Ş e h i r c i l i k :
Ç A N A K K A L E K E S İ N İ M A R P L Â N I
İ Z A H R A P O R U
1 — Ş e h r i n ç o ğ r .a f î v a z i y e t i ;
Çanakkale şehri, Marmara denizi ile Eğe denizini
bir-leştiren Çanakkale Boğazının doğu sahilinde yer almış
bu-lunmaktadır Dünyanın en önemli denizyolu geçitlerinden
birinin kilit noktası üzerinde bulunan Çanakkale şehrinin
tarihî, çoğrafî stratejik önemi pek büyüktür. Çanakkale,
Karadeniz ile Akdeniz arasındaki deniz yolunun üzerinde
bulunmakla bütün dünya denizlerile irtibatı bulunan bir yol
üzerinde olduğu gibi karadan Balıkesir - Çanakkale yolu
va-sıtasile Anadolunun diğer illerine bağlanmış
bulunmakta-dır. Şehir güneyden Ezine ve Bayramiç'e, doğudan mühim
bir merkez olan Biğa'ya bağlıdır. Kuzeyden 'karayolu ile
Lâpselki ve denizyolu ile de Gelibolu üçelerile irtibatı
var-dır. Gerek Trakya ve gerekse Anadolu ile irtibatı ve
ge-rekse Milletlerarası bir geçit olması dolayısile Çanakkale
şehri büyük bir önem taşımaktadır.
2 — Ş e h r i n t o p o ğ r a f i k v a z i y e t i :
Şehir tamaımile sahilde düz bir arazi üzerinde
kurul-muş olup kuzey, doğu ve güneyden şehri kuşatan dağlar
şehre 8 - 1 0 km. mesafeden başlamaktadır. Şehrin en
yük-sek noktası olan kuzey ciheti ancak 23 - 24 metre yükyük-seklik-
yükseklik-tedir. Diğer kısımlar 200 - 300 metre yüksekliktedir
Şehrin meskûn kısmı .güneyden Koeaçay, kuzeyden de
Lâpseki yolunun başladığı sırtlar, batıdan deniz ile ihata
edilmiş oluıp doğudan da sahilden itibaren 800 metre kadar
bir derinlikte tahdit edilmiş olan saha içersine yapılmıştır.
3 — Ş e h r i n j e o l o j i k d u r u m u :
Çanakkale arazisi üçüncü ve dördüncü zamana ait
te-şeikküllerdendir. Şehir topraklarının teşkilâtında kum ve kil
tabakalarına tesadüf olunur. Yeraltı su seviyesi yer yüzüne
pek yakındır.
4 — Ş e h r i n t a r i h î v e a r k e o l o j i k
va-z i y e t i :
Meşhur Trova şehrinin harabeleri Çanakkale şehrine pek
yakın bir mevkide bulunduğundan, Çanakkale bu itibarla da
tarih ve arkeoloji bakımından büyük bir önem
kazanmak-tadır.
5 — Ş e h r i n b ö l g e v e i n k i ş a f s a h a l a r ı
-n ı -n s e ç i l m e s i -n i -n s e b e p l e r i ;
a) İdare bölgesi:
Mevcut Cumhuriyet meydanı ve Atatürk anıtının
bulun-duğu mevki şehrin idare merkezi olarak kabul edilmiş,
Hükümet resmî binalar burada teşkil olunan meydana
yer-leştirilmiştir.
b) Ticaret bölgesi :
Şehrin ticaret bölgesinin bugünkü sıklet merkezini
teş-kil eden bu bölge yeni ticaret bölgesi olarak da aynen
mu-hafaza edilmiştir. Bu bölgenin merkeızî yeri olan Tifli camii
kuzeyindeki sahaya hâl binası yerleştirilmiştir. Buradaki
yollar aıynen muhafaza edilmiş, bazı yolların genişlikleri
tashih edilmek ve bazı çıkmazlar kapatılmak suretile
tan-zim edilmiş ve dolayısile imar plânının kolaylıkla tatbik
olunması sağlanmıştır.
c) Yeni ikamet bölgeleri ;
Aşağıda yazılı mevkilerde yeni ikamet bölgeleri tesis
olunmuştur :
1 — Birinci dterecede inkişaf sahası olarak şehrin
ku-zey doğusunda Balıkesir Çanakkale, Çanakkale Ezine
yol-larının yekdiğerini çaprazlama kestiği mevkiin etraıfmda
-bulunan düz ve bahçelik salha tabiî inikişaf için pdk müsait
bulunduğundan bu saha en geniş inkişaf sahası olarak
ay-rılmıştır.
2 — İkinci derece tevsi sahası olarak ta şehrin
güne-yindeki saha ayrılmıştır. Bu sabamın güneyini bir yeşil
şe-ritle ayrılmış olan Hayvan Pazarı, kuzeyini fidanlık
saha-sı, batısı eski iskân sahası ve doğusunu da boş ve ziraate
tahsis edilmiş olan serbest sahalar hudütlandırmaktadlrlar.
d) Liman ve endüstri bölgesi :
Liman bölgesi, imar plânında gümrük olarak muhafaza
olunan gümrük binası ile yeniden tanzim olunan
Cumhuri-yet meydanının denize vasi olduğu bölge ve güney
tarafın-dan askerî bölge ile tahdit edilmiş olan salhil parçası şehrin
liman ve iskele bölgesi olarak ayrılmıştır. Bu bölgenin
as-kerî bölge ile birleştiği noktada küçük deniz vasıtaları için
kapalı ve mahfuz bir lima.n tesis olunmuştur. Yeni
Cumhu-riyet meydanının güneyinden geçmekte olan ve resmî
bi-nalarla orta okula kadar istlkametlendirilmiş olan caddenin
sahile kavuştuğu noktada yeni bir iskele tesis olunmuştur.
e) Yeşil sahalar ve spor sahası :
Hastahane ile sahil arasında bulunan ve hâlen belediye
parkı olarak kullanılmakta olan yeşil saha halkın dinlenme
ve gezinti ihtiyacım karşılamak üzere bir park halinde
tan-zim olunmuştur. Bu parkın kuzey ıbatı köşesini yeni inşa
olunacak Halkevi süslemektedir Parkın doğu tarafında bir
dörtgen teşkil eden saha telli bir parmaklık ile tahdit
olu-narak bir çocuk bahçesi halinde düzenlenmelidir.
Şehrin güneyinde bulunan üç cami ile müzenin etrafı
da küçük bir yeşil saba haline getirilmiştir. Bugünkü spor
sahası aynen spor sahası olarak muhafaza edilmiş ve
etra-fındaki yollar bu yerin hususiyetine göre tanzim edilmiştir.
CANAkKALE HUSUMET MEYDANI GOBUNU^U
Hükümet Meydanı inkişafa göre ikamet bölgesine kalbolunabilecektir. Hayvan
pazarı ile Kocaçay arasında kalan üçgen şeklindeki saikada panayır yeri olarak yeşil saha halinde muhafaza edilecektir. 6 — Ş e h r i n c i v a r l a i l g i l e r i n i n a r a ş
-t ı r ı l m a s ı :
Şehrin civarla irtibatı hem. deniz ve hem de karayolu ile olmaktadır Eskiden bu irtibat ekseriyetle denizyolu ile yapılmakta iken Balıkesir Çanakkale, Çanakkale Biga -Karabiga yollarının yapılmas ıile civar illerle kara ile irti-bat da sağlanmıştır. Şehre giren aııa damarların en mühim-leri :
I — Balıkesir Caddesi :
Şehre doğudan giren ve Lapseki, Biğa, Çan yollarile iltisaıki olan bu cadde Balıkesir'i Bursa'yı, Edremit'i, Ban-dırma'yı Çanakkaleye bağlar. Bu yol şehre 35 metre geniş-likte olarak şehre girer ve sahili takiben gümrük, önüne ka-dar gelir ve Orduevi doğusundan ayrılan 24 metrelik bir kol ile şehri kuzeyden güneye doğru katederek, Orta Okul kö-şesinden doğuya doğru istikai.net aldıktan sonra tekrar gü-neye dönerek mevcut büyük köprüye kavuşur.
II — Şehrin kuzey ve güney köşelerini bağlayan cadde : Balıkesir Çanakkale caddesini katetmek suretile ve
şeh-rin kuzey doğu köşesinden başlamak ve şehri bir yay şek-linde kuzeyden güneye doğru uzanır ve Ezine yolu başlan-gıcı olan köprüye çıkar.
III — Sahil caddesi :
Şehrin kuzey ve güneyindeki askerî bölge arasında sa-hili bir korniş halinde bağlar ve şehir önünde rıhtım teşkil eder.
IV — Yeni Hükümet Caddesi :
Cumhuriyet meydanının güneyinden geçerek yeni ika-met bölgesini ikiye bölerek batıdan doğuya doğru uzanarak şehri ikiye bölmek suretile Kocaçay'a kad'ar uzanır.
V — Stadyumu sahile bağlayan cadde :
Halkevi köşesinden başlayarak yeni Sanat Okulu ve Ba-yındırlık atölyeleri arasından geçerek stadyuma vasıl olduk-tan sonra güneye doğru hafifçe kıvrılarak IV numaralı cad-de civarında Kocaçay'a çıkar.
VI — Doğu çevre yolu :
7 — A n a s e y r ü s e f e r y o l l a r ı n ı n i s l â h v e t a n z i m i :
I — Balıkesir Caddesi:
Balıkesirle Çanakkale şehirlerini birbirine bağlayan ıbu cadde askerî kışlalardan itibaren şehre dlahil olduğu nokta-da 35.00 metre genişliğe çıkarılarak islâh edilmiş Orduevi; Misafirhane kısmma isabet eden yerdeki yuvarlak meydan yeni şekle göre değiştirilmiştir.
—Bu yolun tafsilâtı yol profili levhasında görülecektir.— II — Hastahane önünden geçen ve şehrin kuzey, güney mihverini teşkil eden, bu yol 24 metre genişlikte olmak üze-re tanzim edilmiş olup aynı zamıanda Çanakkale Balıkesir yolunu Ezine yoluna bağlar.
III — Sahil yolu da yol profilinde görüleceği üzere hem Balıkesir yolunu limana bağlar ve hem de sahil kornişini teşkil eder.
IV — Yeni Hükümet caddesi :
Bu cadde sahil yolunu, iskeleyi şehrin eski ve yeni ika-met bölgelerine bağlar.
8 — İ k i n c i v e ü ç ü n c ü d e r e c e y o l l a r : Yukarıda yazılı dört ana yoldan maâda diğer yollar şeh-rin ikinci ve üçüncü derece yollarını teşkil eder. Bunların en mühimlerini çevre yolunu teşkil eden yollar ile ikamet ve ticaret bölgelerini ana yollara bağlıyan yollardır. Bu yol-ların eski ticaret ve ikamet bölgesinde bulunanları plân-da kesik hatlarla gösterildiği şekilde islâh edilmiştir, yeni-den açılanlar ise tamamen kalın düz çizgilerle tersim olun-muştur.
3 — Ş e h r i n z i r a î , t i c a r î v e i k t i s a d î
d u r u m u :
Devletçe etüdü yaptırılmış olan çimento fabrikası kurul-duğu takdirde Çanakkale'nin sınaî .ehemmiyeti dfe artacak-tır Şimdiki halde şehir iktisadiyatı civar ilçelerden toplanan yağ, peynir, sebze gibi gıda maddelerinin ihracı için iskele vazifesi görmektedir.
10— Ş e h r i n n ü f u s v a z i y e t i :
Çanakkale şehrinde yapılan dört muhtelif sayımda aşa-ğıdaki neticeler alınmıştır :
1927 senesinde 5323 1935 » 11495 1940 » 24621 1945 » 22869
Görülüyor ki; 1927 - 1935 yılları arasında nüfus 6172 kişi artmış, 1935 1940 arasında 13126 kikişi artmış ve 1940 -1945 arasında da 1752 kişi azalmıştır.
Bugünkü nüfusu 22864 kişi olduğuna göre ve senede %1 nisbetinde bir artış kabul edersek, 50 senede şehir nü-fusunun mürekkep faiz hesabile bugünkü nüfusun 1,60 mis-li olacağım buluruz. Yani :
22869 X 1.60 = 36650.— Kişi olacaktır.
Buna nazaran imar plânın ayrılmış olan saha 145 hektar 1450000
olduğuna göre nüfus başına = 39,70 metre kare 36600
isabet etmektedir.
Bu mikdar Yapı ve Yollar Kanunu gereğince istenilen sahadan az ise de şehrin nüfusu 1935 den sonra burada yer-leşen Askerî Garnizonlar dolayısile artmış bulunmakta ol-duğundan, tesbit olunan şehir hudutları dahilinde tabiî in-kişafı sağlıyacak nisbette saha ayrılmış olduğu görülür.
11 — Ş e h i r d e z a m , a n l a t a t b i k e d i l e c e k y a p ı s i s t e m l e r i :
a) Eski şehir bölgesinde :
Eiski şehir bölgesinde yol şebekesine katılan 6 - 8 m.lik yollar kenarında bir bodrum ve bir kat olmak üzere azamî 4,50 metre irtifa verilecek vaziyete göre tek ve yapışık evler sistemi tatbik olunacaktır. Aynı yolun üzerinde bulunan ya-pıların saçak iı-tifaları aynı ıseviyede tutulacak ve saçak çı-kışı 50 santimi geçmiyecektir. Meskûn sahada imar plânın-da yaya geçidi olarak muhafaza edilip yol şebekesine plânın-dahil edilmiyen yollarda yeni evler inşasına hiç bir suretle mü-saade edilmiyecektir.
b) Eski şehirde çok katlı evlerin yerleri :
Esiki iskân bölgesi ve Ticaret bölgesinin aııa caddeleri-ni teşkil eden yollarda müteaddit katlı binalar mevcut ol-duğundan bu yollar üzerine bir bodrum ve iki kattan iba-ret bitişik binalar yapılabilecektir. Alt (katları mağaza ya-pıldığı takdirde üzerine bir ikamet katı yapılacaktır. Bu bi-naların irtifaları azamî 8,50 olarak tesbit olunmalıdır.
c) Yeni iskân bölgelerinde bitişik gurup evler : Mühim ana caddelerin üzerinde bitişik bir bodrum ve üç katlı binalar yapılabilecektir Bu binalara ait tipler imar plânı ile birlikte verilmiştir.
d) Tek ve çift evler :
Genişliği S,5 metre olan yollarda tek veya çift ev olmak
üzere bir bodrum ve iki katlı evler yapılabilecektir. 6 met-renin yeşil yol kenarında arsalara bir bodrum ve bir kattan ibaret evler yapılabilecektir. İki katlılarda irtifa 8 ve tek kat-lılarda da 5 metreyi geçmiyecektir. Gerek tek ve gerekse-iki katlı evlere ait birer nümune tip olarak imar plânına eklenmiş bulunmaktadır.
12 — Y e n i i s k â n b ö l g e l e r i n d e p a r s e l -l e r i n o r t a -l a m a b ü y ü k -l ü k -l e r i v e ön b a h ç e l e r :
Münferit evler inşa edilecek parsellerin genişlikleri taîı~ riben 15 - 20 m. arasında kabul edilmiştir. Sıra evler için de 8 - 1 3 metrelik cephe genişliği intihap olunmuştur. Ve bu parsellerin derinlikleri de 30 - 50 metre arasmda tahavvül etmektedir.
On bahçeler umumiyetle 5 m. olarak tesbit olunmuştur. On bahçelerin duvarları 70 santimlik bir duvar üzerine 90 santimlik bir parmaklıktan ibaret olacaktır. Bu yolun kenarına aynı irtifa ve şekilde bahçe duvarları yapılacak bundan başka tipik duvar yapılmasına müsaade olunmıya-c aktır.
13 — O k u l l a r :
Mahallinde yapılan tetkik,a<ta göre şehirde mevcut olan üç ilkokul, bir orta cıkul ve bir sanat okulundan ibaret bulunan beş okuldan maada yeniden okul inşasına zaruret görülmemektedir. Yalnız binası müsait olmıyan sanat okulu için Bayındırlık yol atölyeleri karşısında bir okul yeri ile kız sanat okulu için parkın güneyinde birer yer ayrılmıştır.
14 — Ş e h r i n m e y d a n l a r ı , r e s m î v e u m u m î b i n a l a r ı v e t e s i s l e r i : ,a) Hükümet konağı :
Mevcut Atatürk Heykeli yerinden kaldırılmak ve de-nize daha yakın bir mevkie konulmak ve dede-nize kadar önü açılmak suıretile tanzim edilen yeni Cumhuriyet mey-danına münasip bir genişlikte tahdit etmek üsere yeni Hükümet konağı cephesi denize karşı olmak üzere yer-leştirilmiştir. Hükümet konağının ön ve arka tarafı yeşil-likli ve taş döşeli meydanlar halinde tanzim edilmiştir.
b) Diğer resmî binalar
Belediye, Liman dairesi ve ilerde yapılması muhte-mel diğer resmî binalar bir sırada okmak üzere yeni tan-zim olunan Cumhuriyet meydanının güney tarafını hu-dutlandırmıakta olup .bu binaların nîhayet noktasını Or-ta Okul teşkil etmektedir.
c) Otobüs ve taksi durak meydanı :
Hükümet binası arka tarafında bulunan boş saha oto-parkı ve otobüs durak yeri halinde tanzim olunmuştur
d) Muhtelif küçük meydanlar :
Şehrin muhtelif yerlerinde bulunan yol kavşak yer-lerinde, cami ve korunması lâzım gelen binaların yanla-rında küçük meydanlar tenkil olunmuş ve buraları mü-nasip şeküd'e yeşilliklerle süslenmiştir.
e) Han :
Ezine yolunun şehre giriş noktası olan köprübaşında ve hayvan pazarının batısında bir han tesis olunmuştur.
f) Ateşli küçük sanatlar sahası :
Araba tamircileri, demirciler, nalbantlar; kalaycılar gibi ateşle çalışan küçük sanat erbabı için şehrin eski
