rihiden itibaren bir hafta tatil edilecek ve dolay›s›yla ara tatil ön- ceye al›nm›fl olacakt›r. Daha sonra 23 Mart tarihi itibar›yla da uzaktan e¤itim yöntemiyle internetten ve televizyon kanallar›n- dan ö¤rencilerimizin e¤itimlerine devam etmeleri imkân› sa¤la- nacakt›r. Bu konuda Milli E¤itim Bakanl›¤›m›z güzel kapsaml›

bir çal›flma yapt›lar. Bunun nas›l olaca¤›na dair bilgilendirmeyi de Milli E¤itim Bakanl›¤›m›z, Bakan›m›z ve ilgili e¤itim mü- dürlerimiz kamuoyuyla paylaflacaklar, ailelerle bunun nas›l ola- ca¤›n› da kendileri paylaflacaklar.” (Cumhurbaflkanl›¤› Sözcülü-

¤ü, 2020).

Yukar›da verilen e¤itim politikalar› söylemine bak›ld›¤›nda, Türkiye’de Covid-19 salg›n›n›n yay›lmas›n› önlemek için yap›- lan ilk acil düzenlemenin 16 Mart 2020 tarihi itibari ile ilkö¤re- tim ve ortaö¤retim kurumlar›nda e¤itime ara verilmesi ve böy- lece daha önceden planlanm›fl olan ara tatilin tarihinin öne çe- kilerek de¤ifltirilmesi oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Türkiye’de tespit edilmifl olan ilk vakan›n 10 Mart 2020 tarihinde aç›klanmas›n›n

ard›ndan, 23 Mart 2020 tarihine kadar MEB’e ba¤l› olan tüm kurumlarda e¤itime bir hafta süresince ara verilece¤i, bir hafta- dan sonra ise bu kurumlarda elektronik e¤itim a¤› veya televiz- yon kanallar› arac›l›¤› ile uzaktan e¤itime geçilece¤i bildirilmifl- tir. Bu süreçte ö¤retmenlerin durumu ile ilgili ileri bir tarihte aç›klama olaca¤› eklenmifltir. Bu söylemin, UNESCO’nun e¤i- tim politikalar›nda ald›¤› önlemler ile benzerlik gösterdi¤i aç›k- t›r: Bir sosyal devlet politikas› olarak e¤itim politikalar›, ça¤›n ve toplumsal yaflam›n ihtiyaçlar›n› göz önünde bulundurmal›d›r.

MEB bu yönde e¤itim politikalar› uygulamalar›n› gözden geçi- rerek, sosyal izolasyona dayal› uzaktan e¤itime geçmifltir.

Cumhurbaflkanl›¤› Sözcülü¤ünün ard›ndan, 14 Mart 2020 tarihinde MEB, e¤itim politikalar› uygulamalar›nda yeni dü- zenlemeler hakk›nda ayr›nt›l› bilgiler paylaflmaya bafllam›flt›r.

Aile Bakanl›¤› ise anas›n›f›, krefl, gündüz bak›mevi ve kurslarda e¤itime ara verildi¤ini duyurmufltur. Bu çerçevede, daha önce- den 1–10 Nisan 2020 tarihleri aras›nda planlanm›fl olan ara ta- tilin 16–20 Mart 2020 tarihinde uygulanaca¤› ve 23–27 Mart 2020 tarihi itibari ile e¤itim-ö¤retim y›l›na uzaktan e¤itim ile devam edilece¤i do¤rulanm›flt›r. Yeni tip Koronavirüs’ün etkisi ile e¤itim politikalar›nda birçok uygulaman›n biyopolitik bir dönüflümden geçti¤i gözlemlenmektedir. MEB bu konuda afla-

¤›daki söylemlerde bulunmufltur:

“Ailelerimizin bizimle ifl birli¤i içinde olmalar› çok önemli.

Biz gerekli altyap›y› ulusal ölçekte sa¤lad›k; velilerimizin de ka- t›l›m›yla e¤itimi zenginlefltirece¤iz. Uzaktan e¤itimle ilgili ola- rak tüm süreci hafta içi size simülasyonlar ile anlataca¤›z. Ders- lerin nas›l izleyece¤ini, hangi kanallardan yay›n alabilece¤inizi, E¤itim Biliflim A¤›’n›n (EBA) kullan›m›n› örnek videolarla ak- taraca¤›z.” (MEB, 2020m, 14 Mart).

Bu söylemde, Türkiye’de uzaktan e¤itim için gerekli olan altyap›n›n ve haz›rl›¤›n sa¤land›¤› ifade edilmifltir. Bu aflamada ö¤retmenlerin, ö¤rencilerin ve velilerin ifl birli¤i içinde olmas›- n›n önemi ve bir “Destek Paketinin” (“Veli Kufla¤›”) haz›rlan- d›¤› vurgulanm›flt›r. Türkiye Radyo ve Televizyon kanallar›

“TRT EBA TV’de” ve E¤itim Biliflim A¤› (EBA) arac›l›¤› ile uzaktan e¤itimin yap›laca¤› aç›klanm›flt›r. E¤itim politikalar›n›n sosyal devlet politikas› olarak uygulanabilmesi için tüm ülke ge- nelinde e¤itime eriflimin sa¤lanmas› önemlidir. Bu kapsamda, 23 Mart 2020 tarihinde yap›lacak olan ilk uzaktan e¤itim dersi- nin Milli E¤itim Bakan› taraf›ndan verilece¤i duyurulurken uzaktan e¤itimin içeri¤ine iliflkin afla¤›daki söylemlerde bulun- mufltur:

“23 Mart haftas› itibar›yla hangi saatte, hangi ders, etkinlik veya oyunun, ne flekilde, nas›l yap›laca¤›na iliflkin planlamalar ve altyap›ya iliflkin haz›rl›klar›m›z tamam. Deneme çal›flmalar›- m›z sürüyor. Bunu detayl› olarak ifade edece¤iz. Gün içerisinde belirli derslere iliflkin, içerikler söz konusu olacak. Sadece ders

(6)

yok. Oyunlar, etkinlikler, rehberlik de var. Belirtilen saatlerde izleyemeyen ö¤renciler için tekrar yay›nlar da olacak.” (MEB, 2020l, 17 Mart).

Bu söylemlerin do¤rultusunda, TRT EBA TV ve EBA üze- rinden yap›lacak olan uzaktan e¤itim ile ilgili ilkokul, ortaokul ve lise düzeyleri için uydu frekans bilgileri, yay›n platform bilgileri ve ders programlar› kamuoyu ile paylafl›lm›flt›r (MEB, 2020a, 22 Mart). ‹lkokul ve ortaokullar için günde iki dersten oluflan bir sa- atlik bir ders program› (dersler s›ras› ile Türkçe, Matematik, Ha- yat Bilgisi, ‹ngilizce, Fen Bilimleri, Sosyal Bilgiler, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Arapça), liseler için ise günde üç dersten oluflan bir saat otuz dakikal›k bir ders program› oluflturulmufltur (ders- ler s›ras› ile Türk Dili ve Edebiyat›, Matematik, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Tarih, Kimya, Matematik, Biyoloji, Fizik, Co¤raf- ya, Felsefe, ‹ngilizce, ‹nk›lap Tarihi ve Atatürkçülük). Bir saatlik veya bir saat otuz dakikal›k günlük bu ders programlar›na “et- kinlik kufla¤›” da dahil edilmifltir. Yeni tip Koronavirüs’ün etkisi ile uzaktan e¤itim ça¤›na geçmifl olmak ile birlikte bu yöntemin içeri¤ini ve iflleyiflini sorgulamakta yarar vard›r.

Yeni tip Koronavirüs’ün yay›lmas›n›n azalmas› için uzaktan e¤itim önemsenmifl, MEB’in uygulad›¤› tüm yeni düzenlemeler sosyal izolasyon temeline oturtulmufltur. Örne¤in, bu anlamda Aç›k Ö¤retim Lisesi, Sürücü Kursu gibi bakanl›¤›n tüm s›navla- r› ileri bir tarihe ertelenmifltir (MEB, 2020i, 16 Mart). Covid-19 adl› salg›na karfl› al›nan önlemler kapsam›nda, ö¤renciler/veliler ile “Psikolojik Destek Paketi” ve “Uzaktan E¤itim Yak›ndan ‹l- gi Seti” paylafl›lm›flt›r (MEB, 2020e, 18 Mart ve 16 Nisan). Bu salg›na karfl›, MEB’in belirledi¤i Mesleki ve Teknik Liselerde dezenfektan üretimine oldukça destek verilmifltir. Bu üretimi yapabilecek olan liselerin say›s› tüm ülke genelinde artt›r›lm›fl- t›r. Afla¤›da, söylemler yer almaktad›r:

“Bu konuda da piyasan›n koflullar›n› göz önüne alarak ihti- yaçlar›m›z› h›zla karfl›layabilmek için mesleki ve teknik ortaö¤- retimde temizlik malzemelerinin üretimine a¤›rl›k verdik. fiu ana kadar 28 mesleki ve teknik Anadolu lisemiz bu sürece çok önemli katk› sa¤lad›lar. Arkadafllar›m›z üretim yapan okul say›- s›n› art›rmak için geçen hafta çal›flmalar›n› tamamlad›lar ve 16 okulumuz daha üretime bafllad›. Böylece 44 okulumuz temizlik malzemeleri üretmeye bafllad›lar. fiimdi kapasitemiz daha da artt›. Nisan ay› bafl›na kadar üretim yapabilecek okul say›m›z›

100’e ç›kartaca¤›z. Çal›flmalar gayet baflar›l› bir flekilde devam ediyor.” (MEB, 2020i, 16 Mart).

Yukar›da belirtilen dezenfektan üretiminin yan› s›ra, belirli Mesleki ve Teknik Liselerde, çeflitli Bilim ve Sanat Merkezle- rinde (B‹LSEM), N95 tipi cerrahi maskelerin, tek kullan›ml›k çatal-b›çaklar›n, tek kullan›ml›k önlüklerin, yüz koruyucu siper- lerin ve N95 maske makineleri üretimi hedeflenmifltir (MEB, 2020b; 2020c; 2020d; 2020f; 2020g; 2020h; 2020j; 2020k). Türk

e¤itim politikalar›nda üretim temelli olarak tasarlanan ve mesle- ki e¤itimin önemini vurgulayan bu yeni toplumsal düzenleme- ler, Türkiye’de son zamanlarda yaflanan dezenfektan veya mas- ke gibi virüsten korunma ürünlerinin tedarik güçlü¤üne karfl›

bir çözüm niteli¤indedir. Köy Enstitüleri Döneminde de vurgu- lanm›fl oldu¤u üzere, “e¤itim, ifl birli¤i ve üretim” içindir (Ton- guç, 1970). Dolay›s›yla, bu biyopolitik sürece ba¤l› olarak ülke- de toplumsal yaflam›n acil ihtiyaçlar›na odaklan›lm›fl, e¤itim po- litikalar›n›n bu yönde gelifltirilmesi hedeflenmifltir.

Tüm bu hedefler, UNESCO’nun e¤itim politikalar›nda al- d›¤› önlemler ile örtüflmektedir. Yeni tip Koronavirüs’e önlem olarak MEB’in bu politika uygulamalar›nda hayata geçirdi¤i ye- ni düzenlemelerin tümü sosyal izolasyon temelinde belirlen- mifltir. Virüsün yay›lma h›z›ndan kaynakl› olarak, öncelikle MEB’e ba¤l› olan okullar bir süreli¤ine kapat›larak ülke gene- linde uzaktan e¤itime geçilmifltir. E¤itim politikalar›n›n, sosyal devlet politikas› olmas›n›n gereklili¤i düflünülür ise uzaktan e¤i- timin devlet televizyon kanallar› veya ortak bir elektronik e¤i- tim a¤›nda uygulanmas› e¤itime eriflimi kolaylaflt›ran bir etmen oldu¤u varsay›labilir. Burada sorgulanmas› gereken nokta, uzaktan e¤itime eriflimde ö¤rencilerin f›rsat eflitli¤i durumu baflta olmak üzere, bu uzaktan e¤itim altyap›s›n›n, içeri¤inin, ifl- leyiflinin ve süresinin yeterlili¤idir.

MEB, bünyesinde kurdu¤u “E¤itim Biliflim A¤› Kontrol Merkezi” ile bu biyopolitik sürece ba¤l› olarak belirlenen e¤i- tim politika uygulamalar›n› takip etti¤ini duyurmufltur. “Goog- le Dijital Atölye” platformunun sundu¤u dijital pazarlama, kod- lama gibi e¤itimler ile uzaktan e¤itimin içeri¤i çeflitlendirilmifl- tir (MEB, 2020f, 19 Nisan). 25 Mart 2020 tarihinde Bakanl›¤›n yapt›¤› bas›n aç›klamas›nda, Türkiye’de ilkö¤retim ve ortaö¤re- tim baflta olmak üzere anas›n›f›, krefl, gündüz bak›mevi ve kurs gibi e¤itim veren tüm kurumlarda, 30 Nisan 2020 tarihine ka- dar e¤itime uzaktan e¤itim ile devam edilece¤i bildirilmifltir.

ÖSYM’nin düzenledi¤i merkezi s›navlar ile ilgili olarak (“Lise- ye Geçifl S›nav›nda” LGS ve “Yüksekö¤retim Kurumlar› S›na- v›nda” YKS), ö¤rencilerin ikinci dönem konular›ndan sorumlu olmayaca¤› aç›klanm›flt›r. Bu y›l LGS’nin 7 Haziran 2020 tari- hinde yap›laca¤› duyurulurken, bu s›nava iliflkin örnek bir soru kitap盤› yay›mlanm›flt›r.

LGS ve YKS haz›rl›¤›nda olan tüm ülke genelindeki seki- zinci ve on ikinci s›n›f ö¤rencileri için “EBA Canl› S›n›f” uygu- lamas›na geçilmifltir. Bu uygulama kapsam›nda ö¤renciler, mer- kezi olarak uygulanan uzaktan e¤itimin ötesinde, kendi ö¤ret- menleri ve kendi s›n›f arkadafllar› ile dersleri çevrimiçi olarak ifl- lemeye bafllam›flt›r (MEB, 2020a, 18 Nisan). Bu anlamda, yeni tip Koronavirüs’ün etkisi ile Türkiye’deki güncel e¤itim politi- kalar› uygulamalar›n›n ö¤rencilerin ihtiyaçlar› do¤rultusunda belirlendi¤i ifade edilebilir. Nitekim MEB’in bir söylemine gö- re Türkiye, yeni tip Koronavirüs nedeni ile tüm ülke genelinde

(7)

aral›ks›z olarak uzaktan e¤itim veren Çin’den sonra ikinci ülke olmufltur (MEB, 2020f, 19 Nisan). Bu noktada, Türkiye’de bu biyopolitik süreçte bafllat›lm›fl olan uzaktan e¤itimin niteli¤inin gelifltirilerek uzun vadede süreklili¤i sa¤lanmal›d›r. MEB’in e¤itim politikalar›, YÖK’ün e¤itim politikalar› ile bir bütünlük oluflturmal›d›r; yüksekö¤retimde uygulamaya koyulan yeni dü- zenlemeleri incelemenin önemi budur.

Yüksekö¤retim Kurulunun E¤itim Politikalar›

Uygulamalar›nda Yeni Düzenlemeler

Türkiye’de tespit edilmifl olan ilk vakan›n 11 Mart 2020 ge- cesi aç›klanmas›n›n ard›ndan, yine 11 Mart 2020 tarihinde ‹stan- bul’da bulunan Kadir Has Üniversitesi e¤itime bir süreli¤ine ara verdi¤ini, Bahçeflehir Üniversitesi uzaktan e¤itime geçti¤ini, Bo-

¤aziçi Üniversitesi ise daha önceden 20–26 Nisan 2020 tarihleri aras›nda planlanm›fl oldu¤u bahar tatilini 16–29 Mart 2020 ta- rihleri aras›nda yapaca¤›n› bildirmifltir (Sözcü Gazetesi, 2020, 11 Mart). 12 Mart 2020 tarihinde Cumhurbaflkanl›¤› bünyesinde yap›lan acil toplant› sonras›, 13 Mart 2020 tarihinde YÖK yeni tip Koronavirüs’ün zorunlu k›ld›¤› yeni toplumsal düzene uygun olarak e¤itim politikalar›n›, on dört maddelik bir bilgilendirme notu ile kamuoyu ile paylaflm›flt›r. Türk e¤itim politikalar›n›n yüksekö¤retim düzeyindeki biyopolitik dönüflümü böylece bafl- lat›lm›flt›r.

Söylem niteli¤indeki bu bilgilendirme notunda, tüm yükse- kö¤retim kurumlar›n›n YÖK’ün koordinasyonunda ve kurulun e¤itim politikalar› kapsam›nda ald›¤› kararlar do¤rultusunda ha- reket etmesinin gere¤i vurgulanm›fl, bu kurumlardan Covid-19 salg›n›na karfl› bir komisyon oluflturmalar› istenmifltir (YÖK, 2020b, 13 Mart). Bu çerçevede, 16 Mart 2020 tarihi itibari ile yüksekö¤retim kurumlar›n›n e¤itime üç haftal›k bir ara verilece-

¤i aktar›lm›flt›r. Yeni tip Koronavirüs’e karfl› yafll› (60 yafl ve üs- tü), kronik bir hastal›¤› veya ba¤›fl›kl›k sistemi zay›f olan birey- ler risk grubunda olduklar› için bu kapsama giren ve “Rektör, Dekan, Enstitü veya Yüksekokul Müdürleri” d›fl›nda kalan tüm idari ve akademik personel 16 Mart 2020 tarihi itibari ile idari izinli say›lm›flt›r. Söz konusu e¤itim politikalar› uygulamalar›, sosyal izolasyon temellidir.

Türkiye’de yüksekö¤retim kurumlar›n›n bünyesinde olan dil haz›rl›k s›n›flar›, ön lisans, lisans ve lisansüstü programlar›n- da gerçeklefltirilen e¤itim-ö¤retim faaliyetleri, toplumsal-kültü- rel faaliyetler, Mevlana veya Erasmus gibi ulusal/uluslararas›

akademik de¤iflim programlar› ve akademik içerikli toplant›lar tümü ile iptal edilmifltir. 2020 y›l› ÖSYM s›nav takvimi güncel- lenmifl, Yabanc› Dil Bilgisi Seviye Tespit S›nav›, Akademik Per- sonel ve Lisansüstü E¤itim Girifl S›nav›, Askeri Ö¤renci Aday Belirleme S›nav›, ‹fl Yeri Hekimli¤i ve ‹fl Güvenli¤i Uzmanl›¤›

S›nav› gibi tüm merkezi s›navlar ileri bir tarihe ertelenmifltir (Ölçme, Seçme ve Yerlefltirme Merkezi Bakanl›¤› [ÖSYM],

2020, 19 Mart). Yeni tip Koronavirüs’ten kaynakl› olarak Türk e¤itim politikalar›nda birçok uygulama biyopolitik bir dönü- flümden geçmektedir.

Yüksekö¤retim kurumlar›nda e¤itime ara verilecek olmas›, Covid-19 salg›n›n›n daha büyük bir çapta yay›lmamas› için al›- nan bir önlemdir. Bununla birlikte, bu kurumlarda e¤itimin sü- reklili¤ini sa¤lamak için uzaktan e¤itim yöntemi devreye sokul- mufltur (YÖK, 2020e). T›pk› UNESCO’nun e¤itim politikala- r›nda ald›¤› önlemlerde de oldu¤u gibi, YÖK, son y›llarda des- tekledi¤i “Yüksekö¤retimde Dijital Dönüflüm Projesi” ile uzak- tan e¤itimin tüm ülke genelinde büyük bir ivme kazanaca¤›n›

aç›klam›flt›r: Türkiye’de bulunan toplam 205 üniversitenin 123’ünün uzaktan e¤itim araflt›rma ve uygulama merkezinde bu proje yürütülmektedir. Bu yönde, yüksekö¤retim kurumlar›n›n tamam›n›n bu projeye dahil olmas› hedeflenmektedir. Yeni tip Koronavirüs’ün e¤itim politikalar›na etkisi sonucu, h›zl›ca geçi- len bu uzaktan e¤itim ça¤›nda “dönüflüm projesi” önemlidir.

Halihaz›rda, yüksekö¤retim kurumlar›nda uzaktan e¤itim ile sürdürülen programlar›n uzaktan e¤itime devam etmesi yönün- de karar al›nd›¤› duyurulmufltur (YÖK, 2020b, 13 Mart). 17 Mart 2020 tarihinde YÖK taraf›ndan yap›lan bir bas›n aç›klama- s›nda, yeni tip Koronavirüs önlemleri kapsam›nda Türkiye’de üniversitelerde ivedilikle uygulamaya koyulan “Salg›n Dan›flma Komisyonu” ve “Yüksekö¤retim Dijital Dönüflüm Komisyonu”

gibi yeni toplumsal düzenlemelerin çeflitli devletlerin e¤itim po- litikalar› uygulamalar› ile benzerlik gösterdi¤i ifade edilmifltir:

“23 Mart Pazartesi uzaktan e¤itim kapasitesine sahip olan bütün üniversitelerimizde dijital imkânlar ile uzaktan ö¤retim süreci bafllayacakt›r. Bu kapasiteye henüz sahip olmayan üniver- sitelerimiz için de yine ayn› gün, 23 Mart tarihinde k›sa süre içinde oluflturdu¤umuz aç›k ders malzemeleri havuzu bütün üniversitelerimize aç›lacakt›r. Uygulamaya dayal› programlarda bulunan teorik derslerde dijital imkânlar ve uzaktan ö¤retim yöntemleri kullan›lacak, uygulama dersleri ise yine üniversitele- rimizce belirlenen takvimin uzat›lmas› da dâhil en uygun za- manda verilecektir.” (YÖK, 2020f, 18 Mart).

MEB’e ba¤l› olan tüm e¤itim kurumlar›nda da oldu¤u gibi, 23 Mart 2020 tarihi itibari ile yüksekö¤retim kurumlar› uzaktan e¤itim ça¤›na geçifl yapm›flt›r. MEB’in e¤itim politikalar› uygu- lamalar› ile bir bütünlük içerisinde, YÖK uzaktan e¤itim için gerekli olan altyap› çal›flmalar›nda befl temel alan›n üzerinde durmufltur (YÖK, 2020f, 18 Mart):

“mevzuat”: Yüksekö¤retim Kuruluna ba¤l› olan e¤itim ku- rumlar›nda uzaktan e¤itime geçmek için “Uzaktan Ö¤retim Usul ve Esaslar›nda” önemli de¤iflikliklerin yap›ld›¤› aç›k- lanm›flt›r;

“altyap›”: Türkiye’de 123 üniversitenin halihaz›rda “Uzak- tan E¤itim Uygulama ve Araflt›rma Merkezinin” oldu¤u

(8)

ama uzaktan e¤itimde altyap› sorunu yaflayan üniversitelerin Yüksekö¤retim Kurulu taraf›ndan desteklenece¤i belirtil- mifltir;

“insan kaynaklar›”: yüksekö¤retimde uzaktan e¤itim için ge- rekli insan kayna¤›n›n oldu¤u ve “Dijital Ça¤da Yüksekö¤- retimde Ö¤renme ve Ö¤retme” derslerinin bafllayaca¤› ak- tar›lm›flt›r;

“içerik”: Anadolu Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi ve ‹s- tanbul Üniversitesi taraf›ndan haz›rlanan ortak “Yüksekö¤- retim Kurulu Derslerinin”, TRT EBA TV arac›l›¤› ile eri- flime aç›laca¤› duyurulmufltur;

ve “uygulama”: yüksekö¤retimde uzaktan e¤itimin tercihe göre eflzamanl› olarak yap›labilece¤i, uygulama dersleri ve ölçme-de¤erlendirmesi sistemi ile ilgili olarak çal›flmalar›n devam etti¤i bildirilmifltir.

23 Mart 2020 tarihinde YÖK taraf›ndan yap›lan bir di¤er bas›n aç›klamas›nda, “YÖK Dersleri Projesi” kapsam›nda uzak- tan e¤itim haz›rl›¤› tamamlanarak “YÖK Dersleri Platformu- nun” ö¤rencilerin ve akademisyenlerin eriflimine aç›ld›¤› ifade edilmifltir. Bu kapsamda, yaz›l› ve görsel kaynaklar›n YÖK’ün izledi¤i “aç›k bilim ve aç›k eriflim” politikas›na uygun olarak kullan›c›lar›n hizmetinde oldu¤u bilgisi verilmifltir. E¤itimin

“kamusal bir hizmet” oldu¤u eklenerek, burada e¤itim politika- lar› uygulamalar›n›n etkili bir sosyal devlet politikas› olarak uy- gulanmas›n›n gereklili¤i bildirilmifltir. E¤itim ve ö¤renim hak- k›, bireylerin temel hak ve özgürlüklerden olan sosyal ve ekono- mik bir hakt›r. Bu hak, ancak e¤itime eriflim koflulu (f›rsat eflit- li¤i) sa¤land›¤› sürece geçerlidir: e¤itime eriflim koflulunun ül- kedeki tüm ö¤rencilere sa¤lanm›fl olmas› son derece önemlidir.

26 Mart 2020 tarihine gelindi¤inde, yeni tip Koronavirüs’ün ülkede yay›lma h›z›na ve yol açt›¤› vaka/ölüm say›s›na ba¤l› ola- rak 2019–2020 Akademik Y›l› Bahar Döneminin sonuna kadar tüm üniversitelerde e¤itimin uzaktan e¤itim ile devam edece¤i ve son olarak, Yüksekö¤retim Kurumlar› S›nav›’n›n 25 ve 26 Temmuz 2020 tarihinde yap›lmas›na karar verildi¤i duyurul- mufltur (YÖK, 2020k). 1 Nisan 2020 tarihinde YÖK taraf›ndan yap›lan bir bas›n aç›klamas›nda, 2019–2020 Akademik Y›l› kap- sam›nda, ön lisans, lisans, yüksek lisans, doktora ö¤rencilerine

“kay›t dondurma veya erteleme hakk›” tan›nd›¤› duyurulmufltur (YÖK, 2020j). E¤itim hakk›na iliflkin uluslararas› antlaflmalar ve- ya ulusal mevzuatlar, e¤itim politikalar›nda f›rsat eflitli¤ini temel ilke olarak benimsemifltir. Bu aç›dan YÖK, ö¤rencilere tan›m›fl oldu¤u bu kay›t dondurma veya erteleme hakk›n› f›rsat eflitli¤i temeline oturtmal›d›r; örne¤in, e¤itime eriflim koflulunun sa¤- lanmamas› ö¤renciyi kay›t dondurmaya yöneltmemelidir.

7 ve 9 Nisan 2020 tarihlerinde yap›lan di¤er bas›n aç›klama- lar›nda lisans e¤itimleri kapsam›nda uygulamal› olarak e¤itim gören veya staj yapan ö¤rencilere (örne¤in, “ö¤retmen adayla- r›na”) kolayl›k sa¤lanarak, bu uygulamal› e¤itimlerinin “ders,

ödev ve dosya haz›rl›¤›” ile telafi edilece¤i bildirilmifltir (YÖK, 2020c; 2020i).

Ayn› do¤rultuda, hemflirelik, difl hekimli¤i ve eczac›l›k gibi bölümlerde e¤itim gören ö¤rencilerin uygulamal› derslerinin, halihaz›rda uzaktan e¤itim, “simülasyon e¤itimi, proje ve vaka analizi” veya yaz döneminde sa¤l›k birimlerinde, eczanelerde vs. alacaklar› e¤itimler ile telafi edebilecekleri kamuoyu ile pay- lafl›lm›flt›r (YÖK, 2020a, 10 Nisan; 2020h, 13 Nisan). Lisansüs- tü e¤itiminde yap›lan ve “nitelikli iflgücünü artt›rmay› hedefle- yen” bir düzenlemede ise doktoradan, sanatta yeterlilikten, t›p- ta uzmanl›ktan ve di¤er hekimliklerden mezun olan ö¤renciler- den ALES belgesine sahip olma flart›n›n aranmayaca¤› bildiril- mifltir (YÖK, 2020g, 14 Nisan). Bu e¤itim politika uygulamala- r›, biyopolitik bir süreçten geçildi¤inin göstergesi olmak ile bir- likte “nitelik hedefi” aç›s›ndan tart›flmaya aç›k konulard›r.

Son olarak, 16 Nisan 2020 tarihinde yap›lan bas›n aç›kla- mas›nda, yüksekö¤retim kanunda yap›lan yasal düzenlemeden söz edilmifltir (YÖK, 2020d). Bu düzenleme, yeni tip Korona- virüs’ün etkisi ile Türk e¤itim politikalar› uygulamalar›nda ya- p›lm›fl olan son düzenlemedir (16 Nisan 2020). Bu süreçte, özel üniversitelerde ücretsiz e¤itim gören ö¤rencilerin say›s›n›n ar- t›r›lmas›n›n ve bu üniversitelerde çal›flan ö¤retim üyelerinin maafllar›n›n devlet üniversitelerinde çal›flan ö¤retim üyelerinin maafllar› ile eflitlenmesinin hedeflendi¤i belirtilmifltir. E¤itim politikalar›n›n etkili bir sosyal devlet politikas› olarak uygulan- mas› için e¤itimde f›rsat eflitli¤inin sa¤lanmas› önemlidir. Bir di¤er yasal düzenleme, e¤itim niteli¤inin iyilefltirilmesi ve e¤i- timin araflt›rmaya dönük olmas› ile ilgilidir. Yeni tip Koronavi- rüs’ün zorunlu k›ld›¤› bu yeni toplumsal düzende, “ilaç, afl›, to- hum gibi stratejik projeler” desteklenerek, ortak araflt›rma pro- jelerinin acil olarak art›r›laca¤› duyurulmufltur. Türk e¤itim politikalar› uygulamalar› acil ihtiyaçlara dönük bir flekilde, bi- yopolitik olarak temellendirilmifltir.

Sonuç ve Öneriler

Tüm dünya genelinde oldu¤u gibi, yeni bir toplumsal dö- nüflümden geçen Türkiye için bu çal›flma önemli bir çal›flmad›r.

Aral›k 2019 tarihinden Nisan 2020’ye kadar olan dönemde (tahminlere göre ise Nisan 2021’e kadar sürebilecektir), yeni tip Koronavirüs’ün yol açt›¤› Covid-19 adl› salg›n ile tüm dünya mücadele etmektedir. Öyle ki bu virüsün yay›lma h›z› ile birlik- te her geçen gün ölüm say›s› artmakta, bu say› dünyada 165.000 s›n›r›na yaklafl›rken (toplam 162.956 ölüm) Türkiye’de ise 2.259 oldu¤u ifade edilmektedir (Sa¤l›k Bakanl›¤›, 2020a, 21 Nisan, TS‹ 21:00). Bu yeni dönemin ak›fl› biyolojik süreçlere ba¤l› oldu¤u ve biyopolitik bir hale büründü¤ü için Covid-19 salg›n›n›n daha fazla yay›lmamas› için devletlerin her alana öz- gü olmak üzere yeni toplumsal düzenlemeler getirmesi ve yeni modeller gelifltirmesi gerekmifltir.

(9)

E¤itim politikalar› ba¤lam›nda, örne¤in 119 devletin 107’si tüm devlet genelinde e¤itime ara verirken, 12 devlet ise sadece bölgesel olarak e¤itim kurumlar›nda e¤itime ara vermifltir (UNESCO, 2020a, 18 Mart). Ancak yeni tip Koronavirüs’ün gitgide yay›larak etkisi alt›na ald›¤› devletlerin say›s› büyük bir h›zla artt›¤› için e¤itim politikalar› uygulamalar›nda da yeni dü- zenlemelere gidilmifltir. Yaklafl›k bir ay›n ard›ndan, 191 devle- tin 187’si tüm devlet genelinde e¤itime ara verirken 4’ü ise böl- gesel olarak ve bir süreli¤ine e¤itimi durdurmufltur (UNESCO, 2020a, 20 Nisan). Bu geliflmelerin takip edilerek, daha uzun va- dede e¤itim politikalar› uygulamalar›nda getirilecek olan yeni düzenlemelerin ve bu düzenlemelerin devletlerde do¤uraca¤›

sonuçlar›n e¤itim sisteminin kademelerine/etki alanlar›na göre incelenmesi önem arz etmektedir. Örne¤in, uzaktan e¤itimin altyap›s›, bu yöntemin iflleyifli ve süresi, e¤itim programlar›n›n içeri¤i yeterli midir? Ö¤retmenler veya ö¤retim üyeleri uzaktan e¤itime ne ölçüde haz›rd›r? Olas› olumsuz sonuçlarda bu du- rum nas›l telafi edilmelidir?

Bu çal›flman›n s›n›rl›klar›, ele ald›¤› sorunsal›n oldukça gün- cel ve önemli bir sorunsal olmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Ça- l›flman›n kapsam›, Türkiye’de görülmüfl ilk vakan›n 11 Mart 2020 tarihinde aç›klanmas›ndan makalenin son düzenleme son- ras› tarihi olan 22 Nisan 2020 tarihine kadar uzanmaktad›r. Her geçen gün, hatta her geçen saat/dakika yeni bir geliflme ile kar- fl›laflt›¤›m›z ve yeni bilgiler edindi¤imiz bu yeni dönem ile ilgili olarak yap›lan bir bilimsel araflt›rmada her ayr›nt›y› incelemek önemlidir. Tüm dünya genelinde e¤itim politikalar›nda da gö- rüldü¤ü gibi, yeni tip Koronavirüs’ün etkisi alt›na ald›¤› Türk e¤itim politikalar›nda getirilmifl olan yeni toplumsal düzenle- meler ile yeni bir döneme geçildi¤i aç›kt›r. Bu yeni dönemin gi- diflat›na, bu virüsün yay›lma h›z›na ba¤l› olarak karar verilmek- tedir; sosyal devlet politikalar›, biyopolitik temellidir.

E¤itim sistemleri bu yeni düzenden çok etkilendi¤ine göre, e¤itim politikalar›n›n etkili bir sosyal devlet politikas› olarak uy- gulanmas› önemlidir. Yeni tip Koronavirüs’ün e¤itim politika- lar›na etkisi uzaktan e¤itim ça¤›na h›zl› geçifl ve üretim temelli mesleki e¤itime dönüfl örneklerinde görülmüfltür. ‹lerleyen dö- nemlerde, e¤itim politikalar›nda gelifltirilecek olan tüm top- lumsal düzenlemeler önemli olacakt›r. Ancak bu düzenlemele- rin temel çerçevesi bu çal›flmada çizilmifltir. Virüsün e¤itim po- litikalar›na etkisi sorunsal›ndan kaynakl› olarak beliren birtak›m s›n›rl›l›klara ra¤men, yeni bir toplumsal dönüflümden geçen Türkiye için bu çal›flma önemli/öncü bir çal›flmad›r. MEB ile YÖK’ten e¤itim politikalar›na iliflkin gelecek olan yeni söylem- lerin önceki söylemleri destekler nitelikte olmas› önerilmekte- dir. Her ne kadar e¤itim politikalar› uygulamalar› biyopolitik sürece ba¤l› olarak gelifltirilse de bu uygulamalar toplumun de- vaml›l›¤›n› sa¤layan siyasi bir araç olmal› ve bu yönde yeni top- lumsal düzenlemelere gidilmelidir.

Kaynaklar

Althusser, L. (2010). ‹deoloji ve devletin ideolojik ayg›tlar› (A. Tümertekin Çev.). ‹stanbul: ‹thaki Yay›nlar›.

Amerika Birleflik Devletleri Hastal›k Kontrol ve Korunma Merkezleri (2020). Interim guidance for admistrators of US K-12 schools and childcare programs. 17 Mart 2020 tarihinde https://www.cdc.gov/coron- avirus/2019-ncov/community/schools-childcare/guidance-for- schools.html#role adresinden eriflildi.

Ashour, H. M., Elkhatib, W. F., Rahman, M. M., & Elshabrawy, H. A.

(2020). Insights into the recent 2019 novel Coronavirus (SARS-CoV- 2) in light of past human Coronavirus outbreaks. Pathogens, 9(3), 1–15.

Charaudeau, P., & Maingueneau, D. (2002). Dictionnaire d’analyse du Discours. Paris: Le Seuil.

Charaudeau, P. (2002). A quoi sert d’analyse le discours politique? Barcelone:

Analisi Del Discur Politic.

Cumhurbaflkanl›¤› Sözcülü¤ü (2020). Cumhurbaflkanl›¤› Sözcüsü Kal›n:

Koronavirüs’le mücadele sürecini, el birli¤iyle rehavete ve pani¤e kap›lmadan atlatma kabiliyetine sahibiz. 18 Mart 2020 tarihinde <https://www.

tccb.gov.tr/haberler/410/117021/cumhurbaskanligi-sozcusu-kalin- korona-virus-le-mucadele-surecini-el-birligiyle-rehavete-ve-panige- kapilmadan-atlatma-kabiliyetine-sahibiz> adresinden eriflildi.

Çin Hastal›k Kontrol ve Korunma Merkezi (2020). General questions: Covid- 19 prevention and control. 15 Mart 2020 tarihinde <http://www.chinacdc.

cn/en/COVID19/202002/P020200219277441744175.pdf> adresinden eriflildi.

Dünya Sa¤l›k Örgütü (2020). Yeni tip Coronavirus’ün (Covid-19) konumu. 20 Nisan 2020 tarihinde <https://who.sprinklr.com> adresinden eriflildi.

Eren, E. (2018). Ulus devletlerde toplumsal, kültürel ve siyasi bir etmen ola- rak kimlik alg›s›: Türkiye ba¤lam›nda ulusal kimlik merkezli dil ve e¤itim politikalar›. Turkish Studies Economics, Finance and Politics, 13(22), 225–237.

Foucault, M. (2004). The birth of biopolitics. New York: Macmillan.

Günay, V. D. (2013). Söylem çözümlemesi. ‹stanbul: Papatya Bilim.

‹ngiliz Kamu Sa¤l›¤› Birimi (2020), Coronavirus (Covid-19). 11 May›s 2020 tarihinde <https://www.gov.uk/coronavirus> adresinden eriflildi.

Johns Hopkins University (2020). Center for System Science and Engineering. Number of confirmed cases in different countries around the world. 20 Nisan 2020 tarihinde <https://www.arcgis.com/apps/

opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6>

adresinden eriflildi.

Maingueneau, D. (1991). L’analyse du discours, introduction aux lectures de l’archive. Paris: Hachette.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020a). Bakan Selçuk’tan uzaktan e¤itimle ilgili en çok sorulan 10 soruya yan›t. 23 Mart 2020 tarihinde <http://www.meb.gov.

tr/bakan-selcuktan-uzaktan-egitimle-ilgili-en-cok-sorulan-10-soruya- yanit/haber/20579/tr> adresinden eriflildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020b). B‹LSEM’ler de görevde: Sa¤l›k çal›flanlar› için yüz koruyucu siper üretimi bafllad›. 25 Mart 2020 tarihinde <http://www.

meb.gov.tr/bilsemler-de-gorevde-saglik-calisanlari-icin-yuz-koruyucu- siper-uretimi-basladi/haber/20584/tr> adresinden eriflildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020c). Dezenfektan üreten meslek lisesi say›s› 44’e ç›kar›ld›. 18 Mart 2020 tarihinde <https://www.meb.gov.tr/dezenfektan- ureten-meslek-lisesi-sayisi-44e-cikarildi/haber/20519/tr> adresinden eri- flildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020d). Kara gün dostu mesleki e¤itim. 29 Mart 2020 tarihinde <http://www.meb.gov.tr/kara-gun-dostu-mesleki-egitim/

haber/20601/tr> adresinden eriflildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020e). Koronavirüsün etkilerini azaltmak için psikososyal destek paketi. 18 Mart 2020 tarihinde <https://www.meb.gov.tr/

(10)

koronavirusun-travmatik-etkilerini-azaltmak-icin-psikososyal-destek- paketi/haber/20538/tr> adresinden eriflildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020f). Kovid-19’la mücadelede N95 maske makinesi ata¤›. 19 Nisan 2020 tarihinde <http://www.meb.gov.tr/kovid-19la- mucadelede-n95-maske-makinesi-atagi/haber/20733/tr> adresinden eriflildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020g). Meslek liseleri maske üretimine bafll›yor. 18 Mart 2020 tarihinde <https://www.meb.gov.tr/meslek-liseleri-maske- uretimine-basliyor/haber/20527/tr18> adresinden eriflildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020h). Meslek liseleri tek kullan›ml›k çatal b›çak üretecek. 19 Mart 2020 tarihinde <https://www.meb.gov.tr/meslek- liseleri-tek-kullanimlik-catal-bicak-uretecek/haber/20545/tr> adresinden eriflildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020i). Meslek liselerinden okullardaki Koronavirüs ted- birlerine tam destek. 18 Mart 2020 tarihinde <https://www.meb.gov.tr/

meslek-liselerinden-okullardaki-koronavirus-tedbirlerine-tam- destek/haber/20515/tr> adresinden eriflildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020j). Meslek liselerinden yafll›lar›m›za ücretsiz maske ve dezenfektan malzeme. 29 Mart 2020 tarihinde <http://www.meb.gov.tr/

meslek-liselerinden-yaslilarimiza-ucretsiz-maske-ve-dezenfektan- malzeme/haber/20581/tr> adresinden eriflildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020k). Sa¤l›k çal›flanlar› için günde 10 bin adet tek kullan›ml›k önlük üretilecek. 8 Nisan 2020 tarihinde <http://www.meb.

gov.tr/saglik-calisanlari-icin-gunde-10-bin-adet-tek-kullanimlik- onluk-uretilecek/haber/20659/tr> adresinden eriflildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020l). TRT EBA TV yay›n ak›fl› / ders program›. 22 Mart 2020 tarihinde <http://www.meb.gov.tr/trt-eba-tv-yayin-akisi- ders-programi/haber/20573/tr> adresinden eriflildi.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2020m). Uzaktan e¤itimle ilgili süreç hafta içi simülas- yonlarla anlat›lacak. 18 Mart 2020 tarihinde <https://www.meb.gov.tr/

uzaktan-egitimle-ilgili-surec-hafta-ici-simulasyonlarla-anlatilacak/

haber/20513/tr> adresinden eriflildi.

National Geographic- History (2020). Pandemics that changed history. 15 Mart 2020 tarihinde <https://www.history.com/topics/middle-ages/

pandemics-timeline> adresinden eriflildi.

ÖSYM (2020). 2020 ÖSYM s›nav takviminde günceleme. 19 Mart 2020 tarihinde <https://www.osym.gov.tr/TR,19304/2020-osym-sinav- takviminde-guncelleme-19032020.html> adresinden eriflildi.

Sa¤l›k bakanl›¤› (2020a). Covid-19 günlük vaka say›lar›. 22 Nisan 2020 tari- hinde <https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/tr/gunluk-vaka.html> adresinden eriflildi.

Sa¤l›k Bakanl›¤› (2020b). Bakan Koca, TBMM Sa¤l›k Komisyonunda Koronavirüs sunumu yapt›. 16 Mart 2020 tarihinde <https://www.saglik.

gov.tr/TR,64378/bakan-koca-tbmm-saglik-komisyonunda-koron- avirus-sunumu-yapti.html> adresinden eriflildi.

Sönmez, V. (2011). E¤itim felsefesi. 10. bask›. Ankara: An› Yay›nc›l›k.

Sözcü Gazetesi (2020). Üniversitelerden Coronavirüs tatili aç›klamas›. 11 Mart 2020 tarihinde <https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/son-dakika- kadir-has-universitesinde-corona-virusu-tatili-5673414/> adresinden eri- flildi.

Tonguç, E. (1970). Devrim aç›s›ndan Köy Enstitüleri ve Tonguç, ‹stanbul: Ant Yay›nlar›.

Tural, N., & Karakütük, K. (1991). E¤itim politikas›. E¤itim ve Bilim, 15, 16–24.

UNESCO (2020a). COVID-19: Fermeture des établissements scolaires et réponses mises en æuvre. 20 Nisan 2020 tarihinde <https://en.UNESCO.

org/node/320594> adresinden eriflildi.

UNESCO (2020b). National learning platforms and tools. 17 Mart 2020 ve 19 Mart 2020 tarihlerinde <https://en.UNESCO.org/themes/education- emergencies/coronavirus-school-closures/nationalresponses> adresinden eriflildi.

Wiborg, S. (2000). Political and cultural nationalism in education. The ideas of Rousseau and Herder concerning national education.

Comparative Education, Nigel Grant Festschrift, 36(2), 235–243.

Yüksekö¤retim Kurulu (2020a). Difl hekimli¤i ve eczac›l›k programlar›nda mezuniyet aflamas›nda bulunan ö¤rencilere iliflkin al›nan yeni kararlar. 18 Nisan 2020 tarihinde <https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/

2020/eczacilik-programlarindaki-ogrenciler-icin-alinan-karar.aspx>

adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Kurulu (2020b). Koronavirüs (Covid-19) bilgilendirme notu: 1, 19 Mart 2020 tarihinde <https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/

2020/coronavirus_bilgilendirme_1.aspx> adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Kurulu (2020c). Ö¤retmen adaylar›na müjde. 18 Nisan 2020 tarihinde <https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2020/ogretmen- adayi-ogrencilere-mujde.aspx> adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Kurulu (2020d). YÖK Baflkan› Prof. Dr. Yekta Saraç’›n Yüksekö¤retim Kanunu’nda yap›lan yasal düzenlemeye iliflkin yapm›fl oldu¤u aç›klama. 18 Nisan 2020 tarihinde <https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/

Haberler/2020/yok-kanunu-basin-aciklamasi.aspx> adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Kurulu (2020e). YÖK Baflkan› Saraç üniversitelerde verilecek olan uzaktan e¤itime iliflkin aç›klama yapt›. 19 Mart 2020 tarihinde

<https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2020/universitelerde- uygulanacak-uzaktan-egitime-iliskin-aciklama.aspx> adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Kurulu (2020f). YÖK dersleri platformu ö¤rencilerin eriflimine aç›ld›. 23 Mart 2020 tarihinde <https://www.yok.gov.tr/HaberBelgeleri/

BasinDuyurusu/2020/yok-dersleri-platformu-erisime-acildi.pdf>

adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Kurulu (2020g). YÖK’ten doktora mezunlar›na ALES muafiyeti müjdesi. 18 Nisan 2020 tarihinde <https://www.yok.gov.tr/

Sayfalar/Haberler/2020/ales_muafiyet_mujdesi.aspx> adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Kurulu (2020h). YÖK’ten hemflirelik programlar›ndaki son s›n›f ö¤rencileri için al›nan yeni karar. 18 Nisan 2020 tarihinde <https://www.

yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2020/hemsirelik-programlarindaki- ogrencilere-uzaktan-egitim-imkani.aspx> adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Kurulu (2020i). YÖK’ten uygulamal› e¤itim gören ö¤rencilere staj kolayl›¤›. 18 Nisan 2020 tarihinde <https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/

Haberler/2020/uygulamali-egitimde-degisiklik.aspx> adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Kurulu (2020j). YÖK’ten üniversite ö¤rencileri için kay›t dondur- ma ve erteleme hakk›. 8 Nisan 2020 tarihinde <https://www.yok.gov.tr/

Sayfalar/Haberler/2020/erteleme-ve-kayit-dondurma-hakki.aspx>

adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Kurulu (2020k). Yüksekö¤retim Kurulu bas›n aç›klamas›. 26 Mart 2020 tarihinde <https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2020/

YKS%20Ertelenmesi%20Bas›n%20Aç›klamas›.aspx> adresinden eriflildi.

Bu makalenin kullan›m izni Creative Commons Attribution-NoCommercial-NoDerivs 3.0 Unported (CC BY-NC-ND3.0) lisans› arac›l›¤›yla bedelsiz sunulmak- tad›r. / This work is licensed under the Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported (CC BY-NC-ND3.0) License. To view a copy of this license, visit http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/ or send a letter to Creative Commons, PO Box 1866, Mountain View, CA 94042, USA.

Referanslar

Benzer Belgeler

‹stanbul Bilgi Üniversitesi STK E¤itim ve Araflt›rma Birimi’nin, STK’lar için düzenledi¤i kapasite gelifltirme e¤itimleri 2003 y›l›nda bafllamadan önce, özellikle

Elinizde bulunan bu onüçüncü bask›da, eski bask›larda kullan›lan Türk Ti- caret Kanunu maddelerinin tümü gözden geçirilmifl, tamam›na yak›n› de¤ifltiri- lerek yeni

.Takvim 2010'da belirtilen tarih ve e itimleri de i tirme hakk n sakl tutar!.

Ɣ Üç basamaklı kalite güvence sisteminin gözden geçirilmesi; YÖK, Yüksekö÷retim Akademik De÷erlendirme ve Kalite Geliútirme Komisyonu (YÖDEK) ve kalite güvence

Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanuna göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıstır.... TEŞHis iLişKiLi GRUPLAR KLİNiK KODLA YICI slmTiFiKALI EGiTiM

‹KYD Kursu 22-26 May›s 2008 Polat Renaissance Otel,

Toplant› kayd›n›z›n tamamlanabilmesi için lütfen ödemenin yap›ld›¤›n› gösteren banka dekontunu kay›t formu ile birlikte Topkon Kongre Hizmetlerine

Yukar›da belirtilen konaklamas›z kay›t ücretlerine yaka kart›, cep program›, kat›l›m sertifikas›, 4 kahve ikram›, 2 ö¤le yeme¤i ( 26-27 Kas›m ) Pine Bay