ANNE-BABA EĞİTİMİ VE ANNE- BABA EĞİTİMİNE İLİŞKİN FARKLI
YAKLAŞIMLAR
Anne-Baba eğitiminin Tanımı ve Amacı:
Anne-baba eğitimi; çocukların yetiştirilmesi, aile ilişkileri, ailede ve toplumda anne-babaya düşen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için gerekli bilgi, tutum ve becerilerin sistemli biçimde geliştirilmesidir.
Anne-baba eğitimi; çocuğa bakan kişiyi (anne-baba) desteklemek için zengin uyarıcı ev ortamını sağlamak, anne-baba-çocuk iletişimini gerçekleştirmek, çocuğun doğumundan ilkokulun başlangıcına kadar olan devrede gelişimlerine cevap vermek amacıyla düzenlenen öğrenme etkinlikleri sürecidir.
Anne-baba eğitimi programlarının amacı, anne-babaların öz-güvenini güçlendirmek ve küçük çocukların fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal gelişimini teşvik için kendi yeteneklerini geliştirecek şekilde onları gerekli bilgi ve beceriler ile donatmaktır.
Anne-baba eğitiminin bir başka amacı, eğitim programlarının içine babayı da aktif olarak katmaktır. Dünyanın pek çok ülkesinde anne, babaya nazaran çocukla daha fazla etkileşimde bulunur.
Fakat yapılan araştırmalara göre babalarında rollerinde bazı değişikliklerin olduğu da gözlenmektedir. Yine yapılan araştırmalara göre babaların kendi babalarına nazaran çocuklarıyla daha yakından ilgilendiği de gözlenmiştir.
Annelerin küçük çocuğa bakan tek kişi olmadığı kabul edilmelidir. Aile üyelerinin de çocuğun bakımı ve eğitimine etkin olarak katılmalıdır. Bu nedenle eğitime babalar, büyük anneler, büyük babalar da dahil edilmelidir.
Biz de “Anababa Okulu” faaliyete başlamıştır. Hatta yurt dışında büyükanne ve büyükbabalara da eğitim verilmeye başlanmıştır. Yurt dışında anne-baba eğitimine daha fazla önem verdikleri ve bununla ilgili sorunları çözümlediği görülmektedir.
Ülkemizde aile bağlarının birçok ülkeye göre daha güçlü olması, küçük çocuklarına aileden büyüklerin desteği sıklıkla görülmektedir. Bu nedenle çocuğun bakımını sağlayan diğer kişilerin de desteklenmesi gerekmektedir.
Çocuğun bakımını sağlayan kişilerin desteklenmesi ve eğitimi yaklaşımının amacı, çocuğun yakın çevresini bir başka çevre ile değiştirmeden, mevcut çevreyi zenginleştirmektir. Böylece anne-baba ve diğer aile bireylerinin de çocuğun eğitiminde etkileşimi artırarak güç vermektir.
Aile bireylerinin çocuklarının gelişim ve eğitim sürecine katılımını sağlamak amacı ile düzenlenen aile eğitim programlarının genel hedefleri şöyle sıralanabilir:
• Ailenin çocuğun doğum öncesi ve doğum sonrası gelişimi ve eğitimi konusunda
bilgilendirilmelerini sağlamak.
• Aile bireylerinin her yaşın gelişim özelliğine göre çocuklarını tanımalarına yardımcı olmak.
• Aile bireylerinin çocuğun her alandaki gelişimini desteklemelerine ve hızlandırmalarına etkin katılımlarını sağlamak.
• Aileleri, çocukları ile neden-sonuç ilişkisine dayalı sözel iletişim kurmanın önemi konusunda bilgilendirmek.
• Aileleri, çocuk yetiştirme tutumları konusunda bilgilendirmek ve çocuklarına karşı olumlu tutum ve davranışlar geliştirmelerine yardımcı olmak. Hatalı tutum ve davranışlarını değiştirmek.
• Ailelere, çocuklarının hatalı davranış ve alışkanlıklarını değiştirme yollarını öğretmek.
• Ailelere, çocuk sağlığı, beslenmesi ve cinsel eğitim konusunda yardımcı olmak.
• Aile bireylerinin öğrendikleri bilgileri davranışa dönüştürmelerine yardımcı olmak.
• Aile bireylerini, kendi hakları ile ilgili olarak bilinçlendirmek.
• Aile bireyleri arasında duyarlılık kazandırmak.
• Aile bireylerine empati, iletişim ve sorun çözme konusunda beceri kazandırmak.
• Demokratik anlayışa dayalı yeni etkileşim biçimlerinin aile içi ilişkilere yansımasını sağlamak.
• Ailelere, çocuğunu kendi kendine kararlar alabilen, aldığı kararların sorumluluğunu taşıyabilecek, özgüvenli, içten denetimli,
yaratıcı, girişimci,kendisinin ve başkalarının haklarına saygılı, duygu ve düşüncelerini
rahatlıkla ifade edebilen, kültürel değerlerine sahip, ruhsal ve bedensel yönden sağlıklı birer kişi olarak yetiştirmeleri için gerekli bilgi ve
becerileri kazandırmak.
• Anne-baba adaylarını eğitmek.
• Evlat edinen ailelere, üstlendikleri anne-baba rollerini benimsetmek.
Anne- Baba Eğitiminin Önemi
Günümüzde, bütün meslekler belli bir eğitimden sonra kazanılmaktadır. Örneğin;
doktorlar hastalarını tedavi edebilmek için, hukukçular kanunları yasaları öğrenebilmek için, makine mühendistleri makinelerin nasıl kullanılıp geliştirileceğini öğrenmektedir.
Bütün bunlar için enerji, zaman ve para harcanmaktadır. Ancak bugün toplumumuzun hammaddesi olan çocuğun nasıl eğitileceği, kendisi ve toplum için nasıl yararlı bir birey olabileceğini anne-babalara bu meslek için hiçbir eğitim verilmemektedir.
Oysa herkes; seçip seçmemesi söz konusu olmadan, yetenekli olup olmadığı sorulmadan, eğitim almadan, ön hazırlık yapmadan hayatlarının ortalama 20-25 yılını anne-babalık mesleğinde geçirmektedir.
Bazı mesleklerde deneme yanılma çok büyük sorunlar yaratabilmektedir. Ancak anne-babalık mesleği deneme yanılma yöntemi çocuk üzerinde tamiri mümkün olmayan sorunlar yaratabilir.
Çocuk eğitimi sağduyu ile birlikte, belli bir bilgi ve deneyim gerektirmektedir. Birçok anne-baba, çocuk gelişimi ve eğitimi, çevre koşullarının eğitimde oynadığı rol, insan ilişkileri ve toplumsal beklentiler konusunda gerekli bilgiye sahip olmadıklarından anne- babalık görevlerini yerine getirememektedir.
Yapılan bilimsel gözlemlere göre annelik duygusu doğuştan gelen bir duygu değildir.
Gerek memeli hayvanlarda gerekse insanlarda annelik duygusunu ve davranışlarının büyük bir kısmını sonradan kazandığını ortaya koymuştur.
Ülkemizin coğrafi yapısının gereği yerleşim yerleri dağınıklıktır. Merkezlere uzak yerlerde yaşayan insanlar eğitim konusunda tam hizmet alamayabilmekteler. Toplumda sosyo- ekonomik ve kültürel yapıları farklı aile tiplerinin ortaya çıkmasına da neden olmuştur.
Sosya-ekomonik yapıları farklı ailelerden gelen çocuklar arasındaki gelişim farklılıklarını asgari düzeye indirgemek için eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak gereklidir. Eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak için merkezden uzak bölgede yaşayan çocukların anne-babalarını eğiterek destek vermektir.
Yaşamış olduğumuz toplumda geleneksel aile yapısı yaygındır. Geleneksek aile yapısında çocuk bakımı ve eğitiminden anne sorumluluğu görülmektedir. Çocuğun ilk ve en önemli öğretmeni annelerdir.
Ancak toplum nüfusunun yarısını kadınların üçte birinin okuma yazma bilmediği, bilenlerin büyük bir bölümü ise ilkokul mezunu olduğu ve okuma yazma işlevini çok sık kullanmadıkları için unuttukları gözlenmektedir.
Bu nedenle de ülkemizde annelere doğum öncesinden başlayarak çocuk eğitimi ve gelişimi ile ilgili bilgilendirilmeli bunlarında davranışa dönüştürülmesi için eğitilmeleri gerçeği kabul edilmelidir.
Ülkemizde pek çok annenin eğitim düzeylerinin düşük olması, sosyo-ekonomik düzeylerinin düşük olması, çocukların 0-6 yaş gelişim ve eğitim düzelerinin önemli bir dönem olması, okul öncesi okulların yaygın olmayışı ve bu okullara devamın az oluşu, anne-babaların anne-babalığa ilişkin bilgilerinin az oluşu anne-baba eğitimin önemini daha da arttırmıştır.
Aile, çocuğun ilk sosyal deneyim edindiği yerdir. Çocuğun sosyal uyumu içinde ilk yıllar önem arz etmektedir.
Koşulsuz sevgi, hoşgörünün, ilginin hakim olduğu demokratik aile ortamında büyüyen çocuklar; arkadaşları ile ilişkilerinde daha girişken, yaratıcı fikirler öne sürebilen, özgür çocuklar olmaktadır.
Ailenin temel fonksiyonu; sevgi, saygı, güven duygusu, koruma ve şefkat konusunda çocuklarına insani duyguları kazandırmaktır.
Erken çocukluk yıllarında anne-babadan bu konuda alınan duygular onların davranışlarını ve yetişkinlik yıllarını önemli ölçüde etkilemektedir.
Çocuk ilk duyum ve algılarını aile çevresinde kazandığı gibi ilk alışkanlıklarını ve duygusal yaşamın temelini de burada edinir. Ahlaki karakter bakımından da aile eğitiminin önemi oldukça büyüktür.
Aile, çocuğun sadece bedensel, duygusal ve sosyal gelişimini etkilemez. Aile, çocuğa sağladığı zengin uyarıcı ortam ile onun zihin ve dil gelişiminde de önemli rol oynamaktadır.
Çocuğun kalıtım yoluyla doğuştan getirdiği zihinsel potansiyelin ne kadar gelişeceği, çocuğun doğum sonrası çevrenin sosyo- ekonomik ve sosyo-kültürel niteliği, beslenme, sağlık, geçirdiği deneyimler ve anne-babanın çocuk yetiştirmeye ilişkin olumlu ya da olumsuz tutum ve davranışları gibi aile ortamı ile ilgili pek çok değişkene bağlıdır. Bu nedenle de anne-baba eğitimi çocuk gelişimi için önem taşımaktadır.
Anne-Baba Eğitiminde Dikkate Alınacak Hususlar
Anne-baba eğitiminin etkili olabilmesi için Anne-baba eğitimin zamanında gerçekleşmesi gerekir. Anne-babaların çocuğu tanımak ve öğrendikleri bilgilerle harekete geçmek için alıcı ve duyarlı oldukları dönemleri vardır.
Hamilelik ve doğum zamanı, Anne-baba eğitimi için oldukça uygun bir zamandır. Anne- babalara bu zamanda verilen eğitimin etkisi ya da yararı daha az duyarlı oldukları zamanlarda verilen eğitime göre daha fazladır.
Anne-baba eğitimi, doğum öncesinde başlamalı ve eğitimin ilk basamağı aile planlaması olmalıdır. Anne-babalar, ikişer çocuğun varlığına göre bilinçlendirilmeli ve bu konuya karşı duyarlılık yaratılmalıdır.
Anne-babaların istediği zaman ve istediği sayıda çocuk sahibi olmaları onların planlarını aksatmayacağı gibi ilerde de bebeklerine karşı olumlu tutum ve davranış geliştirmelerini sağlar. Anne-baba olmaya karar verdikleri andan itibaren bazı kaygılar taşımaya başlamaktadır.
Duyguların yoğunluğu anne-babaların sosyo-ekonomik durumlarına ve yaşlarına göre değişiklik gösterse de bu dönemde yardıma ihtiyaç duymaktadır. Bu zamanda “Anne-baba olmaya hazırlık” başlığı altında bir eğitim programı uygulanmalı.
Bu eğitim programında anne-babalara hamilelik süreci bu süreçte yaşanacak durumlar, doğuma hazırlık, doğum sonrası, yeni doğan bebek bakımı gibi konular yer almalıdır. Bu konuları, çocuklarını sağlıklı büyütüp geliştirmelerini sağlayacak konular takip etmelidir.
Anne-baba eğitim programları düzenlenirken, geleneksel, kültürel öğelerle çatışmaya özen gösterilmelidir. Ülke genelinde uygulanacak tek bir program yerine, farklı yörelerde yaşayan anne-babaların farklı eğitim ihtiyaçlarına cevap verebilecek programlar hazırlanmalıdır.
Uygulanan eğitim programları, anne- babaların becerilerini, yeteneklerini ve güvenlerini geliştirmeye yönelik olmalıdır.
Anne-babalar, deneyimleri ve yetenekleri bir üst dereceye çıkarılması gereken yetişkin öğrenciler olarak kabul edilmelidir.
Yapılacak eğitimler anne-babaların seviyelerine uygun olarak düzenlenmelidir. Bu programların düzenlenmesinde çalışan anne- babalar da göz önünde bulundurularak eğitim saatleri belirlenmelidir.
Anne-Baba Eğitimine İlişkin Farklı Yaklaşımlar
Toplumumuzda yaşanan hızlı toplumsal değişmeye paralel olarak anne-babaların ihtiyaçları da farklılaşmaktadır. Bu hızlı değişim içinde anne- babaların eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak ve toplumun farklı kesimlerine kolayca ulaşabilecek farklı aile eğitim programlarının geliştirilmesine ve bu programların işlerlik kazandırılmasına ihtiyaç vardır.
Aile eğitim programları, anne-babaların çocuklarının gelişim ve eğitimlerine etkin katılımlarını sağlamayı amaçlar.
Ancak uygulanan aile eğitim programları incelendiğinde, temel amaçları aynı olmasına rağmen uygulamada farklı yöntemlerin kullanıldığı görülmektedir. Bu farklı yöntemleri, genel olarak dört temel başlık altında toplamak mümkündür.
1. Evde aile eğitimi yaklaşımı.
2. Eğitim merkezlerinde aile eğitimi yaklaşımı.
3. Kurumsal okulöncesi eğitimle bütünleştirilmiş aile eğitimi yaklaşımı.
4. Uzaktan öğretim yolu ile aile eğitimi yaklaşımı.
Evde Aile Eğitimi Yaklaşımı
Evde aile eğitimi yaklaşımının en önemli özelliği, çocuğun gelişimi ve eğitiminde evi ve aileyi temel alması ve anneye çocuğu ile birlikte evinde hizmet vermesidir. Programlar, anne-çocuk etkileşimi üzerinde yoğunlaşır ve anneyi çocuğu ile birlikte evde eğitmeyi amaçlar.
Anne, çocuğun gelişimini ve eğitimini sağlamada çocuğun ilk ve en önemli öğretmeni olarak kabul edilir.
Evde aile eğitimi yaklaşımı, doğrudan çocuğa sunulan bir eğitim değildir. Çocuğun tüm gelişimine katkıda bulunan, ev ortamını hazırlayan anne-baba ve diğer aile bireylerine yönelik bir programdır.
Evde aile eğitimin genel amacı; dezavantajlı durumlarda olan çocukların tüm gelişimini desteklemek, beslenme durumlarını daha iyi duruma getirmek ve sağlıklı gelişebilmeleri için içinde bulundukları ortamı daha iyi düzenlemektir.
Eve yapılan ziyaretle çocuğa bakan kişiyi yönlendirmek ve ev ortamını daha uyarıcı bir ortam haline getirmektir. Böylece dezavantajlı çocukların gelişim düzeylerini diğer yaşıtlarının düzeyine ulaştırmaktır.
Bu programın en önemli amacı, çocukların zihinsel gelişimlerini sağlayacak etkinlikler yaptırarak ve dilini sembolik olarak kullanabilme yeteneğini geliştirerek daha sonraki okul yıllarına hazırlamaktır.
Çocuğa bakan kişilerin çocukla sağlıklı iletişim kurabilme becerilerinin geliştirilmesi ve kadının aile içindeki statüsünün yükseltilmesi de programın amaçları arasında yer almaktadır.
Programı yürütecek olan eğiticiler, programı evlerde uygulayacakları için hizmet öncesi eğitim ve kurslarla yetiştirilmeli. Eğitim verecek olan kişiler aileleri haftada iki gün ziyaret etmeleri ve ailelerle uygulama yapmaları gereklidir.
Eğiticiler evde çocukla değil anneyle çalışırlar ve onlara “model olma” yoluyla programda yer alan etkinlikleri öğretir.
Her hafta; ilk ziyarette, eğiticinin getirdiği kitap, eğitsel materyal ve oyuncak ile zihinsel etkinlikler yapılır. Değişik sözel iletişim becerileri gösterilir. Anneye çocuğu ile neden- sonuç ilişkisine dayalı sözel iletişimin çocuğun zihinsel gelişimi açısından önemi açıklanır.
İkinci ziyarette, bir önceki etkinlikler tekrar gözden geçirilir ve annenin soruları cevaplandırılır. Evdeki malzemeleri değerlendirerek, çocuğun yaşına uygun oyuncak yapabilme becerileri geliştirmeye çalışılır.
Programda yer alan etkinlikler, çocuğun gelişim aşamalarına göre yoğunlaştırılır. Bu yaklaşımda önemli olan; anneyi, çocuğu ile kendisine gösterildiği biçimde konuşmaya ikna etmektir.
Bunun için eğiticinin de görevini iyi yapması gerekmektedir. Anne, öğrendiklerini davranışa döndürerek çocuğu ile eğitici gibi ilişki kurabildiği zaman program amacına ulaşmış olur.
Bu yaklaşımda anne, çocuğunun gelişimine destek verirken kendi gelişimine de katkı sağlamaktadır. Ayrıca kendi potansiyelinin farkına varmasına neden olmaktadır. Bütün bunlarda annenin kendisine karşı olumlu algılamalar içine girmesine yardımcı olmaktır.
Evde aile eğitimi programlarının ekonomik olması ve doğal ortamda gerçekleştirilmesi, kısa sürede gerçekleşmesi nedeni ile de tercih edilmektedir.
Eğitim Merkezlerinde Aile Eğitimi Yaklaşımı
Eğitim merkezinde yapılan eğitimi yaklaşımı iki farklı uygulamayı kapsar. Birinde yalnız anne-baba grupları eğitilmektedir. Diğerinde ise anne-babalar, çocukları ile birlikte aile eğitim merkezlerine gelirler ve bazı günler çocukları ile birlikte onların sınıflarına girerler, bazı günler de yalnız kendileri, anne-baba eğitimi oturumlarına katılırlar.
Belirlenmiş bir aile eğitim merkezinde, sadece anne-babaların eğitildiği uygulamada, anne-baba-eğitici etkileşimi temel alınır.
Uzman bir eğitici, aile eğitim merkezinde haftada iki saatlik grup toplantıları düzenler.
Programın temel amacı, anne-babaların çocuk gelişimi konusundaki bilgilerini artırmak, becerilerini geliştirmek, çocuklarının gelişimi için uyarıcı etkinlikler düzenlemek ve gelişim sürecinde oynadıkları rolü anlamalarını sağlamaktır.
Ayrıca anne-babalara koruyucu sağlık bilgisi vermek, bireysel sorunlarında yardımcı olmak programın diğer amaçlarını oluşturmaktadır.
Bu yaklaşımda yapılan eğitim yalnızca aileye verilip aile aracılığı ile çocuğun eğitilmesini hedef alabileceği gibi, erken çocukluk programı ile de birleştirilebilir.
Farklı kültürlerden gelen çocukların ortama uyum sağlamalarını sağlamak ve uyarıcı yönünden yetersiz çevrelerden gelen çocukları daha zengin uyarıcılarla karşılaştırmak için göçün yoğun olduğu gecekondu bölgelerinde çocuklara halk eğitim merkezlerinde, ana- çocuk sağlığı merkezlerinde, okullarda, oyun parklarında eğitim verilebilir.
Okulöncesi Eğitimle Bütünleştirilmiş Aile Eğitimi Yaklaşımı
Okulöncesi eğitimle bütünleştirilmiş aile eğitimi yaklaşımı, okulöncesi eğitim kurumuna devam eden çocukların anne-babalarına, aynı kurumda ve evlerinde eğitim verilmesidir. Bir başka ifadeyle çocukların eğitim programları ile aile eğitim programının bütünleştirilmesidir.
Bu yaklaşımda amaç; çocuğun fiziksel, sosyal, duygusal, zihinsel gelişimini, konuşma becerisini ve sözcük dağarcığını artırarak okulda başarılı olmasını sağlamaktır. Bütün etkinlikler çocuğun gelişimine göre aşama aşama gerçekleştirilir.
Bu yaklaşımda eğitici, haftada bir gün ev ziyareti yapar. Ev ziyaretinin amacı, bireysel çalışmayla çocuğun kurumda yapılan etkinlikleri iyice öğrenmesini sağlamaktır. Bir başka amacı ise eğitici rehberliğinde anneyi eğitmek ve evdeki öğrenme ortamını daha elverişli hale getirmektir.
Ev ziyareti yapan eğiticinin temel sorumluluğu ev ve kurum arasındaki ilişkiyi sağlamak ve köprü oluşturmaktır.
Uzaktan Öğretim Yolu ile Aile Eğitimi Yaklaşımı
Uzaktan öğretim yolu ile aile eğitimi yaklaşımında, aile eğitim uzaktan öğretim süreçlerinden yararlanılarak gerçekleştirilir.
Kullanılan öğretme süreçlerinin farklılığı nedeni ile farklı uygulamalar yapılmaktadır.
Bu uygulama mektup yoluyla ya da radyo televizyon aracılığıyla uzak bölgelerde bulunan anne-babalara eğitim verebilmek için kullanılan bir yöntemdir.
